Tregtia dheqarkullimi monetar
në Ilirinë e Jugut
Tregtia në Ilirinë e
Jugut
Iliria
u përfshi në rrethin dhe në organizimin ekonomik romak. Roma pushtoi të gjithë
mesdheun duke krijuar një treg unik, pa dogana, me të njëjtat taksa dhe me liri
lëvizje duke ndikuar në rritjen e tregtisë.
Qendra
të rëndësishme tregtare të kësaj kohe qenë Dyrrahu, Apollonia, Lisus, Oriku,
Salona, etj., në skelat e të cilave shkarkoheshin mallra të ndryshme që
drejtoheshin nga perëndimi në lindje dhe anasjelltas.
Tregtarët
italikë kishin njohuri mbi prodhimet e
mallërat e Ilirisë, veçanërisht për ato të prodhimit bujqësor. Këtë gjë e
tregon edhe aplikimi nga ana e tyre e një sistemi të ri kadastrash.
Në
këtë periudhë u zhvilluan në Iliri ato degë të zejtarive, prodhimet e të cilave
ishin të destinuara për të plotësuar kërkesat e një rrethi të gjerë konsumatorësh, në radhë të parë të vendasve.
Në
këtë kategori hynin veglat e punës, orenditë shtëpiake, enët prej balte, qelqi
dhe stolitë.
Në
këtë periudhë kemi hyrjen e investimeve italiane në iliri si psh në prodhimin e
llampave për ndriçim ku në Bylis janë gjetur llampa me vulën FORTIS e FELIX të
manifakturave të Italisë së Veriut.
Horrea
për shitje drithi.
Macellum
për mish, mishi i kripur apo i tymosur,
peshku, djathi dhe ullinjtë.
Eumachia
për tekstile apo stofra
Fluksi
i tregëtareve nga vendet e ndryshme bëri që të lulëzojë hoteleria brenda dhe
jashtë qytetit, duke punësuar për
hotelierët shumë persona, midis tyre edhe skllever.
Lindën
atelje për prodhimin e veprave te artit.
Preferencë të madhe kishte arti i mozaikut.
Punishte
për prodhimin e sapunit
Punishte
të parfumëve
Dyqane
për shitjen e kukullave dhe lodra për të
rriturit dhe fëmijët
Klinika
me dentistë për heqjen dhëmbëve, por edhe vendosjen e urave dhe të protezave.
Një
import i preferuar ishte mëndafshi nga Siria dhe Egjipti, të cilët e importonin
atë nga Kina dhe India.
Rrugët romake
Për
të siguruar zgjerimin e mëtejshëm territorial, lidhjen e provincave me
njëra-tjetrën ose kontrollin e Romës mbi këto te fundit, Perandoria Romake
ndërmori një program të gjerë investimesh në
infrastrukturën rrugore.
U
ndërtuan rrugët: via Egnatia, Lissus — Naissus, rruga nga Salona në Dyrrah dhe
rruga nga Dyrrahu në Spartë.
Këto
nuk ishin rrugë për qëllime ushtarake por u shfrytëzuan edhe si arterie
prioritare e tregut ndërrajonal.
Via
Egnatia
Rruga
u shtrua midis viteve 146-143 nga
prokonsulli Maqedonisë Gnaesus Egnatius.
Përshkonte
distancën nga Apolonia e Ilirisë në Thesalonik me rreth 267 milje (395 km).
Më
vonë, pikënisje e via Egnatias u bë kolonia e Dyrrachiumit dhe duke mbritur ne
Bizant ajo kish një gjatësi prej 553 milje (830 km).
Në
segmente të veçantë gjatë ndërtimit u
shfrytëzuan edhe akset e rrugëve ekzistuese si rruga ilire “Candavia”.
Rruga
e rregullt me ura e stacione u riparua disa herë gjatë shek. II-III pas Kr. Siç
dëshmon mbishkrimi i një guri miliar të
vitit 112 mbas Kr. perandori Trajan e
rindërtoi në disa pjesë dhe pas tij riparoi segmentin Lyhnid--Strugë perandori
Karakalla
Kjo
rrugë ishte një faktor zhvillimi rajonal sepse:
U
hodh një shumë e madhe parash për ndërtimin e saj nga pushteti qendror.
Lidhte
rajonet e zhvilluara me njëra-tjetrën.
Shkurtonte kohën.
Ishin
shpenzuar për kalldrëm, ura, gur miliar dhe sisteme kanalizimi (punësohen
punëtor, u ble lëndë e parë etj).
Përgjatë
Rrugës Egnatia kishte një numër Mutationes (në intervale 12-18 milje) që
shërbenin si stacione e shërbimi për
karvanet dhe këmbimin e kafshëve, por edhe Mansio (stacione pushimi me bujtina
e gjellëtore), të ngritura dhe financuar
nga administrata romake.
Gjatë
Via Egnatia u ngritën terma, dyqane apo aktivitete të ndryshme.
Qarkullimi
i monedhave romake
Periudha
e viteve 48 – 27 p.e.s lidhet me
trasformimet e mëdha në fushën monetare.
Në
Dyrrah politika monetare e këtij qyteti ndryshon duke filluar nga viti 48
p.e.s. Qyteti në këtë kohë pushon së preri drahme me lopë e viç, por vazhdon të
presë monedha bronzi me emra origjinë romake.
Apollonia
realizon një reformë monetare shumë të rëndësishme, që lidhet me vitin 38
p.e.s. në kohën e prokonsulit Anton.
Duke
nisur nga mesi i shek. III p.e.s qytetet ilire të Skodrës dhe Lisit huazuan
simbolin kryesor të monedhave prej bronzi të Dyrrahut, pra kokën e Zeusit, duke
e vënë atë në faqe të monedhës së tyre, ndërsa për shpinë të monedhës
përzgjodhën simbolin e njohur në territorin ilir, anijen liburne.
Në
shekullin II p.e.s. na ka çuar në përfundimin se në këtë kohë në sistemin
monetar të zgjedhur nga Skodra, Lisos dhe mbreti Gent, dallojmë një ndikim
maqedonas. Ky konkluzion mbështetet në dy argumenta: së pari, në zgjedhjen e
simboleve te tipit, si mburoja dhe së dyti prerja e monedhave të tyre me të
njëjtën peshë dhe diameter si ato maqedonase.
Prania
e monedhave republikane romake në territorin shqiptar shfaqet gjatë luftrave të
Romës kundër mbretëreshës Teuta (229-228) dhe rritet gradualisht deri në periudhën
e luftrave civile (49-48 p.e.s).
Prania
e monedhës romake republikane në Iliri shpjegohet me disa faktorë, ndër të
cilët më i rëndësishëm është faktori ushatarak dhe kontrolli i territorit ku
taksat paguheshin me monedhën romake.
Ky
faktor ka kushtëzuar shpërndarjen apo qarkullimin e monedhës republikane
kryesisht në zona të përfshira në ngjarjet historike të luftrave te zhvilluara
në territorin ilir në dy shekujt e fundit p.e.s (si lufta midis Çezarit dhe
Pompeut, ajo midis M. Antonit e Brutit dhe lufta ndërmjet Oktavian Augustit me
M. Antonin).
Thesaret
e fshehura në kohë të pasigurtë të luftrave civile përbëhen vetëm nga denarë
romake, çka tregon se drahmja ilire me lopë e viç ishte tërhequr nga
qarkullimi, pra ajo nuk pritej më.
Thesari
i Apollonisë i vitit 1975, i përbërë nga 1874 denarë dhe quinarë romakë të
periudhës republikane dhe vetëm nga një gjysëm drahme të Dyrrahut.
Thesari
i gjetur në Hoxharë, që ndodhet 3 km në veri të Apollonisë, përbëhet nga 552
denarë romakë.
