“I HUAJI ROMAN I MASËS APO I LEXUESIT TË SPECIALIZUAR”
Hyrje
Çfarë ndikimi ka tek ne si qenie njerezore ky roman?Albert Kamy është një
nga autoret më të rëndësishëm të shekullit XX dhe një nga stilistet më të mirë
të prozes moderne.Kamy është nga ata autor që kërkon maksimumin nga vetja dhe e
arrin.Ai realizoi një ekuiliber të përsosur të përmbajtjes me formen.Në veprat
e tij ai jep mendimin për jeten,për realitetin,për njeriun duke e përmbledhur në
një njeri të vetem,në heroin e tij absurd.Bëhet fjalë për romanin I Huaji ku
personazhi kryesor është Mërsoi I cili përshkruhet me një stil neutral dhe me
një figure komplekse që lexues të ndryshëm mund ta përfytyrojnë në mënyra të ndryshme.Po
a mundemi ta kuptojmë romanin pa e gjykuar atë dhe personazhin e tij?E kanë
quajtur hero absurd,antihero,kriminel,viktime,deshtak,Krisht,antikrisht.
Hero absurd:sepse asnjë nga ne si lexues nuk gjen veten tek ai,duke përjashtuar
raste të vecanta.
Viktime: është viktime e një realiteti të zymtë që gjithmonë e
me shumë të merr frymen.
Deshtak: le veten në dore të të tjereve.
Krisht: përpiqet të vërë drejtësi.
Antikrisht: rezistenca për të besuar fjalët e priftit si përfaqesues
të një besimi fetar.
Zhvillimi
Në këtë roman ngjarjet rrëfehen nga në veten e parë sa ne na krijohet përshtypja
se rrefimi po ndodh në atë çast dhe përpara syve tone.Gjithcka fillon me një
telegram ku shkruhet:”Nëna vdiq.Varrimi nesër .Ngushëllime.”Ai telegram aq I
thatë për diçka kaq tronditese,I ngjan krejt pakuptim Mërsoit.Kështu absurdi
hyn në roman qysh në fjalinë e parë,për t’u bërë pjesë e pandashme e gjithë jetës
së Mërsoit.Më pas sjellja e tij dhe gjithçka ndodh duket aq e thatë dhe aq e
pakuptim si teksti I telegramit.Ai nuk qan në varrimin e së ëmës,kurse të nesërmen
shkon në plazh me të dashuren,mandej të dy së bashku shkojnë në kinema për të
parë një film komik.Kur shoku I vet ngaterrohet me dy arabe dhe është gati të përdore
revolen.Mërsoi ia merr për t;ia larguar sherrin,por ai e përdor vete revolen
kundër njerit prej arabeve,në rrethana të cilat as ai vete nuk I kupton.Gjykatësit
e dënojne Mërsoin me vdekje,të bindur se ky person që nuk ka derdhur lot as për
nënën e vdekur,ka një zemer krimineli.Në gjyqin kundër tij ,Mërsoi duket se ai
nuk merr pjesë dhe I duket se gjykatësit flasin për dikë tjeter.Madje,duket se
ai nuk orvatet as për t’u mbrojtur.Ne mëngjesin e ekzekutimit,ai nuk pranon të
bëjë pendese para priftit.Mërsoi nuk jep shpjegime për përgjigjet e qendrimet e
veta sepse si rrefyes që është merr përsiper të rrefeje,të tregoje pa ndikuar
tek si lexues.Ndaj nesh Mërsoi sillet njelloj si ndaj gjykatesve:faktet janë aty
,ai I rrefen ato sipas rradhës e secili le t’I gjykoje sipas mendjes së vet.Te
Mërsoi dallojmë atë lloj virtyti,që Kamyja e quan sinqeritet total:ai pranon të
vdese,por jo te gënjejë për t’I shtuar vetes pike para gjykatesve.Ngjarje në
roman ndjekin një rrjedhë fatale drejt vdekjes.Spikasin tri takime me
vdekjen:vdekja e nënës në krye të romanit,ajo e arabit në fund të pjesës së parë,që
bën lidhjen me pjesën e dytë dhe,vdekja e trete,ajo e vete Mërsoit në fund te
romanit.Ne nderkohen mes tri vdekjeve ndodhin fare pak gjera,rrefimi përmban episode
e domosdoshme,thurur me fjali të thjeshta e gjykime të shkurtra,që fshehin me
kujdes atë tension të brendshëm që buron nga prania e vdekjes.Në përputhje me këtë
qëllim,Kamyja e ndan romanin ne dy pjese.Në pjesen e pare Mërsoi I sheh gjërat
kryesisht me syrin e vet,kurse në të dytën ai detyrohet ta shohë veten në sytë
të të tjereve.Përplasja e këtyre dy këndveshtrimesh çon në tragjedi.
Romani kunder vdekjes
Kamyja jep këtë shpjegim për romanin dhe heroin e tij: “Romanin I HUAJI e
kam përmbledhur në një fjali,të cilën e di se është shume paradoksale:në shoqërine
tone, gjithkush që nuk vajton mamane e vdekur,rrezikon te denohet me vdekje.”Ne
lexuesit sikurse gjykatesi e njehohim Mërsoin si fajtor por jo për të njëjtat
arsye dhe jo në atë mase sa për të pranuar një denim kapital.Fakti që Mërsoi
nuk vdes për shkak të një gabimi juridik,por si pasojë e një gjykimi normal të
institucioneve të drejtësisë kerkon reflektim të thellë tek ne.A janë organet e
drejtesisë intitucioneve drejtësie që synojnë rehabilitimin shpirtëror e shoqëror
të njëriut apo vegla për ta shtypur e për ta asgjësuar njeriun fizikisht?Kamyja
jep një rast absurd mes shumë rasteve të tjera me qëllim që ne ta kuptojme se
beteja me absurdin nuk fitohet lehtë.Protesta kunder vdekjes,që jep patosin
themelor esesë “Miti I Sizifit”,fiton te romani “I Huaji një intensitet disa
herë më të lartë,meqë këtu nuk bëhet fjalë për vdekjen abstrakte ose
filozofike,por për vdekjen reale të personit me emrin Mërso.
I huaji Mërso
Titulli I romanit shërben si çeles për të hyrë në brendësi të
tij.Personazhi kryesor Mërsoi,nuk është një I huaj në kuptimin e shtetësisëMërsoi
nis ta përjetoje ndjesinë e të qenet I huaj ne momentin kur përballet me
vdekjen.Në vdekjen e parë,ku të tjerët I ppropozojnë ta hapë arkivolin për t’I
dhënë lamtumirën nënës,ai përgjigjet se kjo nuk është e nevojshme ai trup I
shtrirë,nuk është më nëna e tij.në vdekjen e dytë,kur ai drejton revolen
arabit,ai vepron si robot dhe ka ndjesinë sikur këmbëzën e shrehu Dielli që bie
në kokë ose dora e një tjetri e jo e vetja e tij.Ne vdekjen e tretë,të
vetvetes,atij sërish I duket sikur bëhet fjalë për dikë tjëtër,pasi ai nuk e
njeh veten ashtu sic e paraqesi gjykatesit dhe siç e mendon prifti.Mërsoi e
sheh veten sit ë huaj,sidomos në çastin kur e gjykojnë dhe interpretojnë
sjelljen e tij ndaj nënës e shoqërisë.Ndjesia e të huajit përforcon tek ai nga
qëndrimi I dëshmitarëve dhe itrupit gjykues,të cilët e konsiderojnë si një
specie të çuditshme e të dyshimtë.Ai ndihet I huaj mes njerëzve,të cilët,jo
vetem nuk përpiqe ta kuptojnë por I japin të shtyrën e fundit për në humnerë.Mërsoi
e ndien se në mjaft raste fati I tij luhet nga fuqi të mistershme,si
gjumi,klima,dielli,gjyqi,e deomos vdekja.Për të gjitha këto ne e shohim Mërsoin
si të huaj.Mërsoi është tipi I personazhit me të cilin nuk identifikohemi dot
ai na duket I huaj në raport me veten tonë.Mërsoi as nuk bën moral,as merret me
politik,as synon karrierë,as mërzitet për gjëra si vdekja,dashuria,martesa.Aq më
pak tek ai nuk dallojmë as ambicie,as xhelozi,as hipokrizi,as paragjykime çka
karakterizon shumicën e njerëzve.Për
gjykatësit Mërsoi është një I huaj moral I rrezikshëm,të cilit duhet t’I
pritet koka,për t’I larë duart me të e për të shkatërruar të vërtetën që ai
bart.
MBYLLJA
Me këtë roman Kamyja nuk kërkon të na mallëngjeje.por të ngacmojë ndjeshmërinë
dhe të zgjojë tek ne sensin e gjykimit.Ai nuk paraqet nje hero të pafajshem,të
cilit gjyqtarët I bien në qafe kot se koti.Përkundrazi,ai përpiqet të na ngrejë
peshë për t’I dalë në mbrojtje një personi fajtor që dënohet më rëndë sesa faji
I vet.Për Kamynë,as jeta,as arti nuk janë botë bardhezi,por universe ku e
bardha dhe e zeza shkrihen me njera-tjetren.Sipas tij,te Mërsoi lipset të
shohim “historinë e një njeriu I cili pa qebë hero,pranon të vdesë për të vërtetën”.Mërsoi
nuk sajoi “rrethana lehtesuese”për veten e as trillon fakte të paqena për t’u
mbrojtur.Ai thotë shkurt e saktë vetëm atë që ndjen.Pavarësisht se do të lërë
kokën,ai nuk gënjen,por I qëndron besnik të vërtetës së vet.
Historia e Mërsoit tregon se gjithkush përgjigjet për veprimet e veta dhe për
pasoja që këto sjellin.Mersoi e lëshon veten të vozisë I lirë në rrjedhë të jetës,pa
pyetur për më tej,dhe jeta një herë e njerr në det të hapur e herë e fundos në
llum.Ai nuk gjen një ide të lartë për t’u udhëhequr në jetë,nuk e angazhon
lirinë e vet në sensing e dobishem,nuk njeh përgjegjësinë për akte e veta të
kthyeshme,ndaj I duhet të mbajë përgjegjisi për aktet e veta të
pakthyeshme,vrasjen.Raporti emocional I lexuesit me Mërsoin përgjithësisht nuk
paraqet si raport sipmati,as antipasti.Ky raport mbetet disi I paqartë e I
mjegullt,sepse vetë personazhi me dashjen e autorit,paraqitet “I huaj “ Autori,madje
na lë shteg për ta marrë Mërsoin tjeter për tjeter,me qellim që gjatë gjyqit të
kuptojmë se për pak do të kishim marrë anën e gjykatësve.Fundja ,në lidhje me Mërsoin
mund të thuhet e njëjta gjë që thotë avokati për gjyqin e Mërsoit: “Gjithçka është
e vërtetë e asgjë nuk është e vërtetë”!
Bibliografia:
Letersi Boterore,Ardian Marashi,Sabri Hamiti
I Huaji,Albert Kamy
