GRUAJA NË POLITIKË
I
– E drejta për t’u marrë me politikë.
II – Gruaja, frymëzuese dhe pjesëmarrëse
në politikë.III – Ndikimi i gruas në politikën e një vendi.
IV - Sjellja e politikës ndaj gruas.
HYRJE
Shoqëria
njerëzore që nga moment që u quajt si e tillë e, deri në ditët e sotme, por
edhe për shumë kohë të ardhme, krijoi një koncept që i vinte e do t’i vijë në
ndihmë organizimit e funksionimit të kësaj shoqërie. Koncepti për politikën është
po aq i vjeter sa edhe lindja e shtetit, por po ta shikojmë këtë koncept, përtej
këtij caku historik e, organizimi ekonomiko-shoqëror, del se “politika” është
krijuar që në “foshnjërinë” e njerëzimit. E them këtë sepse, hyrja e njerëzve në
marrëdhënie më njëri-tjetrin, për kushte jetësore, në rraporte mjedisore nga ku
mbështetnin jetesën e tyre me gjithçka që i duhej jetës, domosdoshmërisht kërkonte
“politika” të çastit, por edhe nga ato me afat më të gjatë e, shumë të gjatë.
I - E
DREJTA PËR T’U MARRË ME POLITIKË
Në
stadin e njeriut të kohërave moderne lindi domosdoshmeria objektive që si çdo e
drejtë njerëzore që i takonte njeriut, edhe “E drejta e njeriut për t’u marrë
me politikë”, të sanksionohej në dokumente bazë, themelorë, të çdo vendi e të
kerkohej zbatimi i saj nga kushdo e, në çdo vend të kësaj bote.
Në
Kartën Universale të të Drejtave të Njeriut, miratuar nga OKB-ja, edhe kjo e
drejtë zë një vend të rëndësishëm e një trajtim të zgjeruar, pasi është një nga
elementët bazë në të cilin flitet për humanizmin e emancipimin njerëzor e
shoqëror, në konceptin global.
Nga
masa e zbatimit të kësaj të drejte dhe mënyra se si e jetësojnë atë, vende e
shtete të ndryshme, marrin mbi vete edhe “pasaportat” e qytetarisë, apo të
primitivitetit shoqëror. Parë në këtë këndveshtrim, përfshirja e të dyja pjesëve
gjinore, përbërëse të shoqërisë njerëzore, në mënyrë sa më të barabartë në
politikë, tregon për shkallën e emancipimit shoqëror e njerëzor të një shoqërie
apo të një vendi (shteti) të caktuar.
Në
këtë trajtesë dua të ndalem në këndveshtrimin tim për përfshirjen e gruas në
politikë, si një nga të drejtat themelore njerëzore. Po të hedhim sytë e
mendjes larg në origjinën e popullit tonë, vërejmë se në periudhën e Ilirisë,
ne kishim në kreun e politikës së Ilirisë e të popullit ilir, një grua,
mbretëreshën Teuta që komandoi, drejtoi e mbretëroi në vitet 230- 228 para
Krishtit. Ajo jo vetem frymëzoi politikën e kohës, por edhe u bë promotor i jetësimit
të asaj politike.
Prijëse
legjendare e kohës, me permasa jashtilire, ajo la gjurmë të pashlyeshme në tërë
vijimësinë politike të kohërave; la vlera të shenuara në jetën e popullit të
vet, por ndikoi edhe tek fqinjët e ilirëve, falë politikës që frymëzoi e ndoqi.
II
– GRUAJA FRYMËZUESË E PJESËMARRËSE NË POLITIKË
Shkalla e emancipimit të një shoqërie
përcaktohet nga hapësira që krijon vetë ajo shoqëri për përfshirjen e gruas në
politikën e vendit. Duke e parë historikisht e, në vende të ndryshme të botës,
pjesëmarrjen e gruas në politikë, mendoj se ajo, pra gruaja politikane, ka
shfaqur jo rrallë vlerat e shpirtit të saj prej femre, si një qenie njerëzore
me nje shpirt më të butë e më njerëzor, shpirt që i buron asaj nga qënësia e
misioni i saj i mëmësise. Njeh jo pak raste historia njerëzore, por veçanërisht
ajo e kohërave moderne, ku gra të veçanta janë shndërruar në “gra të hekurta”,
në “gra të fuqishme”. Kështu mund të sjell në kujtesë gra të tilla si Indira
Gandi – Indi, Benazir Buto – Pakistan; Theçer – Angli, Princesha Diana –Angli;
M.Ollbrajt e H.Klinton –SHBA, A. Merkel- Gjermani.
Politika nuk është vetem ajo që
përfshin drejtimin e një shteti, por ajo shperfaqet edhe me forma te tjera të
shumëllojshme, si përmes politikës së artit, bamirësisë, sportit e fushave të
tjera jetësore. Kush nuk e njeh “politikën” humane me permasa të paperseritshme
botërore në sherbim të të varfërve e të sëmureve në të gjithë botën, të femres
shqiptare që sfidoi të gjitha politikat shtetërore të kohës e, që bash për këtë
e tërë bota e quajti “Nënë”, pra Nënë Terezës? Shembuj të tillë flasin për
domosdoshmërine e njohjes e pranimit të vlerave të mëdha të politikës që
gjenerojnë shpirtrat, mendjet e veprimet e femrave politikane.
Vetë
natyra e femres është e atillë sa ajo mbart në shpirtin e saj shumë anë
njerëzore vlerore, çka natyra shpirtrore e burrit, ose nuk i ka, ose e ka të
veshtirë t’i përdorë në politikë, por edhe në jetë.
Çdo
shoqëri e ka mentalitetin e vet në lidhje me përfshirjen e gruas në politikë. Kështu
ndodh edhe me shoqërinë shqiptare. Po të hedhim një shikim në hapësirë
historike, verejmë se jetës tonë politike në vend, nuk i kanë munguar femrat që
janë përfshirë në politikë, që para viteve nëntëdhjetë e, deri më sot. Por, ngelet
për t’u parë e vlerësuar ana se sa e si është degjuar zëri i tyre; ç’poste kanë
mbajtur; prania e tyre në jetën publike e, prania e tyre në media. Shoqëria e
sotme shqiptare e pasnëntëdhjetës nuk vjen nga viti zero, nga “hiçi”. Kjo
shoqëri vjen nga ajo pjesë e mentalitetit shoqëror të të pranuarit të burrave
më shumë në politikë e në vendimmarrje. Ndaj lind nevoja parësore e thyerjes së
këtij mentaliteti, duke pranuar shumë më tepër se sa deri më tani gra në
politikë, në vendimmarrje e në qeverisje. Popullsia e vendit tonë përbëhet nga
mbi 50% femra e, paradoksalisht ato janë “minoranca” në politikë. Kjo vjen nga
fakti se opinion i sëmurë në vend, grave
që flasin hapur, u ngarkon mbi vete
vlerësime negative . Të habit rasti së këtë opinion e mbajnë gjallë edhe vetë
gratë (!) Në të gjitha ato raste ku gratë kanë qënë të përfshira në politikë,
rastet konfliktuale kanë qënë më të pakta, ashpërsia e kontradiktave ka qënë më
e butë e, mundësia e zgjidhjeve në favor të shoqërisë ka qënë me e mundshme.
Gruaja
është një forcë e madhe shoqërore, një forcë që mund të shenojë edhe kthesa
historike, me levizjet e veta perparimtare, emancipuese e mbarëvlerore për
gjithë shoqërinë. Përfshirja e gruas në politikën e një vendi, në rraportet e
duhura, e thyen tabunë e nënvleftësimit të gjysmës femërore të popullsisë, por
edhe të mendimit të gabuar se “politika është mashkullore”.
Nxjerrja
e pengesave madhore si, të qënit nënë, gjendjes shoqërore e intelektuale, nga
pjesa burrërore e shoqërisë, si pengesa që e diskriminojnë “objektivisht” gruan
në përfshirjen e saj në politikë, është një kryepengesë që e paguan e tërë
shoqëria. Ndikimet e stereotipave gjinorë që influencojnë në qendrimet për
kandidatet politike, shumë shpesh konvertohen në vota. Për ndikimin e gruas në
politikë, në jo pak raste nga ana e intelektualëve, nga analistë të ndryshëm,
vihet në dyshim inteligjienca e grave në punët drejtuese. Pikërisht edhe për këtë
arsye, gratë duhet të demonstrojnë me fakte, përmes talentit, urtësisë
karakterizuese, përkushtimit të tyre shembullor se janë të afta po aq sa edhe
burrat të përfshihen në politikë e, bile edhe t’i japin asaj një fytyrë e përmbajtje
të re, më njerëzore e, më bashkëkohore.
Politika nuk mund të jetë as “mashkullore”, as
“femërore”, por bëhet e tillë kur ajo dominohet nga shumicat gjinore e, nga
mendësitë e njëanshme.
Gruaja
ndikon fuqimisht në vendimmarrje, në politikëbërjë kur është mirë e përfaqësuar
në të dhe kur degjohet e merret parasyshë zëri e fjala e saj. Ky zë e ajo fjalë
mund të degjohen kur vetë sistemi politik në të cilin veprojnë gratë, është
shprehës e mbrojtës i lirive dhe i të drejtave të grave, me vepra e jo me fjalë.
Levizjet e ndryshme të grave, të koordinuara e me synime të qarta edhe
politike, në mbrojtje të tyre e të vlerave gjithëkombëtare, mund të ndikojë
dukshëm në boshtin politik të një vendi, duke e bërë politikën më humane e, më
të prekshme për masën e popullit. Edhe në SHBA, ku modeli i kësaj politike është
më i arriri, ky model tregon se që nga vitet nëntëdhjetë e kendej, gratë janë përfaqësuar
në politikë më shumë duke dhënë legjslatore shtetesh, senator e guvernatore më
shumë e, më të suksesshme. I tërë ky progres ka ndikuar edhe në politikën bazë,
duke e bërë politikën më të kuptueshme e më të ndjeshme ndaj halleve e nevojave
të popullit.
Edhe
në Shqiperi qendrimet ndaj përfaqësimit të gruas në politikë po ndryshojnë,
duke u bërë këto qendrime më të pranueshme për gratë politikane. Sot gruaja
shqiptare është më e pergatitur dhe më e motivuar për misionin e saj edhe në
politikë. Përmes strukturimeve të levizjeve të grave, që nga shoqatat e, deri
tek koalicionet e rrjetet e ndryshme sociale, gratë mund të arrijnë si një
forcë e fuqishme që të kapin suksesin e tyre politik e, të ndikojnë në
përmirësimin e klimës politike, në favorin e tyre, që është edhe favori e uguri
i bardhë i shoqërisë. Gruaja shqiptare e organizuar në levizjet e veta, sot ka
përparësinë ndër levizjet më të rëndësishme në Ballkan. E tërë kjo vlerë ka
ndikuar dukshëm edhe në zbutjen e frymës konfliktuale, në ngushtimin e
hendeqeve të vjetra e të reja ndër gjinore, ndërkombëtare rajonale, në ruajtjen
e frymës së bashkëpunimit, mirëkuptimit edhe politik, në ruajtjen e
qendrueshmerisë politike edhe rajonale.
Fryma
politike e përçuar përmes lëvizjeve të gruas, përmes veprimtarive e nismave të
përbashketa ndërkulturore, nderekonomike, shkencore, historike e turistike
rajonale, ka ndikuar në mirëharmonizimin edhe të veprimeve politike
ndershtetrore rajonale, në të mirë të paqes e ardhmerisë së saj të sigurtë.
IV
– SJELLJA E GRUAS NË POLITIKË
Për
sjelljen e gruas në politikë, si shtim numerik, por edhe si shtim vlerash, duke
vendosur kuotat gjinore ka hapur debate të mëdha, duke kristalizuar një pyetje
bosht: A bëjnë gratë politikë? Vetë pervojat e krijuara vitet e fundit, ku
vendosja e kuotave gjinore në përfshirjen e gruas në politikë edhe, nga OKB-ja,
për çdo vend pjestar të saj, flet se kjo sjellje në politikë është e
domosdoshme ashtu siç është oksigjeni për jetën.
Gjatë
kësaj kohë ku sjelljet në politikë të grave kanë qënë më të dukshme, është
verejtur edhe prirja e kësaj kategorie politikanesh për të krijuar një profil
të ri politikanesh me fuqi ndikuese në politikëbërje e, në vendimmarrje. Një
balancë më e mirë gjinore në vendimmarrje e në bërjen e politikave të ndryshme,
e përmirëson shumë politikën “e madhe” dhe demokracinë në një vend.
Pjesëmarrja
e gruas në politikë ua çel shtegun shumë theksimeve e çështjeve të reja në
kuadrin publik. Gruaja luan një rol të rëndësishëm në demokratizimin e jetës së
një vendi, por edhe në demokratizimin e vetë partive politike ku bëjnë pjesë
ato. Një ndër detyrat më parësore të një politike shtetërore e kombëtare është
shkollimi i femrave dhe perfshirja e tyre në politikë. Kjo nuk do të thotë se
duam të krijojmë një pamje të pranueshme tek të tjerët, por se një veprim i
tillë na krijon përveç pamjes edhe një cilësi të re përmbajtësore e vlerore
politike, si vend, si shoqëri e, si shtet.
Në
qoftë se vetem shumë pak vite më parë në vendin tonë, 64% e studentëve që hynin
në arsimin e lartë, ishin vajza, 36% ishin djem e, nderkohë që 70% e atyre që
mbarojnë studimet e larta ishin vajza dhe 30% ishin djem, ky tregues domethënës
na vë para përgjegjësisë morale për të sjellë disa herë më shumë këtë masë
shumice të shkolluar, në politikë. Në një vend ku pjesa prej 70% e të shkolluarëve
janë vajza e, 30% e të shkolluarëve janë djem, dhe përfaqësimi në Parlament
është 16.4% nga gratë, s’ka se si të mos flasë për një pabarazi gjinore
përfaqësuese në politikën vendimbërëse e vendimmarrëse. Sot konceptimi për
gruan e për përfshirjen e saj në politikën e vendit ka pësuar ndryshime të
dukshme pozitive, ndryshime që e mbështetin gruan dhe pjesëmarrjen e saj në
politikë.
Pjesëmarrja e femres në politikë është
emancipim, është zhvillim, është shkëputje cilësore nga ato norma e koncepte
frenuese e me natyre të vjetëruar kanunore, çka, në të kundërten do ta çonte
shtetin në kohërat e parashtetit e, ligjin do ta zëvendësonte, norma kanunore. Përfshirja
e gruas në politikë është demokraci e demokracia e vertetë nuk mund të
konceptohet pa gruan në rraporte te drejta me burrin në relievin politik të një
shteti, qe nga baza e deri në majën e piramidës shtetërore. Në bazë të
statistikave dihet se në Shqiperi mbi 50% e popullsisë përbëhet nga femrat e, përfaqësimi
më i lartë i tyre në politikë, as në zgjedhjet e fundit parlamentare nuk mundi
t’i afrohet raportit të përfaqësimit në politikë, prej 30%, raport ky i vendosur
nga OKB. Kjo dukuri ende negative, që buron nga natyra konservatore e
lidershipeve te forcave politike në vendin tonë, reflektohet edhe në qeverisjen
lokale, ku ky përfaqësim i gruas në politikën lokale është dukshëm disa herë më
i vogel. Këtë mund ta konkretizojmë më faktin se në zgjedhjet e fundit për
qeverisjen vendore, 2011, nga 384 krerët e njesive vendore, vetem 7 ishin gra
dhe, vetem 12,4% të këshilltarëve lokal janë gra. Sot nuk bëhet fjalë për
përfshirjen e gruas në politikën lokale, në zonat rurale, çka ajo në këto zona
është një njeri i panjohur në politikë.
Si përfundim mund të them se ende na
duhet edhe shumë punë e kohë për të thyer barrierat e vjetersirave prapanike që
pengojnë emancipimin e shoqërisë dhe përfshirjen e merituar në politikë, në
roporte te drejta me burrat, të gruas shqiptare. Mendësitë e vjetëruara të
drejtuesve politikë të forcave të ndryshme politike, mendësi që demonstrohen
edhe me mbajtjen e drejtimit politik të atyre forcave me çdo kusht e me çdo mjet
në kohë të papërcaktuara, flet edhe per vështirësitë e shumta në rrugën e
përfaqësimit të drejtë të grave në politikën e vendit tonë.
Përderisa edhe gratë janë njëlloj si
burrat, qënie njerëzore, edhe pjesëmarrja në politikë e grave është sa
domosdoshmeri, aq edhe një veprim njerëzor i një shoqërie me vlera e standarte
njerëzore. Rritja e përfaqësimit të grave në politikë, në zgjedhjet e fundit
qendrore, krahasuar me ato të vitit 2009, flet për një zgjim të shoqërisë e të
politikës, për ta parë realitetin në sy e, për ta pranuar atë. Le të shpresojmë
edhe në këtë drejtim, drejtim që duhet të marrë e tërë jeta politike në vendin
tonë, sot e në të ardhmen.
