Ndikimi
i teknologjise ne jeten e njeriut
Zhvillimi i
hovshëm i teknologjisë dhe avancimi i saj ka bërë që njeriu t’i afrohet dhe të
jetë më pranë saj. Një prej pajisjeve më të familjarizuar me njeriun sot
padyshim është kompjuteri. Dekada e fundit ishte ajo e cila ‘kurorëzoi’ lidhjen
mes njeriut dhe kompjuterit. Ishte pikërisht kjo lidhje e cila definoi disa
‘epitete’ si programer, IT etj. Miliona njerëz të punësuar në institucione dhe
kompani të ndryshme kalojnë pjesën më të madhe të kohës duke komunikuar me
kompjuter, ndërsa fjalisë “libri shoku më i ngushtë i njeriut” po i zbehet
kuptimi.
Për
shumë njerëz, mungesa e kompjuterit në ambientet e punës ose shtëpisë, do ta
bënte jetën më të vështirë. Një njeri i rëndomtë kafenë e mëngjesit ka mundësi
ta pijë duke shfletuar online gazeta, duke komunikuar me njerëz nga pjesë të
ndryshme të botës, të shoh pjesë të qyteteve të ndryshme ose edhe të blejë
diçka që i pëlqen. Informata e cila në kohë të hershme ka qarkulluar me mjaftë
vështirësi, tani me një click gjendet para syve tanë. Programerët e kompanive
të mëdha duke i pasur parasysh kërkesat e përdoruesve mundohen që pajisjen
kompjuterike ta bëjnë sa më të mençur. Shembuj të softuerëve të ndryshëm
tregojnë qartë punën e e tyre. Sot aftësi e një web faqeje për ta mbajtur sa më
shumë pranë saj përdoruesin, duket të jetë njësia matëse e cilësisë së saj.
Aplikacionet e mençura që i japin mundësi njeriut të komunikojë me këdo në
botë, gjenerimi i pamjeve satelitore të vendeve që kemi ëndërruar t’i shohim,
mundësia e komunikimit me makina të mençura (bots), qasja e mijëra informatave
brenda disa sekondave, ruajtja e dokumenteve personale në distanca shumë të
largëta (në serverë të ndryshëm), mundësia e blerjes së pajisjeve të ndryshme
online, dëgjimi online i ligjëratave të profesorëve të njohur etj., etj., e
kanë edukuar njeriun në atë mënyrë saqë ai prej kompjuterit të kërkojë edhe
gjëra që tani për tani duken të paarritshme. Në intervista të ndryshme që kam
pasur me njerëz kam marrë shumë përgjigje, mirëpo vlen të ceket njëra prej përgjigjeve
që kam pranuar nga një person zyrtar i një kompanie. Në pyetjen se çka kishit
dashur të ju ofroj një kompjuteri, ai u përgjigj “kisha dashur që kompjuteri të
ma sjell dreken në tavolinë, të ma përgatis një raport mujor të punës ose
thjeshtë unë t’i flasë e ai të veprojë”. Kjo përgjigje më së miri tregon se ku
ka arritur “çmenduria njerëzore” në qasjen ndaj kompjuterit. Përgjigja tani për
tani duket të jetë e çmendur mirëpo në një të ardhme të afërm kjo gjë ndoshta
do të arrihet. Por një gjë është e qartë, një pajisje kompjuterike nuk do të
mundë ta zëvendësonte njeriun.
PERDORIMI
I TEKNOLOGJISE NE POPULLSITE URBANE
Integrimi
i mikrokopjuterave ne klasa gjate 1980 u konsiderua nje risi ne arsimin
amerikan. U diskutua qe teknologjia ka nje fuqi thelbesore ne transformimin e
te nxenesit dhe mesidhenies, por resultoi se me e lehte ishte qe keto
institucione te paiseshin me Hardware e Software sesa te kuptonin potencialin e
mirfillte te teknologjise.
Studiuesit jane te shqetesuar per faktin se si
kjo teknologji konceptohet e perdoret sepse shoqeria urbane po behet pre e saj
duke e pare ate si nje paisje per te shtyre kohen apo si nje mjet per te
permbysur influencen historike te varferise, diskriminimin dhe si nje shans per
me shume mundesi.
Edhe
pas 25 vjetesh qe kompjuteri eshte integruar ne shoqeri shume nga objektivat e
saj kane mbetur te parealizuara. Nje nga faktoret qe kane ndikuar eshte gjendja
ekomomiko- sociale. Nje nder objektivat kryesore te saj mbetet angazhimi i
studenteve ne aktivitetet kuptimplota arsimore qe lidhen me teknologjine.
Çeshtjet
Ekonomiko – Sociale te Teknologjise ne Zonat Urbane
Ndarja
digjitale eshte bere nje drejtues i ceshtjeve ekonomike dhe te drejtave
qytetare te perdoruesve te kopjuterave,Internetit dhe informacioneve te tjera
teknologjike te lidhura me sherbimet e multimedias se infomacionit dhe
komunikimit. Kjo ndarje verehet kryesisht mes atyre qe e kane mundesine e
perdorimit dhe atyre qe gjendja ekonomike i pengon te zhvillohen ne kete
drejtim
Veçanerisht
ne shoqerine amerikane spikasin nga mungesa e zhivillimit te teknologjise
Hispaniket Amerikane, Afro Amerikanet te cilet i perkasin klases punetore,
skane as shkollen e mesme, familje te varfera, ose vijne nga familjet me nje
prind dhe te tjere qe jane residente te qyteteve te vogla dhe zonave rurale
pershire dhe te moshuarit.
Nga
agjensite e studimit vetetohet qe pervec vendeve te punes vendet e tjera me te
frekuentuara jane institucionet edukative qe iu japin mundesine njerezve te
kene akses Interneti. Dhe meqe shoqeria ne vetvete akoma nuk ka njohurite e
duhura mbi teknologjine per ta kaluar tek komuniteti apo femijet dhe prandaj
jane institucionet arsimore qe duhet ta pergatisin komunitetin amerikan drejte
moshes se teknologjise
.
Administrata Kombetare e Telekomunikacionit dhe Informacionit ka percaktuar 5
raporte per te shqytuar kete problem. Ky raport quhet ‘ Falling through the
net’. Ky boshllek ne ndajen digjitale eshte rritur ne pegjithesi mbi bazen e
kategorive te edukimit, te ardhurave e racave. a) Te ardhurat Ndajet digjitale
ne multimedia diferencohen ne baze te kategorise se Edukimit, te ardhurave dhe
minoriteteve. Ndarjet digjitale me te theksuara jane tek ato qe kane te ardhura
me te medha sesa tek ato qe kane me pak te ardhura.
b)
Asimimi Diferencat e medha ne boten e teknologjise i gjejme tek nivelet e
arsimore te familjeve nga vijne. Ajo qe verejme eshte nje njohuri edhe perdorim
me i madh i teknologjise tek familjet me arsim me te larte ne krahasim me ata
qe nuk kane as gjimnazin. Dhe ky raport eshte me i madh se 20% . . Ku dallojme
qe raporti mes popullesise me nivel te larte arsimor eshte 57.5 raporti i
pajisjeve teknologjike qe ata perdorin ne kahasim me 30.75 porhuajse nje ndarje
digjitale prej 20% diference tek personat e nivel te mesem arsimor, dhe krejt i
ulet eshte perdorimi i teknologjise tek njerezit e pa asimuar ne zonat urbane.
c)
Minoritetet Pothuajse e njejta gje ndodh dhe nqs bejme krahasimin e perdoimit
te teknologjise ne minoritete te ndyshme do te shohim nje raporte jo ekuivalent
mes perdorimit te teknologjise nga etnicitetet qe ndodhen ne USA. Krahasimi i
grupeve kerkimore eshte bere duke studiuar 3 grupe te ndryshme per ta bere me
te qarte konceptin e ndarjes digjitale. Kjo varet dhe nga veshtiresite pe te
ardhurat dhe mos aftesia e te gjithe fmiljeve per tu integruar totalisht ne
shoqeri. Por verejme qe pjeset me te perdorur te teknologjise ne shoqeine
Ametikane Interneti dhe Kompjuterat personal. Ne grafikun e meposhtem verejme
dhe diferencen e theksuar mes minoriteteve dhe ndrajet digjitale qe shkaktohen
ng keto boshlleqe shoqerore.
Perdorimi
i teknologjise ne shkollat Urbane Termi Teknologji eshte shpesh sinonim i fjles
kompjuter. Por perfshihen pervec Pc dhe video- kamerat, Cd-rooms, Dvd,
Interneti, Websitet, Softwaret, dhe pjisjet digjitale si Mp3, Ipod.
Arritjet
Akademike Arritjet akademike jane te dokumentuara. Cdo shkolle dhet te portoje
cdo vite rritjet e studentve te saj. Por vitet e fundit eshte keku qe ky raport
te behet i ndare sipas gjendjes ekonomike, racave dhe etnive. Me pare
Teknologjia ishte objekt studimi kurse sot ndihmon ne procesin e te nxenit dhe
mesimdhenies. Mesuesit duhet te gjejne mundesine qe ti pedoin keto pajisje
sidomos ne shkollat urbne ne menyre qe te rijme ne nje nivel akademik me
standarte te larta.
.
Perkufiimi i nxenesit Urban Nxenesi urban pershkruhet si nje student qe eshte
aktiv ne ambjentet edukative. Tendenc kyesore e ketyre nxenesve eshte te bien
pre e gjendjes ekonomike po kulturve fmiljre te trashegurar , etniciteteve te
ndryshme dhe varferise ku nje pjese e tyre jetojne.Prandaj duhet punur shume qe
te kemi me shume nderhyrje teknologjike dhe ne menyen e jeteses se ketyre
Perdorimi
i Teknologjise ne shkollat Urbane Cdo vit shohim njeitje te konsideueshme te
teknologjise ne shkolla. Ne USA nje sistem i rateizimit te Pc ne menyre qe cdo
studente te kete mundesine te kete nje te tille.Ne kete program eshte promovur
dhe nje progrm per specilizimin e instruktoreve ne aspektin teknologjik, ne
mesimdhenie. E gjithe kjo sepse verehet qe shkollat tipike urbane kane pajisje
te vjetera teknologjike dhe nuk ndihmojne ne perdoimn e tyre neper klasa.
.
Teknologjia arsimore ndikon ne performancen akademike te studenteve Kerkimet e
fundit ne Teknologjine Arsimore ,qw perdorimi afektiv i teknologjise ne shkolla
ndodh atehere kur aplikohet/ ndikon direkt ne : Mbeshtet objektivat e
vendosura. Krijon mundesine e oportuniteteve per studentet,ne bashkepunime, ne
pune grupi dhe ne pune te ndryshme etj. Eshte e pershtshme per te garantuar nje
feedback si per studentet ashtu edhe per mesuesit. Ben integrimin e mesuesit te
ri. Perdoret ne mjedise ku drejtuesit mbeshtesin inovacionet teknologjike.
Perdoret nga studentet per te zgjidhur problemet e lendeve te ndryshme dhe per
te perdorur teknologjine ne prezantime dhe pubblikime te projekteve te tyre.
Teknologji
ne arsim mund te permiresoje motivimin sjelljen dhe interesin ndaj mesimit
Rrite deshiren e studenteve per suksese Ndihmon te ndje punen me te tjeret
Eshte sfiduese Mund te ndjek kurse te ndryshme online Aftesi me e madhe vetjake
Teknologji
mund te perbeje rrezik ne peformncen e studenteve Duhet patur shume kujdes ne
pershtatjen e teknologjise sips niveleve te studenteve.Keto projekte duhet te
drejtohen nga instruktore te specilizuar dhe qe njohin nxenesit e tyre si nga
ana psikologjike ashtu dhe nga ana socio- ekonomike. Ne menyre qe te nderhyjne
per te permiresur nepermjet teknologjise problemet qe ata kane ne te folur, ne
anen emocionale shqiptm apo punen ne grup. Mbyllja Eshte e qarte nevoja per
pemiresim te vazhueshem ne nivelin akademik. K nje nevoje te vzhdueshme per nje
nderhyrje teknologjike ne menye qe te motivojme studentet nxisim deshien e tyre
per te punur me teper dhe te rrisim dhe performancen e tyre ne shkolla. Duhet
nje pune shume e madhe dhe bashkpunuese me te gjithe hallkat e shoqerise qe
zvogelojme boshllekun shoqeror teknologjik. Mgja gjithcka qe ne realitet
teknologjia ka rritur ne USA eshte rateizimi i Pc per studentet. Synimi i
teknologjise dhe projektet ne vazhdim do te jene per te thelluar :
Bashkpunimin mesues nxenes Te kuptojne potencialin e teknologjise Te bejme
integrimin e suksesshem te saj Te motivojme studentet me ane te teknologjise Te
rrise nivelin akademik shkollor Keto projekte do vhdojne te integrohen
gjithmone e me teper ne sistemin arsimor American .
NDIKIMI
I TEKNOLOGJISE DHE SHKENCES NE MJEDIS
Mbrojtja
e natyrës dhe e mjedisit konsiderohen si pjesa më e rëndësishme e jetës në
planetin tonë. Te gjitha proceset qe çojnë në një sistem ekologjik te
suksesshëm janë të lidhura me programin për përcaktimin e strategjisë dhe
zhvillimin e mëtejshëm të objektivave në ruajtjen e natyrës e të mjedisit.
Ekologjia është themeli i ruajtjes se natyrës dhe të mjedisit dhe si shkencë e
biologjisë shfrytëzon të dhënat shkencore të kimisë, të fizikës të matematikës
dhe të shumë shkencave tjera. Dy janë drejtimet kryesore: 1. Ruajtja e mjedisit
që ka si qellim të kufizojë ndikimin e ndotjeve te industrisë, bujqësisë,
transportit, ndërtimit e veprimtari te njeriut. 2. Ruajtja e natyrës që ka si
qellim të kufizojë deri ne minimum ndryshimet në natyrë (ekosistemet) siç janë
efektet e ngrohjes globale, ruajtja e shtresës së ozonit, pakësimi i emetimit
të gazrave, evitimi i shirave acide.Prandaj ka rendësi të dihet një strategji e
cila duhet të ndiqet për të evituar një krizë ekologjike në vendin tonë. Por
një gjë e tille fatkeqësisht nuk pasqyrohet në websiten e Ministrisë Mjedisit
bile te dhënat i përkasin vetëm viteve 1997-98 ne te cilat jo vetëm ka gabime
por edhe pasaktësia dhe plot teorira. Vetëm në qoftëse marrim industrinë e
lëkurëve, shqetësimet janë më të mëdha për mjedisin. Derdhjet teknologjike
përmbajnë sasia sulfidesh, komponime organike të tretshme, alkalinitet i lartë
si dhe mbetje lendësh regjëse të palidhura, të ngjyruesve, yndyrave dhe
emulsioneve. Ujërat që dalin nga derdhjet e fabrikave të lëkurave duhet te jenë
të pastra para se të futen në rrjetin hidrografik, për të mos prishur balancin
ekologjik.Përcaktimi i trajtimit të derdhjeve teknologjike duhet të ndiqet
konkretisht nga çdo ndërmarrje e industrisë në gjendje pune. Jashtë vendit tonë
shteti nuk lejon të punojnë fabrika e ndërmarrje industriale pa patur impiantin
e pastrimit te ujërave shkarkuese bile merr të dhëna çdo ditë për përbërësit e
pastërtisë së ujërave.Zgjedhja e metodës së pastrimit si dhe përcaktimi i
parametrave të trajtimit të tyre varet nga përbërja e derdhjeve teknologjike.
Vlera e pH, përmbajtja e lëndëve organike dhe inorganike duhen mbajtur në
nivelet standarde të lejuara. Në rastin e numrit të madh të komponimeve të
ndryshme organike që ndodhen në derdhjet, përcaktimi i secilit paraqet problem
dhe kërkon shumë kohë prandaj për këtë arsye behet një përcaktim total i
treguesve kryesorë të derdhjeve që ndikojnë nëpërcaktimin e sasisë së
kompozimeve organike dhe aftësinë e tyre për t’u degraduar.Për këtë ka rëndësi
sasia e oksigjenit e domosdoshme për dekompozimin e përbërësve organikë, pra
një fenomen i tille është plotësisht në dëm të mjedisit e në tërësi të
shëndetit. Për këtë duhen ruajtur vlerat standarde të NBO (BOD) nevoja
biologjike për oksigjen dhe të NKO (COD) nevoja kimike për oksigjen dhe këto të
mos merren të shkëputura prej prodhimit.Ashtu siç janë përgjegjës për prodhimin
dhe per teknologjinë, drejtuesit dhe personeli ing-teknik janë përgjegjës edhe
për ndotjet e krijuara të cilat duhet ti minimizojnë sa të jetë e mundur bashkë
me efektet e tyre dëmtuese nëpërmjet përmirësimeve të teknologjisë dhe të
përdorimit të kimikateve me efekte sa më pak ndotëse. Edhe ndotjet e ajrit në
vendet e punës të reparteve në industri varen nga proceset teknologjike,lloji i
prodhimit, i kimikateve si dhe mënyra e sistemit të zgjedhur në realizimin e
teknologjisë së prodhimit. Por çfare është bërë për të përcaktuar një KMV,
koncentrimi maksimal te vendi i punës për ndotjen e ajrit. Asnjë parametër i
tillë nuk ekziston në vendet e punës në repartet e prodhimit apo atje ku
punohet me hidrokarbure dhe mineralet.Gjithmonë mjedisi mund të jetë shumë i
keq ose katastrofik, dhe shumë i mirë.
Media,
teknologjia dhe revolucioni informatik përball ndryshimeve globale
Media,
teknologjia dhe revolucioni informatik përball ndryshimeve globale
-Globalizimi
i prodhimit, avantazhet, bazuar në teknologjitë moderne.
-Shërbimet
inteligjente dhe sfidat e teknologjisë
Sot
bota eshte ne zhvillimin me te arritur te historise se saj,por kjo nuk do te
thote se ky eshte fundi i saj apo maja e piramides ku teknologjia ndodhet.
Fundin e saj nuk e di askush pervec zotit. Ne po jetojme ne nje kohe e cila
quhet koha e informacionit dhe kjo per arsye se informacioni sot po qarkullon
me shpejtesine me te madhe te mundeshme. Teknologjia eshte bere pjese e
pandashme e jetes dhe jeteses ne kohet e sotme, sepse po jetojme ne ate qe
thame me lart koha e teknologjise se fundit dhe koha ku informacioni qarkullon
me shpejtesine e drites ne te gjithe boten. Interneti solli ate qe njerezit
mund te flasin me njeri tjetrin ne kohe reale, pra ne te njejtin moment
ndryshimi eshte se ne skajin tjeter mund te jete nate apo dite. Here pas here
kete ne e perserisim kur flasim me njerezit tane ne vendet e tjera te
rruzullit. Cdo te thote kjo: bota aq e madhe erdhi ne permasa te vogla,pra ti
flet me nje njeri aq larg sikur e ke prapa murit te shtepise ku jeton.Pra ky
eshte Globalizimi per te cilin flitet cdo cast apo cdo dite. Si eshte e mundur
kjo: nevoja e njeriut per te perfituar kohe dhe ulur koston e udhetimit,
lodhjen dhe trafikun e aksidenteve arriti te ndertoje sisteme te tilla. Keto
sisteme sot perdoren nga klasa te ndryshme njerezish si nje qe ka nje kompjuter
dhe intenet ne shtepi apo dhe ne telefonin e tij celular apo sherbime te tjera
ekstra si edhe nje njeri tjeter i nje klase me te ulet , ka mundesite njihet me
internetin duke u ulur ne nje internet kafe dhe ku mund te gjeje nje game te
gjere informacionesh nga me te ndryshmet. Pastaj pjesa me e rendesishme eshte
se si njerezit e perdorin ate, ne dobi apo ne zararin e tyre. Cfare duhet te
behet ne kete kontekst?Njerezit duhet te informohen drejt dhe duhet te jene te
ndergjegjshem per ate qe bejne. Te respektojne njeri tjetrin dhe te mendojne
edhe veten kundrejt te tjereve. Te arsyetojne me normalen per nje brez qe me te
vertet te kete nje te ardhme te ndritshme dhe te sigurte. Paqe dhe dashamiresi
per te gjithe, lidhje te pastra shoqerore dhe te shendosha familjare. Cdo gje
fillon nga vetja jone pastaj tek te tjeret qe na rrethojne, duhet menduar me e
mira qe te arrish te besh ate. Me pak fjale duhet nje vizion dhe nje misjon per
te arritur te ai. Ne kete misjon duhen strategji dhe plane qe jane te
realizushme dhe pas kesaj shume pune.
Teknologjia,
Edukimi dhe mësimdhënia ne epoken e globalizimit
Shekujt
që kemi lënë pas, kanë ‘’prodhuar‘’ mendje të ndritura të cilat kanë bërë
zbulime nga më të thjeshtat deri te ato më epokalet. Por ndoshta asnjërit
prej tyre nuk i kishte vajtur në mendje se një ditë njerëzit do të ishin në
gjendje të komunikonin me njëri-tjetrin nga njëri skaj në skajin tjetër
të botës. Mund te këtë qenë e pakapshme për ta që të gjitha veprat, nga ato me
të voglat e deri te ato më voluminozët mund të lexoheshin “online”, kudo dhe
kurdo që njerëzit duan! Përderisa shekujt e kaluar janë emëruar me emërtime të
ndryshme për sa i përbëtë progresit, shekulli ynë, pra shekulli 21, me të
drejtë quhet shekulli i informacionit dhe teknologjisë. Teknologjia dhe
informacioni janë të lidhura me kompjuterin dhe internetin. Pra, mund të themi
se jetojmë në një kohë ku teknologjia ka shtrirë “sundimin” e saj dhe se duket
qartë që ky sundim do të jetë edhe më provokues në të ardhmen. Shtrirja dhe
përmasat që ka marrë përdorimi i internetit janë të jashtëzakonshme. Nga disa
mijëra përdorues në vitet e para të tij, deri në miliarda përdorues në ditët e
sotme. Atëherë, interneti qenka një bibliotekë gjigante, qenka një botë e tërë
mesazhesh dhe informatash, rrjetesh telefonike dhe një shtëpi e madhe botuese
në gjithë globin!
Interneti
si mundësi qëndron hapur njëzetekatër orë në çdo ditë të jetës sonë, ku ne mund
të gjejmë të gjitha llojet e informacionit, thënë ndryshe; “është një autostradë
ku në vend të veturave lëvizin ide e mendime me shpejtësinë dritës”.
Sot,
nxënësit jetojnë në një botë të rrethuar me teknologji. Pra , teknologjia është
nevojë e ditës. Evolucioni i shkollës kërkon një staf të përgatitur mirë, por
dhe nxënësit duhet të jenë domosdo në trendët e reja që sjell koha. Ikja nga
hapat tradicional të shkollës, ku shkollat dhe klasat më shumë ngjasonin me
fabrikat dhe ku mësuesi sillej si një shef duke urdhëruar, tani në shekullin 21
duhet mbështetur një shkollë tjetër, bashkëkohore, ku nxënësi duhet të jetë
kreativ, hulumtues e vlerësues, kjo është domosdoshmëri për një mësim dhe
shkollë cilësore. Pikërisht, përdorimi i kompjuterit dhe teknologjisë
informative nëpër klasa nxitë të nxënësi imagjinatën dhe e bën atë kreativ e
hulumtues për të mësuar në vazhdimësi. Është e nevojshme që nxënësve tu mësohen
aftësitë e shekullit 21, në të cilin ne jetojmë, e kjo mund të bëhet vetëm nëse
mësuesit e tyre janë në funksion të përmbushjes se misionit të tyre në mënyrën
më të mirë të mundshme. Andaj, shkrimtari i njohur amerikan dhe njohës i
çështjeve të arsimit dhe mësimdhënies, Michael Prensky, thotë: ’’Nxënësit e
sotëm mendojnë dhe përpunojnë informata që dallojnë krejtësisht nga ato të
paraardhëseve të tyre, duke marrë parasysh se: të gjithë nxënësit tanë sot e
kanë gjuhë amtare gjuhën digjitale të kompjuterëve, video lojërat dhe
internetin dhe duke avokuar se mësimdhënësit e sotëm duhet të mësojnë të
komunikojnë në gjuhën dhe stilin e nxënësve të tyre“...
Hulumtimet
e bëra në shkollat amerikane kanë treguar qartë se dijet e
nxënësve të shkollave që kanë përdorur kompjuterin dhe internetin në lëndët
mësimore kanë qenë të një niveli shumë më të lartë se niveli tek shkollat që
nuk kishin përdorur teknologjinë në procesin mësimor. Ligjërimet e thata të
mësuesve duhet zëvendësuar me pamjet vizuale dhe qasje tjetër fare në klasat e
shekullit 21.
Përdorimi
i teknologjisë në mësimdhënien dhe mësimnxënien e gjuhës angleze në shkollat
tona ka marrë një shtrirje të konsiderueshme. Pajisja e disa shkollave me
kompjuter dhe internet ka bërë të mundur që orët e gjuhës angleze
të bëhen pjesë e një komunikimi global brenda klasës. Nxënësit, me
ndihmën e arsimtarit të tyre mund të komunikojnë me nxënës të shkollave të vendeve
të ndryshme në gjithë botën, gjë e cila ndihmon edhe në shkëmbimet
reciproke dhe marrjen e informacioneve të reja. Përveç kësaj, interneti ofron
një oqean të tërë të burimeve gjuhësore, të aktiviteteve të ndryshme të
karakterit gjuhësor, kuizeve të cilat mund të vihen në funksion të
nxënësve për një arritshmëri sa më të lartë në nxënie.
Fuqia
e internetit dhe informacionet në të, janë burime që duhen konsumuar. Sot
interneti disponon rrjete të fuqishme sociale si: facebook, twitter, Linkedin,
my space etj., të cilat edhepse të themeluara për qëllime të ndryshme paraqesin
një mundësi të mirë të shkëmbimit të informacioneve dhe përvojave midis
njerëzve të profileve të ndryshme. Vend elitar në këto rrjete zënë padyshim të
mësuarit e gjuhës angleze. Shkollat dhe kolegjet me prestigjioze të botës, duke
parë se numri i anëtarëve të këtyre rrjeteve po i afrohet miliardit kanë
ngarendur të plasojnë punën e tyre për qëllime edhe komerciale,
megjithatë individi është përfitues në përthithjen e informatave të ndryshme në
rrjetin e internetit. Me një përdorim të organizuar dhe të mirëstrukturuar këto
rrjete ofrojnë dhe lehtësojnë dukshëm komunikimin në mes të mësimdhënësve dhe
nxënësve të tyre. Një përqindje vogël e arsimtarëve të anglishtes në Kosove
dinë që në kuadër të projektit Basic Education Program – BEP, është zhvilluar
ueb-faqja e projektit, e cila përmban edhe platformën CONNECT. Në kuadër të
kësaj platforme janë krijuar disa grupe, njëra nga këto është edhe KOSOVO
ENGLISH LANGUAGE TAECHERS - KELT. Të gjithë mësimdhënësit që lidhen në këtë
platformë përfitojnë të gjitha shërbimet e ofruara nga ky program, pra mund të
marrin material të kursit për përdorimin e teknologjisë informative në
mësimdhënie dhe të nxënit e gjuhës angleze.
Shekulli
21, karakterizohet si shekull i informatikës, megjithatë, pa zotëruar aftësitë
esenciale, siç janë: leximi, përdorimi i dokumenteve, shkrimi, numërimi,
komunikimi, puna ekipore, aftësia e të menduarit, përdorimi i kompjuterit dhe
të mësuarit në vazhdimësi, është e zorshme të thuash se mund të zotërohet
profesionalisht dhe me shkathtësi të duhur përdorimi i kompjuterit.
Shërbimet
inteligjente dhe sfidat e teknologjisë
Evoluimi
i teknologjisë që po karakterizon epokën në të cilën jetojmë, i ka dhënë
ngjyrimin kryesor, jo vetëm zhvillimit të shoqërisë, por edhe politikës që
kryejnë shtetet e ndryshme, si në sferën e brendshme edhe në marrëdhëniet
ndërkombëtare. Fusha të tilla si: ekonomia, siguria, komunikacioni, industria
etj, e shohin veten të përfshirë në këtë epokë, e cila falë ndikimit të
fuqishëm teknologjik që sjell është krahasuar nga studiues të ndryshëm, me të
njëjtin ndikim si revolucioni industrial. Nëse do të përpiqeshim të
gjenim një emër, padyshim emri i parë që do të na vinte ndër mend është “epoka
e informacionit”, një emër që tashmë përdoret gjerësisht, për të
përcaktuar kohën në të cilën jetojmë dhe prirjen kryesore të zhvillimit global.
Duke mos u ndalur në asnjë aspekt tjetër pozitiv apo negativ që sjell elementi
kryesor e përfaqësues i kësaj epoke – informacioni – më poshtë do të bëjmë një
vëzhgim të shkurtër për të parë ndikimin e tij në atë fushë të sigurisë,
e cila informacionin e ka misionin kryesor, në fushën e shërbimeve
inteligjente. Zhvillimi i tekonologjisë së informacionit ka ndikuar fuqishëm në
zhvillimin e këtyre shërbimeve. Sfidat që sjell teknologjia e informacionit dhe
jo vetëm, janë të shumta, ashtu si dhe ndihma që sjell kjo teknologji.
Grumbullimi i informacionit, tashmë nuk bëhet më vetëm nëpërmjet metodave
tradicionale ose njerëzore, por kryhet edhe me anë të teknologjisë. A mos
vallë, po hyjmë në një kohë në të cilën grumbullimi dhe kontrolli i
informacionit do të realizohet vetëm nëpërmjet teknologjisë? A na ndihmon apo
na dëmton braktisja e metodave njerëzore të grumbullimit, kontrollit,
klasifikimit e “shoshitjes” së informacionit? Një prej sfidave dhe zhvillimeve
aktuale të shërbimeve inteligjente, falë ndikimit të teknologjisë në jetën tonë
vë përballë dy metoda për t’u përzgjedhur: teknologji apo aftësi njerëzore?
Politika
e shteteve më të fuqishme botërore, ka shekuj që është e drejtuar pa mëdyshje
drejt teknologjisë së re, për t’a përdorur atë si mjet zhvillues të fuqisë
kombëtare, qoftë social-ekonomike edhe ushtarake. Shembujt sesi shtetet
orientohen në politikën e tyre drejt zhvillimeve të reja tekonlogjike, janë të
shumta.Në fragmentin e mëposhtëm shprehet qartë synimi i fuqizimit kombëtar
nëpërmjet ndikimit pozitiv të teknologjisë.
“Aspiratat
për rikthimin e kombit francez në statusin e “Fuqisë së Madhe”, nëpërmjet
gjithë mjeteve në dispozicion, nuk ilustrohen askund tjetër më mirë sesa në
mendimet e Raymond Marcellin, ish- ministri i Brendshëm i De Golit, i cili, në
një libër të botuar në vitin 1985, shkruan:
Sot
fuqia e kombeve qëndron në aftësinë për të zotëruar teknologji të lartë dhe për
t’a përdorur atë për rritjen e forcës së tyre ushtarake dhe ekonomike. Vetëm
disa vende të zgjedhura kanë trurin, inxhinierët, ekspertët dhe kompanitë për
të vënë shkencën dhe teknologjinë në shërbim të pushtetit politik.Franca është
një prej këtyre vendeve, ashtu si ajo, e provoi këtë gjë me suksesin e
Concorde-it, Airbus-it, raketave Ariane, nëndetëses bërthamore dhe krijimin e
stacioneve të energjisë bërthamore për prodhimin e energjisë elektrike.
Në qoftë se Franca dëshiron të kthehet në fund të shekullit të njëzet si “kombi
i madh” që ishte dikur, ajo duhet të kryejë me vendosmëri të gjitha përpjekjet
e saj të brendshme drejt rritjes sistematike të të gjitha burimeve moderne të
pushtetit, në mënyrë që të zmbrapsë kufijtë të cilët e kanë kufizuar atë në
statusin e rangut të dytë, që pas Luftës së Dytë Botërore. (Raymond Marcellin.
La guerre Politique (Paris: Plon, 1985), f. 242)
Në
të vërtetë, nivelet e shpenzimeve për shërbimin e fshehtë do të kishin prirjen
që të përforconin këtë aspiratë të rivendosjes së madhështisë. Ishte raportuar
në Le Monde më 23 tetor 1991, në lidhje me shpenzimet e përgjithshme të
Mbrojtjes (ngritur vetëm me 0,5%) se buxheti i DGSE-së (Direktorati i
Përgjithshëm për Sigurinë e Jashtme) për vitin 1992, do të rritej me 9.7% mbi
atë ç’ka figuronte për vitin 1991, në një total prej thuajse një miliard franga
( 989.8 milion). Përveç kësaj, Kryeministri kishte fonde të fshehta të
paparashikuara të cilat, me miratimin e tij ose atë të Presidentit, mund të përdoreshin
për të financuar veprimtarinë e DGSE-së; këto fonde që u rritën me 4% për vitin
1992 ishin rreth 448.2 million franga. Shteti francez dukej i paduruar për të
kryer shpenzime për modernizimin e aftësisë teknologjike të inteligjencës së
grumbullimit të informacionit. Shpenzimi për pajisje në vitin 1992 u ngrit në
një masë prej 12,3% më shumë së viti i kaluar, ku më shumë se gjysma i
kushtohej zëvendësimit të kompjuterve dhe kërkimit, dhe më shumë akoma për
përmirësimin e infrastrukturës në qendrat e inteligjencës që shërbenin për
mbledhjen e informacionit. Në të njëjtën frymë, Marina franceze ishte
autorizuar për të shpenzuar rreth 80 milion franga për hulumtimin dhe
përfundimisht blerjen e një anije të pajisur me të gjithë teknologjinë e fundit
elektronike për mbledhjen e informacionit prej inteligjencës”. Ky nuk është
citimi i një botimi aktual, por i një të tilli që është botuar thuajse dy
dekada më parë, në fillimet e kristalizimit të “erës së
informacionit”. Megjithatë, aty shihen qartë objektivat dhe roli që duhet
të ketë ndikimi i teknologjisë në fuqizimin e Francës. Për të arritur këtë të
fundit, rritja e përqindjes së shpenzimeve për modernizimin e teknologjisë së
thithjes së informacionit, në dispozicion të shërbimeve sekrete, duket se është
vlerësuar si një instrument i rëndësishëm. Në fakt, kështu është. Shërbimet
inteligjente janë një instrument i fuqishëm që garanton jo vetëm sigurinë e
vendit, por që mund të sjellë edhe përfitime të ndryshme, të cilat të
gërshetuara me diplomacinë, ekonominë, shkencën etj, mund të transformohen në
një forcë shtytëse për forcimin e brendshëm dhe të jashtëm të një shteti. Dhe
kur flitet për shërbimin e fshehtë, hapësirës së përdormit të tij, nuk mund t’i
vihet një cak.Ai (shërbimi) mund të ketë interesa që te shkenca, ekonomia,
ushtria, teknologjia, rendi e deri te të dhënat arkivore historike apo
diplomatike edhe të shekujve të shkuar.E thënë ndryshe, informacioni është
fuqi. Mbledhja e informacionit nëpërmjet ndihmës së teknologjisë ka lehtësuar
dhe vështirësuar procesin njëkohësisht. Përmirësimi i tekonlogjisë i ka
bërë masat mbrojtëse më efikase, por megjithatë faktori human mbetet përsëri
një element i pazëvendësueshëm, edhe pse ky i fundit, nevojën për përdorimin e
teknologjisë e ndien përherë e më tepër. Ndërkaq, zhvillimi i teknologjisë, nuk
ka përmirësuar vetëm masat mbrojtëse, por ka zhvilluar e përsosur edhe
kërcënimet ndaj informacionit.
“Pajisjet
dhe personeli i sigurisë. Përgjegjësia më e dukshme e CI (Central Intelligence)
është mbrojtja e sekretit dhe agjencitë e bëjnë këtë duke u fokusuar te
pajisjet dhe te personeli i sigurisë. Siguria fizike e sekreteve përfshin masat
e marra me qëllim lejimin e individëve që kanë “nevojë për të ditur” për të
pasur akses në sekrete, duke ndaluar ndërkaq afrimin e gjithë të
tjerëve. Kjo kategori përfshin masa mekanike për përdorimin e
sigurt, fjalëkalime, shenjat/kartat e identifikimit, rojet e sigurisë dhe
alarmet, por një pjesë e madhe e kësaj teknologjie ndaluese është në
dispozicion si të konsumatorëve vendas ashtu edhe atyre të huaj, duke e
dobësuar kësisoj efektshmërinë e saj. Për shembull, ish-sekretar i energjisë
Bill Richardson dëshmoi në vitin 1999 se Qeveria e SHBA-së i dha teknologji
moderne të sigurisë, shërbimeve të fshehta kundërshtare, të tilla si ato të
Rusisë, për të lehtësuar ruajtjen e materialeve bërthamore ruse.¹¹ Sulmet
terroriste të 9/11 e detyruan qeverinë federale për të shtrënguar procedurat e
saja të sigurisë fizike, por kompjuterat modernë dhe përhapja e teknologjive në
sektorin privat që i kundërvihen këtyre procedurave janë duke e bërë sigurinë
fizike një sfidë të vazhdueshme.” Natyrisht që edhe pse në citimin e mësipërm
vihet re sesa e domosdoshme është teknologjia për shërbimet sekrete, përsëri
roli i personelit të sigurisë nuk mbetet më pas përsa i përket rëndësisë.
Krahas përgatitje së lartë që duhet të ketë personeli i specializuar për
përdorimin e një teknologje të avancuar, kërkohet edhe një kontroll i
kujdesshëm dhe një organizim i saktë i strukturave njerëzore të shërbimeve
sekrete, me qëllim që siguria e informacionit të jetë në lartësinë e duhur. Një
teknologji e sofistikuar mund të grumbullojë e të ruajë informacionin, por nëse
për shembull, personeli ka qëllim që të shpërdorojë këtë informacion, atëherë
teknologjia bëhet e pafuqishme, sepse ajo nuk mund të kryejë hetime. Këto të
fundit, agjencitë i kanë procedurë normale të “mirëmbajtjes” së personelit.
Të
gjithë punonjësit e shërbimeve të fshehta të rëndësishme, duhet t’u nënshtrohen
hetimeve rigoroze të së shkuarës për të shqyrtuar vërtetësinë e informacionit
personal dhe profesional të ofruar nga aplikuesi, si dhe për të identifikuar
zonat me problematikën afatgjatë. Disa agjenci të inteligjencës, si CIA,
kërkojnë gjithashtu kryerjen e kontrollit mjekësor para punësimit. Një
ekzaminim poligrafik zakonisht shoqëron hetimin e të shkuarës dhe përqëndrohet
në mënyrën e jetës dhe në çështjet e sigurisë.¹² Pasi punësohet, një të rekrut
i ri qëndron në një gjendje prove, zakonisht për një periudhë tre vjeçare.
Gjatë kësaj kohe, DCI (Director of Central Intelligence) ka autoritetin ligjor
për të ndërprerë punësimin e një zyrtari për çfarëdo arsye (dhe ndonjëherë edhe
pa arsye). Në fund të periudhës së provës, punonjësi i nënshtrohet një rihetimi
dhe një tjetër testimi poligrafik, këtë herë duke u fokusuar thuajse
ekskluzivisht në çështjet e sigurisë dhe kundërzbulimit. Në këtë fazë,
agjencitë janë të interesuara në se punonjësi ka respektuar kërkesat e sigurisë
së agjencisë, duke përfshirë edhe elementin nëse punonjësi është i papërzier me
shoqata të paautorizuara (për shembull me nënpunësit e zbulimit të huaj) të
cilat mund të kompromentojnë qëndrimin e tij si një nënpunës i zbulimit dhe
informacionin te i cili ai ka të drejtë përdorimi. Pas kapërcimit të kësaj
pengese, oficeri është subjekt i një hetimi periodik e të rregullt dhe
testimeve poligrafike, që zakonisht kryhen njëherë në pesë vjet.
Oficerët
e inteligjencës kanë gjithashtu përgjegjësi edhe për materialet e klasifikuara,
të cilat i përdorin në punën e tyre. Shumica e pajisjeve të agjencive të
zbulimit janë skicuar si “pajisje të sigurisë e të fshehtësisë” (SCIF), në të
cilat informacioni shumë i klasifikuar dhe informacioni i fshehtë, mund të
ruhet e të shikohet prej personelit të shërbimit të fshehtë. Edhe pse nën
sisteme mbyllëse me kombinim, mbyllje të sigurta, alarme dhe pajisje të tjera
për mbrojtjen e këtyre objekteve, të punësuarit të luajnë një rol të madh
në garantimin e sigurisë së tyre.¹³ Në të vërtetë, në shumicën e agjencive,
punonjësi i cili largohet i fundit gjatë ditës së punës, duhet të sigurohet që
të gjitha materialet janë të ruajtura në mënyrë të sigurt dhe në zonat e
përshtatshme të ruajtjes.” Ndërkohë, teknologjia e ka shndërruar grumbullimin e
informacionit prej shërbimeve inteligjente, në një proces i cili ka prurje të
jashtëzakonshme, të pamenduara kurrë më parë që do të ishin në shifra të tilla.
Sot informacioni vjen nga të gjitha drejtimet, nga burime të hapura ose jo. Që
nga satelitët e deri në zonat më të humbura të planetit, gjëllon një mori
informacioni. Natyrisht që shërbimet inteligjente sot mbledhin një sasi të
madhe informacioni. A ka ky fenomen edhe problematikën e vet? “Në disa
raste, qeveritë paguajnë për informacionin në vend që t’a marrin atë nëpërmjet
meritave të pozicioneve qendrore. Përveçse është ulur kostoja e prodhimit të të
njëjtit informacion, përdorimi i gjerë i teknologjisë së informacionit ka
rritur potencialin e grumbullimit të informacionit dhe si pasojë është ngritur
edhe pagesa në përgjithësi. Ndarja veç e informacionit të vlefshëm mund të jetë
e kushtueshme po aq sa vetë grumbullimi i informacionit: “Kostoja e vetme është
procesi i shoshitjes për të ndarë arin nga llumi” (Hood, 1983:93), por një
proces i tillë mund të kërkojë shpenzime të rëndësishme, kur është teknikisht e
mundur që të mblidhet kaq shumë informacion. Kartat e identitetit, regjistrimi
i automjeteve dhe grumbullimi i taksave, hyjnë të gjitha në kategorinë e
mjeteve zbuluese. Zhvillimi teknologjik më i rëndësishëm, që me shumë gjasa
shtoi sasinë e informacionit të kërkuar nga qeveritë, ishte ai i teknologjisë
së kartave elektronike. ”Në njëfarë mënyre, zhvillimi i tekonologjisë ka
ndikuar në mënyrë të pashmangshme edhe procesin e grumbullimit të
informacionit. Ky proces ka lehtësuar së tepërmi grumbullimin e informacionit
dhe ka nxjerrë në pah mundësi të reja të ushtrimit të kontrollit mbi
informacionin. Pajisjet që regjistrojnë informacion në mënyrë automatike,
erdhën duke u shtuar. Për shembull, automatizimi i kontrolleve të imigracionit
krijoi mundësinë e mbledhjes automatike të informatave të shumta. Kartat smart,
nëse përdoren, do t’u mundësojnë qeverive regjistrimin automatik të të gjithë
qytetarëve të atij shteti, në të njëjtën mënyrë që regjistrohen veprimet
e klientëve të bankave.
Të
dhëna të shumta, që mblidhen në heshtje nëpërmjet teknologjisë – e thënë me pak
fjalë kjo është prirja që ka grumbullimi i informacionit që bazohet vetëm te te
teknologjia. A ka ndikim shoqëror ky proces? Po nëse e krahasojmë atë me
metodën tradicionale njerzore? Mbledhja e informacionit nëpërmjet teknologjisë
mund të jetë shumë efikase, por teknologjia nuk mund të prezantojë qeverinë apo
të ndikojë te psikologjia e shoqërisë dhe për të shkaktuar efekte
parandaluese. “Por Hood sugjeron, se, për zbulimin qeveritar të të dhënave
ka pak kuptim nëse bëhet dallimi mes kërkesave të veçanta apo atyre të të
përgjithshme. Në vend të kësaj, ai thekson dallimin ndërmjet mënyrës “aktive”
dhe asaj “pasive” të grumbullimit të informacionit nga qeveria, ku diferenca
midis dy mënyrave qëndron në shkallën e iniciativës ose lëvizjes që qeverisë i
duhet për të marrë informacionin në fjalë: “Kështu, kur qeveria na vëren
nga një kullë vëzhgimi fikse, ajo është pasive. Kur troket në dyert tona ose
kur ndalon makinën tonë në rrugë për të zhvilluar hetimet e saja, qeveria është
aktive”. (Hood, 1983:89).
Detektorët
e dhënë në shembujt më lart janë shumë aktivë. Dedektimi pasiv nuk është diçka
që tradicionalisht qeveritë e kanë bërë shumë mirë, veçanërisht në Britani, ku
linjat e ngushta vertikale të pushtetit parandalojnë agjencitë qeveritare që të
shpërndajnë informacion ose të kryejnë profile të qytetarëve. Megjithatë, një
hetim i marrëdhënies mes mjeteve të dedektimit dhe atyre që ndikojnë, tregon
se, teknologjia sjell një ndryshim te aftësia pasive grumbulluese e qeverisë,
si produkt i përdorimit të teknologjisë së informacionit prej qeverisë si mjet
“ndikues”. Organizatat në të dyja qeveritë tani mbledhin në mënyrë rutinore dhe
ruajnë, baza të mëdha të dhënash me informata për qytetarët, si pjesë
edetyrave të tyre kryesore administrative, duke qenë se sistemet
kompjuterike kanë zëvendësuar veprimet e kryera me dorë. Në vitin 1986, raporti
i një zyre të vlerësimit të Teknologjisë në SHBA, arriti në përfundimin se,
“përdorimi i gjerë e të dhënave të kompjuterizuara, gjetjet dhe kërkimet
elektronike të regjistruara dhe rrjetet kompjuterike ishin duke çuar me
shpejtësi drejt krijimit të një baze të dhënash kombëtare de facto, që
përmbante të dhënat personale për pjesën më të madhe të amerikanëve” (OTA,
1988b: 15).”. Por siç shihet në pjesën e mësipërme, bazat e të dhënave tashmë
ekzisojnë dhe zhvillimi teknologjik, e kryen ndikimin e tij me ose pa dëshirën
e individëve. Zhvillimi i tij sjell sfida të reja, të cilat duke qenë se, vijnë
si pasojë e transformimit të mënyrës së jetesës në tërësi, nuk mund të
anashkalohen apo të lihen pezull. E tillë është edhe sfida e menaxhimit të
teknologjisë së informacionit. Në të shkuarën nuk ka munguar mbledhja e sasive
të mëdha të informacionit edhe pse teknologjia e sotme nuk ekzistonte. Nevoja
për informacion është e kahershme, e gjithëkohshme dhe teknologjia nuk ka bërë
asnjë “dhuratë” surprizë, pasi qeveritë janë të prirura drejt grumbullimit të
informacionit. Teknologjia ka sjellë rregulla të reja loje. “Të dyja qeveritë
qendrore amerikane dhe britanike pra, posedojnë baza të dhënash kombëtare de
facto. Këto baza të dhënash shtojnë mundësinë e dedektimit “pasiv” dhe
zvogëlojnë nevojën për dedektim “aktiv”. Kapaciteti i qeverisë për të mbledhur
informacion është një funksion i marrëdhënieve shoqërore më shumë se sa
teknologji dhe nuk është rritur detyrimisht përmes përparimit të teknologjisë;
qeveritë totalitare të së shkuarës, për shembull, kanë kryer operacione
të sofistikuara vëzhgimi pa teknologjinë e informacionit. Policia e Gjermanisë
Lindore, për shembull, kishte të punësuar 500.000 informatorë të fshehtë,
10.000 prej të cilëve dëgjonin dhe transkriptonin telefonatat e qytetarëve Por,
sigurisht është rasti që informacioni i mbledhur në bazat e të dhënave
kombëtare de facto të qeverisë, të vihet në dispozicion për përpunim të
mëtejshëm dhe të mund të skanohet shumë më lehtë, duke përdorur teknologji
kompjuterike.”
Nëse
shikojmë sesa prurje të mëdha informacioni sjellin sistemet e reja
teknologjike, normalisht që nuk mund të mendojmë vetëm për anët e mira. A ka
dobësi një sistem i cili grumbullimin, sistemimin, ruajtjen etj, të
informacionit e ka të përqëndruar te teknologjia? “Sistemet e
informacionit, tashmë janë mjetet kryesore të qeverive. Rëndësia e teknologjisë
së informacionit te mjetet e qeverisë e bën vendimtare fuqinë e kësaj
teknologjie ndaj politikës. Por a janë “sistemet e reja nervore” të qeverisë më
shumë apo më pak vendimtare ndaj politikës sesa metodat tradicionale
administrative? Në nivelin më themelor, në qoftë se shumica e sistemeve
kompjuterike të përmendura më lart pushojnë së funksionuari, atëherë mjetet e
politikës qeverisëse nuk mund të vihen në punë.” Grumbullimi i
informacionit nëpërmjet teknologjisë, sot është një praktikë e pashmangshme,
edhe pse kontrolli njerëzor mbi teknologjinë do të ketë gjithmonë epërsi. Por,
rreziku kryesor duket se qëndron diku tjetër. Të mirat që po sjell teknologjia
në këtë drejtim, duket se kanë krijuar një varësi të madhe, që duke parë
rëndësinë që ka kjo (teknologjia), në një rast dështimi të mundshëm të
sistemit, duhet pranuar se humbjet mund të jenë të rënda.
