Vendim-marrja
“Grupi dhe marrja e
vendimeve”
Ne fakt, ndodh shume rralle qe nje vendim ne nje organizate biznesi te
merret nga nje individ. Kjo eshte e vertete ne menyre te vecante ne
rastin e vendimeve te paprogramuara, te cilat jane jorutine dhe joperiodike.
Organizatat moderne perdorin grupet per marrjen e vendimeve.
Pergjithesisht, grupet perdoren
per marrjen e vendimeve per dy arsye kryesore:
- Gjithnje e me teper manaxheret duhet te marrin vendime per situata apo probleme komplekse, te cilat kerkojne njohuri me te specializuara dhe me te shumta sesa mund te kete nje individ.
- Kur nje vendim merret ne grup shkalla e pranueshmerise se vendimit prej atyre qe do te ndikohen direkt apo indirekt prej tij, eshte me e larte sesa ne rastin kur vendimi merret nga nje individ i vetem.
Te njohesh anatomine e grupit do
te thote te percaktosh profilin e grupit, teorite e sjelljes ne grup, normat
dhe konformitetin e grupit, komunikimin ne grup dhe karakteristikat e grupeve
efektive.
a. Profili i nje grupi
Me grup do te kuptojme nje numer
personash te cilet komunikojne me njeri-tjetrin, shpesh per nje periudhe kohe
te caktuar. Madhesia e grupit eshte e tille qe njerezit te kene mundesi te
komunikojne drejtperdrejte me njeri-tjetrin dhe jo me anen e njerezve te tjere.
Karakteristika me kryesore e nje
grupi eshte arritja e nje konsensusi nderpersonal, pra arritja e nje
marreveshjeje apo harmonie midis anetareve te grupit ne lidhje me problemin apo
situaten per te cilen duhet marre vendimi. Arritja e nje konsensusi
nderpersonal kerkon bashkeveprimin midis anetareve te grupit dhe bashkeveprimi
arrihet nepermjet komunikimit midis anetareve te grupit. Komunikimi,
bashkeveprimi dhe arritja e nje konsensusi nderpersonal nenkuptojne arritjen e
nje qellimi te perbashket midis anetareve te grupit. Arritja e ketij qellimi te
perbashket lehtesohet nga afersia e anetareve te grupit nga pikepamja e
distances.
Pra, profili i nje grupi
percaktohet nga karakteristika te tilla si:
v
Komunikimi
v
Bashkeveprimi
v
Konsensusi nderpersonal
v
Arritja e nje qellimi te perbashket
v
Afersia e anetareve te grupit.
b. Teorite e sjelljes ne grup
v
Teoria e Homans
Format elementare te sjelljes si
aktiviteti, bashkeveprimi dhe ndjenja jane tre komponentet baze te kesaj
teorie.
Aktivitetet jane veprimet qe
kryejne njerezit ne veprimtarine e tyre te perditshme, si p.sh puna, leximi,
drejtimi i nje makine etj.
Bashkeveprimi eshte nje lloj
aktiviteti qe i drejtohet nje personi tjeter duke marre ne konsiderate edhe
reagimin apo sjelljen reciproke te ketij personi.
Ndjenja u referohet qendrimeve
ose besimeve.
Ne teorine e tij Homans thekson
se keta komponente jane te lidhur me njeri-tjetrin ne menyre te tille qe nje
ndryshim ne njerin do te coj ne ndryshimin e te tjereve. P.sh, ne qofte se
aktivitetet individuale do te ndryshojne atehere edhe bashkeveprimi midis
individeve do te ndryshoje, ose nje ndryshim i ndjenjes mund te coje ne nje
ndryshim ne bashkeveprim dhe per rrjedhoje do te ndryshojne dhe aktivitetet.
v
Teoria Lewin e dinamikes se grupit ose Teoria e
fushes
Sipas kesaj teorie, nje grup ka
nje jete te caktuar, nje pozicion te caktuar, orientohet drejt qellimeve te
caktuara dhe udheheq ne arritjen e ketyre qellimeve. Kjo teori mbeshtetet ne
forcat e kohezionit te cilat i lidhin anetaret e grupit me njeri-tjetrin. Keto
forca perfshijne:
-
Kenaqesine qe fitojne anetaret nga qenia ne grup.
-
Shkallen e afrimitetit qe ndiejne anetaret e nje grupi
me njeri-tjetrin.
-
Krenarine qe ndiejne anetaret si rezultat i anetaresise
se tyre ne grup.
-
Aftesine e anetareve per te zgjidhur problemet dhe
emergjencat qe i lindin grupit.
-
Gadishmerine e anetareve te grupit per te qene te
ndershem dhe te sinqerte ne shprehjen e ideve dhe ndjenjave.
Ne kendveshtrimin e dinamikes se
grupit kohezioni ka te beje me aftesin e grupit per te arritur nje nivel
konsensusi qe i kenaq anetaret dhe interesat e tyre te perbashketa. Ne rast se
kohezioni eshte i ulet do te merret nje vendim me shumice votash apo anetaret
do ti binden drejtuesit te grupit. Ne rast se kohezioni eshte i larte vendimi
merret me unanimitet te plote nga anetaret, madje edhe ne rast se ndonjeri prej
tyre mund te kete ndonje rezerve.
c. Normat dhe konformiteti i grupit
Nje norme eshte nje ide ne mendjet
e anetareve te grupit qe tregon ate cfare pritet te bejne ata ne rrethana te
caktuara. Normat e krijuara jane rregulla te sjelljes te cilat:
-
Reflektojne probleme te rendesishme per grupin
-
Nuk mund te imponohen nga persona jashte grupit
-
Zbatohen nga te gjithe anetaret e grupit
-
Tentojne te kene jetegjatesi.
Normat diktojne sjelljen kundrejt
disa ceshtjeve qe konsiderohen te rendesishme per grupi te tilla si: veshja,
menyra e te folurit, zgjatja e mbledhjeve etj.
Por per koordinimin e punes ne
grup pervec normave nevojitet edhe nje shkalle e caktuar konformizmi. Presioni
qe behet nga grupi lidhur me marrjen e nje vendimi eshte me efektiv se presioni
qe behet nga nje individ. “Mendimi ne grup” eshte nje forme e konformizmit qe e
ka burimin ne deshiren e anetareve per te ruajtur miqesine dhe marredheniet e
mira brenda grupit. Vendimet qe dalin nga “mendimi ne grup” jane joproduktive
dhe manaxheret duhet ti luftojne. Ai con ne analiza siperfaqesore te problemit
dhe ne plane joshkencore. E kunderta e mendimit ne grup eshte polarizimi, i
cili con ose ne aprovimin e pikepamjes se pergjithshme ose ne ekstremin tjeter,
pra ne kundershtimin e saj.
d. Struktura e grupit
Te percaktosh strukturen e
grupeve do te thote te besh klasifikimin e grupeve, te percaktosh marredheniet
brenda grupit si dhe madhesine e grupit.
v
Klasifikimi i grupeve
- Grupet formale dhe grupet
informale
Grupet formale jane grupet qe
krijohen me aprovim ligjor me qellim arritjen e disa objektivave dhe realizimin
e detyrave te caktuara. Ne keto grupe, rolet e anetareve, rregullat e
bashkeveprimit dhe qellimet qe do te arrihen jane te percaktuara qarte.
Grupet informale jane grupe qe
krijohen pa ndonje aprovim zyrtar. Anetaret e ketyre grupeve bashkeveprojne
vullnetarisht me njeri-tjetrin.
- Grupet me anetaresi dhe grupet
e references
Grupi me anetaresi eshte grupi ku
nje anetar ka detyra dhe pergjegjesi te caktuara.
Grupi i references eshte grupi me
te cilin identifikohet nje person ose grupi te cilit ai do te kishte deshire
t’i perkiste.
- Grupet primare dhe grupet
sekondare
Grupet primare u referohen
individeve qe kane marredhenie te ngushta dhe te drejteperdrejta me
njeri-tjetrin per nje periudhe kohore te gjate. Keto grupe kane rendesi sepse
nxisin bashkeveprimin midis individeve.
Grupet sekondare jane ato grupe
ku marredheniet midis anetareve jane me te pergjithshme dhe te largeta. Nje
grup dytesor kombinon individet qe kane interesa te perbashketa, por pa ndonje
bashkeveprim te rregullt apo te drejteperdrejte me anetaret e tjere te grupit.
v
Marredheniet brenda grupit
Sipas Scott, cdo grup mund te
ndahet net re nengrupe. Nengrupi i pare quhet pozicioni primar dhe eshte
epiqendra e grupit. Anetaret e ketij grupi krijojne dhe mbeshtesin normat e
grupi si dhe jane parapriresit e cdo veprimtarie ne grup. Nengrupi i dyte quhet
grup me status te vecante. Anetaret e tij i mbeshtesin anetaret e pozicionit
primar, por ndodh qe te veprojne dhe vete. Nengrupi i trete quhet grup pa
status. Individet e ketij nengrupi jane anetare te grupit vetem sa per emer.
v
Madhesia e grupit
Madhesia e grupit ndikon direkt
ne bashkeveprimin dhe aftesine e grupit per te arritur ne nje konsensus. Eshte
me e lehte qe konsensusi te arrihet ne grupet e vogla me 5-7 anetare sesa ne
grupet e medha me mbi 12 anetare. Sa me teper te rritet madhesia e grupit aq me
pasive do te behen nje pjese e anetareve te tij. Kjo nenkupton qe grupet e
medha kane me teper njerez joproduktive. Gjithashtu, sa me i madh grupi aq me i
vogel eshte kohezioni nen grup. Me rritjen e madhesise se grupit, nengrupet
tentojne te devijojne nga interesat e perbashketa te grupit ne teresi dhe te
ndjekin me teper interesat e nengrupeve.
Lidhur me madhesine e grupeve
mund te themi se:
-
Me rritjen e grupit bashkeveprimi midis anetareve te
tij tenton te ulet.
-
Me rritjen e madhesise se grupit zvogelohen
marredheniet emocionale midis anetareve te tij.
-
Grupet e medha kane tendence te japin me teper zgjidhje
politike sesa analitike.
Por grupet e medha pervec
disavantazheve te mesiperme kane dhe avantazhe:
-
Rriten burimet teknike dhe energjia
-
Gjenerohen me teper alternativa
-
Sigurohet me teper informacion
-
Ka me teper gjykime kritike
-
Vendimet e marra jane me te pranueshme dhe te
besueshme.
e. Komunikimi ne grup
Komunikimi eshte menyra me anen e
se ciles njerezit shkembejne informacionin midis tyre ne lidhje me operacionet
qe realizohen ne organizate. Ai eshte shkembimi i ideve, fakteve dhe mendimeve
ndermjet dy a me shume individeve me anen e perdorimit te germave, fjaleve dhe
simboleve. Komunikimi eshte mjeti me anen e te cilit lidhen anetaret e nje
grupi per arritjen e nje qellimi te perbashket, eshte mjeti me anen e te cilit
informacioni transmetohet midis anetareve te nje grupi.
Procesi i komunikimit realizohet
sipas stadeve te meposhtme:
-
Derguesi
Derguesi eshte iniciuesi i
mesazhit, i cili ka nje mendim, ide apo informacion te cilin kerkon ta
transmetoje tek anetaret e tjere te grupit.
-
Kodimi
Perpara se mesazhi te dergohet
duhet qe derguesi i tij te beje kodimin, pra procesin e perkthimit te idese ne
nje teresi simbolesh, fjalesh e germash.
-
Bartesi i mesazhit
Forma konkrete e mesazhit qe do
te dergohet, varet ne nje mase te madhe nga lloji i bartesit qe do te perdoret
per transmetimin e tij. Per transmetimin e mesazhit mund te perdoret komunikimi
gojor, paraqitjet grafike etj.
-
Dekodimi
Qe procesi i komunikimit te
kompletohet, mesazhi duhet te dekodohet, pra te kryhet procesi i perkthimit te
permbajtjes se mesazhit. Dekodimi perfshin edhe interpretimin. Kur nje sistem
komunikimi eshte efektiv, derguesi dhe marresi arrijne nje kuptim te perbashket
te mesazhit. Por procesi i dekodimit mund te coje ne kuptime te ndryshme te
mesazhit ne qofte se marresi nuk e zberthen mesazhin ne menyren qe e ka
perceptuar derguesi.
-
Marresi
-
Zhurmat
Zhurma eshte cdo faktor, i cili
ne qofte se eshte i pranishem shtremberon permbajtjen e informacionit qe
permban mesazhi.
-
Feedback-u
Eshte pergjigja e marresit per
mesazhin qe i eshte derguar atij. Ai ka rendesi te vecante, sepse nepermjet tij
derguesi merr informacion mbi shkallen e suksesit te procesit komunikues. Pa
feedback eshte e veshtire te gjykohet mbi efektivitetin e procesit te
komunikimit. Nje sistem komunikimi me feedback quhet sistem i dyfishte
komunikimi, ndersa nje sistem komunikimi ku feedbacku nuk eshte i pranishem
quhet sistem komunikimi i njefishte ose me nje drejtim.
Komunikimi brenda grupit mund te
klasifikohet ne perputhje me dy dimensione:
- drejtimi ne te cilin leviz informacioni, qe mund te jete me nje rruge, me dy ose me shume rruge,
- struktura e rrjetit me anen e te cilit shperndahet informacioni.
Njihen 5 tipe kryesore te
komunikimit ne grup:
- Komunikimi zinxhir
Komunikimi zinxhir eshte i
centralizuar sepse ne te kemi nje person i cili ka nje pozite kyce, per shkak
se informacioni kalon nepermjet tij. Ne kete rrjet secili prej anetareve mund
te komunikoje vetem me nje tjeter person. Dy anetare sherbejne si persona te
fundit te zinxhirit, ndersa te tjeret jane persona te mesit te zinxhirit te cilet
sherbejne si ritransmetues. Personi ne qender merr informacionin nga te dy
fundet e zinxhirit, vendos per pergjigjen dhe e kthen ate me anen e
ritransmetuesve. Keshtu personat e fundit komunikojne direkt vetem me nje
person, ritransmetuesit me dy persona, dhe personi ne qender perseri me dy
persona. Ky lloj rrjeti krijon pakenaqesi te personat ne fund te zinxhirit,
ndersa personi ne qender te zinxhirit eshte i kenaqur.
- Komunikimi ne forme te kryqezuar
Ne kete lloj komunikimi nje
anetar qendron ne qender dhe nga nje anetar qendron ne skajet e secilit bosht.
Ky konsiderohet si rrjeti me hierarkik i komunikimit ne grup. Secili nga
anetaret ne skaj te boshteve mund te komunikoje me personin ne qender, por me
asnje anetar tjeter te grupit. Anetaret e grupit per te komunikuar me anetaret
e tjere duhet paraprakisht te kontaktojne me qendren. Ne fakt ky lloj rrjeti
konsiderohet i pafavorshem per anetaret, me perjashtim te atij qe eshte ne
qender.
- Komunikimi ne forme Y
Eshte i ngjashem me komunikimin
ne forme zinxhiri.
- Komunikimi ne forme cirkuiti
Ne kete rrjet cdo anetar ka te
njejten mundesi komunikimi. Ne rrjetin cirkuit informacioni qarkullon te te
gjithe anetaret dhe secili prej tyre vepron si nje qender e marrjes se
vendimit. Ketu individet jane njelloj te kenaqur, por informacioni transmetohet
me ngadalesi, per shkak te lidhjeve te shumta.
- Komunikimi ne forme ylli
Ky rrjet nuk ka kufizime ne
marredheniet midis anetareve. Ketu cdo anetari i transmetohet direkt
informacioni i nevojshem. Keshtu qe cdo anetar formon idete e tij dhe jep
alternativat e veta. Anetaret jane te lire ne marredheniet qe krijojne dhe per
rrjedhoje jane te kenaqur. Por si ne komunikimin circuit, ketu informacioni
transmetohet me ngadale se ne tre rrjetet e para dhe ekziston mundesia e
shtremberimit te informacionit gjate rruges.
Per problemet e thjeshta dhe rutine perdorimi i rrjeteve te centralizuara
te komunikimit eshte me i preferueshem pasi informacioni kalon shpejt dhe
sakte. Ndersa per situatat te cilat jane komplekse rrjetet e
decentralizuara jane me rezultative sepse lejohet shkembimi i lire i
informacionit dhe nxitet kreativiteti. Praktika, ka treguar se ne rrjetet e
decentralizuara performanca dhe morali i punonjesve jane me te larta.
Ne menyre te permbledhur:
- Rrjetet e informacionit me
nivel te larte centralizimi (komunikimi zinxhir, i kryqezuar dhe Y):
* Jane eficente per vendimet
rutine dhe periodike
* Fuqizojne pozicionin udheheqes
te anetarit ne qender
* Krijojne nje nivel te ulet
kenaqesie tek anetaret
- Rrjetet e informacionit me
nivel te ulet centralizimi ( komunikimi circuit dhe ne forme ylli):
* Jane eficente per vendimet
jorutine dhe joperiodike
* Krijojne mundesine e paraqitjes
se ideve dhe alternativave te reja nga anetaret
* Krijojne nje nivel te larte
kenaqesie tek anetaret e grupit.
f. Karakteristikat e grupeve efektive
Manaxheret te cilet punojne ne
grup, pergjithesisht jane me efektive se ata qe punojne individualisht, por jo
gjithmone grupet e punes jane efektive. Ne menyre qe nje grup te jete efektiv,
anetareve te tij duhet t’i plotesohen disa nevoja te ndara ne dy kategori:
-
Nevojat e kenaqesise se pjesemarrjes ne grup
Kane te bejne me ate se cfare
grupi po ben. Keto nevoja mund te kene te bejne p.sh me nevojen per aftesi,
njohuri apo informacion te vecante. Grupet te cilat nuk posedojne ne menyre te
kenaqshme aftesite e nevojshme do te kene shume disavantazhe. Pra, qe grupi te
plotesoje nevojen e kenaqesise duhet qe anetaret e grupit te kene pak a shume
te njejtat aftesi.
-
Nevojat e procedimit te grupit
Kane te bejne me faktin sesi
grupi operon. Anetaret e grupit duhet te kene aftesine e te punuarit dhe te
jetuarit se bashku ne grup. Megjithese ndosh rralle qe anetaret e grupit te
rekrutohen duke u bazuar ne keto aftesi, problemet e procedimit ne grup shpesh
mund te behen shkak per uljen e efektivitetit te grupit.
Ne tabelen me poshte jepen ne
menyre te permbledhur karakteristikat e grupeve efektive dhe atyre inefektive.
Grupet efektive kane:
|
Grupet inefektive kane:
|
1. Atmosfere informale
2. Diskutime te gjalla me
pjesemarrje te gjere
3.Qartesi detyrash e
objektivash dhe angazhim ne to
4. Anetaret degjojne
njeri-tjetrin
5. Konflikti nuk shmanget, por
zgjidhet ne menyre konstruktive
6. Vendimet merren me
konsensus, ne raste te rralla me votim
7. Idete shprehen hapur dhe
lirisht
8. Lidershipi nuk eshte
imponues
9. Grupi analizon progresin dhe
sjelljen e tij
|
1. Atmosfere e tensionuar
2. Diskutime te dominuara nga
nje apo dy individe
3. Objektiva jo te qarte
4. Anetaret nuk e degjojne
njeri-tjetrin
5. Konflikti injorohet dhe
shmanget
6. Vendimet merren me shumice
votash dhe pakica eshte e detyruar t’i pranoje
7. Ndjenjat mbahen te fshehura
dhe kritika nuk lejohet
8. Lidershipi eshte i
centralizuar
9. Grupi i shmang diskutimet
rreth sjelljes
|
2. Marrja e vendimeve ne
grup kundrejt vendimeve individuale
Avantazhet e marrjes se vendimeve ne grup:
1. Njohurite dhe informacioni qe
disponohet per marrjen e vendimeve jane me te medha.
Kuptohet, grupi nuk mund ta kete
perhere te gjithe informacionin qe i nevojitet, por ai krijon mundesi per
kembimin e eksperiences midis anetareve.
2. Krijueshmeria eshte me e madhe
Numri i metodave dhe teknikave
per zgjidhjen e problemit eshte me i madh. Debati dhe rrahja e mendimeve brenda
grupit mund te coje ne lindjen e ideve dhe ne hapjen e horizonteve te reja.
3. Ligjshmeria eshte me e larte
Ne qofte se nje individ merr nje
vendim vete, ai mund te konsiderohet se punon ne menyre autokratike, pa i
perfillur te tjeret. Ne kete rast vendimit i vihet pikepyetje persa i perket
ligjshmerise. Nese nje vendim merret nga grupi ai ka shkalle me te larte
legjitimiteti. Pjesemarrja e gjithe grupit ne marrjen e vendimeve rrit
mundesine e pranimit te zgjedhjes perfundimtare nga punonjesit. Nje vendim me
cilesi jo shume te larte, por qe ka pranueshmeri te larte eshte me shume
efektiv se nje vendim me cilesi te larte por qe nuk pranohet nga zbatuesit.
4. Vendimi kuptohet me mire
Mundesite e deshtimit te nje
vendimi, jane te pakta kur njerezit qe e kane marre kete vendim punojne
njekohesisht per zbatimin e tij.
5. Cilesia
Nje grup, natyrisht mund te marre
edhe vendime joefektive, por ekzistojne disa arsye nepermjet te cilave
shpresohet per nje cilesi me te mire te vendimeve ne grup ne krahasim me ato
individuale. Nje grup mund te gjeneroje me teper alternativa, sesa nje njeri i
vetem. Duke pasur nje eksperience me te madhe, aftesi dhe njohje me te mire se
nje individ i vetem, grupi mund ti njohe me mire problemet e shtruara per
zgjidhje dhe per pasoje, ka mundesi te jape vendime me cilesi me te larte.
6. Morali
Eshte vertetuar nga shume studime
se marrja e vendimeve ne grup e rrit moralin dhe kenaqesine ne pune si dhe
kontribuon ne uljen e stresit. Ne grupe njerezit jo vetem fitojne nje kenaqesi
sociale nga bashkeveprimi me te tjeret, por roli qe ata kane ne marrjen e
vendimeve mund tar rise statusin dhe vetebesimin e individit. Perdorimi i grupeve
per marrjen e vendimeve per situata ku tradicionalisht vendimet jane imponuar
nga lart, ua rrit mjaft moralin anetareve.
Disavantazhet e marrjes se vendimeve ne grup:
1. Presioni social. Deshira per
te qene nje anetar i mire i grupit dhe per te shmangur mosmarreveshjet mund te
coje ne nje konsensus zyrtar.
2. Pranimi i zgjidhjeve. Shpesh
ndodh qe zgjidhja e pare qe propozohet, te marre aprovimin e anetareve. Per
rrjedhoje, zgjidhjet e tjera, edhe pse mund te jene me te mira, veshtire se
mund te pranohen.
3. Dominimi i individit. Ne
pergjithesi ne grupe dominojne individe te caktuar, te cilet ushtrojne
influence ne marrjen e vendimeve.
Disa menaxhere e shohin marrjen e
vendimeve ne grup si nje kercenim per prestigjin dhe pushtetin personal te
tyre, ndersa disa te tjere nuk kane besim te koleget e tyre. Megjithate
ekzistojne disa rrethana dhe disa vendime ku veprimi eshte me mire t’u lihet
individeve. Keto vendime kane karakteristikat e meposhtme:
-
Urgjence. Presioni i kohes mund te mos lejoje krijimin
e grupeve.
-
Njohuri unike. Kur nje vendim bazohet ne njohuri
specifike te nje specialisti te vetem, metodat ne grup nuk jane efektive.
-
Besueshmeri. Ne boten e biznesit ekzistojne sekrete dhe
informacione konfidenciale qe nuk mund ti besohen nje grupi njerezish.
-
Pergjegjesi. Ne disa raste ndodh qe pergjegjesine
finale per marrjen e vendimit e ka nje individ, prandaj ai kerkon ta marre
vendimin i vetem.
Studimet kane treguar se individi
si anetar i grupit eshte me i prirur per te ndermarre risk se san e rastin e marrjes
se vendimit ne menyre individuale. Ekzistojne disa arsye per kete:
-
Shperndarja e pergjegjesise. Fakti qe jane anetar te
nje grupi i ben njerezit qe ta konsiderojne vetem me te mbrojtur nga ndeshkimi
ne rast deshtimi.
-
Drejtimi i grupit nga ata qe ndermarrin risk. Anetare
te grupit te cilet jane ndermarres risku tentojne te kalojne ne nivele
drejtuese te grupit dhe te kene influence te rendesishme ne marrjen e vendimeve
ne grup.
-
Individet qe ndermarrin risk jane me te pranueshem se
ata qe i shmangen riskut. Kjo ndoshta sepse ne grup individet jane nen presion
per pranimin e riskut.
Marrja e vendimeve ne grup eshte
me e aplikueshme per vendimet jorutine, joperiodike dhe me shkalle te larte
pasigurie. Te tilla vendime shtrohen zakonisht para nivelit te larte dhe te
mesem te manaxhimit te organizates, ndersa vendimet individuale jane me te
aplikueshme ne vendimet rutine dhe periodike, prandaj ato normalisht merren nga
niveli operacional i manaxhimit.
3. Modeli Yetton & Vroom ne marrjen e vendimeve
Ne tabelen me poshte cdo stil ne
marrjen e vendimeve paraqitet me nje simbol (p.sh AI, CI etj) ku shkronja e
pare tregon llojin e stilit ne marrjen e vendimit (A-autokratik, C-konsultativ,
G-grup) ndersa numrat romake perfaqesojne variantet e cdo stili p.sh AI paraqet
variantin e pare te nje procesi autokratik, AII variantin e dyte etj.
AI
AII
CI
CII
GII
|
Zgjidhni problemin ose
ndermerrni vete veprimet, duke perdorur informacionin qe keni.
Siguroni informacionin e
nevojshem nga vartesit dhe vendosni vete per zgjidhjen e problemit. Mund t’ju
tregoni ose jo vartesve tuaj lidhur me problemin. Roli i vartesve ne kere
rast eshte i qarte: furnizimi me informacionin e nevojshem.
Konsultojeni problemin me disa
nga vartesit vec e vec, duke marre mendimet dhe sugjerimet e tyre, pa qene
nevoja e mbledhjes se tyre ne grup. Pastaj merrni vendimin duke i marre apo
jo parasysh sugjerimet e vartesve.
Konsultojeni problemin me
vartesit duke i mbledhur ata me qellim qe te merrni sugjerimet e tyre. Pastaj
ju ndermerrni vendimin, duke i mbajtur parasysh ose jo sugjerimet e vartesve.
Konsultojeni problemin me
vartesit ne nje mbledhje te perbashket. Se bashku sugjeroni dhe propozoni
alternativa, duke u perpjekur te arrini nje konsensus. Ju do te keni rolin e
nje kryetari grupi dhe nuk do te ndikoni ne mendimet e grupit. Gjithashtu, do
te jeni te gatshem te pranoni cfaredo zgjidhje qe do te kete mbeshtetjen e
gjithe grupit.
|
Ne tabelen me poshte jepen disa
situata apo karakteristika te problemeve qe do te perdoren ne modelin e dhene
me siper. Per cdo karakteristike te problemit, paraqitet nje pyetje, e cila do
te sherbeje per diagnostikimin e nje problemi te vecante, para se te zgjidhet
menyra qe duhet perdorur. Kjo tabele mund te paraqitet edhe ne formen e nje
peme vendimi.
Karakteristikat e
problemit
|
Pyetja
diagnostikuese
|
A. Rendesia e cilesise se
vendimit
B. Shtrirja ne te cilen sasia e
informacionit qe ka drejtuesi eshte e mjaftueshme per te marre vendime me
cilesi te larte
C. Shtrirja ne te cilen
problemi eshte strukturuar
D. Shtritja ne te cilen pranimi
ose angazhimi i vartesve eshte kritik ne zbatimin efektiv te vendimit.
E. Mundesia qe vendimi i marre
ne menyre autokratike do te pranohet nga vartesit
F. Shtrirja ne te cilen
vartesit jane te motivuar per arritjen e qellimeve te organizates
G. Shtrirja ne te cilen
vartesit mund te kene konflikte per sa u perket zgjidhjeve te ndryshme te
problemit
|
A ekziston nje kerkese per
cilesine e tille qe nje zgjidhje te konsiderohet me racionale se tjetra?
A kam informacion te
mjaftueshem per te marre vendime me cilesi te larte?
A eshte problemi i strukturuar?
A eshte kritik per zbatimin
efektiv te vendimit pranimi i vendimit nga vartesit?
Nese do ta merrni vete
vendimin, a eshte e sigurt se ai do te pranohet nga vartesit?
A jane te interesuar vartesit
per realizimin e problemit me synim realizimin e objektivave dhe qellimeve te
organizates?
A ekziston ndonje konflikt
midis vartesve lidhur me zgjidhjet e problemit?
|
Ekzistojne disa rregulla qe
sherbejne per te siguruar cilesine dhe pranimin e vendimeve, duke eliminuar ato
alternativa qe rrezikojne te ardhurat nga vendimi. Nga studjuesit jane
pershkruar 7 rregulla, nga te cilat 3 sherbejne per te siguruar cilesine e
vendimit dhe 4 per te siguruar pranueshmerine e tij.
- Rregulli i informacionit. Nese cilesia e vendimit eshte e rendesishme dhe nese drejtuesi nuk ka informacion te rendesishem per ta zgjidhur vete problemin AI do te eliminohet. Perdorimi i saj do te conte ne nje vendim me cilesi te ulet.
- Rregulli i harmonizimit te qellimeve. Nese cilesia e vendimit eshte e rendesishme dhe nese vartesit nuk shpresojne qe zgjidhja e problemit do te coje ne arritjen e qellimeve te organizates, GII eliminohet. Alternativat qe eliminojne kontrollin e liderit mbi vendimin do te rrezikojne cilesine e vendimit.
- Rregulli i problemit te pastrukturuar. Ne ato vendime ku cilesia eshte e rendesishme, nese drejtuesit i mungon informacioni i nevojshem per ta zgjidhur vete problemin dhe nese problemi eshte i pastrukturuar (nuk dihet me saktesi cfare informacioni eshte i nevojshem dhe ku gjendet) metoda e perdorur duhet te ndihmoje ne mbledhjen e informacionit ne nje menyre sa me efektive. Ne kete rast duhet te perdoren metoda qe shfrytezojne te gjitha njohurite e vartesve lidhur me problemin. Ne keto kushte nuk mund te pranohen AI, AII, CI.
- Rregulli i pranimit. Nese pranimi i vendimit nga vartesit eshte kritik per zbatimin dhe nese mendohet se nje vendim autokratik mund te mos pranohet, AI dhe AII eliminohen.
- Rregulli i konfliktit. Nese pranimi i nje vendimi eshte kritik dhe nuk eshte e sigurt nese do te pranohet nje vendim autokratik dhe vartesit mund te kene konflikte per sa i perket pranimit te zgjidhjeve te problemit, AI, AII dhe CI mund te mos pranohen. Menyra e perdorur per zgjidhjen e problemit duhet te shmange mosmarreveshjet. Menyrat: AI, AII dhe CI te cilat nuk nenkuptojne bashkeveprim dhe si rrjedhim nuk sigurojne ndonje mundesi per zgjidhjen e konflikteve rrezikojne ti lene disa nga vartesit te paangazhuar ne vendimin perfundimtar.
- Rregulli i barazise. Nese cilesia e vendimit eshte e parendesishme dhe nese pranueshmeria eshte kritike dhe nuk eshte e sigurt se do te arrihet me anen e stilit autokratik, AI, AII, CI, CII perjashtohen nga zgjedhjet e mundshme. Metoda e perdorur duhet te maksimizoje probabilitetin e pranimit. Ne keto kushte stili GII eshte me i pranueshem.
- Rregulli i prioritetit te pranimit. Nese pranueshmeria eshte kritike dhe nuk sigurohet nga nje vendim autokratik dhe nese vartesit mund te jene te besueshem, atehere AI, AII, CI dhe CII nuk mund te perdoren. Ne kete rast mund te perdoret metoda GII qe siguron nje pjesemarrje me te gjere ne procesin e vendim-marrjes, pa rrezikuar cilesine e vendimit, duke rritur keshtu shkallen e pranueshmerise.
Ne rastet kur me shume se nje
lloj menyre konsiderohet e pranueshme, pergjithesisht, duke u mbeshtetur ne
evidencen empirike, fillon zgjedhja nga e majta ne te djathte. P.sh nese AI,
AII, CI, CII dhe GII jane te gjitha te pranueshme atehere si metode me e
pershtatshme do te zgjidhej AI. (P.S te shihet pema e vendimit bashkangjitur
leksionit)