Permbajtja
Parathenie
I.1
Themelimi I Lidhjes Shqiptare te Prizerenit dhe program.
I.2
Organizimi institucional I Lidhjes se Prizerenit.
I.3.
Shqiperia gjate Kongresit te
Berlinit dhe acarimi I Marrdhenieve Shqiptaro – Turke
I.4
Perpilimi i disa kerkesave te reja per interesat e patrioteve shqiptare dhe mbrojtja heroike e
trojeve shqiptare nga politika gllaberuese e shteteve fqinje.
I.5
Rendesia dhe Renia e Lidhjes Shqiptare te Prizerenit.
1.6
Bibliografia
Lidhja Shqiptare e Prizerenit mund te
konsiderohet pa dyshim si nje nder
pikat me kulminante te Rilindjes tone Kombetare
, e cila frymezoi masat e gjera te popullit shqiptare qe nepermjet llogjikes intelektuale dhe
forces fizike ushtarake ,te kerkojne te drejtat e tyre kombetare me ngulm dhe
vendosmeri te patundur .Kishte ardhur
koha qe tashme shqiptaret te kundershtonin me cfardo lloj menyre
shtypjen dhe arbitraritetin e Perandorise Osmane ,e cila prej kohesh vazhdonte
ti privonte shqiptaret nga te drejtat e tyre elementare kombetare . Por jo
vetem kaq ,sepse tashme per shqiptaret vec pasojave negative qe I vinin
nga sundimi I Perandoris Osmane
,gradualisht po I shfaqej edhe nje rrezik I ri , ai I politikes
shoviniste te shteteve fqinje ne bashkerendim edhe me arrogancen e fuqive te medha .Shovinizmi
fqinj prej kohesh ushqente ne brendesi te tij venien ne jete te planeve
copetuse e aneksuese , nje gje e tille
shikohet qe tek programi I Megalo Ideas dhe Narcetanias, por qe ne kete kohe me nxitjen e Rusise na
shfaqet I shume permenduri Traktat I Shen Stefanit dhe I ashtuquajturi Kongresi
I Berlinit ,dy ceshtje historike qe mund te thuhet me plot gojen se I dhane
nxitjen e tyre formimit te Lidhjes Shqiptare te Prizerenit .
1.1
Themelimi I Lidhjes Shqiptare te Prizerenit dhe program politik.
Klasa intelektuale shqiptare tashme e
ndergjegjshme per vendimet cenuese te
traktatit te Shen Stefanit dhe duke marre me mend pak a shume vendimet qe mund
te merreshin ne Kongresin e Berlinit ,mori iniciativen qe te formonte nje
lidhje shqiptare me karakter mbare kombetare nen frymen e larte te patriotizmit
me qellim qe te luftohej ne interes te drejtave kombetare .Nismen per
themelimin e kesaj lidhje e mori Komiteti Stambollit dhe si vend per formimin e kesaj lidhje u
zgjodh Prizereni I cili ishte nje nder qytetet me te medha te vilajetit te
Kosoves .Nen thirrjen e Ali Bej Gucise I kerkohej gjithe banoreve te 4
vilajeteve qe te merrnin pjese ne kete lidhje kombetare me qellim qe te perpunohej
nje program politik ne interes te kombit shqiptare qe do ti parashtrohej per
diskutim fuqive te medha ne kongresin e Berlinit .Pas ketyre ngjarjeve me ne fund me 10
qershor 1878 startoi punimet e tij kuvendi I Prizerenit ne te cilin moren pjese
nje numer I konsiderueshem nga rradhet e patrioteve shqiptare .
Megjithate duhet te flasim edhe per politiken
bllokatore qe ndoqi Perandoria Osmane qe te conte ne deshtimin e kesaj lidhje
,sic ishte rasti I bllokimit te patrioteve te Shkodres nga valiu I qytetit ,dhe
pengimi I patrioteve nga Janina te cilet
me shume veshtersi arriten qe te perfaqesoheshin ne kohe ne lidhje vetem nga dy
delegate ,njeri prej te cileve ishte Abdyl Frasheri .Ne kuvend moren pjese edhe
shume jo shqiptare kryesisht nga vilajeti I Kosoves .Qe ne ditet e para u
zhvillua nje lufte e ashper midis politikave kontradiktore te sulltanisteve dhe
patriotikeve , megjithate si pasoje e nje fjalimi te zjarrte nga Abdyl Frasheri
u arrit nje kompromis midis 2 rrymave politike dhe u hartua edhe programi I lidhjes ,ku pikat me te rendesishme ishin :
1
–U themelua nje lidhje kombetare me nje qender te vetme drejtuese dhe me dege ne te 4 vilajetet .
2-Lidhja
duej te mbronte me vendosmeri interesat
kombetare .
3-
U hartua nje peticion me ane te se cilit patriotet Shqiptare do te ngrinin
zerin para fuqive te medha ne kongresin e Berlinit .
4
- U vendos nje bese e pergjithshme ku
shqiptaret do ti ndalonin veprimet kanunore te gjakmarrjes .
1.2
Organizimi institucional i Lidhjes se Prizerenit.
Pas themelimit te saj tashme nje nder detyrat
themelore qe parashtroheshin te zbatoheshin nga lidhja shqiptare e Prizerenit
,ishte organizimi I organeve te saj drejtuese .Prandaj menjehere u vendos qe te
formohej Keshilli I pergjithshem me
qender ne Prizeren dhe me dege ne te gjithe vilajetet me kryetar Iliaz pashe
Dibren ,dhe njekohesisht u formua edhe
Komiteti Qendror I Lidhjes me funksion
ekzekutiv I ndare ne 3 komisione perkatese .
Komisioni
I puneve te jashtme me ne krye Abdyl Frasherin .
Komisioni
I puneve te brendshme me ne krye Haxhi Shabanin .
Komisioni
I financave me ne krye Sulejman Vokshin .
1.3
Shqiperia gjate Kongresit te
Berlinit dhe acarimi I Marrdhenieve
Shqiptaro – Turke
3 dite pas lidhjes se Prizerenit nisi
punimet e Tij Kongresi I Berlinit ,I
cili kishte si qellim qe te rishikonte vendimet e Traktatit te Shen Stefanit .
Ne Kongresin e Berlinit gjithe fatin e vendimeve e kishin 6 fuqite e medha
,patriotet e lidhjes se Prizerenit megjithese ishin pjesmarres atyre nuk ju
lejua qe te flasin .Pas nje muaji diskutimesh u moren me ne fund edhe vendimet
e shume pritura qe per Shqiperine kishin karakter negativ ,megjithese u likujdua
ideja e Bullgarise se madhe, per territoret shqiptare tashme do te shfaqet
rreziku I aneksimit nga 3 shtete fqinje te Serbise ,Greqise ,dhe Malit te Zi shtete te cilave ju njoh e drejta e
pervetesimit te nje numri te konsiderueshem
te territoreve Shqiptare .
Sidomos shume cenuese per interesat e
konmbit shqiptare ishin edhe Neni 23 dhe Protokolli 13 qe u miratuan ne
Kongresin e Berlinit .Kombi shqiptare I zemeruar ne mase nga vendimet e
Kongresit te Berlinit u shpreh I gatshem se do ti mbronte nen forcen e armeve
te drejtat e tij, per kete arsye u mblodh
edhe nje kuvend nderkrahinor ne Janine nga patriotet e lidhjes ku u vendos qe te bashkoheshin trojet shqipate ,ti
jepej prioritet gjuhe shqipe , dhe te ndermrreshin disa reforma me karakter
thelbesor .Por nje nder vendimet me te rendesishme te patrioteve ishte
gadishmeria per te mos I leshuaar me asnje kusht Hotin dhe Gruden Malit te Zi
dhe Camerine Greqise. Nje vendim I tille I patrioteve shqiptare ngjalli
pakenaqesi tek mbreti Knjaz Nikolla I
Malit te Zi I cili I kerkoi ndimen
e Turqise per te permbushur qellimet e
veta ne trojet shqiptare ,mirepo Perandoria Osmane nga ana tjeter nuk ishte e
interesuar per kete ceshtje megjithate ajo u detyrua te nderhynte ne favor te Malit
te zi si pasoj e presionit Austro – Hungarez per te zbatuar vendimet e Kongresit te
Berlinit ,per kete qellim Perandoria Osmane dergoi Mustafa pasha Drenin per te
shtypyr lidhjen e Prizerenit dhe te detyronte shqiptaret qe te dorzonin
Plaven dhe Gucin .Mirepo ne luftimet e zhvilluara midis ketyre
2 forcave kundershtare ne rrethin e Gjakoves situate shtypese e Perandorise
Osmane u konvertua ne nje disfate ushtarake ku si pasoj e luftimeve ne fushen e
betejes ra edhe Mustafa pashe Dreni ,Kjo ngjarje demoralizoi forcat
kundershtare dhe frymezoi per me tej patriotet shqiptare ne permbushjen e qellimeve te tyre .
1.4
Perpilimi i disa kerkesave te reja per
interesat e patrioteve shqiptare dhe
mbrojtja heroike e trojeve shqiptare nga politika gllaberuese e shteteve fqinje.
Pas aksionit te Gjakoves situata politike
per lidhjen e Prizerenit ndryshoi ne menyre pozitive ,sepse tashme patriotet
shqiptare te inkurajuar nga suksesi ne Gjakove
e ndienin veten ne pozita komode per ti parashtrua Perandoris Osmane nje
program prej 7 pikash ne te cilin pasqyroheshin nje sere kerkesash nen zerin e
Abdyl Frasherit .
Ruhej
sovraniteti I sulltanit ne shqiperi por nuk do ti leshohej asnje pellemb toke
shteteve fqinje .
Kerkohej
formimi I nje vilajeti te vetem nga territoret shqiptare .
Administrata
te zevendesohej me punonjes shqiptare , te perdorej gjuha shqipe dhe ne
marrdhenie me Turqine Osmanishtja .
Te
krijohej nje ushtri Kombetare .
Shqiperia
te qeverisej ne menyre demokratike ku te gjithe te ndjehen te barabarte para
detyrave te tyre .
Vendi
te qeverisej me organe perkatese pushtetare ku organi me I larte shteteror te
ishte kuvendi I madh .
Vendimet
e qeverise se vilajetit ishin te deturueshem per shqiptaret dhe duhej te
respektoheshin edhe nga Perandoria Osmane .
Megjithate na mbetet te themi se qeveria
Osmane kurrsesi nuk I njohu kerkesat e shqiptarve por jo vetem kaq,sepse ajo tashme u angazhua seriozisht edhe per zgjidhjen e 2 problemeve qe kishte me shqiptaret respektivisht kufiri Turko
–Malazez dhe Turko –Grek .Tani problemet per lidhjen Shqiptare te Prizerenit sa
vini e shtoheshin sepse vec Perandorise Osmane ajo duhej te perballonte edhe
presionin e agresionit fqinj .Nje nder ceshtjet me te rendesishme per lidhjen e Prizerenit ishte mbrojtja e Plaves
dhe Gucise dhe , Hotit e Grudes . Per ti
dhene fund zgjatjes se problemit ne lidhje me dorzimin e Plaves dhe Gucise me
ne fund qeveria e Malit te Zi angazhoi nje ushtri prej rreth 4000 vetash nen
komanden e Mark Milanit, mirpo ne
betejen e pare te zhvilluar ne vitin 1879 midis forcave ushtarake te lidhjes
dhe Mark Milanit duhet te themi se beteja perfundoi me disfate pe kete te
fundit ,megjithateMali I Zi nuk hoqi
dore nga qellimet e tyre sepse ato organizuan nje ekspedite te dyte ushtarake
me nje kontigjent ushtarak prej 9000 forcash
,dhe ne betejen e 8 janarit te
vitit 1880 ato pesuan nje disfate te dyte edhe me te turpshme se e para .Sukseset
dhe vendosmeria shqiptareve ne betejat
e fundit dhe pa aftesia ushtarake e
Malit te Zi detyruan fuqite e madha qe
ti rishikonin edhe nje here vendimet e
Kongresit te Berlinit .
Pas diskutimeve disa ditore midis
diplomateve te fuqive te medha u vendos
qe te vihej ne jete plani I ambasadorit Italian Konti Korti .Sipas mendimit te
kontit Korti duhej vendosur qe Malit te Zi ne vend te Plaves dhe Gucise ti
jepeshin krahinat e Hotit dhe te Grudes dhe nje pjese e Klemendit .Sipas Kortit
duke qene se pjesa me e madhe e popullsise se ketyre krahinave ishte katolike
ato nuk do ta kundershtonin bashkimin me Malin e Zi .Mirpo ky hamendesim I
Kontit Korti rezultoi I gabua sepse shqiptaret edhe nje here tjeter do te
tregojne vendosmerine e tyre patriotike ne mbrojtjen e teresise territoriale .
Tashme forcat Malazeze te komanduar nga vjerri I Knjaz Nikolles Petar
Vukatic me nje numer prej rreth 10 000 forcash do te thyhet serisht nga
forcat e lidhjes Shqiptare te Prizerenit ne uren e Razhanices .Beteja e
Razhanices ishte e treta fitore rradhazi e patrioteve shqiptare kunder shovinistave
Malazez dhe diplomacis se fuqive te medhe ,duke treguar nje shkalle te larte
patriotizmi .Fuqite e medha megjithese ishin te bindur se Shqiptaret luftonin
per nje ceshtje te drejte ,nuk mund te pajtoheshin kurrsesi me kerkesat e
lidhjes se Prizerenit ,prandaj ato si fillim vune para presionit Perandorin Osmane
duke I bere me dije kesaj te fundit se duhej te ishte me aktive ne permbushjen
e detyrave qe I takonin, se dyti fuqite e medhe duke e pare si
te pamundur marrjen e zonave malore Shiptare , vendosen qe ti bashkonin
Malit te Zi qytetin Bregdetar te Ulqinit
.Nderkohe nga ana tjeter patriotet shqiptare te lidhjes te informuar rreth
ketyre vendimeve u rreshtuan njeri pas tjetrit ne mbrojtjen e ketij qyteti qe
kishte nje pozite te rendesishme gjeografike . Duke pare rezistencen e
shqiptareve,te paret qe u hodhen ne sulm ishin forcat Osmane te cilet derguan nje
ekspedite ushtarake per ne Ulqin nen kryesine e Riza Pashes ,ndersa ne veri
patriotet duhet ti benin balle presionit te ushtrise Malazeze .
Qarqet
kundershtare perdoren metoda nga me te ndryshmet per te shtene ne dore
qytetin e Ulqinit ,mirpo shqiptaret
vazhdonin te qendronin te pa lekundur
kunder veprimeve te here pas hershme ushtarake te kundershtareve .
Ulqini vazhdonte prej disa kohesh ta mbante te paprekur tersine e tij
territoriale ,dhe mund te themi se nje gje e tille mund te vazhdonte ne
pafundesi ne qofte se nuk do te nderhynin ushtrite e fuqive te medha ,te cilat
duke mos duruar situaten e krijuar nga shqiptaret derguan kunder tyre disa
anije luftarake pergjate bregut te detit Adriatik duke e bere Ulqinin qe te izolohej nga te gjitha anet , dhe vetem si
pasoje I ketij rrethimi te trefishte ai
do te binte me ne fund ne dore te forcave ushtarake te Dervish Pashes me 23
nentor 1880 dhe do tju dorzohej perfundimisht Malit te zi me 26 nentor duke I dhene fund qendreses se
shqiptareve per mbrojtjen e tersise se tyre territorial.
1.5 Rendesia dhe Renia e Lidhjes Shqiptare te
Prizerenit.
Pas
marrjes se Ulqinit forcat
qeveritare osmane menduan se ky ishte casti I duhur per ti dhene goditjen
perfundimtare lidhjes se Prizerenit .Per tia arritur ketij qellimi qeveria
osmane organizoi nje ekspedite ushtarake me ne krye Dervish Pashen me rreth 20
000 ushtare .Dervish Pasha u nis nga Selaniku me qellimin e vetem per ti dhene
fund nje here e mire Lidhjes Shqiptare te Prizerenit ,pasi korri disa suksese
ne Shkup Dervish Pasha ju sul vilajetit te Kosoves , ku forcat e lidhjes te
pakta ne numer zhvilluan disa beteja me kundershtarin si ne Kacanik ,slivove
,Shtimje ,carravele ,suhareke etj por qe nuk arriten ta frenonin dot Dervish
Pashen qe me 23 prill 1881 te futej ne Prizeren dhe ti jepte fund lidhjes ,duke
perndjekur pjesmarresit dhe kreret e kesaj lidhje dhe duke zbatuar mbi to
denime nga me te ndryshmet .
Megjithese
u shtyp Lidhja Shqiptare e Prizerenit pati kete rendesi historike:
Lidhja
Shqiptare e Prizerenit ishte e para levizje masive qe synonte te realizonte
programin e Rilindjes Kombetare .
Lidhja
e Prizerenit ishte e para levizje clirimtare ne te cilen moren pjese te gjitha
krahinat e vendit .
Lidhja
e Prizerenit ishte e para lidhje me karakter kombetar te perbashket qe krijoi
dege ne te gjitha krahinat e Shqiperise ,dhe qe perdori per interesat e atdheut
krahas penes edhe pushken .
Lidhja
e Prizerenit ishte e para organizate politike qe mori atributet e nje qeverie
te perkohshme ne menyre te pavarur nga Perandoria Osmane .
Lidhja
e Prizerenit ishte e para levizje qe sfidoi prepotencen e fuqive te medha ,agresion
e shteteve fqinje ,dhe arrogance e Portes se larte .
Lidhja
shqiptare e Prizerenit bashkoi shqiptaret ndermjet tyre pa bere dallime fetare
.
Lidhja
e Prizerenit I beri me vetedije fuqite e medhe se territoret shqiptare nuk jane
placke lufte dhe I detyroi ato qe ti rishikonin 3 here vendimet e tyre .
Lidhja
e Prizerenit beri te mundur qe ceshtja shqiptare te behet e njohur ne arenen
Nderkombetare .
Lidhja e Prizerenit I tregoi botes se shqiptaret
kishin aftesi te vetqeveriseshin .
Lidhja
e Prizerenit me veprimtarine e saj I dha
prioritet te metejshem arsimit dhe kultures ne Shqiperi .
Faktoret
qe cuan ne renien e Lidhjes Shqipetare
te Prizerenit mund te renditen si me poshte :
Lidhja
e Prizerenit nuk pati sukses sepse nuk kishte mbeshtetje ne arenen
nderkombetare ,dhe ishte ne konflikt me disa shtete njeherazi .
Gjithashtu
nje tjeter faktor qe coi ne renien e kesaj lidhje ishte edhe percarja qe
ekzistonte midis Shqiptareve
Si
dhe gjendja e keqe financiare , mungesa e armative ,dhe numri I paket I forcave
ushtarake ishte nje tjeter faktor qe coi ne renien e Lidhjes se Prizerenit .