Tema:Familja dhe roli i saj ne shoqeri
“Familja është njësia bazë grupore e shoqërisë dhe i jepet
mbrojtje nga shoqëria dhe nga shteti”. Të tjerë e përcaktojnë si një grup që
karakterizohet nga mendimi praktik, bashkëpunimi ekonomik dhe riprodhimi.
Sidoqoftë, familja është grupi natyral dhe kryesor në shoqëri, që ka të drejtë
mbrojtjeje nga shteti e shoqëria. Aty përfshihen marrëdhënie të bashkëjetesës
së çiftit dhe të fëmijëve, apo të adoptuarve dhe mbiemri (jo domosdoshmërish).
Në familje fillon dhe formohet personaliteti njerëzor në procesin e
ndërveprimit shoqëror.
Familja i rrit, i përgatit fëmijët dhe i nxjerr në shoqëri.
Familja ka dy funksione themelore: riprodhimin biologjik shoqëror dhe
përgatitjen e individit qytetar. Nga perspektiva e prindit, familja shërben si
mjet i pjellorisë me synim shumimin, edukimin dhe shoqërimin e fëmijëve. Ndërsa
përkufizimi i Merriam-Webster për familjen është: ” Njësia themelore në shoqëri
e cila tradicionalisht përbëhet nga dy prindër që krijon fëmijët e tyre,
gjithashtu përfshihen edhe njësi të tjera shoqërore, të ndryshëm, që dallojnë por
janë të lidhura dhe të barabarta si familjet tradicionale (familje me vetëm
njërin prind).”.
Ekzistojnë shumë përkufizime për familjen si nga sociologë
ashtu edhe nga antropologë të vendeve të ndryshme. Sipas antropologut
George Murdock familja është ”një grup social që karakterizohet nga mendimi
praktik, bashkëpunimi ekonomik dhe riprodhimi. Ajo përfshin të rritur të të dy
gjinive, ku të dy duhet të mbajnë një lidhje të miratuar nga shoqëria dhe një
ose më shumë fëmijë, të vetin ose të adoptuar (birësuar), nga të rriturit që
bashkëjetojnë seksualisht.”.
Familja shqiptare po tronditet, po i humbet disa vlera tradicionale dhe po shfaq shenja dobësimi të strukturës, sidomos të moralit. Kjo fillon te çifti, tek ata që krijojnë familjen. Aty ndikojnë dukshëm faktorët shoqërorë dhe psikologjikë, të cilët dobësojnë marrëdhëniet në çift dhe pastaj tronditin gjithë familjen..Çifti krijon familjen, këtë qelizë bazë të shoqërisë. Nga shëndeti i kësaj lidhjeje varet mbarështimi i familjes dhe “produkti” që kjo i jep shoqërisë.
Familja shqiptare po tronditet, po i humbet disa vlera tradicionale dhe po shfaq shenja dobësimi të strukturës, sidomos të moralit. Kjo fillon te çifti, tek ata që krijojnë familjen. Aty ndikojnë dukshëm faktorët shoqërorë dhe psikologjikë, të cilët dobësojnë marrëdhëniet në çift dhe pastaj tronditin gjithë familjen..Çifti krijon familjen, këtë qelizë bazë të shoqërisë. Nga shëndeti i kësaj lidhjeje varet mbarështimi i familjes dhe “produkti” që kjo i jep shoqërisë.
Nëse sot dëgjojmë për tragjedi familjare, për krim,
vetëvrasje, për dhunë, për grindje, për vajzat që marrin rrugën e
prostitucionit, për djemtë që hidhen në krahët e drogës për të gjetur
“lumturinë” ose për të organizuar trafikun e saj, për braktisje të bebeve, për
incest, kjo do të thotë se lidhja e çiftit dhe familja nuk ka funksionuar mirë.
Familja në vete përmban një grup të njerëzve shtëpiakë, zakonisht të bashkuar nga lindja ose martesa, ose nga marrëdhënie të ngjashme – duke përfshirë bashkëjetesën, adoptimin, mbiemrin dhe (në disa raste) pronësia (siç ka ekzistuar në Perandorinë Romake).
Familja në vete përmban një grup të njerëzve shtëpiakë, zakonisht të bashkuar nga lindja ose martesa, ose nga marrëdhënie të ngjashme – duke përfshirë bashkëjetesën, adoptimin, mbiemrin dhe (në disa raste) pronësia (siç ka ekzistuar në Perandorinë Romake).
Familja mund të quhet si bashkësi parësore njerëzore, ku
individi së pari takohet me kushtet e jetës shoqërore, të cilat ia përcaktojnë
atij kornizën, në të cilën ai mund të zhvillohet si person; kështu që mund të
themi se personaliteti njerëzor formohet në procesin e
ndërveprimit shoqëror.Në shumë shoqëri, familje quhet vetëm ajo e njohur nga
ligji ose sisteme të ngjashme normative. Edhe pse shumë të tjerë duke përfshirë
edhe sociologë, marrëdhëniet familjare i kanë konsideruar vetëm lidhjet e
gjakut, shumë antropologë kanë kundërshtuar duke thënë se njeriu duhet ta
kuptojë nocionin e lidhjes së “gjakut” metaforikisht dhe që shoqëritë e
ndryshme duhet ta kuptojnë familjen nga koncepte të tjera dhe jo nga lidhjet gjenetike.
Zyra e regjistrimit të përgjithshëm të Shteteve të Bashkuara familjen e ka përkufizuar
si ”dy apo më shumë persona të lidhur nga lindja, martesa, ose
adoptimi të cilët jetojnë së bashku”.
Neni 16(3) I Deklaratës së të Drejtave të Njeriut thotë:
”Familja është grupi natyral dhe kryesor në shoqëri dhe ka të drejtë për
mbrojtje nga shoqëria dhe shteti.”.
Sociologjia dhe antropologjia, familjen e konsiderojnë si
funksion thelbësor të reproduktimit biologjik, shoqëror ose të dyja
bashkë-shoqëria. Nga pikëpaja e fëmijëve funksionet e familjes janë drejtuese:
ajo shërben për t’i orientuar ata në shoqëri dhe kulturë. Ndërsa nga
perspektiva e prindërve familja shërben si mjet i pjellshmërisë më synim shumimin, edukimin dhe shoqërimin e
fëmijëve
Struktura e familjes tradicionale varet nga marrëdhëniet
ndërmjet prindërve dhe fëmijëve, ndërmjet bashkëshortëve ose nga të dyja. Antropologët
përmendin tre lloje të familjes:
matrifokale (amësore)
konsanguinile (gjaklidhëse)
konjugale (bashkëshortore)
Mirëpo kjo ndarje ka të bëjë me familjet “ideale”. Të gjitha
shoqëritë mund të tolerojnë shmangie nga këto familje ideale vetëm në raste
incidentesh (siç janë vdekja e njërit anëtar të familjes)..
Lloji i familjes matrifokale përbëhet nga nëna dhe fëmijët e
saj – zakonisht nga pasardhësit e saj biologjikë, edhe pse pothuajse secila
shoqëri pranon edhe fëmijët e adoptuar. Ky lloj i familjes është i përhapur në
vendet ku femrat kanë burime për t‘i rritur fëmijët vetë ose aty ku meshkujt
janë më shumë të angazhuar se femrat. Disa shoqëri vendase në Amerikën Jugore
dhe Melanezi (Australi) janë matrifokale.
Familja konsanguinile ekziston në forma të ndryshme, por
rasti më i shpeshtë përbëhet nga nëna dhe fëmijët e saj, dhe njerëz të tjerë
zakonisht nga familja e nënës. Ky lloj i familjes është i përhapur aty ku nëna
nuk ka burime për të rritur fëmijët vet, babai zakonisht nuk është i pranishëm,
dhe zakonisht kur prona trashëgohet. Atëherë kur meshkujt zotërojnë pronë të
rëndësishme, familjet konsanguinile përbëhen nga burri dhe gruaja, fëmijët e
tyre dhe anëtarë të tjerë nga familja e burrit.
Familja konjugale përbëhet nga një ose më shumë nëna dhe
fëmijët e tyre, ose një e më shumë baballarë. Ky lloj i familjes paraqitet
zakonisht aty ku ndarja e punës kërkon të dy gjinitë edhe meshkujt e edhe
femrat, dhe në familjet që janë shumë të angazhuara. Ky tip i familjes ndryshe
quhet edhe si familje nukleare (bërthamë) dhe është ideale ose mbizotëruese në
shoqëritë eskimeze.
Të flasim sot në përgjithësi për martesë-bashkëshortësi dhe
për familje është mjaft vështirë, sepse shumëçka është ndërruar apo është
gjithnjë duke u ndërruar sipas vendeve dhe rrethanave. Me një gjë gati të
gjithë pajtohen: martesa dhe familja janë në krizë të madhe dhe pothuaj pa
shtegdalje.
Ja disa fakte të pamohueshme: ka gjithnjë e më tepër
shkurorëzime, gjithnjë e më pak fëmijë-lindje, numri i dështimeve (abortusit)
shtohet dita-ditës, si dhe bashkëjetesa pa kurorë civile dhe fetare (kishtare).
Rinia e sotme e shtyn, largon, në disa raste edhe e dëbon martesën dhe familjen
si institucion, aq sa në shtetet e pasura përendimore dhe në SHBA rritet numri
i atyre që s’martohen fare-singl-s; rritet dhuna ndaj femrave (prostitucioni)
si dhe ndaj fëmijëve-deri te pedofilia-keqpërdorimi i tyre epshor, SIDA,
alkoholizmi, droga, banditizmi, terrorizmi.
Para këtyre fakteve të pamohueshme sipas disa hulumtimeve moderne njerëzit sot
martohen për këto motive:
30 % që mos të mbesin të vetmuar, sidomos në pleqëri;
30 % që të jenë të dashur prej dikujt;
20 % për t’u liruar prej familjes së prejardhjes;
10 % për nevoja seksuale (më shumë mashkulli se femra);
10 % për t’u afruar, bashkuar dhe jetuar në dashuri (9).
Ja disa shkaktarë të kësaj situate:
-Privatizimi i lidhjeve afektive, seksit dhe moralit, si dhe
privatizimi i kurorës dhe familjes, sikurse çdo gjë të ishte thjesht private:
punë për mua, si më pëlqen mua, jetojmë së bashku aq sa kemi dobi, interes,
dashuri, sa dhe si na pëlqen neve…Për çiftat e ri martesorë më askush s’ka
kujdes sistematik, ku janë, si jetojnë, sikurse mos t’ishin më pjesë e familjes
dhe e shoqërisë. Tek ne shqiptarët gjendja është edhe më e keqe, sepse martesa
paraqitet si qëllim i jetës, prandaj, mjafton që të martohesh mire, ta gjejsh
një burrë apo grua të mirë, të bukur, të shëndosh,… dhe çdo gjë automatikisht
do të jetë në rregull.
Ata si të rinjë, pa përvojë, shpeshherë nuk janë në gjendje
t’i përshtaten njëri- tjetrit, ta njohin, ta pranojnë, nderojnë dhe dashurojnë
në tërësi, përpos në mënyrë truporo-epshore, e kjo s’mund të zgjasë shumë dhe
nuk i bënë të lumtur dhe të sigurtë në jetë.
Familja sot gjithnjë e më tepër ngushtohet, sepse njeriu
modern pjesën dërmuese të jetës e kalon në punë, jashtë shtëpisë, në
marrëdhënie me të tjerët, aq sa shtëpia gati shndërrohet në hotel, ku çifti
martesor janë të lodhur, të mërzitur,
dhe si të tillë më tepër ndeshën se takohen.
-Pluralizmi i
mendimeve dhe qëndrimeve, botëkuptimeve, popujve, gjuhëve, kulturave,
feve…është një sfidë e madhe për mbarë njerëzimin. Kjo bashkëjetesë s’është
aspak e lehtë dhe automatike, por kërkon punë, edukatë, angazhim, mundësi dhe
aftësit të mëdha adaptimi.
Njeriu gjithnjë e më pak merret me vetveten, kurse të tjerët
shpesh i trajton si hall, vështirësi, rrezik, ngarkesë…Gjendja e tillë e
tensionuar-ngarkuar paraqet martesën dhe familjen si një lloj strehimi para
botës dhe shoqërisë gjithnjë e më pak njerëzore.
Familja është dhe duhet të jetë shkëmbimi i gjithanshëm i
jetës, të mirave, begative, përvojës…me dashuri dhe për dashuri, ku prindërit e
kanë rolin primar, ndërsa fëmijtë janë lidhëza mes vetes dhe me prindëreve…..
Bibliografia
Zyhdi Dervishi “Grate
ne syrin e ciklonit te sfidave dhe prespektiva”Shtepia Botuese
Jerusalemi,Tirane 2001
Dr. Lush Gjergji, Roli i femrës shqiptare në familje dhe në
shoqëri, Drita, 1990
Frasheri Pandi M. “Familja shqipetare”.Botonjes Isamil Mal
Osmani,Tirane 1944