ASPEKTE TË EKONOMISË ARBËRORE GJATË MESJETËS SË MESME (Shek.XII-XV)
Kontaktet tregtare në
Mesjetën e Vonë të territorit Arbërorë
Territori
i arbërisë me epiqendër Durrësin ka patur kontakte tregtare dhe shkëmbime
ekonomike me:
Venedikun
Despotatin
e Artës
Bizantin
(Konstandinopojën)
Mbretërisë Serbe
Duhet
theksuar se kontaktet tregtare ishin të lidhura ngushtë kryesisht me pushtimin
dhe martesat që bëri secili shtet territorit Arbërorë duke orientuar tregtarët
të bënin tregti kryesisht me kryeqendrën e secilit pushtues.
Vendbanimet
Shumica
e vendbanimeve gjendeshin në zonat kodrinore, në shpatet e maleve ose rrëzë
tyre dhe përgjatë luginave të lumenjve.
Fshatrat
e Mesjetës së Vonë mbajnë gjithmonë emrin e një të Shenjti, si Shëngjergj, Shëmri,
Shënjak, Shënkoll etj., ose thjesht një emër të krishterë, si Damian, Dedaj,
Kolgecaj, Lekas, Lleshan, Markaj, Martanesh, Petran, Petrelë, Simon, Sotirë
etj.
Përveç
vendbanimeve të hapura, në mesjetë ka pasur edhe vendbanime të fortifikuara ose
kështjella. Sipas arkeologëve të kësaj periudhe, në Shqipëri njihen rreth 70
kështjella.
Vihet
re braktisja e qyteteve dhe emigrimi i popullsisë drejt fshatrave pasi
vendbanimet urbane kishin mungesë në furnizime ushqimore, punësim dhe pasiguri.
Arbëria
Në
shek. XIV Bizanti humb përgjithmonë kontrollin mbi territoret e Shqipërisë. Solli
humbjen e tregut Bizantin.
Shfaqen
familjet e pasura arbërore si Topiajt, zotër të Durrësit, Balshajt në Shkodër,
Muzakaj në Myzeqe, Arianitasit në luginën e Shkumbimit etj. Lindjen e ekonomive
krahinore të ndikuara nga secili feudal.
Secili
feudal investon me buxhetin e tij në territorin që sundon.
Secili
feudal vendos taksa e veta.
Secila
principat kishte politikat e saj të zhvillimit ekonomik.
Principata
shqiptare kishin marrëdhënie tregtare me rajone të ndryshme ku dallohet
Venediku.
Rruga
Egnatia e humb rëndësinë pas tërheqjes së Bizantit.
Ka
një konkurencë të fortë midis biznesmenëve të kohës që jetonin në pricipate të
ndryshme aq sa mund të shpie edhe në luftë.
Investimet
e Feudalëve shqiptarë
Buxhetet
feudalët shqiptarë në shek. XIV i orientuan në disa fusha parësore për kohën:
Në
fortifikime (Shkodra, Berati, Lezha etj)
Në
kështjella (Kruja, Petrela, Kepi i Rodonit, Shkodra, Kulla e Pirgut etj)
Në
banesa (Banesa feudale dhe Banesa fshatare)
Në
Infrastrukturë (ura, puse, ujsjellës e rrugë)
Në
armë (shpata, thika, mburojë etj)
Në
orendi të shumta shtëpiake lluksoze të kohës (enë ari e argjendi, arkat ose
syndyqet, karriget, krevate, dyshek, tryeza etj)
Në
vegla pune bujqësore dhe për fermerët (parmenda, beli, shati, kazma etj)
Në
rritjen e bagëtive dhe tregtinë e produkteve që ato jepnin (mish, lesh,
qumësht, djathë, gjalp etj)
Në
ndërtimin e godinave të kultit të krishterë dhe ortodoks
Në
ndriçimin dhe ngrohjen e banesave dhe të kështjellave (vaji, qymyri dhe shkarpa
e drurit, lënda drusore)
“Industria” e ushqimit
në Mesjetën e Vonë
E
gjithë jeta ekonomike zvendoset në fshat ku njerëzit ishin të lidhur me tokën
(bujkrobër). Të gjithë produktet ushqimore siguroheshin nga ngastra e tokës ose
feudi. Ushqimet më kryesore që hidheshin në treg ishin:
Mishi
(viçi, shpendësh, qengji, dashi, dhie etj)
Drithërat
si gruri, elbi, thekra, misri etj
Mielli
i cili bluhej në mullinj (Buka prej gruri)
Bulmetrat
e ndryshëm (gjalpi, djathi, gjiza, qumështi etj)
Zarzavatet
dhe frutat (qepa, preshët, hudhrat, specat djegës, të freskëta dhe turshi,
mollët, dardha, fiku etj)
Peshkimi
(midhje, krapi, ngjala etj)
Prodhimi i veshjeve
Të
dhënat për veshjet në shek. XII-XV janë të pakta e mjaft fragmentare.
Pjesë
të veçanta të veshjeve popullore të mëparshme, si linjat e gjata e me mëngë të
gjera, tirqit, klamidat ose strukat e leshta por edhe xhupet e opingat,
vazhdojnë të mbahen rregullisht.
Gjatë
shek. XIII e pastaj edhe në shekullin pasues, importohej rregullisht një lloj
pëlhure e pambuktë.
Por
familjet princore dhe aristokracia e lartë vazhduan të ndjekin në veshje modën
bizantine prej kadifeje e stofra, të zbukuruara rëndë me qëndisje me fije ari e
me gurë të çmuar.
Është
interesant fakti se në fillim të shek. XV të tilla klamida, në dokumentet
veneciane, cilësohen me fjalët ad modum Albanesi.
Krahas
rrobaqepësve e gëzoftarëve, si zeje më vete, përmenden në qytetet e Shqipërisë
edhe këpucarët, çizmarët e papuçinjtë
Vula dhe Shkrimi
Nën
ndikimin perëndimor, sidomos të anzhuinëve, fisnikët e vendit tonë fillojnë të
përdorin edhe stemat e vulat, duke zgjedhur secili shenja e simbole të veçanta.
Vulat vendoseshin tek mallrat dhe tek hyrjet e kështjellave e banesave.
Zhvillimi
ekonomiko-shoqëror e politik që karakterizon shek. XII-XIV krijoi kushte për
përdorimin më të gjerë të shkrimit, kryesisht atij teologjik.
Monedhat
Për
gjallërimin e tregut, krahas monedhave të njohura të Republikës, Venediku preu
dhe vuri në qarkullim prerjen e re me legjenden: DALMAT ET ALBAN. Kjo monedhë
përdorej gjerësisht si monedha kryesore e tregut në shit-blerje.
Kishte
principata që pritnin monedhat e tyre të veçanta psh në shek. XIII Durrësi
kishte vënë në qarkullim monedhën e tij. Vlera e saj ishte tepër e lartë për
faktin se në Raguzë janë vërtetuar fallcifikime të saj.
Monedhat
veneciane priteshin në Venedik e hidheshin në treg nga punojës të administratës
që ndodheshin në Shqipëri.
Zanatçinj
Në
Durrës përmenden zanatçinj të ndryshëm: botari (prodhuesit e vozave),
lëkurtarët, këpucarët, bukëpjekësit, kasapët (macellarius) etj.
Në
mesjetë zanatçinj ishin të organizuar në korporata zejtare.
Kishte
mallra, si kripa, që ishin monopole të pushtetit qendror.
Eksportet dhe importet
e shek. XIV-XV
Midis
mallrave kryesore që eksportoheshin për në tregjet e Adriatikut, e veçanërisht
për në Venedik, Ankona, Raguzë etj, përveç kripës dhe peshkut, kishte edhe
prodhime të tjera si: drithërat, bulmetra, vera, dyll, mëndafsh, lëkura, lëndë
druri, bagëti të gjalla, kuajt (albanos hyppos) etj.
Tregtarët durrsakë
përmenden me anijet e tyre në Venedik.
Ndër
artikujt e importit që vinin nga Venediku, Raguza e qytete të tjera italike
ishin copat e shtrenjta, armët, stolitë prej ari, xhamat, orendi shtëpiake
