ÇËSHTJA DELVINA KUNDËR SHQIPËRISË
(Ankimi nr.49106/06)
Ky vendim do të marrë formë të prerë në
rrethanat e përcaktuara në nenin 44§2 të Konventës. Ai mund t’i
nënshtrohet rishikimit redaktues.
Në çështjen Delvina kundër Shqipërisë,
Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut (seksioni i katërt), në cilësinë e
një Dhome të përbërë nga:
Ljiljana Mijović
Sverre Erik Jebens
Päivi Hirvelä
Ledi Bianku
Vincent A. de Gaetano, gjykatës
dhe Lawrence Early, regjistrues i seksionit
Pas shqyrtimit me dyer të mbyllura më 15
shkurt 2011
Shpall vendimin e mëposhtëm, të miratuar po në atë
datë.
PROCEDURA
1. Çështja e ka
zanafillën në ankimin (nr.49106/06) kundër Republikës së Shqipërisë e
depozituar në Gjykatë sipas nenit 34 të Konventës për mbrojtjen e të drejtave
të njeriut dhe lirive themelore (Konventa) nga tre shtetas Shqiptarë, z.Sherif
Delvina, z.Ahmet Delvina dhe znj.Fatime Delvina (ankuesit), më 23 nëntor 2006.
2. Ankuesit u përfaqësuan nga znj. L.Suli, avokate
që ushtron profesionin e saj në Tiranë. Qeveria Shqiptare (Qeveria) u
përfaqësua nga agjentja e saj në atë kohë, znj.S.Meneri.
3. Ankuesit pretendonin shkelje të nenit 6§1 të
Konventës në lidhje me parregullsinë e procedurave vendase dhe moszbatimin e
vendimit përfundimtar të gjykatës. Gjithashtu, ato u bazuan në nenin 13 të
Konventës dhe nenin 1 të protokollit nr.1 të Konventës në lidhje me mungesën e
mjetit efektiv ligjor për sa i përket shumës së kompensimit të tyre.
4. Më 14 shkurt 2008 kryetari i seksionit, të
cilit i ishte caktuar çështja, vendosi ta njoftojë Qeverinë për ankimin. Sipas
dispozitave të nenit 29 § 3 të Konventës, u vendos që themeli i çështjes të
shqyrtohej në të njëjtën kohë me pranueshmërinë e tij.
5. Secila nga palët, ankuesit dhe Qeveria,
depozituan vëzhgimet e tyre të mëtejshme me shkrim (rregulli 59§1).
FAKTET DHE RRETHANAT E ÇËSHTJES
Ankuesit kanë lindur përkatësisht më: 1932, 1934
dhe 1942, dhe jetojnë në Shqipëri.
A. Historiku i çështjes dhe procedurat
administrative
Më 1950-ën një parcelë toke me sipërfaqe
1,600 m2, e cila i përkiste babait të ankuesve u konfiskua nga regjimi pa u
kompensuar, i cili më pas ndërtoi një ndërtesë në parcelën e tokës. Më 1
korrik 1991 Ambasada Italiane në Shqipëri bleu dy ndërtesa në Tiranë, njëra
prej të cilave ndodhej në parcelën e tokës së trashëguar të ankuesve.
Transaksioni u përfundua nëpërmjet një marrëveshjeje ndërshtetërore, e
vërtetuar me shkëmbime të notave verbale mes dy qeverive. Të drejtat përkatëse
të pronësisë nuk u regjistruan në zyrën e Regjistrimit të Pasurive në Tiranë. Si
rrjedhojë, Qeveria Shqiptare përdori të ardhurat nga transaksioni për të blerë
ambientet e Ambasadës Shqiptare në Romë. Sipas ligjit të kthimit dhe kompensimit
të pronave, ankuesit ngritën padi pranë Komisionit të Kthimit dhe Kompensimit
të Pronave, “Komisioni” në Tiranë, duke pretenduar të drejtën mbi pronën e
babait të tyre. Më 28 korrik 1999,
Komisioni u njohu ankuesve të drejtën mbi pronën e babait të tyre për
sipërfaqen prej 1,600 m2 dhe pranoi faktin se parcela e tokës ishte zënë nga
Ambasada Italiane në Shqipëri. Meqenëse ndërtesat ishin ndërtuar në atë tokë,
Komisioni vendosi që zotëruesi i tyre, Qeveria Italiane, duhej të paguante qira
për tokën ose të riblinte tokën me marrëveshje.
Gjithashtu, ankuesit u pajisën me një
certifikatë regjistrimi pasurie lëshuar nga zyra e regjistrimit të pasurive:
regjistrimi nr.137, datë 9 gusht 1999. Ankuesit pretendonin se ato i dërguan
letra Ambasadës Italiane që të paguante një tarifë qiraje ose t’ia shisnin
parcelën e tokës sipas vendimit të Komisionit. Megjithatë, Ambasada Italiane
shpjegoi se prona u kishte kaluar atyre nëpërmjet shkëmbimit të notave verbale
më 1991-in.
B. Proceset gjyqësore lidhur me kthimin e pronave
dhe kompensimin
Më 16 janar 2003 ankuesit ngritën padi për të
rimarrë pronën dhe për të përftuar dëmet nga autoritetet italiane. Më 22
qershor 2004 Gjykata e Rrethit Tiranë anuloi vendimin e Komisionit në lidhje me
kthimin fizik të pronës ankuesve, meqenëse kjo parcelë toke ishte zënë në
mënyrë të ligjshme nga Ambasada Italiane që më 1991. Për më tepër, ajo vendosi
që ankuesit të kompensoheshin për sipërfaqen prej 1,600 m2 në një nga mënyrat e
parashikuara me ligj. Gjykata e Apelit dhe Gjykata e Lartë, nëpërmjet vendimeve
të arsyetuara, miratuan vendimin e Gjykatës së Rrethit respektivisht më 25 mars
2005 dhe 6 qershor 2006. Më 24 nëntor 2006 ankuesit ngritën padi kushtetuese
pranë Gjykatës Kushtetuese. Më 8 dhjetor
2006, Gjykata Kushtetuese, me trup gjykues të përbërë nga tre gjyqtarë, e
shpalli ankimin të papranueshëm.
I. E DREJTA E BRENDSHME PËRKATËSE
A. Kushtetuta
Dispozitat
përkatëse të Kushtetutës shqiptare citojnë si më poshtë:
Neni 42 § 2
“Kushdo, për mbrojtjen e të drejtave të lirive dhe
interesave të tij kushtetuese dhe ligjore ose në rastin e akuzave të ngritura
kundër tij, ka të drejtën e një gjykimi të drejtë dhe publik brenda një afati
të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme e caktuar me ligj.”
Neni 142 § 3
“Organet e shtetit janë të detyruara të
ekzekutojnë vendimet gjyqësore.”
Neni 131
“Gjykata Kushtetuese vendos për:... f) gjykimin
përfundimtar të ankesave të individëve për shkeljen e të drejtave të tyre
kushtetuese për një proces të rregullt ligjor, pasi të jenë shteruar të gjitha
mjetet juridike për mbrojtjen e këtyre të drejtave.”
B. Ligji i pronave
E drejta e brendshme vendase në lidhje me kthimin
dhe kompensimin e pronave në Shqipëri është përshkruar në vendimet e Gjonbocari
dhe të tjerë kundër Shqipërisë, nr.10508/02, §§ 36-43, 23 tetor 2007, Driza
kundër Shqipërisë, nr.33771/02, §§ 36-43, 13 nëntor 2007, Ramadhi dhe të tjerë
kundër Shqipërisë, nr.38222/02, §§ 23-30 13 nëntor 2007. Masa të reja dhe
thelbësore legjislative janë miratuar duke ndryshuar ligjin e pronave të vitit
2004 që me miratimin e këtyre vendimeve. Ndryshimet kryesore janë si më poshtë
vijon:
1. Ligji i pronave 2005 (ligji nr.9388 i datës 4
maj 2005)
Seksioni 3
zgjati deri më 31 dhjetor 2007 afatin për përfundimin e shqyrtimit të ankimeve
për njohjen, kthimin dhe kompensimin e pasurisë së paluajtshme, me përjashtim
të pagesës së shumës së kompensimit, afati i së cilës u caktua për vitin 2015.
2. Ligji i pronave 2006 (ligji nr.9583 i datës 17
korrik 2006)
Seksioni 13 krijoi Agjencinë për Kthimin dhe
Kompensimin e pronave (agjencia qendrore) e cila zëvendësoi Komitetin Shtetëror
mbi Kthimin dhe Kompensimin e Pronave (Komitetin Shtetëror). Agjencia qendrore,
e cila drejtohej nga një drejtor, e kishte qendrën në Tiranë dhe përbëhej nga
dymbëdhjetë zyra rajonale të agjencisë. Sipas seksionit 14, zyra rajonale e
Agjencisë ishte përgjegjëse për shqyrtimin fillestar të ankimeve për njohjen e
të drejtave të pronës, në përgjigje të së cilës ajo vendosi kthimin e pronës
dhe/ose kompensimin in lieu/në vend të saj. Seksioni 15 përcaktoi afatin për
parashtrimin e ankimeve për njohjen e të drejtave të pronës për 1 tetor 2007. Seksioni
16 përcaktoi se kundër vendimit të zyrës së agjencisë rajonale mund të apelohej
pranë Agjencisë qendrore. Kundër vendimit të Agjencisë qendrore mund të
apelohej pranë Gjykatës së Rrethit Tiranë brenda 30 ditëve nga njoftimi i tij. Seksioni
21 zgjati deri më 31 qershor 2008 afatin për përfundimin e shqyrtimit të
ankimeve për njohjen, kthimin dhe kompensimin e pasurisë së paluajtshme, me
përjashtim të pagesës së kompensimit. Seksioni 22 parashikoi krijimin e Fondit
të Kompensimit në Natyrë (FKNN), së bashku me Fondin e Kompensimit Financiar
(FKF). Qeveria duhej të miratonte listën e pronave që do t’i alokoheshin
FKNN-së, brenda 60 ditëve nga hyrja në fuqi e ligjit.
3. Ligji i pronave 2007 (ligji nr.9684 i datës 6
shkurt 2007)
Seksioni 1 parashikonte se Agjencia qendrore ishte
përgjegjëse për shqyrtimin e kërkesave për kompensimet në natyrë dhe në para.
Agjencia qendrore ishte, gjithashtu, përgjegjëse për shqyrtimin e ankesave
kundër vendimeve të zyrave rajonale të Agjencisë. Seksioni 2 rikujtonte se
zyrat rajonale të Agjencisë vazhdonin të ishin përgjegjëse për shqyrtimin
fillestar të ankimeve për njohjen e të drejtave të pronës. Ankuesi ose Zyra e
Avokatit të Shtetit kishte të drejtë të apelonte kundër këtij vendimi brenda 30
ditëve pranë Agjencisë qendrore, e cila ishte organi më i lartë administrativ.
Një vendim i tillë administrativ ishte i përshtatshëm për shqyrtim gjyqësor në
përputhje me dispozitat e Kodit të Procedurës Civile.
4. Ligji i pronave 2008 (ligji nr.9898 i datës 10
prill 2008)
Seksioni 1 zgjati deri më 31 dhjetor 2008 afatin
për paraqitjen e ankimeve për njohjen e të drejtave të pronës dhe kthimin e
pronave nga zyrat rajonale të Agjencisë. Gjithashtu, ai parashikonte mundësinë
që ankuesit t’i jepej një afat i ri nëpërmjet një vendimi gjykate. Sipas
seksionit 2, përfundimi i shqyrtimit të ankimeve për njohjen e të drejtave të
pronës dhe kthimin e pronave do të mbaronte më 30 qershor 2009, me përjashtim
të pagesës së shumës së kompensimit, afati i së cilës u caktua për vitin 2015. Seksioni 3 zgjati deri më 31 dhjetor 2008
afatin për alokimin e pronave FKNn-së.
5. Ligji i pronave 2009 (ligji nr.10 095 i datës
12 mars 2009)
Seksioni 2 parashikonte që përveç ndarjeve
buxhetore, alokimeve të përftuara nëpërmjet këtij ligji dhe donatorëve të
tjerë, FKF-ja do të përbëhej, gjithashtu, nga fitimet e përftuara nëpërmjet
ankandeve të pronave shtetërore, të cilat nuk i ishin nënshtruar vendimit të
Komisionit.
6. Ligji i pronave 2009 (ligji nr.10 207 i datës
23 dhjetor 2009)
Seksioni 6 shfuqizoi zyrat rajonale të agjencisë.
Sipas këtij seksioni, arkivat e këtyre zyrave do t’i kalonin Agjencisë
qendrore. Sipas seksionit 1, Agjencia qendrore do të përfundonte shqyrtimin e
ankimeve për njohjen e të drejtave të pronës dhe kthimin e pronave parashtruar
pranë zyrave të mëparshme rajonale të Agjencisë. Agjencia qendrore do të
vazhdonte të shqyrtonte ankimet e bëra pranë saj kundër vendimeve të zyrave të
mëparshme rajonale të Agjencisë. Sipas nenit 5, ankuesi ose Zyra e Avokatit të Shtetit
kishte të drejtë të apelonte kundër vendimit të Agjencisë qendrore brenda 30
ditëve nga njoftimi i tij pranë Gjykatës së Rrethit Tiranë. Seksioni 7
përcaktoi afatin për përfundimin e shqyrtimit të ankimeve për njohjen dhe
kthimin e pronave për 31 dhjetor 2011.
7. Ligji i pronave 2010 (ligji nr.10 308 i datës
22 korrik 2010)
Ligji i pronave 2010 paraqiste kryesisht mundësinë
e kërkesës për rishikimin e vendimeve të komisioneve të mëparshme/zyrave
rajonale të Agjencisë.
Seksioni 4 zgjati deri më 31 dhjetor 2011 afatin
për alokimin e pronave FKNN-së.
C. Vendimet e Këshillit të Ministrave
Vendimet e Këshillit të Ministrave (VKM) mbi
dhëniet nga Fondi i Kompensimit Financiar
(vendimin e Këshillit të Ministrave nr.13 i datës 17 nëntor 2005;
vendimin e Këshillit të Ministrave nr.758 i datës 16 nëntor 2006; vendimin e
Këshillit të Ministrave nr.566 i datës 5 shtator 2007; vendimin e Këshillit të
Ministrave nr.1343 i datës 4 qershor 2008; dhe vendimin e Këshillit të
Ministrave nr.487 i datës 6 maj 2009). Sipas nenit 23 të ligjit të pronave
2004, i cili krijoi fondin e kompensimit financiar, Qeveria miratoi vendimet e
lartpërmendura, në lidhje me dhënien e kompensimit financiar ish-pronarëve. Në
vitin 2005 kompensimi financiar është dhënë në lidhje me pretendimet për
kompensim që dalin nga vendimet e Komisionit të Tiranës. Në vitin 2006
kompensimi financiar është dhënë në lidhje me pretendimet për kompensim që
dalin nga vendimet e komisioneve të Tiranës dhe Kavajës. Në vitin 2007 grupi i
përfituesve u zgjerua duke përfshirë ish-pronarë të cilët përfitonin nga një
vendim i Komisionit i nxjerrë në lidhje me qytetet për të cilët ishte miratuar
dhe nxjerrë një hartë e vlerësimit të pronave. Në vitin 2008 dhe 2009, të
gjithë ish-pronarët, të cilëve u ishte njohur e drejta e kompensimit, sipas
vendimit të komisionit/agjencisë rajonale, ishin të pranueshëm për të aplikuar
për kompensim financiar.
Sipas VKM-ve të miratuara ndërmjet viteve 2005 dhe
2008, ankuesit i kërkohej të bënte një kërkesë standard për kompensim financiar
pranë agjencisë qendrore në Tiranë, duke paraqitur, inter alia, vendimin e
komisionit/agjencisë rajonale, i cili e njihte të drejtën e tij për kompensim.
Vetëm ish-pronarët, të cilët nuk kishin marrë kompensim të mëparshëm, u njihej
e drejta për kompensim financiar nga viti 2005 deri në vitin 2008. Vendimi i
Këshillit të Ministrave i vitit 2009 parashikonte që një ish-pronari i njihej e
drejta për kompensim financiar, me kusht që ai nuk kishte përfituar nga: a)
kompensimi i mëparshëm; b) kthimi i pjesshëm i pronës; c) e drejta e refuzimit
të parë; d) zbatimi i ligjit mbi shpërndarjen e tokës (ligji nr.7501 i datës 19
korrik 1991). Kërkesat do të
shqyrtoheshin në renditje kronologjike mbi bazën e datës dhe numrit të vendimit
të Komisionit/agjencisë rajonale. Shuma e kompensimit financiar, e cila duhej
të llogaritej mbi bazën e hartave të vlerësimit të pronave, kufizohej deri në
një maksimum prej 200 m2. Parashtrimi i kërkesës sillte pagesën e tarifës së
procesit. Ish-pronarët, të cilët nuk kanë pasur sukses me kërkesat e tyre për
kompensim financiar në vitin e mëparshëm, mund të riparashtronin kërkesën e
tyre në vitin (vitet) në vazhdim pasi të kenë paguar tarifën e procesit. Asnjë
nga këto vendime nuk parashikonte dhënien e kompensimit pretenduesve që dalin
nga një vendim përfundimtar dhe i zbatueshëm gjykate. Vendimin e Këshillit të Ministrave mbi hartat
e vlerësimit të pronave (vendimi i Këshillit të Ministrave nr.555 i datës 29
shtator 2007; vendimi i Këshillit të Ministrave nr.653 i datës 29 gusht 2007;
vendimi i Këshillit të Ministrave nr.139 i datës 13 shkurt 2008; dhe vendimi i
Këshillit të Ministrave nr.1620 i datës 26 nëntor 2008). Bazuar në vendimet e lartpërmendura, dy nga
të cilat u miratuan në vitin 2007 dhe dy në vitin 2008, Qeveria miratoi dhe
nxori harta të vlerësimit të pronave siç renditen më lart. Hartat përfshinin
çmimin e referencës për metër katror në të gjithë vendin. Vendimi i parë caktoi
çmimin e tokës për rajonet Berat, Gjirokastër, Vlorë dhe Dibër; Vendimi i dytë
caktoi çmimin e tokës për rajonet Lezhë, Dibër, Korçë dhe Kukës; Vendimi i
tretë caktoi çmimin e tokës për rajonet Fier, Elbasan, Tiranë, Vlorë, Durrës
dhe Shkodër. Vendimi i katërt përmbante një listë të përditësuar të çmimeve për
qytete të caktuara. Sipas këtij vendimi, çmimi i referencës për metër katror,
për zonat në të cilat ndodhej prona e aplikuesit është vlerësuar për të gjithë
180,000. Vendimi i Këshillit të Ministrave mbi kompensimet në natyrë të ish-pronarëve (vendimi i Këshillit të
Ministrave nr.567 i datës 5 shtator 2007).
Ligji i pronave 2006 parashikonte krijimin e Fondit të Kompensimit në
Natyrë (FKNN). Qeveria duhej të
miratonte procedurat për shpërndarjen e pronave të mbuluara nga FKNN. Me vendim
të datës 5 shtator 2007, Qeveria përcaktoi kriteret dhe procedurat për
përcaktimin e pronave shtetërore të mbuluara nga FKNN (vendimi i Këshillit të
Ministrave nr.567 i datës 5 shtator 2007). Seksioni 1 rendit llojet e pronave,
për shembull: a) pronë publike e paluajtshme, e cila ndodhet në zona turistike;
b) pronat e Ministrisë së Mbrojtjes, të cilat nuk janë përdorur nga Forcat e
Armatosura dhe janë miratuar nga Presidenti i Republikës; c) tokat bujqësore në
dispozicion që i përkasin Ministrisë së Bujqësisë; d) pyjet, kullotat dhe
livadhet; dhe e) pronat e institucioneve shtetërore, të cilat janë jashtë
aktivitetit të tyre të ardhshëm. Agjencia dhe zyrat e saj rajonale janë
përgjegjëse për kontrollin e statusit ligjor të çdo prone të paraqitur nga
institucioni shtetëror përkatës. Agjencia paraqet listën përfundimtare të
pronave të paluajtshme për t’i përfshirë në FKNN-në e Ministrisë së Drejtësisë.
Qeveria miraton listën dhe e publikon atë në Fletoren Zyrtare. Deri më sot, duket se një listë e tillë akoma
nuk është miratuar.
E DREJTA
I. SHKELJA E PRETENDUAR E NENIT 6 § 1 TË KONVENTËS
Ankuesit ankuan se procesi gjyqësor ishte i
parregullt. Ato, gjithashtu, pretenduan se zbatimi i vendimit të Gjykatës së
Apelit i datës 25 mars 2005 ka tejkaluar afatin e arsyeshëm kohor. Neni 6 § 1 i
Konventës, në lidhje me sa më sipër, citon si më poshtë vijon: “Çdo person ka
të drejtë që çështja e tij të dëgjohet drejtësisht, publikisht dhe brenda një
afati të arsyeshëm nga një gjykatë...., e cila do të vendosë qoftë për
mosmarrëveshjet mbi të drejtat dhe detyrimet e tij me karakter civil......”.
A. Parregullsia e procesit gjyqësor
Ankuesit pretenduan se gjykatat vendase kanë
vlerësuar në mënyrë të gabuar provat dhe kanë keqinterpretuar të drejtën
vendase. Qeveria argumentoi se procedurat vendase kanë qenë të rregullta. Sipas
pikëpamjes së saj, argumentet e ankuesve janë trajtuar në mënyrë të saktë nga
gjykatat vendase.
Në lidhje me ankimin e ankuesve për vlerësimin e
provave dhe interpretimin e së drejtës vendase, Gjykata rikujton se nuk është
brenda sferës së saj të zëvendësojë vlerësimin e saj të fakteve me atë të
gjykatave vendase dhe, si rregull i përgjithshëm, është detyrë e këtyre
gjykatave të vlerësojnë provat përpara tyre dhe të interpretojnë të drejtën
vendase. Detyra e Gjykatës është të sigurojë nëse procedurat në tërësinë e
tyre, duke përfshirë mënyrën në të cilën janë marrë provat, kanë qenë të
rregullta. Gjykata vlerëson se nuk është provuar se procedurat përpara
gjykatave vendase nuk ishin në përputhje me kërkesat e nenit 6 § 1 të
Konventës. Ankuesit u përfaqësuan ligjërisht. Ato kishin mundësinë të
parashtronin argumentet e tyre dhe të mbronin pikëpamjet e tyre. Gjykatat
vendase, pas vlerësimit të të gjitha provave, dhanë vendime të arsyeshme dhe
rrëzuan pretendimin e tyre. Gjykata nuk është në gjendje të dallojë asnjë
shenjë arbitrariteti në vendimet e gjykatave vendase. Ajo nuk konstaton ndonjë
shenjë të shkeljes së nenit 6 § 1 të Konventës sipas këtij kreu. Rezulton se ky
ankim është haptazi i pabazuar dhe duhet të rrëzohet në përputhje me nenin 35
§§ 3 dhe 4 të Konventës.
B. Moszbatimi i vendimit të Gjykatës së Lartë i
datës 6 qershor 2006
1. Pranueshmëria
Gjykata vlerëson se ky ankim nuk është haptazi i
pabazuar sipas kuptimit të nenit 35 § 3 të Konventës. Më tej, ajo vlerëson se
çështja nuk është e papranueshme nga çdo pikëpamje tjetër. Prandaj, për këtë
arsye duhet të deklarohet si e pranueshme.
2. Meritat
Ankuesit parashtruan se autoritetet nuk kanë marrë
asnjë masë për zbatimin e vendimit të Gjykatës së Apelit të datës 25 mars 2005.
Qeveria argumentoi se ankuesit asnjëherë nuk kanë kërkuar kompensim pranë
autoriteteve vendase. Sipas pikëpamjes së Qeverisë, autoritetet nuk kanë qenë
të detyruara të bëjnë ofertë, duke pasur parasysh se ankuesit kanë kundërshtuar
vlerësimet e gjykatave vendase.
Në lidhje me fushën e këtij ankimi, Gjykata vëren
në fillim se neni 6 mbron zbatimin e vendimeve gjyqësore të formës së prerë dhe
të detyrueshme, dhe jo vendime të cilat mund të bëhen objekt i kontrolleve të
mëtejshme të një gjykate të shkallës më të lartë dhe, përfundimisht, e anuloi
atë. Në këtë kuptim, Gjykata vlerëson se ky ankim duhet të shërbejë për
zbulimin e moszbatimit të vendimit të Gjykatës së Lartë të datës 6 qershor
2006, i cili përfundimisht njohu të drejtën e ankuesve për kompensim in lieu të
kthimit të pronës, edhe pse Gjykata e Apelit, për zhgënjimin e ankuesve, arriti
të njëjtin konkluzion më 25 mars 2005.
Parimet e përgjithshme sipas nenit 6 § 1 të
Konventës, për sa i përket moszbatimit të vendimeve përfundimtare të gjykatës
përcaktohen në Gjyli kundër Shqipërisë, nr.32907/07, §§ 43-44, 29 shtator 2009
dhe Beshiri dhe të tjerë. Gjykata vëren se vendimi i Gjykatës së Lartë urdhëroi
kompensimin e ankuesve në lidhje me parcelën e tokës së tyre me sipërfaqe 1,600
m2. Deri më sot, autoritetet nuk kanë marrë asnjë masë për të zbatuar këtë
vendim në favor të ankuesve. Më tej Gjykata, rikujton se një personi, i cili ka
fituar një vendim të zbatueshëm kundër Shtetit si rezultat i çështjes së
suksesshme gjyqësore, nuk mund t’i kërkohet të përdorë procedurat e zbatimit me
qëllim që vendimi të ekzekutohet . Për
më tepër, Gjykata ka konstatuar shkelje të nenit 6 § 1 të Konventës për shkak
të moszbatimit të vendimit përfundimtar të gjykatës, e cila ka caktuar
kompensim in lieu të kthimit të pronave në rastet e Beshiri dhe të tjerë. Ajo nuk sheh arsye që të largohet nga këto vlerësime
në rastin konkret. Si rrjedhim, Gjykata konkludon se ka pasur shkelje të së
drejtës së ankuesve për akses në gjykatë sipas nenit 6 § 1 të Konventës.
C. Kohëzgjatja e procedurave
Gjykata vlerëson se ankimi sipas këtij kreu nuk
është haptazi i pabazuar në kuptim të nenit 35 § 3 të Konventës. Për më tepër
ajo vlerëson se nuk është përcaktuar asnjë bazë tjetër për të deklaruar këtë
pjesë të ankimit të papranueshëm dhe prandaj e deklaron atë të pranueshëm.
Megjithatë, Gjykata vlerëson më tej se në dritën e vlerësimeve të saj për
shkelje sipas nenit 6 § 1 të Konventës, në lidhje me moszbatimin e vendimit të
Gjykatës së Lartë të datës 6 qershor 2006, ajo nuk duhet të vendosë më vete mbi
meritat e kohëzgjatjes së procedurave të ankimit.
II. SHKELJA E PRETENDUAR E NENIT 13 NË LIDHJE ME
NENIN 6 § 1 TË KONVENTËS
Sipas nenit 13 të Konventës, ankuesit argumentuan
se ata nuk kishin asnjë mjet efektiv ligjor për të zbatuar vendimin e formës së
prerë në favor të tyre.
Neni 13 i Konventës citon si më poshtë:
“Çdo
person, të cilit i kanë shkelur të drejtat dhe liritë e njohura në këtë
Konventë, ka të drejtë të paraqesë një ankim efektiv përpara një instance
kombëtare, edhe kur kjo shkelje është kryer nga persona që veprojnë brenda
ushtrimit të funksioneve të tyre zyrtare.”
A. Pranueshmëria
Gjykata vlerëson se ky ankim nuk është haptazi i
pabazuar sipas kuptimit të nenit 35 § 3 të Konventës. Më tej, ajo vlerëson se
çështja nuk është e papranueshme nga çdo pikëpamje tjetër. Prandaj, për këtë
arsye duhet të deklarohet si e pranueshme.
B. Meritat
Gjykata rithekson se në vendimin e saj, në
çështjen e lartpërmendur Driza, ajo vlerësoi si më poshtë:
Gjykata vëren se ligji i pronave 1993 (i cili
është shfuqizuar nga ligji i pronave 2004, i cili më tej është amenduar nga ligji
i pronave 2006) parashikonte forma të ndryshme të kompensimit në rastet kur
prona origjinale nuk mund t’i kthehej ish-pronarit. Ligji i pronave 1993 i la
vendosjen e formës së duhur të kompensimit Këshillit të Ministrave, i cili
duhej të përcaktonte rregullat e hollësishme dhe metodat e zbatueshme për
dispozitat e kompensimit. Sipas vlerësimeve të Gjykatës së Lartë në vendimin e
saj të datës 7 dhjetor 2000, organet kompetente për t’u marrë më çështje të
kompensimit akoma nuk ishin ngritur. Me gjithë hyrjen në fuqi të ligjit të
pronave 2004 situata nuk ndryshoi. Vetëm më 28 prill 2005, Parlamenti miratoi
një ligj, i cili përcaktonte metodologjinë për vlerësimin e pronës për qëllime
kompensimi. Seksioni 5 i këtij ligji i la detyrë për zbatimin e kësaj metodologjie
Komitetit Shtetëror mbi Kthimin dhe Kompensimin e Pronave, i cili duhej të
nxirrte plane të përshtatshme trualli për të lejuar vlerësimin e pronave.
Megjithatë deri më sot, këto plane nuk janë miratuar. Si rrjedhojë, Gjykata
vlerëson se në mungesë të organeve të duhura për t’u marrë me çështje të
kompensimit ose miratimin e planeve të truallit për vlerësimin e pronave,
Qeveria dështoi të përcaktonte një procedurë të duhur në lidhje me pretendimet
për kompensim. Për më tepër, nuk ka gjasa që Qeveria të vendosë një sistem të
tillë në mënyrë të shpejtë apo brenda një hapësire kohore të mjaftueshme për të
mundësuar zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në lidhje me përcaktimin e të drejtave
të ankuesve.”.
Në rastin në fjalë, Gjykata vëren se që në datën e
miratimit të vendimit të çështjes “Driza”, Qeveria ka mundësuar dispozita të
reja ligjore në lidhje me dhënien e kompensimit financiar, miratimin e hartave
të vlerësimit të pronave dhe krijimin e FKNN-së. Prandaj Gjykata duhet të
përcaktojë nëse masat e marra përbëjnë një mjet ligjor efektiv në kuptim të
nenit 13 të Konventës. Gjykata rikujton se neni 13 i Konventës i jep shprehje
të drejtpërdrejtë detyrimit të Shteteve, parashikuar në nenin 1 të Konventës,
për të mbrojtur pikësëpari dhe kryesisht të drejtat e njeriut brenda sistemit
të tyre ligjor. Prandaj ajo kërkon që shtetet të sigurojnë një mjet ligjor
vendas për t’u marrë me thelbin e “ankimit të argumentueshëm” sipas Konventës
dhe për të ofruar ndihmën e përshtatshme. Sipas nenit 13 të Konventës, hapësira
e detyrimeve të shteteve kontraktuese ndryshon në varësi të natyrës së ankimit
të ankuesve; “efektiviteti” i një “mjeti ligjor” në kuptim të kësaj dispozite
nuk varet nga siguria e një rezultati të favorshëm për ankuesin. Në të njëjtën
kohë mjeti ligjor i kërkuar sipas nenit 13 duhet të jetë “efektiv” si në
praktikë, ashtu edhe në ligj në kuptimin që ose të pengojë shkeljen e
pretenduar apo vazhdimin e saj, ose të sigurojë zgjidhjen e duhur për çdo
shkelje që ka ndodhur . Në rastin konkret Gjykata vëren që në fillim se vendimi
i Qeverisë mbi dhënien e kompensimit financiar përcakton në mënyrë të saktë se
pretenduesi mund të përligjë të drejtën e tij për kompensim bazuar në vendimin
e Komisionit. Dispozitat mbi kompensimin financiar nuk zbatohen për pretenduesit,
si për ankuesit në rastin konkret, të cilët pretendojnë kompensim të zbatueshëm
bazuar në një vendim përfundimtar gjykate. Duke pasur parasysh informacionin në
posedim të saj, Gjykata vëren më tej se, në praktikë, Agjencia i ka caktuar
kompensim vetëm pretenduesve të cilët posedojnë një vendim Komisioni.
Pretenduesve të cilët posedojnë një vendim përfundimtar dhe të zbatueshëm
gjykate, nuk u është dhënë kompensim. Për më tepër, Gjykata nuk mund të
përcaktojë masa të tjera të cilat janë aprovuar me qëllim që të sigurohet
zbatimi i vendimit të formës së prerë të gjykatës që i cakton kompensim një
ankuesi in lieu të kthimit të pronës. Qeveria nuk ka parashtruar asnjë provë
për të kundërtën.
Sa më lart, Gjykata vlerëson se ankuesit nuk
kishin mjet ligjor efektiv që t’i mundësonte ato të siguronin zbatimin e së
drejtës së tyre për kompensim të njohur me vendim përfundimtar gjykate. Si
rrjedhim, ka pasur shkelje të nenit 13 në lidhje me nenin 6 § 1 të Konventës.
III. SHKELJA E PRETENDUAR E NENIT 1 TË PROTOKOLLIT
NR.1 TË KONVENTËS
Ankuesit pretenduan se dështimi për t’i paguar
atyre kompensim sipas vendimit të Gjykatës së Lartë të datës 6 qershor 2006
shkakton shkelje të nenit 1 të protokollit nr.1, i cili parashikon: “Çdo person fizik dhe juridik ka të drejtën që
t’i respektohet pasuria e tij. Askush nuk mund të privohet nga prona e tij,
përveçse për arsye të interesit publik dhe në kushte të parashikuara nga ligji
dhe nga parimet e përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare. Dispozitat e mëparshme nuk cenojnë të drejtën
e shteteve për të zbatuar ligjet që ato i quajnë të domosdoshme për të
rregulluar përdorimin e pasurive në përputhje me interesin e përgjithshëm ose
për të siguruar pagesën e taksave, ose të kontributeve të tjera ose të
gjobave.”
A. Pranueshmëria
Gjykata çmon se ankimi sipas këtij kreu nuk është
haptazi i pabazuar në kuptim të nenit 35 § 3 të Konventës. Për më tepër ajo
vlerëson se nuk është përcaktuar asnjë bazë tjetër për të deklaruar këtë pjesë
të ankimit të papranueshëm dhe prandaj e deklaron atë të pranueshëm.
B. Meritat
Qeveria parashtroi se nuk kishte lidhje shkakore
ndërmjet këtij ankimi dhe detyrimit të autoriteteve për të siguruar kompensim. Gjykata
rikujton se “pretendim” mund të përbëjë “pasuri” në kuptim të nenit 1 të
protokollit nr.1 nëse është përcaktuar në mënyrë të mjaftueshme për të qenë i
zbatueshëm. Gjykata vëren se vendimi i Gjykatës së Lartë i datës 6 qershor 2006
u siguroi ankuesve pretendimin e zbatueshëm për kompensim in lieu të kthimit të
pronës. Gjykata rikujton praktikën e saj gjyqësore se pamundësia e ankuesit për
të fituar ekzekutimin e vendimit përfundimtar të gjykatës në favor të tij ose
të saj përbën ndërhyrje në të drejtën për gëzimin paqësor të pasurisë,
përcaktuar në fjalinë e parë të paragrafit të parë të nenit 1 të protokollit
nr.1. Gjykata vëren se ajo ka zbuluar, gjithashtu, shkelje të nenit 6 § 1 të
Konventës për arsye të dështimit të autoriteteve për të zbatuar vendimin
përfundimtar të gjykatës që cakton kompensimin .
Më tej, Gjykata vëren se ajo ka konstatuar,
gjithashtu, shkelje të të drejtave të pronës së ankuesve për arsye të dështimit
të autoriteteve për të siguruar kompensimin që rrjedh nga vendimi përfundimtar
i gjykatës në rastet e Beshiri dhe të tjerë, cituar më lart, §§ 95-103; Driza,
cituar më lart, §§ 101-109; dhe Vrioni dhe të tjerë kundër Shqipërisë dhe
Italisë, nr.35720/04 dhe 42832/06, §§ 71-77, 29 shtator 2009. Gjykata nuk
shikon arsye për të arritur në një konkluzion të ndryshëm në rrethanat e
çështjes në fjalë. Për rrjedhojë, ka
pasur shkelje të nenit 1 të protokollit nr.1 të Konventës.
IV. ZBATIMI I NENEVE 46 DHE 41 TË KONVENTËS
A. Neni 46 i Konventës
Gjykata vëren se në rastin në fjalë, ajo ka
identifikuar mangësi në kuadrin rregullator shqiptar, për sa i përket mungesës
së mekanizmit për të siguruar zbatimin e vendimit të formës së prerë të
gjykatës që jep kompensim in lieu të kthimit të pronës. Mangësi të tilla duhet
të trajtohen si një çështje urgjente duke pasur parasysh numrin e personave në
situatën e ankuesve dhe hapësirën për ankime të tjera pranë Gjykatës duke
ngritur të njëjtat çështje. Në rast se shteti i paditur mbetet i lirë për të
zgjedhur mjetet me anë të të cilave do të plotësojë detyrimet ligjore sipas
nenit 46 të Konventës, me kusht që mjete të tilla të jenë në përputhje me
konkluzionet e përcaktuara në vendimin e Gjykatës. Gjykata vlerëson se masat e
përgjithshme në nivel kombëtar janë të nevojshme për ekzekutimin e vendimit në
fjalë. Gjykata vëren se problemet e
konstatuara në këtë rast në thelb të shkeljeve të nenit 6, nenit 13 në lidhje
me nenin 6 dhe nenin 1 të protokollit nr.1, janë komplekse dhe strukturore. Ato
kërkojnë miratimin dhe zbatimin e masave me karakter legjislativ dhe
administrativ, duke përfshirë autoritete të ndryshme. Gjykata vlerëson se
shteti i paditur duhet të marrë masa të mjaftueshme legjislative,
administrative dhe financiare me qëllim që të sigurojë dhënien e kompensimit,
pa vonesa të panevojshme, urdhëruar me vendim përfundimtar gjykate in lieu të
kthimit të pronës. Për shembull, shteti i paditur duhet të përcaktojë një organ
kompetent zbatues, të sigurojë burime të mjaftueshme njerëzore dhe materiale,
të përcaktojë rregulla të qarta dhe të thjeshta të procedurave për mbledhjen e
pretendimeve, të përcaktojë afate kohore reale dhe të detyrueshme për
procedimin dhe zbatimin e tyre, të caktojë fondet e nevojshme buxhetore dhe të
heqë të gjitha pengesat me qëllim që të sigurojë dhënien e kompensimit
financiar ose në natyrë, duke pasur parasysh parimet e përcaktuara në praktikën
gjyqësore të Gjykatës. Gjykata rithekson se është me rëndësi vendimtare që një
vendim gjykate kundër shtetit, pasi ka marrë fuqinë e res judicata, duhet të
zbatohet pa vonesa të panevojshme. Ankuesit nuk duhet t’i kërkohet të mbajë
barrën për ekzekutimin e vendimeve res judicata dhënë në favor të tij kundër
shtetit. Dështimi i shtetit për të zbatuar vendimet res judicata cenon sigurinë
publike në sistemin gjyqësor dhe respektin për shtetin e së drejtës, i cili
është një nga parimet themelore të një shoqërie demokratike dhe element i
trashëguar në të gjithë nenet e Konventës.
B. Neni 41 i Konventës
Neni 41 i Konventës parashikon: “Kur Gjykata konstaton shkelje të Konventës
ose të protokolleve të saj, dhe nëse e drejta e brendshme e palës së lartë
kontraktuese mundëson vetëm ndreqje të pjesshme të pasojave që kanë rrjedhur
nga kjo shkelje, Gjykata, nëse është e nevojshme, i jep palës së dëmtuar një
shpërblim të drejtë.” Ankuesit
pretenduan 3,210,240 euro në lidhje me dëmin material, i cili përbënte
2,640,000 euro, për sa i përket vlerës së tokës dhe 570,240 euro në lidhje me
humbjen e përfitimeve për një periudhë prej 10 vjetësh. Ato u bazuan në një
raport vlerësimi të pronës nga një ekspert për të përcaktuar vlerën e
përgjithshme të tokës dhe humbjen e përfitimeve, në përputhje me të cilat çmimi
i tregut të pronës ishte 1,650 euro për m2 dhe çmimi i tregut për qiranë ishte
5,280 euro në muaj. Së fundi, ankuesit pretenduan 100,000 euro në lidhje me
dëmin jomaterial. Qeveria nuk parashtroi asnjë vëzhgim në këtë drejtim. Gjykata
vlerëson se çështja e zbatimit të nenit 41 nuk është gati për vendim. Si
rezultat, çështja duhet të rezervohet dhe duhet të fiksohet një procedurë e
mëtejshme duke i kushtuar rëndësi mundësisë së arritjes së një marrëveshjeje
ndërmjet Qeverisë Shqiptare dhe ankuesve.
PËR KËTO ARSYE, GJYKATA, NJËZËRI:
1. Deklaron ankimin e ankuesve në lidhje me
parregullsinë e procesit gjyqësor të papranueshëm dhe pjesën tjetër të ankimit
të pranueshëm.
2. Vendos se ka shkelje të nenit 6 § 1 të
Konventës për arsye të moszbatimit të vendimit të Gjykatës së Lartë të datës 6
qershor 2006.
3. Vendos se nuk është e nevojshme të shqyrtohet
ankimi i ankuesve sipas nenit 6 § 1 në lidhje me kohëzgjatjen e moszbatimit të
vendimit të Gjykatës së Lartë të datës 6 qershor 2006.
4. Vendos se ka shkelje të nenit 13 në lidhje me
nenin 6 §1 të Konventës.
5. Vendos se ka shkelje të nenit 1 të protokollit
nr.1 të Konventës.
6. Vendos se çështja e ankimit të nenit 41 nuk
është gati për vendim.
Si rezultat:
a) e rezervon tërësisht çështjen e sipërpërmendur.
b) fton Qeverinë dhe ankuesit të parashtrojnë,
brenda tre muajve nga data në të cilën vendimi bëhet përfundimtar, në përputhje
me nenin 44 § 2 të Konventës, vëzhgimet e tyre të shkruara për çështjen dhe, në
veçanti, të njoftojnë Gjykatën në rast të ndonjë marrëveshjeje që ato mund të
arrijnë.
c) rezervon procedurën e mëtejshme dhe i delegon
Kryetarit të Dhomës kompetencën e fiksimit të kësaj çështjeje nëse është e
nevojshme.
Hartuar në anglisht dhe njoftuar me shkrim në
datën 8 mars 2011, në përputhje me nenin 77 §§ 2 dhe 3 të rregullores së
Gjykatës.
