PERFUNDIME
Pra duket shumë e cuditshme se
ne femrat tani jemi përballur me humbjen e të drejtave të fituara në dekada më
parë, dhe se ne kemi bërë shumë pak progress në marrjen e të drejtave të kërkuara
dekada më parë. Shoqëria jonë duhet të arrijë
atë pikë që femrat të vinë në gjendje të jetojnë jetën që ato zgjedhin pëe
veten e tyre, kanë qasje në kujdesin dhe burimet për të qënë të shëndetshëm dhe
të qëndrueshëm në kuadër të komuniteteve të tyre, janë në gjëndje të përmbushin
potencialin e tyre individual dhe krijues në bazë të dëshirave të veta dhe
potencialit, mos të kenë frikë nga burrat apo strukturat e ashpra politike në
cdo aspect të jetës. Duhet të punojmë së bashku kundër diskriminimit gjinor dhe
të pëeqafojmë diversitetin, kultivimin dhe përdorimin e talenteve femërorë, përvojat
unike kulturore dhe politike, aftësitë dhe angazhimin në solidaritet me femrat
e tjera. Mendoj se feminizmi nuk ka vdekur, është i nevojshëm dhe ka
potencialin për ta bërë botën një vend më human për të gjithë.
Feminizmi si ideologji dhe lëvizje
grash që luftojnë për të mbrojtur dhe për të rritur të drejtat e grave, ka
histori po aq të gjatë sa edhe vetë historia e nënshtrimit të gruas. Feminizmi
si ideologji filloi të paraqitej si një formë organizuese nëpër protesta të
vogla që nga viti 1600 dhe vazhdojnë deri sot. Lëvizjet feminist nuk kanë pasur
një paraqitje konsistente, të vazhduar pasiqë ato manifestoheshin në forma të
protestave të vogla kohë pas kohe, që kanë qënë të penguara nga rendet
patriarkale. Në civilizimin perendimor grupet e para të organizuara në mënyrë
aktive për të drejtat e grave fillojnë që nga periudha pas Revolucionit francez
të vitit 1789. Pas revolucionit në Paris dhe në disa province franceze u
krijuan organizata, klube, shoqata grash të frymëzuara nga idealet e lirissë
dhe barazisë. Ato hartuan dhe projekte politike, projektligje për të drejta të
barabarta në edukim, punesim dhe qeveri. Lëvizjet feminist tani në kohët e
fundit kanë përfshirë një spektër shumë më të gjërë problemesh se në të kaluarën.
Tani levizjet feminist bëjnë presion për
barazi ekonomike, për të drejtat e abortit
dhe ndryshimet për ligjet në të drejtën e divorcit. Sipas disa
pikpamjeve dhe steriotipave pabarazia në mes gjinive është e natyrshme dhe se
inferioriteti i femrës është një gjëndje e natyrshme e përcaktuar nga natyra,
biologjia. Feministët mendojnë se kjo është një ide, bindje që nuk është
racionale dhe se pabarazia nuk është e padrejtë. Një vetëdije e tillë është
krijuar nga opinionet, ide që janë ushqyer nga mite dhe paragjykime.
Në kuadër të fëminizmit, janë
zhvilluar tri rryma të mendimit feminist: feminizmi liberal, feminizmi
socialist dhe feminizmi radikal.
1-FEMINIZMI LIBERAL: Nga
zhvillimet politike, në liritë dhe të drejtat e njeriut historia na mëson që
gratë kanë qënë të diskriminuara dhe të përjashtuara nga reformat progressive që
sjellin idetë e liberalizimi, si një pikpamje filozofike që mbështetej në
barazinë dhe lirinë e individit. Gratë kanë qënë të diskriminuara në të gjitha
fushat sin ë të drejtat ekonomike, politike, sociale, mundësitë për edukim dhe
punësim si dhe raport diskriminues me pagat. Për më tepër, trajtimi i ndryshëm
mund të ndodhë në mënyra të mbuluara(në klasë duke drejtuar vëmendjen nga djemtë),
në punë (ku burrat vendosen në poste drejtuese), në politikë (ku gratë mbahen
jashtë rrethit zyrtar) etj. Në këto rast ndodh që vlersimi i grave nuk bëhet
mbi baza të vlerave dhe cilësive indiciduale, por mbi baza gjinore. Kjo bie
ndesh me idealet e filozofisë liberale. Kështu që trajtimi ndryshe për shkak të
gjinisë është i padrejtë ashtu sic është i padrejtë diskriminimi i njerzve për
shkak të ngjyrës së lëkurës, përkatësisë etnike, fesë ose origjonës shoqërore.
Zhdukja e pabarazive mbi baza gjinore është një ndër përkushtimët e feminizmit
liberal, për t’ju siguruar trajtim dhe mundësi të barabartë në shancet jetësore,
sipas vlerave, cilësive dhe punëve
individuale që bëjnë.
1-FEMINIZMI RADIKAL: - BARAZI
MIDIS GJINIVE. Rryma e femininizmit radikal, i përket periudhës pas Luftës së
Dytë Botërore. Feminizmi radikal thekson rëndësinë e biologjisë në vendin që zënë
burrat dhe gratë në shoqëri. Nënshtrimi fizik i grave është shkaku më i rëndësishëm
i pabarazisë sociale midis gjinive dhe thuhet se clirimi i gruas duhet të mbështetet
mbi njohuritë lidhur me shtypjen biologjike dhe diskriminimin social. Seksi dhe
riprodhimi janë fenomene natyrale, që u përkasin të gjitha kulturave. Kjo bën që
të ketë ndryshim midis bashkpunimit të grave me burrat, për aktivitetin seksual
dhe riprodhues. Parë ngusht vetëm nga ky ndryshim, i përket natyrës fakti që
vetëm gratë lindin fëmijë.
-NDRYSHIMI MIDIS GJINIVE: Ka
feministë radikal, që theksojnë rëndësinë e ndryshimeve midis burrit dhe gruas.
Ideja e tyre është e ndarë në dy pjesë: 1-Ka ndryshime të rëndësishme midis
burrave dhe grave për sa i përket orientimit intelektual dhe formulimit të cështjeve
normative dhe 2- Epërsia konjitive e grave dhe angazhimi i tyre moral, nuk
pranohen dhe nuk vlersohen në shkallën e duhur. Feministët thonë se veprimtaria
konjitive e burrave dhe grave ndryshon që në vitet e para të jetës. Kur për shembull,
u tregojmë një grupi djemsh dhe vajzash, fotografi të sendeve të ndryshme dhe u
themi që t’I grupojnë, djemtë i vënë rëndësi karakteristikave të lindura të
sendit, ndersa vajzat karakteristikave funksionale dhe relacionale.
3-FEMINIZMI SOCIALIST: Pabarazinë
midis burrave dhe grave filozofët socialist dhe marksist konsiderojnë se i kanë
prejardhjen në marrdhëniet ekonomike. Mënyra kapitaliste e prodhimit mbështetet
mbi punën e paguar dhe minimum i mirëqënies sociale. Në kapitalizëm gratë kanë
dy detyra 1- të kujdesen për fëmijët e prindërit e moshuar dhe zëvëndësimin e
fuqisë puntore ne fund të ditës së punës. 2- Ato janë krah pune rezervë, që
pronarët e kapitalit mund t’a përdorin në struktura të përshtatshme ekonomike.
Sipas feminizmit socialist është e pamundur t’I jepet fund nënshtrimit dhe vartësisë
se grave pa shmangur mënyrën e prodhimit capitalist.
FEMINIZMI
DHE KRISTIANIZMI
Feminizmi erdhi dhe u bë një
komponent sinjifikues në kulturën moderne perendimore. Termi i vjetër për lëvizjen
“Clirimi i grave” shpreh faktin se ajo ishte zemra e lëvizjes clirimtare duke i
drejtuar përpjekjet e saj drejt arritjes së barasizë për gratë në shoqërinë
modern, megjithë largimin e pengesave duke përfshirë besimin, vlerat dhe qëndrimet
të cilat pengonin këtë process. Më vonë lëvizja pësoi një rritje heterogjene,
pjesërisht mbi rëndësinë e një vullneti të njohur të diversitetit nga afrimi
brenda i luftrave të ndryshme dhe grupeve etnike. Kështu që shkrimtarët
religjiozë të grave të zeza në Afrikën e veriut erdhen dhe u rritën duke j’u
referuau teologjisë së grave të zeza. Feminizmi ra në konflikt me kristianizmin
sikurse ishte mbi shume religjione, mbi rendësinë e përceptimit që religjionet
trajtojnë gratë si të dorës së dytë, në atë të ekzistencës humane. Vepra e
Simon de Beavoir “Seksi i dytë” i botuar në 1945 zhvilloi ide të tilla. Një numër
feministësh post-kristian duke përfshirë dhe Marry Daly në veprën e saj “I përkasim
Atit dhe Zotit” 1973, dhe Dafne Hampson në veprën e saj “Teologjia dhe
feminizmi” botuar në 1990, argumenton se kristianizmi me simbolin e tij burrë është
një figurë shpëtimi, dhe historia e gjatë e udhëheqsve burra dhe mendimtarë është
prirur kundër grave, Të tjerë si Karol Krist me veprën e saj “Qeshja e Afërditës”
botuar ne 1967 dhe Numi Ruth Goldenberg në veprën e saj “Ndryshimet e Zotit”
botuar në 1979, argumentuan se gratë mund të gjejnë emancipimin religjoz nga
zbulimi i zotave të religjionit të antikitetit ose duke shikur një të tillë dhe
duke braktisur së bashku traditën kristiane. Një kontribut shumë sinjifikues i Feminizmit
të mendimit kristian argumentoi lidhjet e tij në ndryshimet tradicionale
teologjike të formuara. Këto janë të argumentuara dhe shpesh janë patriarkale,
dhe ky është një reflect i besimit i dominuar nga burrat dhe seksistët, kjo është
pë rata që janë kundër grave si paragjykim. Natyrën e mëkatit shumë feminist e
kanë sugjeruar si një nocion të krenaris së mëkatit, ambicien e cila e nderon
veten jashtë mase që janë fondamentale në orientimin e mashkullit. Kjo është
argumentuar dhe nuk i korrespondon experiences së grave të cialt priren nga
eksperienca e mëkatit të cilit i mungon krenaria, i mungon ambicia dhe i mungon
nderimi i vetes. Vecanërisht është e rëndësishme në këtë kontekst quajtja e
nocionit feminist, por jo në lidhjet competitive të cilat shmangin modelin e ulët
të nderimit të vetes ku pasiviteti ka qënë karakteristikë tradicionale e përgjigjes
femërore të dominuar nga shoqëria e meshkujve.
Ideologet
feminist na mësuan dhe multikultilarizmin. Multikulturalizmi bashkëkohor nuk
mund të mos quhet produkt kryesisht i kulturave feminist pra i energjive
intelektuale dhe politike që kanë ardhur nga ana e minoriteteve kulturore dhe
gjinore, Mbi të gjitha u soll një ndryshim në vetë konceptimin e asaj, që quhet
e drejtë dhe e padrejtë, e vërtetë dhe e pavërtetë. Multikulturalizmi si pjesë
e të parit ndryshe të botës argumentoi se e vërteta jo patjetër është me shumicën.
Bile filozofia feminist guxoi të sulmonte dymijë e pesqind vjet filozofira,
sipas të cialve e mira dhe e vërteta, e bukura dhe e drejta, janë koncepte
universal për të gjithë njerzit, të paktën për një shoqëri dhe qytetrim të
caktuar. Ndërkaq u zhvillua një ide alternative mbi të drejtën, moralin,
filozofinë sipas të cilës pakica ka të drejtë të zhvillojë alternativat e veta
mbi vlerat shoqërore, cka solli ndryshime rrënjësore në sistemin e së drejtës,
në sistemin e të drejtave njerzore dhe madje dhe ne logjikën shkencore. Nga kjo
pikpamje, lëvizjet feminist e kanë relativizuar shumë peshën e sundimit të
shumicës në marrjen e vendimeve dhe i kanë hapur vend të drejtës të pakicës, që
duke respektuar shumicën, të gëzojë një autonomi për të vepruar e sjellë brenda
disa kufijve të caktuar sipas vlerave dhe modaliteteve të veta. Përpunimi i mendimit
nga ana e levizjes feminist, bëri që të zbehet natyra universal e së drejtës, së
mirës e vërtetës. Bota ka hyrë në një fazë kaq relative mbi këto vlera, sa
nganjëherë duket se ka rrëshkitur drejt të pamundurës. Ndërkohë ky fragmentizim
i vlerave, që deri para disa dekadash quheshin absolute dhe universal, ka
vendosur në qëndër të vlerave debatin e shëndoshë, negocimin, diskutimin, pra
një kulturë që e ka pranuar tjetrin ashtu sic ai është.
FEMINIZMI DHE EMANCIPIMI i SHOQËRISË
Burri
i fortë për mijëra vjet ka dashur t’a ndërtojë botën përreth tij duke vendosur
veten në qëndër, pra ka ndërtuar sisteme racionaliste, të cilat krijohen dhe
rrotullohen, vërviten rreth një aksi qëndror
vlerash. Kurse gruaja në tërë këtë histori ka synuar të nxisë e të hapë një
hapsirë debate, për të bërë që edhe zëri i saj, i aktorit më të dobët të dëgjohet
në shoqëri. Lëvizjet feminist kanë sjellë argument edhe për të ndryshuar hapësirën
familjare. Ideologët e tyre, duke e pranuar se ndarja e familjes nga hapësira
shoqërore, duke qënë një parakusht i demokratizimit të jetës, përsëri mbetet një
rrethanë jo e mjaftueshme për të siguruar jetën dhe statusin e lirë të gruas
brenda familjes. Familja duke u bërë një hapsirë autonome, në krahasim me shoqërinë,
ligjet, shtetin e hedh pas modelin totalitar të saj ku shteti ndërhynte në jetën
intime të njerzve. Por edhe demokratizimi është larg së qënurit pa problemet e
veta shumë të mprehta. Këtë qendrim të ri kritik ne ia detyrojmë në rradhë të
parë lëvizjeve feminist. Sipas tyre edhe përvoja e vërteton se kështu ka
ndodhur, kur familja ia mbyll tërësisht derën shoqërisë, mediave, të drejtave të
grave dhe kthehet në një hapësirë krejtësisht të pavarur deri në izolim, atëherë
brenda saj del përsëri pushteti i më të fortit fizik, i burrit që nis të bëhet
autoritar. Gratë dhe fëmijët kështu rrezikojnë të kalojnë nga një model i dhunës
dhe i arbitraritetit shtetror, në modelin e arbitraritetit mashkullor brenda një
familje që gjoja quhet e demokratizuar, meqë hapsira e saj është bërë autonome,
pra konsiderohet si hapsirë private. Duke kërkuar që kjo situatë të përmirsohet,
ideologët feminist jo vetëm e ruajnë autonominë e familjes, por edhe e
konsiderojnë familjen si një hapsirë, ku sistemi i së drejtës mund të veprojë
duke krijuar barazinë midis aktorve familjarë që kanë krijuar familjen.
Feminizmi është një mënyrë e re e të parit të botës. Është rasti që në kuadrin
e përpjekjeve për t’I lënë gjithnjë e më shumë hapësira grave në jetën publike,
të mendohet se mbi të gjitha ka vend të zhvillohet një këndvështrim më femëror
mbi botën, më pluralist, më negociues, më pak përfaqësues dhe më shumë pjesëmarrës,
për të pasur më pak hierarki abstrakte nga lart poshtë, për një ligjërim publik
më pak të vendosur mbi thirrjen burrërore “Kështu duhet!” gjithjnë edhe më e mbështetur
mbi kërkesën femërore “Kështu dua!” Feminizmi nuk duket aq si një perspektivë që
dëshiron t’a bëjë gruan burrë në emër të barazisë gjinore, përkundrazi, shihet
më shumë si një mekanizëm, me anë të të cilit burri të “feminizohet” në shumë
kuptime dhe të dyja gjinitë të bëhen komplomentare jo nëpërmjet humbjes së
dallimeve dhe barazisë mekanike, por nëpërmjet zhvillimit të specifikave brenda
një bote të larmishme.
