"E penguara - Requiem për
Linda B". Roman me Autor Ismail
Kadare. Shtëpia botuese Onufri. Botuar në nëntor 2009. Faqet e librit 216. ISBN
978-99943-42-48-8.Në pamje të parë, ky libër mund të duket si një roman,
ku, veç të tjerash, flitet për nostalgjinë e Tiranës. "Kafe Flora",
kryqëzimet e rrugëve rreth sheshit Skënderbe", kopshtet e Akademisë, në
ish-pallatin mbretëror, gjethet e rëna parkun përballë hotel
"Dajtit".
“E
penguara, requiem për Linda B“, romani i ri i Ismail Kadaresë i kushtohet
vajzave shqiptare që u lindën, u rritën dhe u vajzëruan në internim. Zakonisht
në traditën e letërsisë botërore pengesën e krijon fati, këtu është përshkruar
një pengesë e një tipi të ri më të vonshëm se fati, pengesa e shtetit. I
kushtohet të gjithë vajzave shqiptare që kanë pësuar internimin dhe jo një
emri, apo një tjetri.
Kjo nostalgji epokash të përzjera
për kryeqytetin e vendit, merr një ngjyrim të skajshëm dramatik kur jepet
nëpërmjet vizionit të një vajze që e ka të ndaluar të shkelë në kryeqytet. Kjo
është “e penguara”, vajza tetëmbëdhjetë vjeçare, e cila, ashtu si personazhet
antike që ngrihen kundër fatit, përpiqet të kapërcejë pengesën e shtetit.
Në këtë roman të fundit, që
përbën një nga kulmet e artit të Kadaresë, kthjelltësia dhe stili luksoz të
kujtojnë bukurinë diamantine, që kontraston shpesh me tragjedinë.
Sipas Kadaresë, “Libri flet për
një njeri të penguar. Zakonisht në traditën e letërsisë botërore pengesën e
krijon fati, këtu është përshkruar një pengesë e një tipi të ri më të vonshëm
se fati, pengesa e shtetit. I kushtohet të gjithë vajzave shqiptare që kanë
pësuar internimin dhe jo një emri, apo një tjetri. Vajzat shqiptare kanë
thithur brengën shqiptare”.Ky liber është një rrëfim thellësish orfik, i stilit
kadarean, icili tematizon, ashtu sikurse në shumë romane të tij, jetën në
diktaturë,duke e perceptuar atë nga shumë aspekte, si jetë e penguar, deri
nërrafshet më të larta tragjike, atëherë kur bëhet absurd letrar,karakteristika
këto të strukturës tekstore të këtij romani, që shpërfaqennë dimensionet
semantike, por edhe në ato estetiko-letrare.. E penguara, kësisoj bëhet shenjë
dheshënjues i tekstulitetit të kësaj proze. Ky roman, me një narrativitet
tëfuqishëm, është një metaforë për fatin tragjik të një heroine, e cila
hynfuqishëm në piedestalin e personazheve model në kulturën letrareshqipe, por
edhe botërore, ngase arti letrar kadarean, është pjesë ekulturës botërore dhe
komunikon fuqishëm me të. Për Lindën B, për këtë personazh thellësisht
tragjik, në roman flitet vetëm përmes personazheve të tjerë, shkrimtarit e
dramaturgut Rudian Stefa, tëdashurës së tij Migenës dhe sigurimit të shtetit, i
cili në mënyrën ma të pacipët, merret me vetëvrasjen e saj, duke e hulumtuar
në shumëshkallë e dimensione, implikimet e së cilës fusin në lojë
dramaturgunRudian Stefa, të cilin vajza e dashuronte pa dijeninë e tij.
Ndërkohë qëkjo dashuri ishte rritur sidomos pas librit që ajo kishte marrë
menënshkrim të autorit, nëpërmjet vajzës Migena, e cila në roman është edashura
e Rudianit, por edhe pika e ndërlidhjes së dashurisë mesdramaturgut dhe vajzës
së vetëvrarë.Për të krijuar mundësi të vizitojë kryeqytetin, apo për të
sfiduar shtetin, Linda B shpik kancerin, mirëpo kur kupton se nuk ishte
esëmurë, bën vetëvrasje. Nga këtu, kemi sekuenca të fuqishmenarrative, ku me
depërtime të thella psikologjike e artistike, përshkruhen përjetimet e
Rudianit dhe evokohet dashuria që Linda Bushqente për të, njëherë përmes
Migenës, pastaj përmes shëmbëllimitme mitin për Orfeun dhe implikimit të
Euridikës, si kujtesëmitologjike në tekst. Mirëpo, Kadare si një mjeshtër
i jashtëzakonshëm i rrëfimit, zhbiron nëpër kohë dhe fatin e saj
ekontekstualizon nëpërmjet funksionalizimit mjeshtëror të mitit për Orfeun
dhe trajtesën universale të tij. Shëmbëllimi letrar mes Rudianitdhe Orfeut
shpërfaqet në mënyrë eksplicite, ndërkaq Euridika dheLinda B bëhen shëmbëllim i
tragjikes së dashurisë së përjetësuar pasvdekjes. Ky raport interletrar mes
dimensionit mitologjik dhe psikologjik, e sforcon prozën, ndërsa
dimensionet e saj bëhen trajta të
fuqishme universale, ku diskursi
shumëdimensional bëhet model i një proze thellësisht psikologjike.Kadare
rifunksionalizon me një përmasë krejtësishtorigjinale arketipin tragjik të
letërsisë, atë arketip ontologjik qëshëmbëllimet e së cilës lirshëm mund të
krahasohen me letërsitë emëdha dhe kolosët e saj, si Dante, Shekspiri, Kafka
etj.E penguar Linda B, që është personazh shkak dhe pasojë i romanit, nëtekstin
letrar bëhet simbiozë e fuqishme e vajzës së pasionuar për jetëne dashurinë,
mirëpo së cilës i mohohet ajo, për arsyeje të pakuptimtadhe në mënyrën më
barbare, më të trishtuar, me absurde. Tragjikjaështë më e thellë, për arsyen më
të thjeshtë, ngase ajo asnjëherë nuk eka njohur lirinë, madje as një ditë. Për
këtë shpik edhe kancerin, për tëgjetur një moment lirie, mirëpo asgjë nuk e
tjetërson jetën e saj, derinë momentin kur ajo i jep fund jetës. Ky fund i
dhimbshëm, funebër,është preteksti për të filluar një fushatë e pashembullt e gjurmimit,hulumtimit
të jetës së saj, si dhe ndërlidhjes që ka ajo me dramaturgunRudian Stefa, i
cili, edhe ashtu në sytë e pushtetit nuk shikohej mirë, për shkak të një
dramë që gjykohej në parti.
Thirrja e papritur e tij në
hetuesi dhe paradoksalisht hyrja në fabulë evajzës së vetëvrarë, e fut lexuesin
në një vorbull dramatike rrëfimi, ku pasionet dhe dashuria vihen në
kontrast të fuqishëm me egërsinë e pushtetit, pashpirtësinë e diktaturës
dhe venitjen e jetës njerëzore.Është ky fat i trishtueshëm i femrës dhe
mashkullit shqiptar, në njëkohë të egër, që prodhon një tekst letrar të
mahnitshëm, përmes stilittashmë të veçantë, stilit kadarean, i cili jo vetëm që
shëmbëllen mekolosët e mëdhenj të letërsisë, por për shumë nuanca bëhet model
