Grupi i shtatëmbëdhjetë
i elementeve kimike
Ky grup përbehet nga
këto elemente :
Fluori
Klori
Bromi
Jodi
Astati
Etimologjia e emrit
vjen nga fakti qe mund te krijojnë kripëra me metalet. Ne shtresën e jashtme
kane 7 elektrone, kështu qe kane tendence te marrin një elektron, ne kripërat
jonike ose te jonizuara ne ujë shfaqen me ngarkese negative. Janë elementet me
elektronegative dhe ne gjendje elementare formojnë molekula biatomike.
Mund te reagojnë dhe midis tyre duke formuar molekula si BrF, ICl e ClF. Ne
temperature mjedisi fluori dhe klori janë gaze, bromi është lëng, jodi dhe
astati janë te ngurte, edhe pse astati është aq i rralle e i paqëndrueshëm sa
zakonisht nuk konsiderohet. Me metalet formojnë kripëra me formule
My+ X y ku
X është halogjeni dhe M metali, formojnë dhe hidracide binare me formule HX
(HF, HCl, HBr, HI). Halogjenët janë shume reaktive dhe ne sasi te mjaftueshme
mund te jene letale për organizmat biologjike. Fluori është me reaktivi dhe ne
fakt reagon dhe me gazet e dobët ; klori dhe bromi përdoren si
dizinfektante. Klori është halogjeni me i bollshëm ne Toke, ku gjendet si jon
klorur, gjithmonë ne formën jonike është i vetmi halogjen i nevojshëm për
organizmin njerëzor. Iodi nevojitet ne sasi minimale për prodhimin e hormoneve
tiroidale. Fluori përdoret ne prodhimin e pastave te dhemebve sepse formon një
shtrese qe forcon zmaltin.
Fluori
Fluori është një element kimik, i
perfaqësuar nga simboli kimik F , dhe numër
atomik 9. Format e Fluorit , janë formë elementare ku lidhet me
vetveten , duke rezultuar në molekulë dyatomik F 2 . F 2 është
një reagues i madh, helm , i zbehtë, verdhosh i
gazit ngjyrë kafe. Fluori elementar është më reaktiv kimikisht dhe
elektronegativi më i madh i të gjithë elementeve.Për shembull, ai lehtë do ti
"djeg"hidrokarburet në temperaturën e dhomës, në dallim
nga djegia e hidrokarbureve nga oksigjeni, e cila
kërkon një energji për aktivizimin me një shkëndijë elektrike. Prandaj, fluor
molekular është tejet i rrezikshëm, më tepër nga të tjerët halogjen dhe
më helmuese se gazi i klori. Elektronegativitet i madh i Fluorit , sipërfaqe atomike
të vogël , na jep tipare unike të disa prej komponimeve të tij.
Përdorimi
Elektonet e fluorit
Fluori përdoret për
përgatitjen e përbërjeve organike të fluoruara (CFC) si freonet të cilat
përdoren në impiantet frigoriferike dhe janë shumë të dëmshme për mjedisin.
Gjen zbatim në përgatijen e lëndëve plastike, përgatitjen e pastave të
dhëmbëve, teflonit i cili është një përbërje polimere e tetrafluoretenit C2F4.
Tefloni përdoret për veshjen e enëve të kuzhinës si tiganë, tenxhere për t’i
bërë të qëndrueshme ndaj nxehtësisë.
Klori
Klori është
element kimik i cili sëbashku me Jodin (I), Bromin (Br), Astasin (At) dhe
Flourin (F) bëjnë pjesë në grupin e 17-të të sistemit periodik duke u
identifikuar edhe si substanca (lat.) halogjene që do të thotë (sq.)
kripëformues. Klori në nivelin e jashtëm energjetik ka 7 elektrone të cilat
paraqesin edhe valencën e tij. Klori formon jone negative kur bashkohet me
atomet e elementeve të tjera dhe arrinë konfiguracionin stabil sikurse të
gazrave fisnike me elektrone në nivelin e jashtëm energjetik. Klori si element
halogjen me metale formon konponime jonike, ndërsa me jometale formon konponime
me lidhje kovalente. Klori në temperaturë të zakonshme gjindet si element dy
atomik Cl2.
Historia
Klorin e zbuloi kimisti
suedez Karl Vilhelm Shele (Karl Wilhem Scheele) më 1774 me ngrohjen e acidit
klorhidrik (HCl) me dioksidin e manganit. Emri klor rrjedh nga fjala (grek.)
kloros që do të thotë (sq.) ngjyrë e gjelbër.
Përhapja në natyrë
Klori është element
halogjen (kripëformues) më i përhapuri në korën e Tokës. Meqënese klori është
shumë aktiv ai nuk mund të gjindet në natyrë si substancë elementare por vetëm
si komponim. Ai gjithashtu gjindet edhe në disa liqene të njelmëta duke
ndihmuar në formimin e kripës së kuzhinës në reaksion me natriumin (Na), sipas
reaksionit kimik Na + Cl → NaCl. Ai gjendet edhe në fromë të mineraleve të
halit ose të kripës së gurit siç janë: NaCl, silvin, KCl, silvinit NaCl, KCl,
karnalit, MgCl2 pastaj 6H2O etj.
Mënyrat e Përfitimit
Klori përfitohet në dy
mënyra në laborator dhe në industri. Klori përfitohet edhe me oksidimin e
acidit klorhidrik (HCl), me dioksidin e manganit (MnO2), permanganatin e
kaliumit (KMnO4), me dikromat kaliumit (K2Cr2O7) etj. Në laborator klori
përfitohet sipas reaksionit: 4HCl + MnO2 → MnCl2 + Cl2 + 2H2O Nga ana
tjetër me elektrolizën e tretësirës së klorurit të natriumit, NaCl, ku
përftohen tri produkte kryesore: hidrogjeni, H2 që reduktohet në katod (-),
klori, Cl2 që oksidohet në anodë (+), ndërsa hidroksidi i natriumit NaOH mbetet
në tretësirë. Klori në industri përfitohet sipas reaksionit kimik: 2NaCl +
2H20 → 2NaOH + Cl2 + H2
Vetitë fizike
Klori në kushte të
zakonshme është substancë me ngjyrë të verdhë në të gjelbër ai është 2,5 herë
më i rëndë sesa ajri, ka erë dherëse ngulfatëse dhe është shumë helmues. Tretet
mirë në ujë dhe formon tretësirën ujore të klorit që quhet "ujë
klori".
Vetitë kimike
Klori është element
shumë reaktiv ai bashkëvepron me metale, gjysmëmetale, jometale. Klori me
oksigjenin (O) formon disa lloje acidesh siç janë: (Cl2O, Cl2O3, Cl2O3, Cl2O5)
me valencë ose numër oksidues +1, +3, +5, +7. Klori bashkëvepron
drejtëpërdrejtë me metale dhe formon kloruret përkatëse si p.sh. kloruri i
natriumit (KCl), kloruri i magnezit (MgCl2), kloruri i aluminit (AlCl3) etj.
Klori bashkëvepron edhe me baza, por produktet e reaktantëve varen kryekëput
nga kushtet në të cilat zhvillohet reaksioni qofshin ato natyrore apo
artificiale. Në të ftohtë klori bashkëvepron me hidroksidin e natriumit (NaOH)
duke përfituar hipokloritin e natriumit sipas reaksionit: 2NaOH + Cl2 → NaCl +
NaOCl + H2O
Përdorimi
Klori gjen zbatim ne
shumë fusha, Klori (Cl) gjithashtu përdoret edhe për dezinfektimin e ujit
mirëpo vetëm kur bashkëvepron me oksigjenin (O) sepse i vetëm në ujë ka veti
helmuese. Klori gjithashtu përdoret edhe në industri si në ate të tekstilit për
zbardhjen e leshit, pastaj pë përfitimin e lëndëve plastike, të pesticideve, të
letrës, të helmeve kimike, p.sh klori si helm për herë të parë u përdor në
Luftën e Parë Botërore nga gjermanët kundër francezëve në pjesën e frontit
Iperi më 22 prill 1915. Në këtë sulm u helmuan afër 15000 ushtarë francezë ku
si pasojë vdiqën 5000 prej tyre.
Bromi
Brom është
një element kimik me simbolin kimike është Br ( GH. βρωμος, brómos, erë e keqe, lat. bromum), numri atomik 35, dhe numri CAS 7726-95-6. Bromi është një halogjen . Në temperaturë dhome, brom është
një lëng ngjyrë kafe të errët e rëndë, e cila lë të kuqe kafe, mukozës fort
irrituese dhe avuj gërryese. Ajo është gjithashtu e dëmshme për lëkurë, si
një lëng.
Bromine thelbësor,
pastërtinë 99,8%, shuma e rreth 2 g, vulosur boorisilikaattilasiampulliin .Shishkë
është mbyllur me akrilik në kubike, gjatësia buzë prej 5 cm.
Brom nuk është i lirë
në natyrë në formën thelbësor , por vetem ne kombinim . Ajo ka qenë në ujë të
detit dhe në shtresat e kripëra , bromides . Në veçanti, ka shumë e bromides të Izraelit dhe të jordanez kufirin e Detit të Vdekur , pesë gram për litër. Pa
pagesë brom mund të izolohet nga deti bromides ujit të klorit formular. , Izraeli është prodhuesit më të madh në botë i bromine
në Shtetet e Bashkuara së bashku me të.
Brom reagon me
pothuajse të gjitha elementet e më të komponimeve organike të tilla si aminet , alkenes , fenolet ,aromatike karbonate të
hidrogjenit, ketonet dhe acidet me.
Përdorimi
Brom është përdorur
kryesisht bojë, farmaceutike dhe industri fotografike . bromides, dhe një numër i komponimeve të tjera bromine
është efektet qetësues dhe narkotike. Shembuj të këtyre bromisovaali , fenatsepaami , halothanedhe brallobarbitaali . Ata kanë qenë më parë e
përdorur si hipnotike dhe epilepsi terapi.
Një përdorim i madh
është në bromine retardants flakë që janë
përdorur në televizorë, kompjuterë, edhe veshje.Brom është gjetur në qumështin
e nënës, dhe efektet e tij në trup nga ende e njohur. Në të kaluarën, brom
përdorurdibromoethane prodhimin. Dibromoethane
ishte një benzinë shtesë e cila reagon me
një tjetër djegia e benzinës shtesë, tetraethyl tillë që të çojë bram shpërndarë në gaz shter . Karburantit pa plumb ka reduktuar
ndjeshëm përdorimin e bromine.
Komponimet bromine janë
shkatërruar Tokës shtresën e ozonit dhe, për këtë arsye, përdorimi
i bromine prandaj ka për qëllim për të reduktuar marrëveshjen. insecticidal vende të nxehtë përdorin metil bram, gjithashtu shkatërron atmosferën. Ajo
është përdorur si një dezinfektues dhe për qëllime të tjera që nuk janë
shpikur ende një zëvendësues.
Color shtues
Në Bibël librin e Ezekielit përmend Qipro purple . Ajo ishte në detin Mesdhe jetojnë MUREX
BRANDARIS-purppurakotilosta. Kërmill pasur në bromine.
Purple ishte një herë
një ngjyrë shumë të vlefshme, dhe pëlhura njolla janë përdorur vetëm nga
sundimtarët, të tilla si perandorëve romakë dhe senatorë, dhe kardinalët e
Kishës Katolike vazhdon të jetojë në vjollcë, por lyer me bojë sintetike. Vlera
sintetike për shpik nga William Perkin në 1856 .
E lirë e bromine
thelbësor, izoluar parë nga Antoine-Jérôme Balard në 1826 .
Jodi
Jodi është element
kimik. Në trupin e njeriut ka më pak se një majë (0.00004%) luge jod,
megjithatë pa të do të vdiste njeriu. Nëse ushqehet larva me jod, ajo do të
kthehej në bretkosë.
Përbërja
Jodi tretet pak ne uje
(0.081% ne temperaturen 10oC). Ai tretet mire ne alkool etilik dhe akoma me
mire ne eter dietilik, ne sulfur karboni, benzen, kloroform e ne tretes te
tjere organike. Jodi molekular mund te perftohet nga oksidimi i dy joneve I- me
klorin:
Komponimet kimike
Simboli kimik I
elementit jod eshte I. Numri atomik I tij eshte 53. Masa atomike eshte 253.81
gr/mol. Dendesia e jodit eshte 4940 kg/m3 Jodi formon kristale te sistemit
rombik me ngjyre te murrme te erret (hiri) dhe shfaq shkelqim metalik. Avujt e
tij kane ngjyre vjollce me ere jo te kendshme (te ngjashme pak me klorin ose
bromin) Eshte percjelles I keq I nxehtesise dhe elektricitetit. Jodi eshte I
vetmi halogjen, i cili kalon me nxehje nga gjendja e ngurte ne gaz, pa kaluar
ne gjendje te lenget (pra kalon ne procesin e sublimimit). Nuk gjendet I lire
ne natyre dhe eshte nuk eshte mjaft I perhapur e siperfaqen e Tokes, por mjaft
i perqendruar ne ujerat e deteve dhe ne trupin e gallesave.
Astati
Astati është një
element kimik radioaktiv me simbolin At dhe numri atomik 85. Ajo është e rëndë
halogjen njohur. Astati është prodhuar nga prishja radioaktive në natyrë, por
për shkak të jetës së saj të shkurtër gjysmë ajo është gjetur vetëm në sasi të
minutë. Astati u prodhua së pari nga Dale R. Corson, Kenneth Ross MacKenzie,
dhe Emilio Segre në 1940. Tre viteve të kaluara para se gjurmët e astatine janë
gjetur edhe në minerale natyrale. Deri kohët e fundit shumica e
karakteristikave fiziko-kimike të astatinë ishin të nxirren nga krahasimi me
elemente të tjera. Disa Izotopet astatine kanë qenë përdorur si alfa-grimcë
emitters në shkencë, dhe aplikacionet mjekësore për-211 astatine janë testuar.
Astati aktualisht është element grupet e vetme natyrale, me më pak se 30 gram
vlerësohet të jenë të përmbajtura në koren e Tokës gjithë së.
