Tema:Republika e Kosovës aktualisht me sovranitet
ndërkombëtar: Juridikisht të kufizuar.
HYRJE
VËSHTRIM
HISTORIK MBI STATUSIN LIGJOR TË KOSOVËS
Statusi
ligjor i Kosovës sipas Kushtetutës Jugosllave të vitit 1946.
Statusi
ligjor i Kosovës sipas Kushtetutës Jugosllave të vitit 1963.
Statusi
ligjor i Kosovës sipas Kushtetutës Jugosllave të vitit 1974.
Statusi
ligjor i Kosovës deri në shpërbërjen e
Jugosllavisë.
Statusi
ligjor i “Republikës së Kosovës”.
Statusi
ligjor i Kosovës sipas Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit.
Drejtimi
i punëve të jashtme dhe përfaqësimi me jashtë i Kosovës.
STATUSI LIGJOR AKTUAL I KOSOVËS - KONKLUZION
Përpjekjet
për të rindërtuar administratën e sistemit gjyqësor.
HYRJE
Mënyra se si komuniteti ndërkombëtar
ka trajtuar çështjen e Kosovës ka shkaktuar debate të nxehta midis politikanëve
dhe juristëve ndërkombëtarë. Integriteti dhe prestigji i Kombeve të Bashkuara,
si forumi më i lartë ndërkombëtar, do të
viheshin në balancë, në varësi nga mënyra si do t’i përgjigjej krizës
kosovare.
Në 1998, forcat ushtarake e
paraushtarake serbe u angazhuan në një fushatë të egër e shtypëse kundër
popullsisë civile në Kosovë, duke çuar në një gjendje dramatike, ku mijëra
njerëz u dëbuan nga shtëpitë e tyre dhe katastrofa humanitare ishte e pashmangshme. Këshilli i Sigurimit miratoi rezolutat 1160,
1199 dhe 1203, sipas Kreut VII të Kartës së OKB-së, të cilat shprehnin se
gjendja paraqiste një rrezik të vazhdueshëm për paqen dhe sigurinë
ndërkombëtare, dënonin përdorimin e forcës së tepruar nga ushtria serbe dhe
theksonin masat konkrete që duhej të ndërmereshin nga Jugosllavia. Këto
rezoluta kërkonin ndërprerjen e menjëhershme të veprimeve ushtarake nga forcat
serbe dhe tërheqjen e njësive të përdorura për shtypjen e popullsisë civile.
Konkludohej se, po qe se nuk ndërmerreshin këto masa, veprime e masa të tjera
do të mbaheshin në konsideratë për të rivendosur paqen dhe stabilitetin në
rajon.
Afirmimi nga këto rezoluta se
gjendja paraqiste një rrezik për paqen dhe sigurinë rajonale, u përdor nga
shtetet anëtare të NATO-s për të justifikuar fushatën ajrore që pasoi, e
ndërmarrë në 24 Mars 1999 kundër Republikës Federative Socialiste të
Jugosllavisë (RFJ), me që dështoi plotësimi i kërkesave të rezolutave. Si
rezultat i 78 ditëve bombardimesh të vazhdueshme të NATO-s, ndërmjetësimit
diplomatik rus dhe marrëveshjes së vendeve të G-8 mbi tekstin e rezolutës së
Këshillit të Sigurimit që do të ishte e pranueshme nga RFJ, lufta mori fund. Në
9 Qershor, NATO dhe autoritetet ushtarake të RFJ nënshkruan ‘Marrëveshjen e
Kumanovës’ për tërheqjen e forcave jugosllave nga Kosova. Të nesërmen, Këshilli
i Sigurimit i OKB-së miratoi Rezolutën 1244 (1999), e cila praktikisht e
vendosi Kosovën nën administrimin e OKB-së.
VËSHTRIM
HISTORIK MBI STATUSIN LIGJOR
TË KOSOVËS
Statusi ligjor i Kosovës ka
ndryshuar shumë herë, sipas rrethanave historike e politike mbizotëruese në
Jugosllavi. Një vështrim i përgjithshëm i fazave të ndryshme përmes të cilave ka kaluar Kosova do
të ndihmonte për të kuptuar më mirë kushtet që sollën stausin e saj të
tanishëm.
Statusi
ligjor i Kosovës sipas Kushtetutës Jugosllave të vitit 1946.
Duke
dalë fitimtarë pas Luftës së Dytë Botërore, komunistët erdhën në fuqi në
Jugosllavi nën udhëheqjen e Titos. Përveç gjashtë republikave federative
(Bosnja dhe Herzegovina, Kroacia, Maqedonia, Mali i Zi, Serbia, Sllovenia),
Jugosllavia përfshiu edhe dy njësi autonome: Vojvodinën dhe Kosovën.Kushtetuta
Jugosllave e vitit 1946 konfirmoi natyrën federative të shtetit dhe përfshirjen
e dy njësive autonome si pjesë përbërëse të tij. Sipas Kushtetutës serbe të
1947, Kosova kishte si prerogativa kushtetuese: të drejtën për të përgatitur
buxhetin e vet, të përcaktonte programin e vet ekonomik e kulturor, të mbronte
të drejtat e qytetarëve të vet, etj.
Statusi
ligjor i Kosovës sipas Kushtetutës Jugosllave të vitit 1963.
Si rrjedhojë e kërkesave në rritje
nga republikat për decentralizim dhe për më shumë kompetenca rajonale, partia
dhe shteti u federalizuan gradualisht dhe në 1963 u miratua kushtetuta e re
jugosllave. Kjo kushtetutë ishte një thikë me dy presa për shqiptarët e
Kosovës. Në një anë, statusi ligjor i Kosovës ishte ngritur në atë të një
‘Province Autonome’, duke qënë tashmë i barabartë me atë të Vojvodinës. Në anën
tjetër, sipas kushtetutës së re, republikave u jepeshin të drejta të formonin
provinca të reja me iniciativën e tyre, duke qënë kështu pjesë përbërëse të
republikave, dhe jo të federatës. Pasojë e këtij vendimi ishte se Kosova e
Vojvodina e humbën statusin e tyre në nivel federativ, dhe ishin pjesë vartëse
të Republikës së Serbisë.
Statusi
ligjor i Kosovës sipas Kushtetutës Jugosllave të vitit 1974.
Për
sa i përket të drejtave të shqiptarëve të Kosovës, ato arritën kulmin e tyre në
Kushtetutën e Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë të vitit 1974, e
cila do të mbetej në fuqi deri në shpërbërjen e Jugosllavisë në 1991. Sipas
ligjit kushtetues jugosllav, statusi ligjor i Kosovës erdhi më pranë atij të
një republike federative. Asaj iu dhanë atributet e një shteti, si pasja e
bankës së vet kombëtare dhe e drejta për t’u angazhuar në marrëdhënie
ndërkombëtare brenda kuadrit dhe kufizimeve të caktuara nga Federata.
Në nivel federativ, Kosova kishte
përfaqësuesit e vet në Parlament, Presidencë dhe Gjykatën Kushtetuese, sikurse
edhe republikat socialiste. Barazia me republikat ishte e shprehur në të
drejtën e saj për të patur kushtetutën, asamblenë parlamentare dhe sistemin e
vet gjyqësor, përfshirë një Gjykatë Kushtetuese dhe një Gjykatë të Lartë, dhe
më e rëndësishmja, Asambleja e saj
kishte të drejtë të votonte po qe se do të ndërmerrej ndonjë ndryshim në
Kushtetutën Federative. Sipas dispozitave kushtetuese, si në nivel federativ,
ashtu dhe në kontekstin e Republikës së Serbisë, populli i Kosovës posedonte
‘të drejta sovrane’ brenda provincës autonome.
Statusi
ligjor i Kosovës deri në shpërbërjen e
Jugosllavisë.
Në fillim të vitit 1989, Asambleja e
Serbisë përgatiti amendamentet e kushtetutës serbe, te cilat do të kufizonin së
tepërmi kompetencat e Kosovës. Serbia do të rimerrte kontrollin mbi ruajtjen e
rendit publik, politikat arsimore dhe ekonomike, nxjerrjen e urdhërave
administrative dhe vendimin për gjuhën zyrtare. Amendamenti(47) të Kushtetutës
Serbe, sipas të cilit, pozicioni, të drejtat dhe detyrimet e Provincave
autonome nuk mund të ndryshoheshin nga amendamentet e Kushtetutës Serbe. Për të
çuar edhe më tej masat e marra, duke mohuar të drejtat ekonomike të popullsisë
shqiptare të Kosovës, nga Asambleja Serbe u nxorrën ligje që ndalonin blerjen
dhe shitjen e pronave nga shqiptarët pa leje të posaçme të autoriteteve serbe.
Aktet e mëparshme të shitjes së pronave nga serbët e larguar tek shqiptarët e
Kosovës u anuluan dhe u deklaruan të pavlefshme, me qëllim që të dekurajohej marrja
e pronave të paluajtshme nga shqiptarët dhe t’u ofroheshin stimuj serbëve të
riktheheshin në Kosovë.
Statusi
ligjor i ‘Republikës së Kosovës’.
Më 2 korrik 1990, anëtarët shqiptarë
të Asamblesë së Kosovës u mblodhën në shkallët e hyrjes dhe e deklaruan Kosovën
“një entitet të barabartë e të pavarur në kuadrin e Federatës Jugosllave”. Si
rezultat, autoritetet serbe e shpërndanë si Asamblenë ashtu dhe qeverinë e Kosovës, duke hequr kështu prerogativat e
fundit të autonomisë së Kosovës. Heqja e autonomisë së Kosovës i bëri
drejtuesit politikë shqiptarë edhe më të vendosur për të ndjekur rrugën e
pavarësisë, ndonëse me mënyra paqësore. Një vit më vonë, referendumi i mbajtur
nga shqiptarët e Kosovës konfirmoi sovranitetin dhe pavarësinë e ‘Republikës së
Kosovës’. Pas deklarimit të pavarësisë, shqiptarët u angazhuan në krijimin e
institucioneve paralele, të qeverisë e parlamentit, dhe udhëheqësi i Lidhjes
Demokratike të Kosovës(LDK) Ibrahim Rugova u zgjodh President i Republikës.
Përsa i përket të drejtës ndërkombëtare,
Republika e Kosovës e shpallur në mënyrë të njëanshme nuk mund të pretendonte
atributet e një shteti, megjithëse ajo kishte një territor të përcaktuar qartë
me një popullsi të përhershme që banonte në të, qeveria e saj dështoi në marrjen
e njohjes ndërkombëtare(me përjashtim të Shqipërisë), kështu që ishte e
pamundur të angazhohej në marrëdhënie me shtete të tjerë. Shenim: Në fakt, një
delegacion i Kosovës u pranua në Konferencën e Paqes të Londrës për ish
Jugosllavinë më 1992.
Statusi
ligjor i Kosovës sipas Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit.
Pas një fushate bombardimi të
vazhdueshëm nga aleanca e NATO-s, RFJ pranoi kushtet e propozuara nga vendet e
G-8, dhe Këshilli i Sigurimit nxori Resolutën 1244 (10 Qershor 1999), e cila
shpallte fundin e konfliktit të armatosur dhe e vendoste Kosovën nën
administrimin e OKB. Baza ligjore për veprimin e ndërmarrë nga Këshilli i
Sigurimit gjendet në dispozitat e Kreut VII të Kartës së OKB. Rëndësia e
referimit të Rezolutës 1244 tek Kreu VII i Kartës së OKB qëndron në faktin se
kompetencat e dhëna administratës së OKB rrjedhin nga autorizimi i Këshillit të Sigurimit në përputhje me Kartën
(pra detyruese për të gjithë shtetet). Duket si paradoks që, ndërsa OKB-ja mori
përsipër administrimin e Kosovës me qëllim ndërtimin e demokracisë dhe
qeverisjen e mirë të bazuar në të drejtat e njeriut dhe në zgjedhjen e një
qeverie përfaqësuese, ajo i imponoi popullsisë vendase mekanizma që janë
krejtësisht jodemokratike, e që iu mungojnë kontrollet dhe balancat, të cilat
OKB-ja normalisht ua kërkon shteteve të tjerë të përfshirë në të njëjtën
veprimtari. Teksa përpiqej për vendosjen e ligjit, UNMIK-u mori rolin e një ‘despoti
dashamirës’, dhe një aspekt i këtij ‘despotizmi’ është mungesa e përgjegjësisë.
Drejtimi
i punëve të jashtme dhe përfaqësimi me jashtë i Kosovës.
Një nga kushtet për ekzistencë dhe,
në të njëjtën kohë, një nga prerogativat e qeverisë së një vendi sovran, është
kompetenca për të hyrë në marrëdhënie me jashtë. Në të drejtën ndërkombëtare,
shtetet njihen si subjekte të veta dhe qeveritë përkatëse drejtojnë punët e
jashtme në emër të tyre. Në rastin e Kosovës, ka një ndarje të kompetencave
administrative dhe sovrane. Në njërën anë, Rezoluta 1244 ruante de jure
sovranitetin e Jugosllavisë, ndërsa në anën tjetër Këshilli i Sigurimit caktoi
UNMIK-un si një organizëm vartës të Kombeve të Bashkuara për të ushtruar
pushtetin administrativ në Kosovë. Dispozitat e Kuadrit Kushtetues shprehimisht
konfirmojnë kompetencat e UNMIK-ut për drejtimin e punëve të jashtme të
Kosovës, duke i dhënë kompetenca të posaçme të hyjë në marrëveshje me shtetet
dhe organizatat ndërkombëtare për të gjitha çështjet brenda sferës së Rezolutës
1244 (1999) dhe si të jetë e nevojshme për plotësimin e mandatit të vet.
STATUSI LIGJOR AKTUAL I KOSOVËS- KONKLUZION
Përpjekjet
për të rindërtuar administratën e sistemit gjyqësor.
Ato filluan me krijimin e
Departamentit të Drejësisë në Korrik 1999. Si rezultat i punës së tij, nga
fundi i atij viti u emëruan 300 gjyqtarët dhe prokurorët e parë. Për shkak të
ndryshimit të situatës në të kundërt në Kosovë, ku serbët përballeshin me
sulmet hakmarrëse të shqiptarëve, dhe të lidhjeve të tyre me regjimin e
mëparshëm, edhe ata pak gjyqtarë serbë që kishin mbetur u detyruan të
largoheshin. Gati krejt trupa e gjyqtarëve dhe prokurorëve përbëhej nga juristë shqiptarë, të cilët, për
shkak të mungesës së përvojës, presionit politik apo ndikimit etnik, jepnin
vendime që ishin larg standarteve ndërkombëtare të drejtësisë. Kjo gjendje, e
lidhur dhe me gjendjen e përkeqësuar të sigurisë të minoriteteve etnike
jo-shqiptare dhe nevojës për forcimin e luftës kundër krimit të organizuar,
bëri të nevojshme futjen e gjyqtarëve dhe prokurorëve ndërkombëtarë në sistemin gjyqësor të Kosovës.
Sistemi gjyqësor ka një strukturë me
tre nivele: Gjykatat Bashkiake dhe të Kundravajtjeve të Vogla, pesë Gjykata
Rajonale dhe Gjykata e Lartë. Prokuroria përbëhet nga zyrat e prokurorëve
bashkiakë dhe rajonalë dhe Zyra e Prokurorit Publik. Kosova nuk ka Gjykatë
Kushtetuese, por Gjykata e Lartë ka Dhomën e Posaçme, e cila është e ngarkuar
të gjykojë nëse një ligj i miratuar nga Asambleja është në përputhje me Kuadrin
Kushtetues dhe me ligjet ndërkombëtare për të drejtat e njeriut, zgjidh
konfliktet midis institucioneve dhe vendos në se aktet e anëtarëve të Asamblesë
apo të qeverisë mbulohen nga imunitetet e tyre.
Gjatë
6 viteve të administrimit të Kosovës, UNMIK ka transferuar gradualisht
kompetencat e veta tek qeveria e zgjedhur lirisht, dhe përfundimi logjik i
veprimeve të saj ishte shpallja e pavaresise. Kjo është pikërisht ajo që kërkuan
shqiptarët e Kosovës. Ndër zgjidhjet e ndryshme, u propozua edhe dhënia e ‘pavarësisë
së kufizuar’ për Kosovën me mbikëqyrje të gjerë ndërkombëtare, EULEX, etj. dhe u
kërkua që veprimi i nisur nga Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së të mbështetet
nga grupi i Kontaktit dhe Bashkimi Europian. Grupi i Kontaktit ka deklaruar se
statusi përfundimtar i Kosovës duhet të përjashtojë, ndër të tjera, copëzimin e
Kosovës, bashkimin e Kosovës me një vend ose pjesë vendi tjetër pas përcaktimit
të statusit të saj. Me gjithë zhvillimet pozitive në Kosovë, çështja e
mbrojtjes së të drejtave të minoriteteve. Si garanci për mbrojtjen e tyre,
gjyqtarët ndërkombëtarë do të vazhdonin të qëndronin në Gjykatën e Lartë të Kosovës, për të gjykuar rastet
delikate që përfshijnë marrëdhëniet ndër-etnike. Gjendja në Kosovë provon se të
drejtat e personit janë pazgjidhshmërisht të lidhura me sovranitetin. Është
sovraniteti ai që mundëson vendosjen e një sistemi kushtetues që garanton
mbrojtjen e të gjitha të drejtave të njeriut.
BIBLIOGRAFI
“The
Kosovo conflict and international law: an analytical documentation, 1974-1999,
Cambridge University Press, 2001.
Ramiz
Lushaj “Toni Bler Per Shqiptaret”, ACABS, Tiranë, 2005.
Noel
Malcolm “Kosovo, a short history”, Papermac, 1998.
Zace
Malko & Ylli Polovina, “Kosova nga lufta tek pavaresia”, Tiranë, Scanderbeg,
2004.
Alfred
Moisiu & Andi Balla “Kosova midis luftes dhe paqes”, Tiranë, Toena 2005.
Simon
Chesterman “Justice Under International Administration: Kosovo.
Camille
Andrée Monteaux, “The Status of Kosovo under International Law”, SOAS, 2000.
Rezoluta
e Këshillit të Sigurimit 1160, 31 mars 1998.
Rezoluta
e Këshillit të Sigurimit 1199, 23 shtator 1998.
Rezoluta
e Këshillit të Sigurimit 1203, 24 tetor 1998.
Rezoluta
e Këshillit të Sigurimit 1244, 10 qershor 1999.
