Tema: Shkolla
dhe psikologu shkollor
Mësuesi, psikolog?
Pse jo…
Tani që ky shërbim
i specializuar po e mbulon shkollën përherë e më ndjeshëm, sa do të jetë i
nevojshëm mësuesi në rolin e psikologut, për klasën e tij në kujdestari, apo
lëndën e tij? Mendimi im, është se mësuesi nuk është liruar aspak nga barra e
të qenit psikolog i nxënësve dhe kjo për disa arsye:
E para, procesi
mësimor është unik, i pandarë në aspektin pedagogjik dhe psikologjik. Askush
nga mësimdhënësit nuk mund të thotë se po “bën” pedagogji në klasë dhe
njëherësh jo dhe psikologji. Nuk mund të kesh sukses në procedimin mësimor,
nëse nuk gjen mënyrat për ta tërhequr nxënësin në mësim, edhe kur ai ndihet i
vetmuar, i mërzitur, i pavullnetshëm etj.
E dyta, ende
nxënësit nuk e pranojnë lirisht
psikologun shkollor, duke e menduar atë si një person që merret me nxënësit që
kanë probleme të shëndetit mendor etj.
Është në natyrën e
nxënësit të jetë më i hapur me mësuesin kujdestar, që është më pranë tij, e
njeh më mirë dhe si i tillë është më i besueshëm.
Po ashtu janë të rrallë ata prindër që mund
t’i kërkojnë fëmijës së tyre të rrëfehet te psikologu shkollor, kur ata
gjithçka ia besojnë mësuesit për sa i përket fëmijës, madje në zonat rurale
shpesh duke i sugjeruar dhe “thuprën” për të.
Aq më tepër në
ciklin e ulët zor se mund të mendohet ndonjë rol i psikologut shkollor pa
ndihmesën e mësueses, që ende në këtë moshë konsiderohet si një prind i dytë
për nxënësin vogëlush.
E treta, vetë
mësuesit thonë se gjatë procesit mësimor ne e vëzhgojmë nxënësin në disa detaje
që kurrë nuk mund të kapen nga dikush që nuk është i përfshirë në këtë proces,
orë pas ore e ditë pas dite, ndaj dhe puna e psikologut mbështetet pikërisht në
ato rekomandime që merr nga mësuesi, veçanërisht ai kujdestar.
Një mësues lënde sillte rastin e një djali
maturant që ndihej i kompleksuar të përgjigjej në mësim, pasi përqeshej nga
djemtë e tjerë të klasës, që nuk mësonin, duke zhvilluar me të disa kontakte
këshilluese, që atij t’i zgjidhej gjuha e “lidhur” nga keqkomunikimi i
bashkëmoshatarëve të tij.
E katërta, vetë
elementet strukturore të shërbimit psikologjik e kanë përfshirë mësuesin si
anëtar i grupit mbështetës etj.
Por ky grup ndihmës i shërbimit psikologjik,
për të qenë i motivuar e realisht veprues, mund të lehtësohet nga ngarkesa
mësimore, me dy apo tri orë mësimi, në shkolla me mbi pesëqind nxënës.
E pesta, ka disa
mësues që janë më pranë profilit të psikologut, si i psikologjisë, i
sociologjisë, i biologjisë, i edukimit fizik, apo dhe i informatikës etj.
Nuk ka se si këta të trajtojnë aspekte të
mësimdhënies që lidhen me fëmijët, vetëm në përgjithësi e teorikisht, pa pasur
parasysh dhe terrenin ku veprojnë nxënësit e tyre. Mund të shkoqitet se cila
mund të jetë qasja e çdonjërit nga këta mësues në raport me objektin për të
cilin po flitet, ama dhe mësuesi në dukje më pa lidhje me psikologjinë, ai i
informatikës, ka se ç’të bëjë në rolin e këshilluesit psikologjik, përderisa në
nxënësit e tij ka një varësi përherë e më të madhe ndaj rrjeteve sociale.
Psikologët e njohur
ngulmojnë se roli i mësuesit është i pazëvendësueshëm në të dyja rastet kur
psikologu shkollor ofron shërbim psikologjik për nxënësit, drejtpërsëdrejti ose
tërthorazi.
Prindi,
bashkëpunues i psikologut shkollor? E vështirë…
Në një nga ditët e
fundit të vitit shkollor, një prind, që mezi e fshihte zemërimin, kishte shkuar
në shkollë të “njihej” me mësuesin kujdestar të djalit të tij… mbetës! Po të
mos ishte katra në njërën nga lëndët, ai nuk do kishte begenisur të njihej
ndonjëherë me mësuesin bashkëqytetas. Por vente për të bërë zakonin më të keq
prindëror, atë të grindjes me mësuesin, për notën e fëmijës. Nuk është ndonjë
gjë e re të thuhet se shkolla nuk mund të bëjë përpara pa prindin. Madje duket
e kaq lashtë kjo. Por praktika tek ne është dëshpëruese. Edhe pse kanë ndodhur
ndryshime sociale, kulturore dhe arsimore, duket se nuk e kemi gjetur fillin se
si prindin ta bëjmë pjesë reale të shkollës. Ai është vite dritë larg rolit të
tij bashkëpunues me shkollën, le pastaj me shërbimin psikologjik si diçka krejt
speciale. Nuk është fjala për një dorë prindërish bashkëpunues, por në tërësi
rastet e komunikimit me prindërit e zonave rurale kanë qenë “kokëforta” nga ana
e tyre; pak a shumë sipas logjikës “e dimë ne si bëjmë me fëmijën tonë”, si për
ta mbajtur, si për ta larguar nga shkolla.
Psikologët
vazhdimisht rreken ta përkufizojnë adoleshencën, por duket se askush nuk mund
ta bëjë këtë më mirë se vetë adoleshentët, që janë vetvetja dhe duhen ndihmuar
për të qenë të tillë. E për këtë, më së pari duhen kuptuar. Veçanërisht
mësimdhënësit besojnë se i njohin, i kuptojnë, por në thelb vetëm ata (rinorët)
e njohin thellësisht veten, ashtu siç janë, kurse të tjerët, mësuesit,
prindërit, psikologët shkollorë, sociologët mund t’i njohin pak a shumë përmes
vetë atyre, si të thuash me “lejen” e tyre. Kur i shohim 15-vjeçarët në oborrin
e shkollës, në rresht, në klasë, shpesh i mendojmë thjesht, përciptazi, nuk e
dimë sa janë të ndjeshëm, të zotë, pasi i masim me kutin tradicional të të
madhit për të voglin, ndërkohë që ata janë shumë më shumë se i dimë ne. I ka
bërë informacioni i jashtëzakonshëm që marrin, veçanërisht ai virtual, dhe jo
vetëm. Sidomos prindi e ka të vështirë këtë receptim të brezit të ri të sotëm,
ndaj shpesh i qaset me stilin e vjetër. Çfarë domethënie ka prania e prindërve
(turmë) te porta e shkollës, ditën ku zhvillohet provimi i maturës shtetërore?
Solidaritet me të birin, të bijën, në një ditë e “vështirë”? Zor të ketë ndonjë
ndikim ndenjja e mamit apo babait pas gardhit të shkollës, kur ai është në
sallën e provimit dhe as që e sheh prindin e djersitur? Nuk është kjo,
empirikja, formalja, rruga për t’iu gjendur fëmijës. Si prind, po të rrish më
pranë mësuesve, psikologut shkollor, sociologut, të këshillohesh me ta, do të
kuptosh disa gjëra jo dhe aq të dukshme por mjaft serioze, si abuzimet seksuale
në adoleshencë, që më pas shoqërohen me trauma etj.
Sjella është mjaft
e rëndësishme, pasi fundja ajo është gjithçka që bën njeriu. Në pamje të parë,
sjellja e adoleshentëve ngjan alarmante, por nuk është kështu. Më saktë mund të
thuhet se ajo është komplekse. Duhet lexuar dhe kuptuar mosha delikate me të
gjitha dritëhijet e veta. Terry F. Pettijohn vëren se janë proceset biologjike
ato që shpesh shoqërojnë sjelljen dhe njohjen. Po si mund ta kuptojë këtë
prindi, kur ai në vend që të depërtojë në thelbin e gjërave, ende ka në majë të
gjuhës atë frazën shabllone “kur ishin ne të rinj, ishim tjetër”. Adoleshenti
bën një kapërcim të madh nga fëmijëria në botën e të rriturit, ku Erikson
formimin e identitetit e sheh si gjënë më themelore tek ai. Do
të donim ta lidhnim këtë proces dhe me kultivimin e humanizmit te fëmijët. A po
rrisim ne sot njerëz altruistë, bamirës, që sakrifikojnë për tjetrin? Apo
shembujt për këto i marrim nga filmat e realizmit socialist, apo tek ndonjë
mësuese kineze heroinë që “shkurton” këmbët e saj për të shpëtuar një fëmijë
nga rrotat e makinës. David G. Myers analizon altruizmin në parametrat e sotëm
socialpsikologjikë; njerëzit jo rastësisht dhurojnë gjak, bëjnë punë
vullnetare, ndihmojnë të sëmurët kronikë etj. E ku më shumë se në shoqërinë
tonë me aq shumë trauma morale dhe sociale ka vend për altruizëm? Ndaj për
shkollën, kjo është një temë e hapur.
Psikologjia shkollore në botë nisi njëqind e njëzet
vjet më parë
Për ecurinë e shërbimit psikologjik, si risi në
arsimin shqiptar, nevojitej dhe një bazë teorike. Në jo pak botime me interes,
renditet dhe një manual i UNICEF-it, botuar më 2006-n, ku trajtohen për herë të
parë kërkesat e punës së një psikologu shkollor, baza ligjore e shërbimit
psikologjik, konceptet dhe përcaktimet themelore, struktura, këshillimi,
dokumentimi, referimi e nxënësve pranë shërbimeve psikologjike të specializuara
etj. Kurse nga “Qendra e Zhvillimeve Humane” u botuan materiale në ndihmë të
psikologëve shkollorë, krahas trajnimit të frytshëm që u krye gjatë vitit 2009
në të gjithë vendin nga pedagogë të Fakultetit të Shkencave Sociale të UT, si
Theodhori Karaj, Adem Tamo etj. Në fokus ishin çështje të tilla si: vlerësimi i
nevojave psikologjike, instrumentet për vlerësime psikologjike, këshillimi nga
psikologu shkollor, ndërhyrja psikologjike në raste krizash, zhvillimi
psikologjik i moshave shkollore, organizmi dhe menaxhimi i klasës, përfshirja e
prindërve në edukim, menaxhimi i sjelljeve agresive, trajnimi i trajnerëve,
shkolla si një institucion multidimensional etj. Dr. Edmond Rapti, i këtij
Fakulteti, ka përgatitur dhe një cikël leksionesh të kursit “Psikologjia
shkollore”, ku përvijohen hapat që ka hedhur kjo fushë e psikologjisë,
relativisht e re dhe në botë. Autori shkruan se ndër përpjekjet e para ishte
hapja nga Witmer e klinikës së parë psikologjike për fëmijët që kishin probleme
në shkollë, në vitin 1892, qëllimi i së cilës ishte kurimi i problematikave
shkollore në shkollat publike. Më 1900-n hapet nga Smedley laboratori
psikofizik, ku psikologët nisen të bënin matje psikofizike të cilësive të
ndryshme të sjelljes së nxënësit. Dy vjet më pas u hap nga Maximilan një institucion
me emrin Byroja e Studimit të Fëmijëve, ku për herë të parë u mundësua
përdorimi i testeve psikologjike, për matjen e shumë karakteristikave fizike e
psikologjike të fëmijëve. Ky u quajt dhe psikologu i parë shkollor në botë. Në
fillimet e shekullit të 20 u përzgjodhën njëzet shkolla në Çikago, si shkolla
eksperimentale, për aplikimin e pyetësorëve të natyrës psikologjike etj. Në
këto shkolla u fut shërbimi psikologjik, objekti fillestar i të cilit ishin
fëmijët e braktisur. Ekipi i shërbimeve psikosociale përbëhej nga psikologu,
mjeku, sociologu dhe punonjësi social. Në vitet ‘30, Walter në platformën e tij
të shërbimit psikologjik përcaktoi gjashtë funksione të psikologut shkollor.
Pas viteve ‘30 nisi një lëvizje për përfshirjen e psikologut shkollor në çdo
shkollë amerikane, ku i pari që e bëri këtë ishte shteti i Nju Jorkut.
Fillimisht në këtë pozicion u vendosën mësues, që kishin zotësitë praktike, por
jo dhe aq aftësimin teorik. Pati hapa të tjerë në modernizimin e këtij procesi,
por objekti do të mbetej po ai: “zgjidhja e problemeve psikologjike që kanë
nxënësit në shkollë”. (Shih: E. Rapti, “Psikologjia shkollore”, Tiranë 2011.)
Botime të mirëpritura në këtë fushë janë: “Psikologjia e zhvillimit të fëmijës”
nga Theodhori Karaj, “Etika e këshillimit” nga Milika Dhamo, “Stresi dhe
menaxhimi i tij” nga Qazim Dushku, “Psikologjia shkollore e zbatuar” nga Jeta
Toçila Shkurti etj., si dhe një varg librash me rëndësi të autorëve të huaj.
Duke qenë një vend në tranzicion, nuk jemi mjedisuar
ende me futjen e psikologut nëpër shkolla. Kjo ndodh ngaqë ne, nxënësit, kur
nuk besojmë tek prindi apo shoku, si mund t’i besojmë një personi tjetër?
Besimi është diçka fondamentale dhe nuk mund t’i dorëzohet çdo njeriu, prandaj
shpeshherë preferojmë të mbyllemi në botën tonë adoleshente. Pyetja ime është:
tek cili duhet të besojë një i ri, tek një i afërm, apo tek një i panjohur?”.
