SURENALET ( Gjëndra
mbiveshkore )
Hyrje
Gjëndra mbiveshkore
(adrenale) është organ i vogël çift në formë gjysmëhëne i vendosur mbi veshkë
(gjenden mbi secilën veshkë).
Zhvillim
Gjendet pranë veshkave
dhe së bashku kanë rëndësi të madhe për organizmin.
Këto gjëndra prodhojnë
disa hormone.
Një hormon i tyre është edhe adrenalina. Kjo
shkakton ngushtimin e enëve të gjakut dhe nxit punën e zemrës. Adrenalina
ndikon edhe në kthimin e glikogjenit në glukozë.
Hormone të tjera të ketyre gjendrave luajnë
rol në shkëmbimin e lëndëve (të proteinave, të kripërave minerale). Mungesa e
këtyre hormoneve shkakton sëmundjen e Adisonit, gjatë së cilës lëkura merr
ngjyrë bronxi.
Në prerjen tërthore ose gjatësore të gjëndrës
mbiveshkore dallojmë dy pjesë:
1.Koren e gjëndrës
mbiveshkore në periferi 2.
Palcën e gjëndrës në brendi të organit.
Si në kore, ashtu edhe në palcën e gjëndrës
mbiveshkore prodhohen hormone me rëndësi të veçantë.
Hormonet e gjëndrave mbiveshkore
Gjëndrat mbiveshkore
Gjëndrat mbiveshkore janë organe, të cilat
gjenden mbi pjesën e sipërme të veshkave. Kjo do të thotë se mbi secilën veshkë
gjendet nga një gjëndër mbiveshkore. Secila gjëndër mbiveshkore është e
ndërtuar prej dy pjesëve themelore: kores (cotex) dhe palcës (medula).
Hormonet e kores së
gjëndrës mbiveshkore
Korja e gjëndrës mbiveshkore është e ndërtuar
prej tri zonave: zona gloglomerulosa, zona fasciluata dhe zona reticularis.
Hormonet që krijohen në koren e gjëndrës mbiveshkore sipas strukturës kimike
bëjnë pjesë në steroide, të cilat quhen kortikosteroide.
Në qelizat e kores së
gjëndrës mbiveshkore krijohen tri lloje hormonesh: Mineralokortikosteroidet që
i sekreton zona glomerulosa. Këto hormone ndikojnë kryesisht në metabolizëm të
kripërave minerale dhe ujit. Glukokortikosteroidet që i sekreton zona
gfasciculata. Këto hormone ndikojnë kryesisht në metabolizëm të karbohidrateve.
Adrogjenet i sekreton zona reticularis. Këto hormone janë me aktivitet të
hormoneve seksuale mashkullore.
Hormonet e palcës së
gjëndrës mbiveshkore
Palca e gjëndrës mbiveshkore funksionon si gjëndër me sekrecion të
brendshëm. Qelizat e palcës kanë ndërtim të ngjashëm si disa qeliza të indit
nervor. Palca i sekreton dy hormone: adrenalina (epinefrina) dhe noradrenalina
(simpatina). Këto dy hormone sekretohen nga qelizat e njëjta të palcës së
gjëndrave mbiveshkore. Këto hormone sekretohen edhe në vende të tjera në
organizëm si hormone indore dhe mediatorë kimikë të impulseve nervore. Pasi të
krijohen edhe në vende të tjera (si në glomus aorticus, glomus coccigeus etj.)
deri më sot janë hulumtuar por ende janë të panjohura saktësisht pasojat e
insuficiencës së palcës. Adrenalina dhe noradrenalina fitohen prej
aminoacideve- fenialaninës dhe tirozinës.
Korja e gjëndrës mbiveshkore është e
domosdoshme për jetë. Hormonet që tajon korja rregullojnë shkëmbimin e sheqerit
dhe të kripërave minerale në gjak. Në qoftë se korja nuk tajon këto hormone
atëherë shfaqet sëmundja e Adisonit (sëmundja e bronzit). Lëkura e të sëmurit
ka ngjyrë të bronzit, zbret shtypja e gjakut, kurse frymëmarrja i ngadalësohet,
ka dhembje në bark, i pakësohet sasia e sheqerit dhe e kripërave te natriumit
në gjak kurse i rritet përqendrimi i kaliumit. Nëse i sëmuri nuk shërohet, duke
marrë hormone të kores së gjëndrës mbiveshkore së shpejti vdes.
Nëse
korja e gjëndres mbiveshkore tajon hormone me shumicë, atëherë shfaqet sëmundja
e Kushingut. Tek i sëmuri ngritet shtypja e gjakut, rritet lëngu i indeve,
kështu që ajet lëkura, sidomos ajo e fytyrës dhe rritet sasia e sheqerit në
gjak.
Sëmundja e Kushingut
shërohet, duke e hequr me operacion një pjesë të madhe të kores së gjëndrës
mbiveshkore.
Palca e gjëndrës mbiveshkore tajon hormonin
adrenalin. Adrenalina duke e ndihmuar punën normale të sistemit nervor autonom,
e rregullon punën e zemrës dhe të gypave të gjakut, si dhe punën e muskujve të
lëmuar, ndikon në zgjerimin e bebëzës së syrit etj.
Gjëndrat mbiveshkore
janë gjëndra shumë komplekse, të cilat
janë të pozicionuara sipër veshkave dhe prodhojnë një sasi të madhe hormonesh
të cilat mund të grupohen në dy klasa të ndryshme : katekolaminat ( adrenalinë,
noradrenalinë dhe dopaminë), të cilat prodhohen në
zonën më në brendësi të
gjëndrës e quajtur medulare dhe në
hormone që prodhohen në zonën kortikale të mbiveshkoreve si kortisoli, aldosteroni, dhe steroidet
seksuale (estrogjenet dhe androgjenet)
Hormonet
e prodhuara nga kjo gjëndër ndërhyjnë në
rregullimin të proceseve të ndryshme të trupit
të njeriut, të tilla si
kontrollimin e presionit arterioz të gjakut, rregullimin e nivelit të natriumit dhe kaliumit ne gjak,
kontrollin e frekuencës kardiake dhe aftësinë për të reaguar në situatë stresi.
Hiperfunksionimi i pjesës kortikale të
mbiveshkoreve:
Me qenë se ekzistojnë tre
lloje thelbësore kortikosteroidesh të prodhuar në këtë zonë (
glukokortikoidet , mineralokortikoidet dhe steroidet seksualë) si rrjedhojë
kemi dhe tre manifestime karakteristike të hiperfunksionimit të mbiveshkoreve.
