TEMA : Hidrokarburet e metaleve alkalino dhe alkalino – tokesore .
Metalet alkaline
Metalet alkaline perbejne grupin e pare ku
bejne pjese elementet e meposhtem:
Hidrogjeni
Litiumi
Natriumi
Kaliumi
Rubidiumi
Ceziumi
Franciumi
Hidrogjeni bën pjesë në grupin e parë por nuk ësht
një metal alkalin. Quhen alkale të gjithë ato substanca që janë të afta të
neutralizojne acidet. Kështu që me "alkalin" edhe në ditet e sotme
kuptohet ose një metal i grupit të parë ose një bazë. Metalet alkaline shfaqin
në përbërjet e tyre gjithmonë numër oksidimi +1. Janë reduktues shumë të fortë,
reagojnë vrullshëm me ujin duke reduktuar hidrogjenin. Elementet e këtij grupi
manifestojnë vlerat më të ulta te elektronegativitetit :
në fakt vetëm humbja e një elektroni i bën të marrin një konfigurim elektronik
mjaft të qëndrueshëm, domëthënë identik me atë të gazit të dobët që i paraprin
në tabelën periodike.
Hidrogjeni
Hidrogjeni është një gas, ky eshte elementi i
pare i tabeles periodike te elementeve. Hidrogjeni ka vetem një elektron ne
shtresen e pare elekronike, kjo shtrese për të qenë e plotë duhet të ketë dy
elektone. Masa atomike e hidrogjenit eshte 1.008g/mol. Në bërthamën e tij ky
element përmban një proton që ka ngarkesë positive dhe në shtresën e jashtme
një elektron me ngarkesë negative.
ZBULIMI
Në 1671 në një publikim kimisti Britanik Robert
Boyle e pershkruan një gaz djegëz që u lirua nga një reaksion në mes
të hekurit dhe
acidit të tëholluar. Shumë më vonë, me 1766 shkencëtari Britanik Henry
Cavendish zbuloi se u bëhej fjalë për një element kimik kur ai bënte
eksperimente me kvik. Edhepse ai arriti ti shpjegoj saktësisht shumë tipare, ai
paramendonte se jo acidi por metali ishte liruesi i këtij gazi. Për ketë arsyje
ai e quajti elementin e zbuluar gas djegës i metalëve. Disa vjetë më vonë Antoine Lavoisier e emëroj atë me
emër qe edhe sot e mban, Hidrogjen. Emri Hidrogjen vjen nga termet Greke
hydrogenium e genes mund të përkthehët në krijues i ujit.Hidrogjeni eshte
element mjaft i perhapur ne natyre.Hidrgjeni eshte perberesi kryesor i diellit
dhe i yjeve te tjere.Ne Toke hidrogjeni gjendet afersi te vullkaneve.Ai lirohet
bashke me gazrat vullkanik.Meqenese hidrogjini eshte me i lehte se ajri ai
gjendet ne shtresat e larta te atmosferes.Hidrogjeni me teper gjendet i perhapur
ne forme te komponimeve te tij.Komponimi me i perhapur i tij eshte
uji.Hidrogjeni gjithashtu eshte perberes i naftes,qymyres dhe i lendeve te
tjerate djegshme.Hidrogjeni eshte perberes i bimeve dhe i
shtazeve.Buka,sheqenat,yndyrnat,proteinat dhe shume substanca te tjera te
rendesishme per zhvillimin e jetes permbajne hidrogjen.
Përbërja
hidrogjeni eshte elementi i par ne sp,Hidrogjeni
mund të ketë dy izotope (iso=do te thote i njejt, topos=do te thote
vend), pra jane atome qe
kane te njejtin vend ne tabelen periodike por paraqesin një masë atomike të
ndryshme sepse përmbajnë një numër të ndryshëm neutronesh.
Hidrogjeni kur lidhet me elemente te tjere formon
tre tipe produktesh: hidrure kriprash kur lidhet me metale, hidrure molekolare
ose kovalente kur lidhet me jometale dhe e fundit hidroathartira qe janë
thartira që përmbajnë hidrogjen plus jometal. Shembujt e disa hidroathartirave
mund te jen: thartira klorhidrike HCl, thartira fluorhidrike HF, thartira sulfhidrike H2S, thartira bromhidrike HBr, thartira jod'hidrike HI.
Kombinimet kimike
Hidrogjeni nderton komponime me nr.oksidues -1 qe
quhen Hidride me elementet e gr.Ia dhe II a.Komponimet me te rendesishme jane
hidridi i Litiumit-LiH,Natriumit-NaH,Kalciumit-CaH2.Hidridetperfitohen me
nxemjen e metaleve te shkrira me H ne temeratue 300-700 grad celcius ne shtypje
prej 101,325 kilopaskal.Hidrogjeni me Al,He,Be nderton hidride polimerizuese
kovalente te cilat nuk mund te perfitohen me sintezen direkte te elemnteve.
Hidrogjeni nderton komponime me nr. oksidues +1 me elementet e grupit IVa te sistemit
periodik qe jane Hidride neutrale,me gr.Va hidride pak acidike,me gr.VIIa
hidride shume acidike. Brenda grupeve te caktuara te elementeve karakteri bazik
i hidrideve zvoglohet kurse karakteri acidik dhe temperatura e vlimit
rritet.Temperatura e vlimit eshte me e madhe se sa pritet te
H2O,HF,NH3,pershkak te lidhjes Hidrogjenore.
Përdorimi
Është element shumë i përhapur dhe ndodhet në
përbërjen e diellit ku shërben si burrim i energjis diellore.Në gjendje të
lidhur ndodhet në ujë,në përbërjen e mineraleve,thëngjillit,naftës,acideve,bazave,
sheqerit,alkooleve etj. Poashtu ne te ardhmen hidrogjeni do te mund te perdoret
edhe si lende djegese te motoret e ndryshem,arsyea eshte se me perdorimin e
hidrogjenit si LD-se nuk do te ndotet ambienti per shkake se nuk do te lirohet
SO2 si gaz i helmueshem por avujt e ujit.Hidrogjeni gjen perdorim edhe ne
industrit e renda si te aeroplaneve si lende e par raketore sepse per njesi te
mases liron me se shumti energji se gjitha lendet e djegshme.
Litiumi është një element
kimik dhe radhitet tek metalet e lehta. U zbulua në vitin 1817 nga Johan
August Arfwedson. Emri i tij rrjedh nga fjala e gjuhës së vjetër greke
"lithos" (gr. Λιθος), që e ka kuptimin “gur”, pas që litiumi për herë
të parë u vërtetua në shkëmbinj. Litiumi është prej gjithë metaleve më i lehti.
Hyn shumë shpejt në reaksione kimike dhe
për këtë nuk gjendet i lirë në natyrë. Stabilitet kimik tregon në ajër
plotësisht të thatë dhe në temperaturë dhome. Në ajër me lagështi krijon shumë
shpejt në sipërfaqen e tij një shtresë ngjyrë hiri, që përbëhet nga oksidi i
litiumit. Është shumë shpesh pjesë përbërëse e ujit mineral.
Përhapja e tij
Litiumi gjendet në shumë minerale të natyrshme:
Amblygonit (LiAl(PO4)F), Kryolithionit (Li3Na3[AlF6]2), Lepidolit, Petalit
(LiAl[Si2O5]2), Trifilin (Li(FeII,MnII)[PO4]) etj.
Në masë të madhe, që përdoret edhe në ekonomi,
gjendet në Kili (Salar
de Atacama), në ShBA (North
Carolina dhe Nevada), në Kanada, Australi dhe në Zimbabvea. Në
treg vjen në përgjithësi si karbonat i litiumit (Li2CO3).
Prodhimi
Copëza litiumi të mbuluara nga shtresa e bardhë e
hidroksidit të litiumit
Prodhimi i litiumit metalik bëhet me anë te elektrolizës së
një përzierjeje, e cila përbëhet në peshën e saj nga 52% klorid të litiumit dhe
48% klorid të kaliumit. Kjo përzierje ka temperaturën e
shkrirjes 352 °C. Litiumi i lëngët mblidhet në sipërfaqen e elektroliteve
dhe kështu mundet shumë lehtë të ndahet nga qeliza elektrolite.
Po ashtu është e mundur të fitohet litiumi me anë
te elektrolizës së kloridit të litiumit në piridin. Kjo metodë është shumë e
përshtatshme për laboratorët e vegjël.
Përdorimi
Litiumi përdoret në bateritë dhe akumulatorët e
kualitetit të lartë. Në mjekësipërdoret,
sidomos në formën e kripërave të litiumit si p.sh karbonati i litiumit, simedikament në terapinë e sëmundjeve
psikike afektive bipolare.
Më tutje përdoret si mjet për prodhimin e hidridit
të litiumit dhe amidit të litiumit, si mjet reduktues në kiminë
organike dhe në rafinerinë e metaleve.
Pasi që në krahasim me hidrogjenin mund
të konservohet më lehtë, izotopi i tij 6Li përdoret së bashku me deuterin në
formë të deuterit të litiumit (LiD) apo së bashku me deuterin dhe tritiumin (Li2DT),
si reagens fillues në reaksionin bërthamor të bombës hidrogjenike .
Në fizikën atomike përdoret
shumë, pasi që ka, si metali i vetëm alkalik, një izotop fermjonik, dhe për këtë
arsye përdoret në studimet e efekteve të gazeve kuante si p.sh në teorinë BSC.
Pasi që ka po ashtu një rezonancë të gjerë, mundëson të caktohet sipas nevojës
distanca në mes të atomeve, dhe në këtë rast po për shkak të kësaj rezonance, nuk
është e nevojshme që fushat magnetike të mbahen në mënyrë precize.
Një përdorim i ri teknik vjen nga ndërtimi i aeroplanëve,
ku Airbus ka paraqitur idenë, që në të ardhmen trungu i aeroplanëve të
gjeneratës së re (A350) të ndërtohet nga legurat e litiumit dhe aluminit.
Lidhjet kimike të litiumit
Alumin-hidridi i litiumit
Bromidi i litiumit
Karbonati i litiumit
Kloridi i litiumit
Fluoridi i litiumit
Hidridi i litiumit
Hidroksidi i litiumit
Jodidi i litiumit
Nitrati i litiumit
Oksidi i litiumit
Sapunët e litiumit
Niobati i litiumit
Natriumi
Natriumi është një metal i cili gjendet në
natyrë. Ky element kimik në trupin e njeriut së bashku me klorin formojnë
kripën e kuzhinës me të cilën arrihet kriposja e lëngjeve të njeriut Përndryshe
natriumi merrë pjesë në përbërjen e një trupi normal të njeriut me 0,15%.
Të
dhënat e përgjithëshme
|
|
sodium,
Na, 11
|
|
Seritë
kimike
|
metalet
alkalinee
|
Pamja
|
metal
i bardhë në të argjendtë
|
Pesha standarde
atomike
|
22.98976928(2) g·mol−1
|
Konfigurimi i
elektronik
|
[Ne] 3s1
|
Elektrone për
mbulojë
|
2,8,1
|
Vetitë
fizike
|
|
Faza
|
e ngurtë
|
Dendësia
(rreth t.dh.)
|
0.968
g·cm−3
|
Dendësia
e likuidit në p.sh.
|
0.927
g·cm−3
|
Pika e shkrirjes
|
|
Pika e vlimit
|
|
Pika kritike
|
(extrapolated)
2573 K, 35 MPa |
Nxehtësia e shkrirjes
|
2.60 kJ·mol−1
|
Nxehtësia e avullimit
|
97.42 kJ·mol−1
|
Kapaciteti i
nxehtësisë
|
(25
°C) 28.230 J·mol−1·K−1
|
Vetitë
atomike
|
|
Struktura kristalore
|
kubik
me trupin në qendër
|
Gjendja e oksidimit
|
+1,
-1
(oksid i fortë bazik) |
Elektronegativiteti
|
0.93
(shkalla Pauling)
|
Energjia e jonizmit
(më shumë) |
1st:
495.8 kJ·mol−1
|
2nd:
4562 kJ·mol−1
|
|
3rd:
6910.3 kJ·mol−1
|
|
Rrezja
atomike
|
186 pm
|
Rrezja kovalente
|
166±9 pm
|
Rrezja e Van der
Valsit
|
227 pm
|
Modulet e ndarjes
|
3.3
GPa
|
Modulet e sasisë
|
6.3
GPa
|
Fortësia
e Mohs-it
|
0.5
|
Fortësia e
Brinell-it
|
0.69
MPa
|
Numri CAS i
regjistrimit
|
7440-23-5
|
Kompon-imet e natrium-it
Klouri i natriumit NaCl
Nitrati i natriumit NaNO3
Përdori-mi
Natriumi elementar ka perdorim te gjer sidomos ne
industrin kimike per perfitimin e komponimeve te tij pastaj te kauçukut sintetik
per sinteza te ndryshme organike dhe ne industri te ngjyrave.Natriumi perdoret
edhe ne tekniken e ndriçimit,gjithashtu si mjet i fortë reduktues sidomos per
perfitimin e borit silicit, po ashtu perdoret edhe ne industrine e sapunit, ne
redaktore berthamore dhe ne perçues elektrik.
Kaliumi
Kaliumi është element kimik. Në masen e trupit
të njeriut merr pjesë me 0.35% dhe me këtë sasi arrihet mbajtja në barazpeshë
kimike e lëngjeve në trupin e njeriut, përndryshe sapuni marohet nga kaliumi.
Përbërja
Kaliumi është metal alkalin i butë,sa që mund të
pritet lehtësisht me thikë, ka ngjyrë te bardhë ne të argjendt, në takim me
ajrin ngjyra e argjendt zhduket. Ai është një metal i lehtë dhe për lehtësin e
tij vjen pas litiumit, ka densitet më te vogël se uji.Formula e Kaliumit është
(K)
Kombinimet kimike
Oksidi kaliumit është një bazë e fortë qe ne temperaturën
e ambjentit paraqitet si kristal pangjyrë. Në kontakt me ujin vepron fuqishëm
dhe jep hidroksil kaliumi(KOH).
2K(s) + 2H2O(l) → H2(g) + 2KOH(aq)
Hidroksidi
i kaliumit;
K2CO3 + Ba(OH)2 →2KOH + BaCO3
Kloruri
i kaliumit: KCL
Nitrat
i kaliumit:
NaNO3 + KCL → KNO3 + NaCl
Karbonat
i kaluimit:
K2CO3
Përdorimi
Kaliumi është një element kimik industrial ku gjen
perdorim te gjere. Psh si elektrolit ne baterit alkaline. Përdoret për
prodhimin e fotocelulave që gjejnë përdorim në teknika të televizionit..
Përfitimi
Kaliumi mund të fitohet me elektrolizë të shkrirjes
së klorurit të kaliumit ose hidroksidit të kaliumit
Vetitë
Kaliumi është metal me ngjyrë argjendi me shkëlqim metalik,në
kontakt me ajrin kaliumi oksidohet dhe e humb shkëlqimin. Densiteti i kaliumit
është 0.86 g/cm3. Ky mineral luan një rol thelbësor në kontraksionet e muskujve
dhe të zemrës, por edhe në transmetimin e flukseve nervore. Ato nderhyjnë në
funksionimin neuro-muskular dhe ja pse kaliumi lufton edhe kundër ngerceve.
Kaliumi merr pjesë gjithashtu në funksionimin e gjendrave mbiveshkore që
rregullojnë stresin si dhe në prodhimin e energjisë.
Rubidiumi
Rubidiumi është një element
kimik me simbol Rb dhe numër
atomik 37. Rb është një element i butë metalik me ngjyrë të argjendtë
në të bardhë nga grupi i metaleve
alkaline.
Rubidiumi është shumë i butë dhe shumë reaktiv, me
veti të ngjashme me elementet e tjera të grupit të parë, si
që ështëoksidimi në
kontakt me ajrin.
Komponimet e tij kanë zbatim në kimi dhe elektronikë. Metali i rubidiumit
avullon lehtë dhe ka një rreze të volitshme të absorbimit spektral, çka e bën
një shënjestër të shpeshtë për manipulimin laserik të atomeve.
Rubidiumi nuk duket se është i nevojshëm për ndonjë
organizëm të gjallë. Megjithatë, ashtu si ceziumi, jonet e
rubidiumit nga organizmat e gjallë trajtohet në një mënyrë të ngjashme si me kaliumin: merret
në mënyrë aktive nga bimët dhe qelizat e gjalla shtazore.
Rubidiumi ka një izotop të qëndrueshëm,85Rb.
Izotopi 87Rb i cili përbën gati 28% të rubidiumit në natyrë është paksaradioaktiv,
me një kohë të
gjysëmzbërthimit prej 49 milliardë vjet—më shumë se tre herë më
gjatë se mosha e vlerësuar e universit.
Ceziumi
Ceziumi është një element
kimik me simbolin Cs dhe numrin
atomik 55
Franciumi
Franciumi është një element
kimik me simbolin Fr dhe numrin
atomik 87.
Beriliumi
Beriliumi , kristalor
Berilium është element kimik me
simbol Be dhe numër
atomik 4.
Një element dyvalent , Berilium në natyrë nuk
gjindet i pastër , por i kombinuar me elemente të tjera , mineraleve , xehe. I
lirë është një element gri, i fortë, i lehtë i brishtë metal alkaline-tokësor.
Etimologjia
Emri berilium vjen prej greqishes βήρυλλος, bērullos, beryl,
prej Prakrit veruliya, prejPāli veḷuriya; ] veḷiru ose
, viḷar, "to
become pale," beryl.
Struktura e elektroneve
Kalciumi
Kalciumi është element kimik që në sistemin
periodik e gjejmë me simbolin Ca dhe radhitet si element i 20 me radhë. Metali
i bardhë vizëllues e agjentë dhe në natyrë e gjejmë tek gëlqerja, mermeri,shkumësi dhe tek mineralet e
tjera.
Histori
Kalcium i pastër
Emri "Kalcium" rrjedh nga fjala latine calx-gelqere.
Kalciumi i pastër u zbulua në vitin 1808 nga Sir Humphry
Davy duke bërë avullimin e Hg(ZHIVËS) dhe nga
elektroliza e bërë u përfitua amalgami i kalciumit.Ai
mund të përfitohet edhe me elektrolizen e klorurit te kalciumit te shkrirë.
Nxjerrja
kalciumi ne natyre muk gjendet ne forme te lirë por
ne forme komponimeve si :karbonat kalciumiCaCO3,si sulfat kalciumi CaSO4
SI GIPS CaSO4*2H2O. MUNGESA E KALCIUMIT NE ESHTRA manifestohet me semundjen e
quajtur RAHITIS. mgi gjitha e perqon elekrtricitetin dhe nxetesine
Karakteristikat
Kalciumi është më i butë se plumbi (Pb), por megjithatë nuk mund të pritet
me thikë.Si metal eshte shumë i perhapur ne koren e tokes me pjesmarrje mase
3.4%.Ai ka shkelqim te argjendit. Në ajër, lëviz shpejt. Në ujë reagon
ashpër nën lidhjen me hidroksidi i kalciumit (Ca(OH)2)
si dhe hidrogjenin (H).
Në ajër oksidohet dhe përfitohet oksid i kalciumit si dhe një sasi e vogël
kalciumit nitrit. Gjatë lidhjeve kimike, merr numrin e oksidimit +2. Jonet e
kalciumit janë të ngarkuar me jone dyfishësh pozitive.
Sasi të mëdha të kalciumit përdoren edhe +në
përftimin e gizës dhe qelikut.Qeliqet e trajtuara me kalcium përdoren në
industrinë e automobilave dhe të aeroplanëve por edhe për prodhimin e paisjeve
për eksportimin e naftës.
Magneziumi
Magnezi (Mg) është element kimik dhe gjendet i
lirë në natyrë. Nga djegia e këtij elementi tek fishekzjarrët krijohet një
dritë e bardhë ndriçuese. Në trupin e njeriut normal
magnezi paraqitet me një përqindje prej afro 0,15 %. Kjo sasi përkujdeset
për forcimin dhe ruajtjen e imunitetit dhe gjallërimin e nervave dhe turrjen e
muskujve.
Magnezi i takon grupit të elementeve te bllokut s
me numrin rendor 25 në sistemin periodik. Nga gjithsej 11 izotopet vetëm
izotopi natyral 55Mg është stabil. Magnezi gjendet në të katër format
e allotropeve. Metali me ngjyrë argjenti të mbylltë është lehtë të tretët në
thartësira, tretja e fillon që në ujë. Në ajër digjet në Mg3O4 duke
krijuar lidhjet kimike magnezore.
Xehet më të rëndësishme të magnezit janë gjitha
oksidet natyrore si p.sh.: Pyrolusit-i, MgO2 Magneziti MgOOH, etj.
Për nga shikimi teknik më të rëndësime se magnezi
janë legurat e magnezit.
Gjurmë të magnezit gjinden në qeliza të shumë
kafshëve, shpezët lëkurore përshembull e rezervojnë magnezin me anë të metaleve
tjera në qelizat e stomakut.
Struktura e magnezit
Ka veti të përgjithshme të metaleve. Në formë
pluhuri ose shiriti. Digjet me flakë të ndryshme intenzive. Me me oksigjenin
formon oksidin e magnezit(MgO), me ujin formon hidroksidin e magnezit.
Komponimet kimike
Komponimet e Magnezit jane:
oksidi i magnezit MgO
karbonanti i magnezit MgCO3
sulfati i magnezit MgSO4
Vetitë shëruese të magneziumit
Për magnezin dihet se është mineral esencial i
organizmit tonë, kurse suplemenetet e saj ndihmojnë në parandalimin e
aterosklerozës. Hulumtimet më të reja japoneze kanë zbuluar edhe një veti të
mirë të magnezit, në artritin reumatizmal. Kompania Akokasei ka publikuar
rezultatet e hulumtimit të fundit për jonin e magnezit. Eksperimentet kanë
treguar se magnezi vepron kundër endemës në këmbë dhe ne sistemin
gastrointestinal të shkaktuar nga indometacina. Si përfundim është pohuar se
kripërat e magnezit mund të ndihmojnë në parandalimin e zhvillimit të
artriti...
Xehja
Xehja e magnezit mund të ketë disa ngjyra kështu
dallohen: xehja e magnezit e hirtë (edhe e ndriçueshme), xehja e magnezit e
zezë, xehja e fortë e magnezit gjenden si të përziera. Xehja e hirtë e gjendet
si mineral magnezi i përbërë nga një pjesë magnezi dhe një pjesë Pyrolosit-i,
xehja e zezë e magnezit është një mineral i përzier nga Krytomelan-i dhe
Psilomelani.
Pigmentet e xehes së magnezit janë të shumta. Ndër
to dallohen magnezi i kaftë si pigment magnezi, pastaj cementa e kaltërt apo
pigmenti i i kaftë i xehes së magnezit dhe pigmenti i gjelbërt i magnezit.