Reagimi
ndaj kriminalitetit gjatë historisë
Shoqeria
njerezore gjithmone ka reaguar ndaj krimit.
Krimi
dhe denimi tij jane dukuri qe e kane shoqeruar ate gjate gjithe ekzistences se
saj.
Nder
format e par ate reagimit ka qene “taloni”, i cili shprehej ne shkaktimin te
fajtorit te te njejtit dem me ate qe ai i kishte shkaktuar dikujt ose
hakmarrja,e cila ne komunitetin primitive luante rolin e mbrojtjes se nje fisi
nga nje tjeter.
Forcimi
i shtetit dhe kalimi nga nje etape ne nje tjeter te zhvillimit shoqeror
sebashku me perfeksionimin e shtetit u perpunuan dhe u zhvilluan me tej keto
institute te se drejtes nepermjet krijimit te legjislacionit penal.
Format
kryesore te reagimit te shoqerise ndaj krimit janë ndarë në dy periudha :
A:Periudha e reagimit privat dhe
B: reagimi publik-shtetëror.
Reagimi privat
Ky
lloj reagimi realizohet kur plotesohen dy kushte:
kur mungojne ligjet
ne rastet kur mbizoteron kaosi apo insuficenca e se
drejtes
Kjo forme reagimi ka mbizoteruar dhe eshte shfaqur ne
jeten e fiseve te ndryshme ne te gjithe boten ne formen e mentaliteteve ”dhemb
per dhemb”, hakmarrjes, gjakmarrjes,kompozicionit(pajtimi me shperblim).
Fillimisht
ky reagim kishte karakter individual por me vone :
me zhvillimin e shoqerise primitive dhe
forcimin
e shoqerizimit te jetes,
bashkesite
me lidhje gjaku krijuan reagimin e perbashket jo vetem ndaj pesonave te
vecante,por edhe ndaj fiseve qe u perkisnin, duke e kaluar kete reagim nga
gjenerata ne gjenerate.
Nder format e njohura te reagimit privat permendim:
përzënia ose dëbimi nga bashkësia
hakmarrja dhe gjakmarrja
kompozicioni apo demshperblimi
Debimi
Perfaqesonte nje denim te rende
Detyronte personin te jetonte I vetmuar larg pjestareve
te familjes , grupit ose fisit;
Vendimi per debimin mund te jepej ndaj :
Personit;
bashkepunetoreve te tij, familjareve; ndaj te gjithe fisit
Debimet
ishin me karaktere te ndryshme:
debim nga fisi; debim nga fshati; debim nga territori;
Hakmarrja
dhe gjakmarrja
Jane karakteristike per vendet e Ballkanit
Hakmarrja eshte shkaktimi I demit ndaj nje personi apo
prones se tij si reagim ndaj demtimit qe ka pasuar prej tij;
Gjakmarrja eshte lloj hakmarrje por qe konsiston ne
larjen e gjakut per personin e vrare, pra vrasjen e tij ose te pjestareve te
familjes se tij;
Permendin disa kanune qe I kane rregulluar deri ne imtesi
procedurat reaguese dhe kushtet perkatese te ketyre reagimeve si psh : kanuni I
Lek Dukagjinit; Kanuni I Skenderbeut; Kanuni I Laberise etj ;
Demshperblimi
Eshte pagesa ne formen e shperblimit financiar ose
material per demin qe I kishte shkaktuar personit si rrjedhoje e veprimit
kriminal;
Shembull te ketij shpreblimi: bageti
me bageti; ose shperblim material ose financiar sipas demit;
Reagimi publik
Shfaqet e para te ketij reagimi ishin kufizimet e
zbatimit te zakoneve te reagimit privat ;
Ne fillim funksioni I tij ishte shpagimi, frikesimi I
popullates per te mos perseritur me veprime te tilla ;
Bazoheshin ne keto aplikime: denim me vdekje; burgime;
denime trupore; tortura te ndryshme fizike; denime me pune te rende; denime
morale; debime masive; denime pronesore .
Ragimi publik ≠ reagimi privat
Karakteri Instituciona I reagimit nepermjet dhenies se
denimit nepermjet gjykates;
Karakteri individual I reagimit nepermjet denimit te
personit fajtor
Karakteri represiv I reagimit qe lidhet me kufizimet e te
drejtave te kriminelit;
Karakteri social I shtresave apo klasave qe kane fuqine e
reagimit publik
Sanksionet penale dhe ekzekutimi i tyre
Sanksionet penale janë masa të shtrëngimit të parapara me
dispozita pozitive ligjore të cilat aplikohen ndaj kryesve të veprave penale me
të cilat shoqëria mbrohet nga kriminaliteti.
Aplikimi i të gjitha sanksioneve penale në një shtet
sipas dispozitave penale quhet sistem i sanksioneve penale.
Sanksionet penale si masa mbrojtëse cilësohen mjetet për
pengimin e kriminalitetit sigurimin e rendit shoqëror nga atakimet e rrezikshme
dhe kundërligjore të individëve dhe grupeve të caktuara.
Sanksionet penale janë polivalente për nga funksionet e
tyre dhe pluraliste për nga llojet dhe struktura e tyre.
Denimi eshte mase e shtrengimit shteteror e caktuar me
vendim gjykate per personat qe shpallen fajtor ne kryejen e nje vepre penale e
parashkuar nga KP dhe realizohet ne formen e burgimit apo ne formen e kufizimit
te te drejtave dhe lirive te pjesshme te keryre personave.
Denimi jepet me qellim :
qe te vendoset drejtesia sociale,
te korrigjohet personi dhe
te parandalohet kryerja e veprave te tjera
penale.
Sistemi i denimeve perfaqeson teresine e llojeve te
denimeve kryesore dhe plotesuese qe caktohen kunder personave qe deklarohen
fajtore per kryerjen e veprave penale te parashkikuara ne KP.
Ne numrin e denimeve qe nuk lidhen me heqjen e lirise
jane gjobat, denimet plotesuese dhe ato alternative te denimit me burgim.
Për personat që kanë kryer krime jepen këto dënime
kryesore:
1.
Me burgim të përjetshëm
2.
Me burgim
3.
Me gjobë
Për
personat që kanë kryer kundërvajtje penale jepen këto dënime kryesore:
1.
Me burgim
2.
Me gjobë