Millosh Gjergj Nikolla
Permbajtja
1.Migjeni
2.Jeta
dhe veprimtaria
3.Poezitë
e tij
4.Veprat
e tij
5.Temat qe trajton Migjeni
Migjeni Migjeni lindi më 13 tetor 1911 në Shkodër në
një familje ortodokse. Mbiemri i Millosh Gjergj Nikollës vjen nga gjyshi i tij
Nikolla Dibrani nje shqiptar i ardhur nga krahina e Rekës (sot në Maqedoni) ku
ishte pjesë i komunitetit ortodoks që lindi një emër tjetër në lëmin e poezisë,
Josif Jovan Begerin. Nikolla Dibrani ishte larguar nga krahina e lindjes në
gjysmën e dytë të shek. XIX dhe u zhvendos në Shkodër ku punoi si murator dhe
më vonë u martua me Stake Milanin nga Kuçi. Para se të vdiste në 1876, u bë me
dy djem: Gjergjin (1872-1924), i ati i Milloshin dhe Kriston Gjergji, i ati,
zotëronte një bar dhe ishte një anëtar shumë i respektuar i komunitetit. Vlen
për tu përmendur zgjedhja e tij si përfaqësues i Shkodrës në Kongresin e
Beratit më 1922 (ku u shpall Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë nga Fan
Noli). Gjergji ishte i martuar martua me Sofia Kokoshin (e ëma Migjenit) në
1900. Më 1910 Gjergji zuri një ushqimore dhe dhjetë vjet më vonë, kur vdiq
baxhanaku Ilia Trimçev, mori ëmbëltoren e tij, të cilën e mbajti gjersa vdiq,
më 21 mars 1924, në moshën pesëdhjetë e dy vjeç. Në këtë dyqan e ndihmoi fëmija
i parë i shtëpisë, Nikolla, që pati lindur më 30 tetor 1901 dhe vdiq një mot
pas t'et nga pleuriti. E ëma vdiq që në 1916 duke lënë gjashtë fëmijë (dy djem
e katër vajza). Si i shoqi, Sofia gëzonte nam të mirë në rrethet shoqërore dhe
ish edukuar në seminarin katolik të Shkodrës, të drejtuar nga murgesha
italiane. E dërrmuar nga këto fatkeqsira që e pllakosën njëra pas tjetrës, vdiq
më 1926 edhe gjyshja tetëdhjetëvjeçare. Ndër gjashtë fëmijët, Milloshi dhe e
motra më e vogël, Ollga, u shkolluan në shkollën fillore serbe në Shkodër .
Shtëpia ku lindi poeti nuk ekziston më prej shumë vitesh. Ajo ishte e ndërtuar
në oborrin e shtëpisë së Trimçeveve dhe pikërisht kjo shtëpi u bë edhe Muzeu i
Migjenit nga viti 1961 deri në vitin 1993.
Jeta dhe veprimtaria Arsimin fillor e mori në
qytetin e lindjes në një shkollë serbo-ortodokse dhe nga 1923 deri më 1925 u
shkollua në Tivar ku vetëm në serbisht ka notën mirë, ku e motra Lenka ishte
shpërngulur martuar atje me Llazar Jovanin, familja e të cilit e kishte origjinën
nga Kavaja. Daja, Jovan Kokoshi, e lajmëroi se i pati nxjerrë bursë për në
gjimnazin e Manastirit. U nis atje në vjeshtë të 1925. Pasi përfundoi
semi-maturën më 1927 me rezultate të mira, për vjetin shkollor 1927-1928,
kundër dëshirës së tij, e regjistruan në Seminarin ortodoks "Jan Shën
Teologu" po në atë qytet. Në gjimnazin e Manastirit ka po t'atillë notë në
serbisht, në histori e fizikë, dhe "mjaftueshëm" në matematikë; në
zell ka notën tre. Edhe në seminar gjatë vitit të parë Milloshi ka vetëm
"mirë" në serbisht, greqisht, latinisht, frëngjisht, porse vitin e
dytë në gjithë këto gjuhë, sikundër edhe në rusisht, qëndron "shumë
mirë"; vetëm në letërsinë kishtare ka "mirë" dhe "i
shkëlqyer" në pedagogji, metodikë, gjimnastikë, dhe në këngë. Në klasën e
tretë zbret përsëri në "mirë" në gjuhët klasike dhe në mësimin
kryesor, "Shkrimet e Shenjta". Në latinisht as në klasën e katërt s'e
ka përmirsuar notën, porse tani është i shkëlqyer në rusisht dhe shumë mirë në
greqisht; notën "mirë" e ka në "Dogmatikë" (teologji), në
psikologji e logjikë. Në vjetin e pestë, në të fundit, është shumë mirë në
latinisht dhe pergjithësisht vetëm "mirë" në mësimet fetare të
Seminarit. I ka dhënë rëndësi gjuhëvet frëngjisht e rusisht, me të cilat
lexonte drejtpërdrejt autorët më të vështirë. Në diplomën e lëshuar prej
drejtorisë së shkollës më 18 qershor 1932, cilësohet "bir i Gjergjit,
tregtar". Me atë "Dëftesë Pjekurie" e shpalli kandidat t'aftë
për shërbim kishtar, për mësim të fesë dhe për studime intelektuale të larta në
fakultetet universitare. Me dëftesën e pjekurisë në xhep, Milloshi u nis më 22
qershor 1932 nga Manastiri për në Tivar, tek e motra, Lenka. Në pasaportën që
pati marrë në Manastir prej konsullatës shqiptare lexohen shënimet e
titullarit: "Shtati i lartë, balli i rregullt, sytë gështenjë, hunda e
rregullt, goja normale, flokët gështenjë, mjekra e mustaqet e rruara, ngjyrae
bardhë, shenja të veçanta s'ka". Në vitet 1933-1937 punoi si mësues
filloreje në Vrakë, Shkodër dhe në Pukë. Kjo është edhe koha kur zhvilloi
veprimtarinë letrare. Shkrimet e para i botoi më 1934, bashkëpunoi në revistat
"Iliria", "Bota e re" etj. Më 1936 veprat e veta poetike i
përmblodhi në librin "Vargje të lira", të cilin censura nuk e la të
qarkullojë. Takon Petro Markon para se ai të nisej për në Spanjë. Kalon një
verë me rioshin Lazër Radi, gjë që do frymzonte këtë të fundit t'i kushtonte
një libër kujtimesh. Nga fundi i vitit 1937 shkoi në Itali për tu shëruar nga
sëmundja e mushkërive. La në dorëshkrim një pjesë të rëndësishme të prozës së
tij.
Migjeni kishte bindje të përparuara për kohën e tij,
me të cilat filloi të brumoset që në bankat e shkollës nën ndikimin e veprave
të autorëve përparimtarë. Punën si shkrimtar e nisi kur në letërsinë shqiptare
po forcohej rryma demokratike me shkrimet e tij realiste, thellësisht novatore
nga brendia dhe forma, dha ndihmë të madhe në zhvillimin e saj të mëtejshëm. Në
themel të veprimtarisë së Migjenit qëndron aspirata për një botë të re, ku
njerëzit e thjeshtë të jetojnë të lirë dhe të lumtur me dinjitet njerëzor dhe
pa frikë për të nesërmen. Ky humanizëm aktiv përshkon tej e ndan veprën e tij.
Në poezitë e para, si "Zgjimi", "Të birt' e shekullit të
ri", "Shkëndija", "Shpirtënit shtegtarë", etj. pakënaqësia
e thellë ndaj realitetit çifligaro-borgjez dhe ëndrra e autorit për një të
ardhme të bukur u shpreh me figura të gjalla romantike. Poeti u ngrit kundër
amullisë shoqërore dhe forcave që mbanin vendin në errësirë ("kalbësinave
që kërkojnë shejtnim"). Kritika e rreptë e gjendjes së rëndë të vendit u
gërshetua në këto vepra me dëshirën e zjarrtë për "një agim të lum e të
drejtë kombëtar", me grishjen për të luftuar për ditë më të bukura. Për
zhvillimin e Migjenit si shkrimtar është karakteristik kalimi i tij i shpejtë
nga romantizmi revolucionar në realizmin kritik. Pasqyrimi i varfërisë së
thellë të masave zë vend qendror në botimet e Migjenit për shkrimtarin kishte
rëndësi të madhe shoqërore që të dilte në dritë sa më qartë humnera e
vuajtjeve, ku e kishte hedhur popullin regjimi reaksionar. Heronjtë e veprave
të tij më të mira ("Bukën tonë të përditshme falna sot",
"Bukuria që vret", "Mollë e ndalueme", "Legjenda e
misrit", "A don qymyr zotni ?", etj.) ishin të papunë që
rropateshin gjithë ditën për të nxjerrë kafshatën e gojës, malësorë që qëndronin
në zgrip të jetës, të mjerë që nuk u kishte ecur në jetë dhe ishin flakur
jashtë shoqërisë. Në "Poemën e mjerimit", veprën e tij më të shquar,
Migjeni përshkroi në tablo të gjallë dhe rrëqethëse të gëlltitjes së vështirë
të masave të shtypura dhe të shfrytëzuara, të venitjes së tyre fizike nën
grushtin e mjerimit, që sundonte në vend dhe mbrohej nga monarkia
çifligaro-borgjeze. Në një varg shkrimesh, si "Zoti të dhashtë" etj.,
Migjeni fshikulloi ashpër indiferentizmin e klasave të kamura ndaj vuajtjeve që
hiqte populli. Shtresat e privilegjuara Migjeni i pasqyroi kryesisht në jetën e
tyre vetjake, ai tregoi moralin hipokrit dhe despotizmin që karakterizonte
marrëdhëniet e tyre familjare ("Të çelen arkapijat", "Studenti
në shtëpi"). Në "Studenti në shtëpi" vuri në lojë inteligjencien
borgjeze, si forcë e paaftë për të luftuar për ideale të larta. Migjeni goditi
haptazi dhe me forcë artin dhe shtypin zyrtar ("Kanga skandaloze",
"Programi i një reviste", "Novelë mbi krizën" etj.)
Skamorët, të cilët i urrenin shtypësit, por ende nuk guxonin të ngriheshin
kundër tyre, Migjeni i pasqyroi me simpati të thellë. Në skicat "Luli i
vocërr" dhe sidomos te "Zeneli", shkrimtari vuri në dukje
aftësitë intelektuale të masave dhe dëshirën e zjarrtë për ndryshime në gjendjen
e tyre shoqërore. Shkrimtari tregoi edhe shfaqjet, sado të zbehta të protestës
së tyre ndaj padrejtësisë shoqërore ("Mollë e ndalueme"). Rrëfimi i
thjeshtë dhe konciz, imtësitë, që zbulojnë thelbin e dukurisë, fryma polemike,
psikologjizmi i hollë, prirja për t'i dhënë personazhet me disa viza, figurat
poetike shprehëse, ironia - këto janë veçoritë kryesore të stilit të Migjenit.
Shkrimet e tija lanë gjurmë të dukshme në letrarët e rinj të kohës.
Poezitë e tij 1. Migjeni - Baladë Qytetse 2. Migjeni
- Blasfemi 3. Migjeni - Dy Buzë... 4. Migjeni - Ekstaza Pranverore 5. Migjeni -
Frymëzim I Pafat 6. Migjeni - Hidhet E Përhidhet 7. Migjeni - Kanga E Dhimbës
Krenare 8. Migjeni - Kanga E Përndimit 9. Migjeni - Kanga E Rinis 10. Migjeni -
Kanga E Të Burgosunit 11. Migjeni - Kanga Që S'kuptohet 12. Migjeni - Kanga
Skandaloze 13. Migjeni - Kanget E Pakendueme 14. Migjeni - Lagja E Varfun 15.
Migjeni - Luli I Vocer 16. Migjeni - Lutje 17. Migjeni - Malli Rinuer 18.
Migjeni - Mbas Tryezës 19. Migjeni - Melodi E Këputun 20. Migjeni - Ndeshja 21.
Migjeni - Nën Flamujt E Melankolisë 22. Migjeni - Një Natë 23. Migjeni - Një
Natë Pa Gjumë 24. Migjeni - Poema E Mjerimit 25. Migjeni - Recital' Malsorit
26. Migjeni - Rezignata 27. Migjeni - Shpirtënt Shtegtarë 28. Migjeni - Sonet
Pranveruer 29. Migjeni - Të Birtë E Shekullit Të Ri 30. Migjeni - Të Lindet
Njeriu 31. Migjeni - Vetmia 32. Migjeni - Vetvrasja E Trumcakut 33. Migjeni -
Vjeshta Në Parakalim 34. Migjeni - Vuejtja 35. Migjeni - Z.b. 36. Migjeni -
Zgjimi
Veprat e tij Vepra e tij nuk eshte thjesht nje
argument letrar per analize ,por nje projekt politik ,shoqeror ,qe njerisht
asnjehere nuk u u be I dikujt e askush nuk pati guxim te perqafoje. Sepse poeti
me keqdashje eshte vene ne nje Kulle Babiloni ,duke na u bere te besojme ,se po
I behej nje nder duke e trajtuar si perendi te letrave shqipe. Ne fakt , nuk
eshte bere gje tjeter vecse eshte izoluar ne ate kulle qellimshem ,sipaa nje
projekti famekeq ,por fatmiresisht te deshtuar. Njerzit qe e kane dashur dhe e
duan , nk kane per ta besuar kurre qe ai ka qene nje mit apo perendi .Kush e do
me te vertet e do afer vete ,tokesor , te prekshem pra. Don ta marre neper duar
, don ta “shkatarroje “ e pastaj ta rindertoje me dashuri.Per kete ka bevoje
Migjeni sot , me e zhveshe prej atyre rrobave te vjetra qe aq ngushte I rrine
.Ajo kornize me te cilen e kane rrethuar eshte burg per te ,e vepra e tij nuk
mund te jete ai qiell I copetuar prej kangjelles se hekurt te dritare se
burgut.
Temat qe trajton Migjeni Temat sociale që Migjeni
trajton janë therëse, sepse pena e tij është e mprehtë. Në poezinë e tij,
seksualiteti që konsumohet në skamje kthehet në një monstër, që gjë tjetër nuk
arrin të riprodhojë përveçse skamje te mëtejshme. Në këtë seksualitet, ato që
bashkohen nuk janë personat, por trupa veç prej mishit që shpirtin e kanë
humbur në kërkimin e përhershëm të gjërave që nuk arrihen kurrë. Prej këtu
tradhtia e “bashkë me tradhti motivi zë fillin/ e pena e poetit me të zhvillon
vjershën”. Migjeni flet për tradhtitë që rëndom konsumohen rrugëve e
shtretërve, pa dallim, si bija të varfërisë. Por Migjeni flet edhe për
tradhëtinë si pasojë e hipokrizisë, për tradhëtinë e viteve të çiltra të
fëminisë, që nuk kthehen më e vetëm në kujtesë mbeten të virgjëra. Ndërsa
përditë damkosen edhe momente që akoma nuk i kemi jetuar. Kështu, kumbonat e
vjetra na kanë folur për një Migjen që ka jetuar dikur, por që nuk jeton më; që
ka shkruajtur poezi e për këtë ka një vend nderi nëpër antologjitë tona; një
Migjen të mirë e të butë, se i paangazhuar politikisht e i mbi të gjitha i
pafe. Po pse atëherë, ai vetë shkruan, se si gjindet në skajin e kundërt të po
të njëjtit litar me murgeshën në Kanga skandaloze? E sikur ai ta dinte sa shumë
e kemi keqkuptuar në të gjitha këto, do të na përgjigjej me vargjet e veta, ku
përgjigjen e dyshimeve ekzistenciale, e kërkon, jo rastësisht, tek një gjel...
që mua më pëlqen shumë të besoj se është gjeli biblik... “Dergjem n’errësinë pa
gjumë dhe pa dritë.../ Askush nuk më ndigjon, çirrem kot me kot.../ Hesht more
hesht! Por qindro o shpirt./ …Gjel, rren a s’rren? Cila asht fjala jote?/ Kur
ti këndon thonë se asht afër drita…/ Por unë s’besoj sonte në fjalët e kësaj
bote.
Kanga E Rinis Rini, thueja kangës ma të bukur që di!
Thueja kangës sate që të vlon në gji. Nxirre gëzimin tand' të shpërthejë me
vrull... Mos e freno kangën! Le të marri udhë. Thueja kangës, rini, pash syt e
tu... Të rroki, të puthi kanga, të nxisi me dashnu me zjarrm tand, rini... Dhe
të na mbysi dallga prej ndjenjash të shkumbzueme q'i turbullon kanga. Rini,
thueja kangës dhe qeshu si fëmi Kumbi i zanit te përplaset për qiellë dhe të
kthejë prap te na - se hyjt ta kanë zili e na të duem fort si të duem një
diell. Thueja kangës, Rini! Thueja kangës gëzimplote! Qeshu, rini! Qeshu! Bota
asht e jote. MILLOSH GJERGJ NIKOLLA
MILLOSH GJERGJ NIKOLLA
