.jpg)
Tema: “Politika
e mbështetur tek fuqia, si lindin konfliktet midis shteteve” Nëntemat:
Politika
ndërkombëtare si luftë për pushtet
Dobësimi
i pushtetit politik
Cilatdo
qofshin synimet themelore të politikës ndërkombëtare, pushteti është gjithnjë
qëllimi parësor.
1.
Jo çdo veprim që kryen një vend në raport me një vend tjetër është i natyrës
politike.
2.
Jo të gjitha vendet janë në çdo kohë në të njëjtën shkallë të angazhuar në
politikën ndërkombëtare (ndryshon masa e përfshirjes, janë të papriturat
e fuqisë, transformimet kulturore).
Dallimet
midis pushtetit dhe ndikimit.
Pushteti
politik është raporti psikologjik midis atyre që e ushtrojnë atë dhe atyre mbi
të cilët ai ushtrohet.
Ndërsa
ndikimi rrjedh nga tre burime:
· shpresa
për përfitime
· frika
nga dëmtimet
· respekti
apo dashuria për njerëzit dhe institucionet
Ndikimi
mund të ushtrohet përmes
1. Rendit
2. Kërcënimeve
3. Autoritetit
apo karizmës së një njeriu
4. Autoritetit
apo karizmës së një institucioni
5. Ose
nga një kombinim i secilës prej tyre
Në
bazë të kësaj duhet të bëhen katër dallime që janë:
1.Dallimi
midis pushtetit dhe ndikimit
2.Dallimi
midis pushtetit dhe forcës
3.Dallimi
midis pushtetit të përdorshëm dhe të papërdorshëm
4.Dallimi
midis pushtetit të ligjshëm dhe të paligjshëm
Shpjegime
1.Dallimi
midis pushtetit dhe ndikimit
Këshilltari
i kryeministrit të shqipërisë për arsimin e këshillon atë për ndjekjen e
politikave të caktuara arsimore por ama mbetet vetëm në nivelin e këshillimit
asgjë me tepër, nuk ka tagrin ta urdhërojë atë, ndërsa kryeministri nga ana
tjetër ka të drejtë ta urdhërojë dhe ti imponojë vullnetin e tij me anë të
formave të ndryshme të ndikimit
2.Dallimi
midis pushtetit dhe forcës
Pushteti
politik duhet të dallohet nga forca në kuptimin e ushtrimit të dhunës fizike.
Nëse nis një luftë e armatosur mes dy shtetesh atëherë pushteti politik
zëvëndësohet me atë ushtarak.
3.Dallimi
midis pushtetit të përdorshëm dhe të papërdorshëm
Lehtësia
e përdorimit të armëve bërthamore e bën të nevojshëm të bëhet dallimi midis
pushtetit të përdorshëm dhe të papërdorshëm. Lufta me shumë zero- Të
gjitha palët e përfshira në rivalitet apo konflikt dhe pse e zotërojnë armën
bërthamore nuk e përdorin dot sepse e dinë që dëmi që do vinte nga përdorimi i
saj do të ishte aq i madh sa në çdo rast do dalësh i humbur. Lufta bërthamore
mes shteteve që e zotërojnë armën bërthamore smund të ketë fitues, prandaj dhe
quhet luftë me shumë zero.
4.Dallimi
midis pushtetit të ligjshëm dhe të paligjshëm
Pushteti
i përdorur nga një oficer policie që kontrollon sipas një urdhëri për kontroll
është krejtësisht i ndryshëm nga pushteti i një hajduti që kryen të njëjtin
veprim duke kërcënuar me armë.
Dobësimi
i pushtetit politik
Politika
ndërkombëtare është domosdoshmërisht luftë për pushtet. Xheremi Bentham besonte
se konkurenca për kolonitë ishte në themel të të gjitha konflikteve botërore.
Kobdeni dhe Prudoni ishin të bindur se heqja e barrierave tregtare ishte i
vetmi kusht për vendosjen e një harmonie të përhershme mes vendeve. Për Marksin
dhe pasuesit e tij në themel të mosmarrëveshjeve dhe luftës ishte kapitalizmi.
Gjatë shekullit të XIX-të liberalët kudo kishin bindjen se politika për pushtet
dhe lufta ishin mbetje të një sistemi të vjetëruar qeverisjeje dhe se fitorja e
demokracisë mbi absolutizmin dhe autokracinë do të siguronte fitoren e
harmonisë botërore dhe paqes së përhershme ndaj politikës për pushtet dhe
luftës.
Dobësimi
i pushtetit politik
Kohët
e fundit bindja se lufta për pushtet mund të eleminohet nga skena ndërkombëtare
është e lidhur me përpjekjet e mëdha për organizmin e botës si Lidhja e Kombeve
dhe Organizata e Kombeve të Bashkuara.
Lufta
për supremaci
Është
universale në kohë dhe në hapësirë si një fakt i pamohueshëm nga përvoja. Nuk
mund të mohoet se gjatë gjithë historisë pavarësisht nga kushtet shoqërore,
ekonomike dhe politike shtetet janë përballur njëri me tjetrin në rivalitetin
për pushtet. Por nëse joshja për pushtet nuk mund të braktiset kudo në
botë: Ata që mund të shërohen prej saj vetëm sa do të binin viktima të
pushtetit të të tjerëve.
Dy
burimet e dobësimit të pushtetit politik
1.
Filozofia e shekullit të XIX-të.
2.
Përvoja amerikane.
Shpjegime
Shekulli
i XIX-të çoi në dobësimin e politikave për pushtet si rezultat i zhvillimeve të
brendshme. Karakteristike ishte dominimi i klasave të mesme nga aristokracia
dhe duke u nisur nga kjo filozofët e kohës identifikuan kundërshtimin ndaj
politikës aristokratike me armiqësine ndaj çdo lloj politike
Përvoja
amerikane. Identifikimi i politikës për pushtet me qeverinë e aristokratëve
gjeti mbështjetje në përvojën amerikane. Kjo mund të gjendet në tre elemente të
kësaj përvoje:
1.
Natyra unike e Amerikës.
2.
Izolimi i kontinentit nga qendrat e konfliktit botëror.
3.
Anti-imperializmi i ideologjisë politike amerikane.
Ushtrimi
i fuqisë nga shtetet në marrëdhëniet me njëri - tjetrin quhet real politik ose
thjesht politikë e mbështetur te fuqia.
Fuqia
shpesh përkufizohet si aftësia për të bërë që një aktor tjetër të bëjë atë çka
në kushte të tjera nuk do ta kishte bërë. (ndikimi)
Karakteristikat
që bëjnë që një shtet të jetë i fuqishëm janë: madhësia pra territori, niveli i
të ardhurave, forcat e armatosura, numri i popullsisë, GDP e një shteti etj.
Është veshtirë të flasësh për fuqinë e një shteti në mënyrë absolute sepse dhe
këndvështrimet e gjykimit mbi fuqinë ose variablat janë të ndryshëm. Gjithsesi
mund të flasim për fuqi relative dhe kjo shpesh mund të shërbejë për të
shpjeguar përfundimin e një konflikti të armatosur.
Rëndësia
e fuqisë sipas Morgenthau: “... shtetarët mendojnë dhe veprojnë nga pikëpamja e
interesave të përcaktuara si fuqi”. Në kuptimin pozitiv, fuqia mund të
përcaktohet si kapaciteti i një individi ose grup individësh për të modifikuar sjelljen
e individëve ose grupeve të tjerë, ashtu siç ai dëshiron (influencë). Në
kuptimin negativ, është aftësi për të parandaluar të tjerët për të ndikuar tek
sjellja e tij (autonomi).
Kriteret
sasiore për kualifikimin e një shteti si i madh ose i vogël, tregonin shkallën
në të cilën një shtet do të kërkonte të ndikonte në jetën jashtë mjedisit të
tij të drejtpërdrejtë. Duke folur nga pikëpamja e fuqisë, vogëlsia mund të
karakterizohet si mundësia për të krijuar si një ndikim, ashtu edhe një deficit
në autonomi.
Përveç
ndarjes bazë midis influencës dhe autonomisë, duhet të dallohen edhe
dimensionet e fuqisë materiale. Transferimi i resurseve të fuqisë nga një fushë
në tjetrën lidhet me transferimin e kostove. Kompleksiteti në rritje i mjedisit
ndërkombëtar ka ndikuar gjithashtu edhe në resurset e fuqisë.
Organizatat
ndërkombëtare sigurojnë një mjet të përsosur për kombet e vogla për të ndikuar
në mjedisin e tyre të sigurisë. Dilema tradicionale e shteteve të vogla qëndron
në kontradiktën midis influencës dhe autonomisë. Shtetet e vogla kanë më shumë
interes se shtetet e tjera për të përmirësuar impaktin e vendimeve të tyre në
fushën e politikës së lartë. Por n.q.s shtetet e vogla arrijnë të ushtrojnë
influencën e tyre nëpërmjet zgjidhjeve institucionale, ato rrezikojnë një
humbje të autonomisë.
KONCEPTI
I FUQISË KOMBËTARE, MODELIN STRUKTUROR DHE KONTEKSTIN E SAJ.
Fuqia
është një koncept tepër i paqartë.
Është
aftësi për të imponuar një veprim të dëshiruar përballë qëndresës që mund ëe
bëhet nga pala kundërshtare.
Nënkupton
bindjen (detyrimin) e kundërshtarit duke përdorur ndikimin dhe autoritetin.
Përfundimet
e dëshiruara mund të arrihen edhe me anë të institucionalizimit të autoritetit.
Modelet
strukturore të fuqisë: Fuqia vetë nuk ka staturë reale dhe mund të shfaqet
në shumë mënyra. Morgenthau e përkufizon fuqinë si “kontroll i njeriut ndaj mendjes
dhe veprimeve të njerëzve të tjerë” dhe “marrëdhënie psikologjike ndërmjet
atyre që e ushtrojnë atë dhe atyre ndaj të cilëve ushtrohet. Fuqia është një
koncept dinamik, komponentët e së cilës kanë ndryshuar në mënyrë të
konsiderueshme gjatë shekujve modern. Fuqia ushtarake është përdorur gjithnjë
si një nga mjetet e politikës. Në epokën e balancës së fuqisë së Europës
klasike, llogaritja e fuqisë mbështetet në mekanizmat e ndryshëm, të aleancës,
koalicionit dhe kompensimin, në përdorimin e armëve dhe zhvillimin e luftës si
mjet popullor, por gjithashtu mjeti i fundit. Wallerstein, i përshkruan
përbërësit e fuqisë në fillimet e sistemit shtetëror modern si: (1) tregtia;
(2) fuqia ushtarake; (3) financat publike; (4) burokracia efektive; (5) blloku
hegjemon.
Konteksti
i Fuqisë Kombëtare: Fuqia kombëtare është kontekstuale në kuptimin që ajo
mund të matet vetëm në kontekstin e një kuadri të veçante të marrëdhënieve
ndërkombëtare dhe ndaj aftësive të aktorëve të tjerë shtetëror dhe jo
shtetëror. Fuqia mund të vlerësohet vetëm në bazë të të gjithë elementeve të
saj dhe duke e krahasuar këtë me një aktor ose aktore të caktuar dhe duke patur
parasysh situatën në të cilën përdoret fuqia. Ekuacioni i fuqisë në
marrëdhëniet ndërkombëtare nuk është asnjëherë i qëndrueshëm dhe permbajtja e
fuqisë kombëtare është në ndryshim të vazhdueshëm.
Elementët
Shoqëror të Fuqisë
Elementet
Shoqëror janë: Ekonomik, ushtarak, politikë, psikologjik dhe informimi
Ekonomik.
Ekonomik:
Zhvillimi
dhe aftësia (kapaciteti) ekonomik janë dy hallka kyçe, tepër të rëndësishme si
për elementet natyror ashtu dhe ato shoqëror të fuqisë kombëtare. Zhvillimi
ekonomik në një vend buron nga elementet shoqëror të fuqisë, qofshin ato
modernizimi politik dhe arsimimi (edukimi) i gjerë formal, lëvizshmëria
shoqërore e gjeografike dhe gadishmëria e pranimit të novacionit.
Ekonomitë
e brendshme të fuqishme, prodhojnë fuqi kombëtare jo ushtarake në arenën
ndërkombëtare. Fuqia e ekonomisë së vendit ka ndikim të drejtpërdrejtë në
llojshmerinë, elasticitetin dhe kredibilitetin e zgjedhjeve ekonomike
ndërkombëtare.
Rritja
e ndërvarësisë ka krijuar ndryshime të mëdha në elementin ekonomik të fuqisë
kombëtare. Ekonomitë kombëtare janë bërë më të varura në tregëtinë dhe tregjet
financiare ndërkombëtare, të cilat janë bërë vërtetë globale nga pikpamja e
veprimtarisë. Nga ana tjetër, kjo e bën më të vështirë për një vend që të rrisë
nivelin e interesave afat-shkurtër apo të koordinojë politikën e tij monetare
me aktorët e tjerë ndërkombëtare.
Elementi
Ushtarak:
Fuqia
ushtarake është treguesi i saktë i fuqisë kombëtare.
Fuqia
ushtarake është më shumë se tërësia e personelit, paisjeve dhe armatimit.
Lidershipi,
morali dhe disiplina gjithashtu mbeten faktor vital të fuqisë ushtarake.
Cilësia
e teknologjisë së armëve është bërë një faktor shumë i rëndësishëm për të
gjitha vendet në periudhën e arritjeve të mëdha e të shpejta shkencore.
Teknologjia nuk është një ilaç mrekullibërës automatik për arritjen e fitoreve
të shpejta dhe me humbje të vogla, veçanërisht në mungesë të udhëheqjes së
qartë politike dhe një strategjie koherente.
Elementi
Psikologjik:
Përbëhet
nga vullneti dhe morali kombëtar, karakteri dhe shkalla e integrimit kombëtar.
Është
elementi më jetëshkurtër i fuqisë shoqërore, i cili në mënyrë të përsëritur
është bërë shkak që vendet me fuqi ekonomike dhe ushtarake superiore të jenë
mundur ose politikat e tyre të dështonin nga përballja me aktorë më pak të
aftë.
Vullneti,
gatishmëria dhe morali kombëtar përcaktohen si shkallë e vendosmërisë që
manifeston çdo aktor në përmbushjen e objektivave të brendshëm dhe të jashtëm.
Shkalla
integrimit i referohet thjesht sensit të përkatësisë dhe identifikimit të
popullit të vendit.
Elementi
i Informimit:
Revolucioni
i komunikimit, ka marrë një vrull të ri në dekadat e fundit.
Zhvillimi
i komunikimit dhe aksesi në informacion, më tepër se kudo, ka gjetur përdorim
në zhvillimin e luftës.
Në
fushën thjesht ushtarake, mbizotërimi në informacion mund të krijojë sinergji
operacionale duke bërë të mundur sistemeve që sigurojnë njohjen dhe kuptimin e
fushës së luftimit, të rrisin nivelin e komandim-kontrollit dhe krijon forcën e
saktë për tu integruar në të ashtëquajturin “sistem i sistemeve”.
Kompresimi
(ngjeshja-permbledhja) e nivelit strategjik, operativ dhe taktik të luftës, me
parë konsiderohej si hallkë e veçantë komandimi dhe e përgjegjësive
funksionale. Në të ardhmen, komandanti do të përballet me një detyrë shumë më
komplekse, atë të njohjes së veprimeve që ndodhin njëkohësisht në të tre
nivelet e luftës dhe bashkimin e tyre në gjykime të kujdesshme që rezultojnë
nga shqyrtimi tradicional në nivel operativ se në cilat luftime e beteja
taktike të marrësh pjesë, tu bashkohesh dhe cilave tu shmangesh.
Elementët
natyrorë të fuqisë kombëtare (Gjeografia, Popullsia dhe Burimet).
Gjeografia: faktorët
gjeografik ndikojnë në aftësitë dhe parashikimin për të ardhmen e vendit.
Vendosja, në veçanti, lidhet ngushtë me politikën e jashtme të shtetit. Shtetet
vulnerable kanë patur të bëjnë me shumë probleme, madje dhe deri me humbjen e
ekzistencës kombëtare. Në të kundert, Britania e Madhe, Shtetet e Bashkuara të
Amerikës dhe Japonia kanë qenë të mbrojtura nga masa të mëdha uji përgjatë
gjithë historisë së ekzistencës së tyre. Lidhja ndërmjet politikës së jashtme
dhe vendosjes gjeografike, në të vërtetë është kaq e rëndësishme, sa në
shekullin e kaluar ajo u bë shkak për lindjen e gjeopolitikës si fushë më vete
studimi. Në ekstremin e tyre më të lartë, gjeopolitika mund të krijojë tundim
në lidhje me “Besimin e gabuar të Faktorit të Vetëm” të Morgenthaut ose siç ka
ndodhur në shkrimet e Karl Haushoferit ku shtrembërohet në një lloj metafizike
politike me thirrje për hapësirë jetike kombëtare të mjaftueshme. Vendosja
gjeografike është e lidhur ngushtë me klimen, e cila, ka një efekt të madh në
fuqinë kombëtare. Shtetet më të varfër ekonomikisht dhe më të dobët në aspektin
e fuqisë kombëtare gjatë kohëve moderne kanë qenë të gjitha të vendosura jashtë
zonës së klimës së butë, qoftë kjo në tropik ose në zonën e ftohtë.
Popullsia: madhësia,
prirjet dhe struktura demografike përbëjnë një aspekt të rëndësishëm të fuqisë
kombëtare. Një popullsi e madhe është një kërkesë apo parakusht i nevojshëm,
por jo një garanci e vetvetishme e rritjes së fuqisë. Prirjet në rritjen dhe
zvogëlimi i popullsisë mund të kenë një ndikim të madh në fuqinë kombëtare.
Struktura e popullsisë, është shumë e rëndesishme për zhvillimin e kombeve, ku
rëndësi të veçantë merr përqindja e popullsisë në grupin me produktiv, që në
përgjithësi konsiderohet të jetë diku ndërmjet moshës 18 dhe 45 vjeç, që mund
të plotësojnë më mirë nevojat e industrisë dhe forcave të armatosura të vendit,
si dhe të krijojnë brezin e ardhshëm.
Burimet
Natyrore: sasia e madhe e burimeve natyrore është thelbësore për një shtet
modern që të zhvillojë luftë, për të vënë në veprim bazën e tij industriale, si
dhe për të shpërblyer aktorët e tjerë ndërkombëtarë nëpërmjet tregëtisë dhe
ndihmës, ose me produkte industriale moderne ose në lëndë të parë. Por keto
burime, janë shpërndarë në mënyre jo të barabartë rreth globit dhe po bëhen
gjithnjë e më shumë të pamjaftueshme si rrjedhojë e konsumit dhe kerkesës
gjithnjë në rritje. Për më tepër, ashtu si dhe në rastin e pronësisë ndaj
vendeve strategjike, edhe zotërimi fizik i burimeve natyrore nga një vend i
caktuar nuk është domosdo një burim i garantuar i fuqisë, derisa ky vend të
mund t’i zhvillojë burimet që zotëron dhe të ruajë kontrollin politik mbi shfrytëzimin
e tyre. Përkundrazi, shtetet me organizata të mëdha industriale dhe
infrastrukturë prodhuese tradicionalisht kanë qenë në gjendje të shndërrojnë
fuqinë potenciale të burimeve të tyre natyrore në fuqi kombetare reale,
megjithatë shumë pak vende janë të vetë-mjaftueshëm në aspektin e burimeve
natyrore. Së fundi, kemi një mungesë furnizimi me materiale strategjike që janë
të domosdoshme për teknologjinë e lartë dhe armët moderne. Një ndër rrjedhojat
e këtij pakësimi të lëndëve të para ka qenë shfaqja e fundit të detit, me
rezervat e tij të naftës dhe magnezit, si një skenë e konkurrencës
ndërkombëtare, ku vendet me një vijë të gjatë bregdeti dhe me ujra të gjera
territoriale kanë më tepër avantazhe.
