PROJEKT LËNDA: LETËRSI
LASGUSH PORADECI ,ZOG I QIEJVE !!
OBJEKTIVAT — Njohja me veprën dhe autorin. — Analizë e disa prej veprave të tij. — Dallim i elementeve moderne dhe stilit të
Lasgushit. LASGUSH PORADECI —
Lasgush Poradeci (Llazar Gusho) u lind në Pogradec në një familje që kishte
ndihmuar lëvizjet patriotike. Poradeci është poeti lirik që solli në letërsinë
shqiptare një ndjeshmëri të vecantë të fjalës, poezisë. Krijimtaria poetike e
tij
dallohet në tri aspekte kryesore: në poezinë filozofike, patriotike dhe
erotike. —
Llazar Sotir Gusho i njohur nën pseudonimin Lasgush Poradeci, lindi më 27
dhjetor të vitit 1899 në Pogradec, Shqipëri dhe vdiq më 12 nëntor të vitit
1987, poet dhe shkrimtar shqiptar. — Mbas mbarimit të shkollës fillore në Pogradec shkoi
ne Liceun Rumun të Manastirit . Në 1915 në Pogradec duke e lënë Liceun
pambaruar. Shkon ne Athine dhe regjistrihet ne liceun francez. — Atje sëmuret nga mushkëritë dhe për dy vjet qëndron
i shtruar në sanatoriumin "Sotiria". Përsëri nuk e mbaron liceun.Në
vitin 1921 ai shkoi në Bukuresht (Rumani], për të vazhduar studimet e lëna
përgjysëm. Duke qenë pa bursë dhe pa asnjë ndihmë, ai u detyrua të punonte dhe
njëkohësisht të studionte. Në Bukuresht ai u lidh me lëvizjen atdhetare të
kolonisë shqiptare, u miqësua me Asdrenin e atdhetarë të tjerë shqiptarë dhe u
zgjodh edhe sekretar i përgjithshëm i Kolonisë. — Në Rumani, duke dhënë provimet mori bacalaureatën
në Silistra. Në verën e vitit 1924 Qeveria e Fan Nolit i dha bursë dhe ai
regjistrohet në Universitetin e Gracit (Austri) në Universitetin Karol Francik
dhe në 1934 përfundon studimet e larta në Grac (Austri) në Fakultetin e
Filologjisë Romano-Gjermane dhe fiton titullin Doktor-Profesor. VEPRAT E TIJ — Lasgush Poradeci është poeti i parë modern shqiptar
dhe një nga lirikët më të mëdhenj shqiptarë të shek. XX. Dy librat e tij
poetikë “Vallja e Yjeve” dhe “Ylli i zemrës” u botuan në vitet ’30. Poezia e
tij qëndron larg së qeni romantike dhe e angazhuar në krahasim me poezinë e
periudhës së Rilindjes Kombëtare. Ajo dallohet nga mendime të thella, ndjenja
labirintike e ide
të fuqishme universale.
Kjo poezi solli një ndjeshmëri të re në letërsinë shqiptare të viteve ’30, një
kërkim të thellë gjuhësor të formës e një figuracion të rrallë stilistik. Në të
gjitha poezitë e Lasgushit shprehet hapur koncepti se artisti i madh krijon për
vete dhe misioni i artit të tij është t’i transmetojë lexuesit kënaqësi e
mesazhe estetike. MOTIVET E POEZIVE TË TIJ — Lasgushi nuk e ndan poezinë në mënyrë skematike
sipas motiveve kryesore, por në bazë të frymëzimit dhe të konceptimit që ka ai
për secilin cikël. Aty dallohen poezitë e peisazhit, poezitë e dashurisë dhe
poezitë filozofike. Në thelb të gjitha poezitë e tij janë poezi meditative-
filozofike. Krijimin e tij Lasgushi e mbështet në katër figurat elementare:
qiellin, dheun, ujin e zjarrin, të cilat janë temat e përhershme të poezisë së
tij. LIRIKAT E TIJ Lirika filozofike — Në lirikën filozofike poeti mediton se mundja e
vdekjes nuk arrihet duke ikur, por duke u ballafaquar me të. Kjo ide qëndrore e
të tjera meditime poetike shpalosen në triptikun e poezive simbolike të tij. Në
lirikat filozofikë të tij duket shumë qartë sistemi i ngritjes piramidale i
emocionit e i shprehjes gjuhësore. Ndër to mund të përmendim: “Zemra e
Vdekjes”, “Gjeniu i anijes”, “Lundra dhe flamuri”, “Vdekja e Nositit”,
“Përjetësia” etj. —
Lirikat e peisazhit —
Lirikat e tij të peisazhit në pamje të parë duken si poezi përshkruese
peisazhi, por në fakt ato janë poezi, ku shfaqjet e jashtme janë shprehje të
trazimeve të brendshme shpirtërore. Duke përdorur elementë natyrorë e të
peisazhit poeti shpreh dhimbjen e madhe njerëzore e poetike për tema të
caktuara. —
Lirikat e dashurisë
Lasgushi i këndon dashurisë, jo si emocion,
por si fuqi themelore jetësore, si fuqi tokësore e qiellore. Te ato tingëllon i
vecantë zëri i tij, figuracioni origjinal dhe variantet e ndryshme të ndjenjës
së thellë. Lasgushi shkruante vepra brilante për dashurinë duke gërshetuar
magjinë, erotiken, universalizmin, modernitetin dhe njëherazi frymën autoktone
të mbështetur tek poezia popullore e kultivuar. Erosi jepet më shumë në ujërat
e ëndrrës. Në veprat e tij, ai përfshiu modernitetin duke dhënë praninë e
pikturës, muzikës në ndërtimin e lirizmit poetik dhe duke dhënë kështu tiparet
simboliste të krijimtarisë së vet. Në letrat shqipe deri te Poradeci nuk
ekzistojnë projekte kaq të stërholluara, që krijojnë një pasqyrim aq të thellë
të erosit njerëzor. Erosi është i projektuar më së tepërmi në ujërat e ëndrrës.
Onirikja te Lasgush Poradeci nuk është vetëm një prosede letrare, por dhe një
model pjellor i njohjes, i kuptimit të ekzistencës, një pikënisje për përftimin
e raporteve të çuditshme midis reales dhe ideales, individuales dhe kozmikes,
vdekjes e jetës dhe, mbi të gjitha, midis erosit dhe qenies njerëzore .
RISITË E POETIKËS SË
LASGUSHIT Në vëllimin “Vallja e yjeve”
si rrallëherë në poezinë shqipe vjen një magji e pastër e një gjuhe simboliste
e cila nëpërmjet renditjes logjike të mendimit objektiv-poetik sjell fillesat e
lirikës moderne shqiptare. Tek “Vallja e yjeve” Lasgushi përpiqet në mënyrë të
vazhdueshme për reformimin e gjuhës së pastër shqipe. Në vëllimin “Vallja e
yjeve” shkrimtari jep një gjendje vetëdijeje konkrete përmes një gjuhe të
ngjyrosur dhe simbolike. Poezia ishte tempulli shpirtëror dhe meditativ i
Lasgush Poradecit. Çdo ndjenjë e pasqyronte në mënyrë origjinale si p.sh:
dashurinë, të cilën e ndjen dhe e kupton si një fuqi të pashtershme. Rëndësia e
poezisë së Poradecit qëndron në reformimin që ai i bëri lirikës në poezinë
shqipe si në formë ashtu edhe në përmbajtje. Në një periudhë tepër të vështirë
për të ai nxori poemat filozofike e erotike: “Mbi ta”, “Kamadeva”, “Ekskursioni
teologjik i Sokratit”. Lasgushi kështu krijoi poetikën origjinale, në të cilën
ngrihet një univers emocionesh, idesh e idealesh, në të cilën vendosi botën
shqiptare. Me Lasgush Poradecin ndodh, në fakt, një modifikim struktural në
retorikën e poezisë shqipe. Nëse deri te Poradeci ligjërimi kishte një patos të
jashtëm,nëse mesazhi poetik konfigurohej në një sasi të madhe informacioni
tëtransmetuar lexuesit, përmes autorit të vëllimit “Vallja e yjeve”, lirika
bëhet,në radhë të parë, shprehja e një gjendje vetëdijeje konkrete, përmes një
gjuheme ngjyrim afektiv. ORIGJINALITETI I TIJ — Me veprat poetike “Vallja e yjeve”dhe “Ylli i
zemrës”, ai krijoi një sistem unik poetik. Poezia e tij për gjuhën shqipe njeh
figurën origjinale, formën e re dhe ndjeshmërinë e papërsëritshme në letërsinë
tonë. Ai përdor magjinë e gjuhës, tiparin themelor të letërsisë moderne. Qëllim
ndoshta jo në vetvete i poezisë së tij, por i arritur, ishte vizioni sistemor
mbi letërsinë shqipe dhe letërsinë botërore, duke i parë këto në një
bashkëlidhje funksionale me njëra-tjetrën. Ai proklamonte domosdoshmërinë e një
vështrimi tërësor mbi letërsinë dhe të një vepre në sintezë, pra një formë dhe
një përmbajtje që mund të arrihet vetëm përmes intuitës. Ai solli një model
krejt të ri të lirikës në poezinë tonë, duke e trajtuar atë si problem
filozofiko-estetik, ndaj dhe zgjidhja që ai ofron përmes vargjeve është
absolute. Koncepti prej reformatori mund të konceptohet bazuar në shenjën e
veçantë të ndjeshmërisë, që ai e sintetizon në formë dhe përmbajtje. Lasgushi
përdorte gjuhën metaforike. Ai ia doli që nëpërmjet muzikalitetit të vargut
(aliteracionit, onomatopesë, rimave) të realizojë tiparet stilistike të
estetikës simboliste. Gjithashtu mbështetja në folklor është prirje e tillë, por
ndoshta në një kuptim më naiv. Autori në poezinë e tij përdor fjalë që lidhen
me dukuritë dhe jo me sendet; reflekton perceptimin dhe jo vëzhgimin apo
prekjen e tyre. Ai e refuzon gjuhësisht vendngjarjen dhe kohën e ndodhjes, duke
krijuar hapësira e shtrirje universale në poezinë e tij. MODERNITETI I TIJ
Lasgush Poradeci, duke
bërë pjesë në peizazhin modern evropian, mbart edhe tipare moderne që do të
dallohen në jetën kulturore të kontinentit. Ligji që përcakton stilin e
konceptuar si “vizion” nuk gjenerohet nga subjekti apo tema e veprës, dhe as
nga gjuha artistike tradicionale. Me veprën e tij, poezia shqipe njohu praninë
e pikturës dhe muzikës në ndërtimin e lirizmit poetik më shumë se çdoherë më
parë. Lasgush Poradeci na hap portën e një jete të re në poezinë shqiptare, një
frisson nef, siç pat thënë Viktor Hygoi për veprat e Bodlerit, lind e rritet në
lëmin e këngës shqiptare një stil i ri, të cilin do ta kërkosh më kot ndër
poetët e tjerë shqiptarë, por më kot edhe ndër shkrimtarët e huaj nga shkaku i
origjinalitetit që shquan këtë poet djalosh. Kuteli ka thënë për Lasgushin:
Arti i tij i detyrohet vetëm e vetëm artit-mjeshtër të veprës Lasgushiane, e
cila prej shumë vitesh e ka robëruar me bukuritë e saj të pashoqe në
literaturën shqipe PËRFUNDIME —
Me Lasgush Poradecin, lirika shqiptare mund të konsiderohet si një dukuri
evropiane për nga niveli i ligjërimit poetik origjinal. Ai paraqitet si poet me
shpirt modern dhe evropian. Tek universi poetik i L. Poradecit hasim si te
rrallëkush në poezinë shqipe, një magji të pastër të gjuhës shqipe, të forcave
magjike të tingujve, që japin thirrjet e jetës nëpërmjet zanoreve; në radhitjen
objektive njeriu, jeta, Zoti,përjetësia; në radhitjen logjike
gruaja-burri-androgjenia, të lidhur të gjithë së bashku nëpërmjet erosit,
dashurisë si thelb i jetës, si dhe nëpërmjet vdekjes si rruga drejt
përjetësisë, afektive nëpërmjet cilësimeve. Poezia e Lasgush Poradecit është
krijuesja e një hapësire kombëtare, më së shumti nga pikëpamja gjuhësore.
Idilet e përmallshme të një jete të pastër, mendimet filozofike, kënga për
vendlindjen dhe posaçërisht për liqenin marrin jetë në një mjedis
morfologjikisht të pastër shqiptar. Gjuha shqipe është vetëdija e ndërdija e
tij dhe e gjithë kombit shqiptar.
