Procesi
i të shkruarit akademik
Nënçeshtje:
1.
Fazat në të cilat kalon procesi i shkrimit akademik.
1.1.
Parashkrimi
1.2.
Planifikimi
1.3.
Shkrimi dhe rishkrimi i dorëshkrimeve
1.4.
Të shkruarit përfundimtar.
2.
Teknikat për mbledhjen e informacioneve
2.2.
Intervistimi.
2.3.
Mbajtja e ditareve, shënimeve
2.4.
Konsultimi dhe këshillimi
1.
Fazat në të cilat kalon proçesi akademik.
Të
shkruarit akademik ndryshon nga shkrimet e tjera si ato personale, letrare,
gazetareske apo biznesi dhe kjo shpjegohet pjesërisht nga qëllimi dhe mënyra e
të shkruarit. Të shkruarit kërkon zgjedhjen e fjalëve dhe struktura të
rregullta gramatikore. Toni i një shkrimi mund të jetë serioz, personal,
jopersonal. Ai duhet të jetë sa më objektiv. Proçesi it ë shkruarit akademik
kalon nëpër katër faza kryesore:
1.1
Parashkrimi
Kjo
fazë fillon me zgjedhjen dhe ngushtimin e një teme. Nëse bëhët fjalë për
një temë specifike, ajo çka trajtohet është e kufizuar, ndërsa nëse është një
temë paronamike (temë e përgjithshme dhe e gjërë) subjekti duhet ngushtuar.
“Kjo mundëson thellimin në një a dy probleme, duke shmangur trajtimin
sipërfaqësor të shumë çështjeve”.1 Ngushtimi i temës drejt një teme
specifike bëhet me qëllim që të shkruhet në mënyrë më të qartë dhe të plotë.
Shembull:
Tema
e përgjithshme: “Kontributi i gjuhëtarëve shqiptarë”
Tema
specifike: “Kontributi i Nobert Joklit në gjuhësinë shqiptare”
Tema
shumë specifike: “kontributi i Nobert Joklit në fushën e albanologjisë”
Model
për specifikimin e një teme të përgjithshme
Media dhe
problemet (tema bosht)
Përdorimi i
fjalëve të huaja në media (tema specifike)
Përdorimi i
fjalëve të huaja në median vizive (tema më specifike)
Përdorimi
i fjalëve të huaja në edicionet e lajmeve (temë shumë specifike)
Pas zgjedhjes së temës dhe ngushtimit, hapi tjetër në këtë fazë është lindja e
ideve. Kjo realizohet përmes një procesi të quajtur Brainstorming (përkthehet
“stuhi truri” - është një teknikë që u kërkon studentëve të mendojnë rreth një
çështjeje pa u shqetësuar për idetë që u lindin), i cili lejon të shkruhet më
shpejt dhe kursen kohë në fazat e mëvonshme të procesit të të shkruarit.
Tri
janë teknikat më të dobishme për të nxjerrë idetë kryesore (për brainstorming):
a)
Listimi / është një teknikë përmes së cilës mendohet për temën dhe bëhet një
listë me fjalë ose shprehje që vijnë në mendje. Qëllimi i saj është të
prodhohen sa më shumë ide në një kohë të shkurtër.
b)
Shkrimi i lirë / është një aktivitet, në të cilin shkruhet në mënyrë të lirë
rreth një teme. Duke shkruar një ide lindin ide të tjera. Ka të bëjë me
prodhimin e sa më shumë ideve pa u kushtëzuar nga rregullsitë gramatikore,
logjike apo organizimit të saktë. Sa më shumë të shkruhet në mënyrë të lirë aq
më shumë ide do të lindin.
c)
Kllaster (përkthehet “harta e mendimeve” - nxit studentët të mendojnë lirshëm
dhe hapur rreth një çështjeje) / është një tjetër teknikë që mund të përdoret
për të prodhuar ide. Në qendër shkruhet tema, pastaj ide pas idesh të lidhura
zinxhir.
Model
i teknikave brainstorming
Tema:
Përdorimi i fjalëve të huaja në edicionet e lajmeve
a)
Listimi
Në
edicionet e lajmeve përdoren:
-
Anglicizma
-
Italianizma
Fjalët
e huaja përdoren kryesisht nga politikanet dhe gazetarët.
b)
Shkrimi i lirë
Në
median vizive dëgjomë gjithnjë e më shumë fjalë të huaja, sidomos në edicionet
e lajmeve. Këto fjalë dëgjohen kryesisht në fjalimet e politikanëve dhe për
rrjedhojë edhe tek gazetarët që përmbledhin ligjeratat e tyre. Si mund t’i shmangim?
Me të vërtetë nuk kemi fjalë shqipe që t’i zëvendësojmë?
c)
Kllasterizimi
Përdorimi
i fjalëve të huaja në edicionet e lajmeve
Ndikimi
i përdorimit të fjalëve të huaja tek dëgjuesit
Fjalë
të huaja që duhen zëvëndësuar
3.1.
Anglicizma
3.2.
italianizma
1.2
Planifikimi
Faza
e dytë është planifikimi (vendosja e një rregulli mbi shënimet e bëra gjatë
listimit, shkrimit të lirë dhe kllasterit duke i analizuar ato). Idetë e
organizuara në një skicë kllasteri bëjnë që ato të paraqiten në çështje dhe
nënçështje mbi të cilat planifikohet të shkruhet në fazat e mëvonshme të punës
krijuese. “Nuk mund të shkruajmë për diçka pa pasur një tërësi të dhënash, të
cilat do të bëhen object analize”.2
Detyrë
parësore në këtë fazë të shkruari është leximi i sa më shumë shkrimeve rreth
kësaj teme, për disa arsye:
-
Të mos biem në plagjiaturë (“koherenca” ka të bëjë me organizimin logjik të
tekstit, me mënyrën se si gjykimet dhe arsyetimet lidhen mes tyre).
-
Të kemi sa më shumë informacione që të mos biem në përsëritje.
-
Skedimi i literaturës ndihmon në një shkrim më të mirë të temës.
1.3
Shkrimi dhe rishkrimi
a)
Shkrimi i dorës së parë
Pasi
është bërë leximi i literaturës përkatëse për temën dhe skedimi i materialeve
fillohet hartimi i dorëshkrimit (drafti i parë).
Punimi
duhet të ketë strukturën bazë me një hyrje, zhvillim dhe përfundim.
-
Fillimisht shkruhet fjalia bazë.
-
Duhet lënë hapësirë në të dy anët e letrës që të vendosen shënime kur të
lexohet punimi.
-
Shkruhen paragrafët sipas planifikimit, ku idetë janë të ndara në çështje dhe
nënçështje. Qëllimi kryesor është që të jepet sa më shumë informacion.
b)
Rishkrimi i përmbajtjes dhe i organizimit
Rishkrimi
bëhet për të përmirësuar shkrimin. Punimi kontrollohet nga ana e përmbajtjes dhe
organizimit, duke përfshirë unitetin, koherencën dhe logjikën.
Gjatë
kësaj faze duhet:
-
Të shtohen ose të hiqen fjalë duke synuar që mendimet të paraqiten në mënyrë të
qartë, me efikasitet dhe në një formë interesante.
-
Gjatë rishikimit të parë duhet të korrigjohet vetëm përmbajtja dhe organizimi.
-
Të lexohen paragrafët me kujdes. Të vendosen shënime në hapësirat boshe për
pjesët që duhen përmirësuar.
-
Të shihet logjika ee përgjithshme dhe koherenca. Idetë e shkruara duhet të
kuptohen me lehtësi nga lexuesi.
-
Paragrafi duhet të ketë një fjali bazë dhe kjo fjali të ketë një fokus qendror.
-
Të shihet uniteti. Të hiqen fjalitë që nuk e mbështesin fjalinë bazë.
-
Fjalia bazë është e zhvilluar me detaje mbështetëse të mjaftueshme. Secili
paragraf duhet t’i japë lexuesit informacionin e mjaftueshëm për të kuptuar
idenë kryesore.
-
Përdorimi i shenjave për të bërë ndryshime.
-
Të shihet nëse paragrafi ka fjalinë mbyllëse.
-
Rishikimi i paragrafit duke marrë parasysh të gjitha shënimet e bëra gjatë
leximit të parë.
Kështu,
përftohet drafti i dytë.
c)
Shkrimi i dorës së dytë
Hapi
tjetër është korrigjimi nga ana gramatikore, e strukturës dhe pikësimit.
Gjatë
kësaj faze duhet:
-
Kontrolli i secilës fjali për saktësinë dhe plotësinë, nuk duhet të ketë fjali
pa kuptim.
-
Kontrolli i fjalive për përdorim të saktë të kohëve të foljeve.
-
Kontrolli i shenjave të pikësimit, përdorimi i shkronjës së madhe, etj…
-
Përfitimi i larmisë leksikore (zëvendësimi ose perifrazimi i fjalëve që
përsëriten).
d)
Redaktimi i shkrimit të dytë
Kjo
fazë është mirë të realizohet pas një periudhe pushimi, në mënyrë që shkrimi të
shihet me objektivitet. Ao ka të bëjë me anën e përmbajtjes dhe anën gjuhësore
të një shkrimi.
Punimi
duhet të shihet në tërësinë e tij:
-
A trajtohet tema me një fillim, zhvillim dhe përfundim?
-
A është shkrimi i kuptueshëm për lexuesin?
-
A ka rrjedhë logjike dhe kronologjike?
-
A ka përsëritje fjalësh apo idesh?
-
A e paraqet mbyllja synimin e autorit, të parashtruar në paragrafin hyrës?
e)
Korrektimi
Korrektimi
ka të bëjë me përcaktimin e formave të sakta drejtshkrimore dhe gramatikore, si
edhe njësimin e trajtave të ndryshme grafike që janë paraqitur në tekst
(citime, skema, bibliografi etj.).
1.4
Shkrimi përfundimtar
Së
pari, duhet të shihet realizimi i të gjitha ndryshimeve të shënuara në draftin
e dytë. Pas rileximit të kopjes përfundimtare ende mund të bëhet ndonjë
ndryshim. Duke qënë një proces i vazhdueshëm, të shkruarit i nënshtrohet
përshtatjeve deri në formën përfundimtare.
Kontrolli
përfundimtar që i duhet bërë punimit ka të bëjë me:
-
Strukturën e fjalisë
-
Koherencën
-
Gramatikën
-
Fjalorin
Teknikat
për mbledhjen e informacioneve
Pasi
keni bërë një listë të ideve që do të trajtoni në shkrimin tuaj, shpesh
kërkohet të hulumtoni burime të ndryshme në mënyrë që informacioni i përfshirë
në ese apo detyrë kursi të jetë sa më i saktë dhe i plotë. Për këtë arsye
përdoren teknika të ndryshme për mbledhjen e informacioneve:
2.1.
Pyetjet
Gjithnjë
mund të përdoren pyetje të tilla si: Kush? Çfarë? Kur? Ku? Pse? Si? pothuajse
në çdo temë. Këto pyetje ju ndihmojnë t’i drejtoheni temës siç bën një gazetar,
duke e vënë atë në prespektiva të ndryshme që mund të krahasohen me
njëra-tjetrën.
2.2.
Intervistim
Shpesh
qëllimi që i kemi vënë vetes kërkon më shumë informacion se ç’mund të gjendet
në formë të shkruar. Prandaj janë të rëndësishme edhe intervistat me ekspert të
temës tuaj. Intervistimi mund të ndahet në tre etapa:
a)
Përcaktimi i personit të duhur për intervistë.
Është
vetë tema e zgjedhur e cila përcakton se cilin person duhet të zgjidhni. Mund
të zgjidhni një profesor, ligjvënës, shoqata qeveritare, jo qeveritare që
merren më këtë çështje, etj…
b)
Përgatitja për intervistën.
Mësoni
sa më shumë në lidhje me personin që do të intervistoni. Fillimisht duhet ta
kontaktoni dhe t’i shpjegoni se:
-
Kush jeni ju.
-
Pse po kontaktoni me të.
-
Pse e keni zgjedhur pikërisht atë për intervistë.
-
Temën e intervistës.
-
Dëshironi të lini një datë, vend dhe orar për intervistën (në varësi të
mundësive të tij).
-
Do ta lejoni të shikojë draftin tuaj para se të dorëzohet.
Përgatisni
një listë pyetjesh për të intervistuarin tuaj. Është e rëndësishme që pyetjet
të jenë specifike dhe të drejtpërdrejta, jo të përgjithshme.
Gjatë
intervistimit duhet të mbani parasysh disa pika:
-
Jini të sjellshëm dhe të sigurtë. Kujtohuni se keni shkuar për të mbledhur
informacion, kështu që mos kini turp të pyesni për gjëra që kanë lidhje direkte
me temën tuaj.
-
Përdorni listën e pyetjeve që keni përgatitur.
-
Lëreni të intervistuarin të flasë. Mos u përpiqni ta habisni me njohuritë
tuaja.
-
Jini objektivë. Mos jepni opione tuaja mbi çështjen. Ju jeni atje për të marrë
informacion, jo për të debatuar.
-
Disa përgjigje çojnë në pyetje shtesë. Mos hezitoni t’i pyesni. Nëse nuk ia
drejtoni këto pyetje kur ju lindin, më vonë mund t’i harroni fare.
-
Kur i intervistuari del nga tema, bëhuni gati që me pyetje specifike dhe të
drejtpërdrejta ta ktheni në temë.
-
Merrni vetëm shënime të shkurtra që do t’ju ndihmojnë ta kujtoni intervistën më
vonë. Mos i kërkoni të intervistuarit të ngadalësojë të folurin që ju të jeni
në gjëndje të merrni shënime të detajuara. Diçka e tillë mund të harxhojë kohe,
por edhe të shqetësojë mendimet e tij/saj.
-
Shpesh përdorimi i regjistruesit është i papërshtatshëm duke qënë se influencon
folësin dhe duhet transkriptuar.
2.3.
Marrja e shënimeve.
Qëllimi
i marrjes së shënimeve është të përmbledhë informacionin e nxjerrë nga
hulumtimi i materialeve. Sfida më e madhe gjatë këtij procesi është përpunimi i
shkurtuar i mendimit të dikujt tjetër me fjalët tuaja, pa shtrembëruar mendimin
origjinal. Që kjo të arrihet duhet që të lexoni me shumë vëmendje, sepse që të
kuptosh idetë e një tjetri, duhet që së pari t’i kuptosh ato. Sigurohuni që
shënimet që merrni, të jenë të kuptueshme për ju edhe më pas. Mos humbisni
qartësinë për hir të shkurtësisë. Kujdes mos e kopjoni burimin fjalë për fjalë.
Mund të perifrazoni idetë dhe konceptet bazë të autorit original por mos
ndryshoni dy-tre fjalë formalisht sepse do të ishte plagjarizëm. Kur kemi të
bëjmë me një pikë të rëndësishme, lejohet ta citoni fjalë për fjalë, por
duke vendosur thonjëzat në fillim e fund të shprehjes, duke e shoqëruar me
gjithë informacionin e duhur mbi burimin.
Rregullat
mbi marrjen e shënimeve:
-
Zgjidhni idetë dhe konceptet kryesore dhe shkruajini në skeda shënimesh.
-
Krijoni shkurtimet tuaja personale.
-
Përdorni shifrat në vend të fjalëve për numrat.
-
Bëni kujdes të shënoni të gjithë emrat, datat dhe përkufizimet.
-
Vendosni shenja dalluese për çështjet e paqarta. Mund të shënoni me një “*”
ndonjë shënim që nuk e kuptoni dhe mendoni se duhet shtjelluar më tej.
-
Kontrolloni saktësinë e shënimeve tuaja para se të dorëzoni materialin original.
2.4.
Mbajtja e ditareve
Ditaret
mund të jenë dy llojesh; të thjeshtë e personalë me strukturë minimale, ku të
përfshihet data dhe mendimet e çastit rreth ditës që sapo u mbyll, duke nxjerrë
në pah momentet më interesante. Lloji tjetër ka një strukturë më të detajuar,
ku përfshihet data, vendi, tema për të cilën po shkruani, informacioni që ka
lidhje me temën, si dhe komentet personale që kanë lidhje me të. Modeli i parë
ju ndihmon të kujtoni se kur ka ndodhur ngjarja dhe si keni reaguar ndaj saj, ndërsa
përmes modelit të dytë do të jeni në gjëndje të përdorni informacionin e dhënë
ose t’i ktheheni burimit për informacion më të detajuar, që ju nevojitet për
shkrimin e një eseje apo detyre kursi.
2.5.
Konsultimi
Ndodh
që mund të jeni konfuz ose keni shumë pak informacion mbi temën tuaj. Prandaj
mund të jetë i rëndësishmën në këtë pikë konsultimi. Ai është një proces që
realizohet me pedagogun/en, kolegët apo persona të tjerë që mund të dinë diçka
rreth temës. Konsultimi do t’ju vlejë për të diskutuar idetë tuaja, si dhe për
t’ju dhënë informacione të mëtejshme në lidhje me temën që po shtjelloni.
