Karl Marks dhe Frederik Engels Socializmi dhe nacionalizmi;
Manifest i partisë komuniste
JETA DHE VEPRA E TIJ
Karl Heinrich Marks lindi më 5 maj të vitit 1818 në Trier, Gjermani dhe vdiq më 14 mars të
vitit 1883 Londër, Britania e Madhe. Ishte një filozof, ekonomist
politik dhe organizues revolucionar i Shoqatës Ndërkombëtare të
Punëtorëve. Ndërsa Marks merrej me një gamë të gjerë problemesh, puna e
tij më e famshme analizon historinë e luftës së klasave, e përmbledhur
në linjën e parë të Manifestit Komunist
"Historia e gjithë shoqërisë ekzistuese është historia e luftës së klasave."
Karl Marks lind në një familje të pasur
dhe progresive çifutësh në Trier, Prusi. Babai i tij, Herschel,
pasardhës i një linje të gjatë familjesh çifute, konvertohet në të
Krishterë në mënyrë që të ketë mundësinë të bëhet avokat. Familja Marks
kishte shume shokë intelektuale dhe artistë të cilët i vizitonin shpesh
Marksët gjatë rinisë së Karlit.Më 1835 Marks regjistrohet në
Universitetin e Bonn-it për të studiuar drejtësi. Aty bashkohet me
Klubin Taverna e Trier ku gjatë një periudhe mbante dhe postin e
presidentit. Vitin pasardhës, babai e detyron të transferohet në
shkollën më serioze dhe të orientuar akademikisht, në Berlin.
Në Berlin Marksi fillon të interesohet
për filozofinë dhe bashkohet me një grup studentësh dhe profesorësh të
rinj të njohur si "Hegelianët e Rinj". Për shumë prej tyre, të
ashtuquajturit "Hegelianët e majtë", të ndarë nga përmbajtja teologjike e
teorive Hegeliane, kjo ishte një armë e fuqishme për të kritikuar fenë
dhe politikën e kohës.
Disa anëtarë të këtij qarku krijuan një
analogji midis filozofisë post-Aristoteliane dhe asaj post-Hegeliane.
Filozofi gjerman Karl Marksi u bë një nga mendimtarët më me ndikim të
shekullit të 20-të. Marks dhe Engels dy filozof me ndikim te
jashtezakonshem per kohen te cilet së bashku ndërtuan dhe zhvilluan
teoritë e socializmit, kapitalizmit dhe ndryshimin historik.
Teoritë më me ndikim të Marksit, dy veprat e tij:
Manifesti i partisë Komuniste (1848)
Kapitali (1867).
Teoritë e Marksit ishin të diskutueshme
dhe debati i shkaktuar, bëri që të dëbohej nga Gjermania. Ai u vendos në
Paris, Bruksel dhe në fund në Londër.
TEORIA E MARKSIT
Marksi besonte se të gjitha ndryshimet
historike ishin shkaktuar nga një seri lufte klasash mes '' borgjezise
dhe proletariatit” Kapitalizmi pershkruan nje sistem ekonomik në të
cilin mjeti i prodhimit (të tilla si toka, fabrikat) janë pronë private.
Borgjezia, klasa e mesme dhe të lartë
kanë pushtet ekonomik dhe politik. Ata kanë tokën dhe drejtojnë
bizneset, ata janë kapitalistë. Proletariati janë klasat e ulëta, ata
që nuk kanë pushtet ekonomik apo politik. Proletariati siguron punë në
tokë apo punë në biznese në pronësi të borgjezisë. Proletariati, sipas
Marksit, janë shfrytezuar nga borgjezia.Borgjezia punësonë proletarët e
tyre në fabrika dhe ferma. Proletarët janë paguar për punën e tyre, por,
Borgjezia atëherë përdor punën proletare për të prodhuar mallra që janë
shitur për më shumë para se paga e proletareve.
Biznesmeni borgjez mban fitimin dhe bëhet i pasur nga puna e proletariatit.
Sipas Marksit, proletarët përfundimisht
duhet të ngrihen kunder shfrytëzimit dhe shtypjes së tyre duke përmbysur
borgjezinë kapitaliste. Rezultati përfundimtar i revolucionit do të
jetë krijimi i një shoqërie komuniste, një shtet pa klasa, ku të gjitha
mjetet e prodhimit dhe pronës janë ndarë midis të gjithë qytetarëve.
Marksizmi Rus
Shpërthimi i papritur i progresit
përjetuar nga Rusia në vitet 1890 solli vëmendje të teorive të Karl
Marksit. Revolucioni Industrial u nda në mënyrë të dukshme mes shoqërisë
borgjeze dhe proletariatit. Borgjezia gëzonte luksin e pasurisë dhe një
monopol mbi pronësinë e tokës, biznesit dhe politikës. Proletariati
punonte në tokën dhe fabrikat në pronësi të borgjezisë. Proletariati
gëzonte pak liri ekonomike, sociale apo politike.
Ata ishin mbajtur nën kujdes gishtin e
madh të borgjezisë kapitaliste. Puna e Karl Marksit terhoqi vëmendjen e
anëtarëve të inteligjencies. Njeri prej ruseve të parë i cili përktheu
veprat e Marksit ishte George Plekhanov.
Në vitin 1883 ai themeloi organizatën e
parë marksiste në Rusi. Ai është quajtur babai i marksizmit rus. Disa
lëvizje të tjera politike miratuan teoritë e Marksit, duke përfshirë
populistët dhe Revolucionarët Sociale. Populistët besonin se fshatarët
duhej të provokonin revolucionin përmes edukimit. Anëtarët e partisë
populiste provuan kete menyre por rezultoi me pak sukses.
Revolucionarët Social zgjeruan bazën e
revolucionarëve dhe përfshinë, jo vetëm fshatarët e pakënaqur, por
punëtorët, anëtarët e inteligjencies dhe rusët e zhgënjyer nga regjimi
cariste.
Partitë populiste dhe Social
Revolucionare u larguan nga teoria origjinale Marksite duke adoptuar
taktika të dhunëshme. Kur ideologjitë e tyre dështuan, ata kryen një
numër vrasjesh politike dhe veprime të tjera të dhunshme. Partia Social
Demokrate ndiqte interpretimin Plekhanov te marksizmit e cila theksonte
se si kapitalizmi duke shtypur proletariatin, vetëdija klasë do të
dilte. Proletaret do të kuptojnë se ata ishin të shtypur dhe të
pafavorizuar.
Një revolucion, i kryesuar nga anëtarët e
klasës punëtore te pakënaqur, do të luhet. Kapitalizmi do të jetë
rrëzuar. Qeveria do të zëvendësohet nga një shoqëri socialiste, ku
klasat dhe prona private u shfuqizua dhe të gjithë qytetarët do të jenë
të barabartë.
Vladimir Ilyich Ulyanov, i njohur më
vonë si Lenini, ishte anëtar i partisë Social Demokrate dhe një
bashkëpunëtor i Plekhanov. Lenini besonte se përshtatja Plekhanov i
marksizmit ishte shumë teorik për Rusinë.
Lenini dhe Plekhanov rane dakord mbi
natyrën e revolucionit në Rusi. Plekhanov besonte se gjendja e
proletariatit duhet të përmirësohet nga reforma politike. Lenini ishte i
zhgënjyer me procesin politik dhe besonte se revolucioni duhej të
nxitur nga një grup i vogël, të përkushtuar te inteligjencies. Kjo
mosmarrëveshje, veprimi kundrejt reformave, çoi në një ndarje brenda
partisë Social Demokrate në vitin 1903. Partia u nda në Mensheviks,
atyre që i pasuan ideologjinë Plekhanov, dhe bolshevikët, ata që e
ndoqën ideologjinë e Leninit.
Teoritë e Karl Marksi ishin në qendër të
ideologjisë së partisë së bolshevikëve të Leninit dhe kishte një rol
kyç për të luajtur në revolucionin 1917 dhe themelimin e shtetit rus
komunist. Teoria e klasave dhe e luftës klasore, pati si përfaqësuesin
më te rëndsishëm Karl Marksin. Sipas kësaj teorie shoqëria njërzore
ndahet në klasa, dhe në ç’do shoqëri të caktuar kemi nga dy klasë
kryesore: skllavopronarët dhe sklleverit, feudalet dhe bujkrobërit,
borgjezin dhe proletorijatin. raporti ndaj mjekve të prodhimit përbën
bazen e kësaj ndarje në klasa.
FILOZOFIA MARKSISTE
Nocioni i punës është i domosdoshëm në
ideologjinë Marksiste. Marksi argumentonte se është natyra njerëzore që
çon në transformimin e natyrës dhe ai e quante këtë proces transformimi
"punë“; ndersa kapacitetin për të transformuar natyrën "fuqi punëtore”.
Sipas Marksit, ky është një kapacitet natyror i aktivitetit fizik, por
është shumë i lidhur me mendjen njerëzore dhe imagjinatën. Karl Marksi
trashëgoi dialektikën Hegeliane dhe bashkë me të mosbesimin e nocionit
të pandryshueshmërisë së natyrës njerëzore. Disa here marksistët
shprehin qëndrimet e tyre duke krahasuar "natyrën" me "historinë".Disa
herë ata përdorin frazën "ekzistenca vjen përpara ndërgjegjes".
Argumenti në të dyja rastet është se, ajo çfarë është një person caktohet nga ku dhe kur është ai.
Konteksti social merr precedencë mbi çdo
sjellje tjetër të lindur, me fjalë të tjera, një nga vlerat më të mëdha
të natyrës njerëzore është përshtatshmëria. Marksi nuk besonte se të
gjithë njerëzit funksiononin njëlloj ose që funksioni i dikujt ishte
tërësisht individual dhe personal. Ai argumentonte se puna është një
aktivitet social dhe konditat e format nën të cilat njerëzit punojnë,
vendosen nga gjëndja sociale dhe ndryshojnë me kalimin e kohës.
Analiza e Marksit mbi historinë i ka
themelet në ndryshimin midis mjeteve dhe forcës së prodhimit. Pra në
praktikë gjëra si toka, resurset natyrore, teknologjia të cilat janë të
rëndësishme dhe të nevojshme në prodhimin e të mirave materiale dhe te
lidhjeve që krijohen gjatë prodhimit. Me fjalë të tjera marrëdhëniet
sociale dhe teknike në të cilat njerëzit hyjnë gjatë kohës që përdorin
këto mjete prodhimi. Të gjitha së bashku këto krijojnë modelin e
prodhimit; Marksi vërente se në çdo shoqëri modeli i prodhimit ndryshon
dhe shoqëritë Evropiane për shembull kishin ndryshuar nga një model
feudal prodhimi në një model kapitalist.
Marksi besonte se modelet e prodhimit
ndryshonin më shpejt se lidhjet që krijoheshin gjatë prodhimit (për
shembull, ne zhvillojmë një teknologji të re si interneti dhe më pas
krijojmë ligje dhe rregulla për rregullimin e kësaj tenologjie). Sipas
Marksit lidhja midis bazës (ekonomike) dhe superstruktures (sociale)
është një nga arsyet më të mëdha të konflikteve sociale. Marksi me
"lidhjet sociale të prodhimit" nuk kuptonte vetëm lidhje midis
individëve por edhe midis grupeve apo klasave të ndryshme.
Nga ana shkencore dhe materialiste,
Marksi nuk cilësonte klasat si subjektive (me fjalë të tjera grupë me
njerëz që në mënyrë të ndërgjegjshme identifikohen me njëri tjetrin).
Ai mundohej ti klasifikonte klasat me argumenta dhe kritere objektive,
si për shembull mundësia e tyre për të aksesuar në burime të ndryshme
(pasuria për shembull). Sipas Marksit klasat e ndryshme kanë interesa
kundërshtues, kjo një tjetër arsye në zhvillimin e konflikteve të mëdha
sociale.
Marksi ishte shume i shqetësuar për
mënyrën se si njerëzit e harronin vlerën e burimin të tyre më thelbësor,
fuqinë punëtore. Marksi zhvilloi një koncept më materialist.
Ai i përshkruante komoditetet, gjërat që
njerëzit prodhonin, sikur ato kishin një jetë të tyren të cilës
njerëzit kishin vështirësi për t'ju përshtatur. Në kapitalizëm, lidhjet
sociale të prodhimit, si ato midis punëtorëve ose midis punëtorëve dhe
kapitalistëve, rregullohen nëpërmjet komoditeteve të cilat shiten dhe
blihen në treg, duke përfshirë këtu punë
Marksi dhe Engelsi mendonin se kontrolli
që njëra klasë kishte mbi modelin e prodhimit, nuk kishte të bënte
vetëm me prodhimin e ushqimeve apo të mirave materiale por edhe me
prodhimin e ideve (kjo është edhe arsyeja përse disa pjesëtarë të një
klase të nënshtruar mund të kenë ide dhe besime që shkojnë kundër
interesave të tyre).
Për shembull, edhe pse ideja se
makineritë që njerëzit prodhojnë janë më produktive se vetë njerëzit që i
prodhojnë ato, është absurde, ajo reflekton faktin që njerëzit nën
kapitalizëm çidentifikohen me fuqinë e tyre punëtore. Një tjetër
shembull i lidhur me fenë marrë nga "Kontribut Kritikës së Filozofisë të
Drejtë te Hegelit":
"Vuajtjet për arsye të feve janë
njëkohësisht shprehja e vuajtjeve të vërteta dhe një protestë kundër
vuajtjeve të vërteta. Feja është psherëtima e një krijese të shtypur,
zemra e një bote pa zemër, shpirti i një kondite të pashpirt. Është
opiumi i njerëzve.“
KAPITALI
‘‘Qëllimi kryesor i kësaj vepre është që
të nxjeri lakuriq ligjin ekonomik të lëvizjes së shoqërisë moderne’’
(d.m.th. të shoqërisë borgjeze, kapitaliste), thotë Marks te parathënia
e Kapitalit. Shqyrtimi i marëdhënieve në prodhim në një shoqërie të
dhënë, një shoqëri e përcaktuar historikisht, në gjenezën, zhvillimin
dhe rënien e tyre - kjo është përmbajtja e doktrinës ekonomike të
Marks-it. Në shoqërinë kapitaliste është pikërisht prodhimi i mallrave
që dominon, kështu që analiza e Marks-it fillon me analizën e mallit.
VLERA
Malli, në radhë të parë, është një send
që plotëson një kërkesë njerëzore ; në radhë të dytë është një send që
mund të shkëmbehet me diçka tjetër. Përdoshmëria e një sendi e bën atë
një vlerë-përdorimi. Vlera-shkëmbimit (ose thjesht vlera) në radhë të
parë shfaqet si raporti, proporcioni, me të cilën një numër i caktuar
vlerash-përdorimi të një lloji mund të shkëmbehen me një numër të
caktuar vlerash përdorimi të një lloji tjetër.
Eksperienca e përditshme na tregon që me
miliona shkëmbime të tilla venë përballë njëra-tjetrës lloj-lloj
vlerash-përdorimi (qoftë edhe ato që nuk kanë asgjë të përbashkët dhe
nuk mund të krahasohen me njëra-tjetrën). Ç’gjë të përbashkët kanë këto
sende të shumëllojshme, të cilët në mënyrë konstante vihen përballe
njëri-tjetrit në një sistem të dhënë marrëdhëniesh shoqërore ? Çfarë ata
kanë të përbashkët është se ata janë prodhime të punës. Kështu që gjatë
procesit të shkëmbimit të prodhimeve, procese prodhimi krejtësisht pa
lidhje vihen përballe njeri-tjetrit.
Prodhimi i mallrave është një sistem
marrëdhëniesh shoqërore ku prodhuesiet individuale prodhojnë prodhime te
ndryshme (ndarja shoqërore e punës); dhe ku te tera prodhimet vihen
përballe njëri-tjetrit në procesin e shkëmbimit.
Rrjedhimisht, çfarë të gjitha mallrat
kanë të përbashkët nuk është puna konkrete e shpenzuar ne një degë të
caktuar të prodhimit, jo puna e një lloji te veçantw, por puna njerëzore
abstrakte (d.m.th. puna njerëzore në tërësi).
Tërësia e fuqisë punëtore e një shoqërie
të dhëne, e përfaqësuar nepermjet teresise së vlerës të tere mallrave,
është po e njëjta fuqi-punëtore njerëzore : me miliona akte shkëmbimi e
provojnë këtë fakt. Kështu që çdo mall i veçante përfaqëson vetëm një
pjese të kohës së punës shoqërisht të nevojshme. Shkalla e vlerës
përcaktohet nga sasia e punës shoqërisht e nevojshme ; ose e thëne
ndryshe, nga koha e punës shoqërisht e nevojshme për prodhimin e një
malli të caktuar, të një vlere-përdorimi të caktuar.
Vlera është një marrëdhënie mes dy
personave, veçse një marrëdhënie e fshehur si një marrëdhënies mes
sendesh. Vlera mund te kuptohet vetëm po ta konsiderojmë atë nga
pikëpamja e sistemit te marrëdhënieve shoqërore ne prodhim te një
formacioni të caktuar historik të shoqërisë; marrëdhënie për më tepër,
që shfaqen në fenomenin masiv te shkëmbimit (një fenomen që perseritet
me miliona here). ‘‘Si vlera, të gjitha mallrat janë veçse masa te
caktuara qe fshehin kohen e punës.’’
MBIVLERA
Në një fazë të caktuar zhvillimi i
prodhimit të mallrave paraja shndërrohet në kapital. Formala e
qarkullimit të mallrave është M-P-M (mall-para-mall), d.m.th. shitja e
një malli bëhet me qëllim për të blerë një mall tjetër. Përkundrazi,
formula e përgjithshme e kapitalit është P-M-P, d.m.th. blerja bëhet me
qëllim për të shitur (me fitim). Marx e quan rritjen e vlerës origjinale
të parave mbivlerë.
Kjo ‘‘rritje’’ e parave gjatë qarkullimit kapitalist është e mirënjohur.
Është kjo ‘‘rritje’’ që e shndërron
paranë në kapital, d.m.th. në një marrëdhënie sociale prodhimi speciale
(e përcaktuar historikisht).
Mbivlera nuk mund të lindi nga
qarkullimi i mallrave, sepse tek ky i fundit ndodh vetëm shkëmbimi i
ekuivalenteve; nuk mund të lindi nga një rritje e cmimeve, sepse në këtë
rast të humburit dhe fitimtarët mes shitësve dhe blerësve do të
ekuilibronin njëri-tjetrin, ndërsa cfarë kemi këtu nuk është një fenomen
i shkëputur, por një fenomen masiv, mesatar, social. Me qëllim që të
gjenerojë mbivlerë i zoti i parave ‘‘duhet të gjejë në treg një mall,
vlera-e-përdorimit e të cilit zotëron vetinë e vecantë e të qenit një
burim vlere’’ – një mall procesi i konsumit i të cilit është
njëkohësisht edhe një process krijimi vlere.
Dhe një mall i tillë ekziston:
Është fuqia-punëtore njerëzore.
Konsumimi i saj është punë, dhe puna krijon vlerë.
Zotëruesi i parave e blen fuqinë
punëtore me vlerën e saj, e cila po ashtu si vlera e cdo malli tjetër,
përcaktohet nga koha e punës shoqërisht e nevojshme për prodhimin e
vetvetes (d.m.th. kostoja për të mbajtur gjallë punëtorin dhe familjen e
tij). Pasi e ka blerë fuqinë puntore, zotëruesi i parave zotëron të
drejtën ta përdori atë, d.m.th. ta vejë në punë gjatë tërë ditës për 12
orë le të themi.
Gjatë 6 orëve të para (koha e
‘‘nevojshme’’ e punës) punëtori krijon aq prodhime sa mjaftojnë për të
mbuluar koston e mbajtjes së frymës gjallë; dhe gjatë 6 orëve të tjera
(koha e ‘‘mbi’’-punës), ai krijon mbiprodhim ose mbivlerë- të cilën
kapitalisti nuk e paguan.
Prandaj, po ta shikojmë kapitalin nga
këndvështrimi i procesit të prodhimit, dy pjesë duhen dalluar: kapitali
konstant, i shpenzuar për të mbuluar mjetet e prodhimit (makineri,
vegla, lëndë e parë), vlera e të cilëve, pa asnjë ndryshim i
transferohet (menjeherë ose pjesë pas pjesë) prodhimit përfundimtar;
kapitali variabël i shpenzuar për të mbuluar fuqinë punëtore. Vlera e
këtij të fundit nuk është e pandryshueshme, por rritet gjatë procesit të
punës, duke krijuar mbivlerë.
Prandaj, për të gjetur shkallën e
shfrytëzimit të fuqisë punëtore nga kapitali, mbivlera duhet krahasur jo
me tërë kapitalin, por vetëm me kapitalin variabël.
P.sh. në shembullin e mësipërm, norma e mbivlerës, sic e quan Marx këtë proporcion, është 6:6, ose 100%.
Marksi argumentonte se humbja e vlerës së punës njerëzore është cilësia kryesore e kapitalizmit.
Përpara kapitalizmit, në Evropë kishte
tregje ku njerëzit blinin dhe shisnin shërbime apo prodhime. Sipas
Marksit modeli kapitalist i prodhimit në Evrope filloi të zhvillohej kur
vetë puna u kthye në një komditet/shërbim - kur fshatarët filluan të
shisnin fuqinë e tyre punëtore, kjo, një levizje e detyruar për arsye se
ata nuk kishin më as mjetet as tokën për të prodhuar. Njerëzit shesin
fuqinë e tyre punëtore duke pranuar kompensim në të ardhmen për çdo punë
që ata kryejnë në një diapazon të caktuar kohor (pra ata nuk shesin
prodhimin e punës së tyre bor kapacitetin/aftësine e tyre për të
punuar). Në këmbim të aftësisë së tyre ato marrin para, çka i lejon të
mbijetojnë.
Ato të cilët janë të detyruar të shesin
fuqinë dhe aftësine e tyre për të punuar janë "proletarët". Ato të cilët
e blejnë këtë fuqi punëtore, zakonisht pronarë tokash dhe teknologjie,
janë "kapitalistë" ose "borgjezë". Marksi e konsideronte këtë si një
përshkrim tërësisht objektiv të kapitalizmit. Proletariati
pashamngshmërisht është shumë më i madh se borgjezia. Marksi bëntë
dallim midis kapitalistëve industrialë dhe kapitalistëve tregtarë.
Tregtarët blejnë të mira materiale në një vënd dhe i shesin dikut
tjetër; më saktësisht i blejnë në një treg dhe i shesin në një treg
tjetër. Meqë ligjet e ofertës dhe kërkesës janë aktive, shpeshherë ka
ndryshim midis çmimit të diçkaje nga një treg në tjetrin. Tregtarët pra
mundohen të kapin ndryshimin midis dy tregjeve për të përfituar.
Nga ana tjetër kapitalistët industrialë
përfitojnë nga ndryshimi midis tregut të fuqisë punëtore dhe tregut të
çfarëdo prodhimi që kjo fuqi punëtore prodhon. Marksi vuri re se në çdo
industri të sukseshme çmimet për njësi të inputit janë më të ulëta se
çmimet për njësi të outputit.
Marksi e quajti këtë diferencë
"mbiprodhim" dhe argumentonte se ky mbivlerësim e kishte burimin tek
"mbi-punimi". "Midis shoqërive kapitaliste dhe komunistë ekziston një
periudhe transofrmimesh revolucionare nga e para tek e dyta. Me këtë
ide korrespondon edhe një periudhë tranzicioni politik gjatë së cilës
qeveria nuk mund të jetë asgjë tjetër përveç se një diktaturë
revolucionare e proletariatit."
Shkolla Marksiste
Kjo teori lidhet me Karl Marksin dhe
filozofinë e tij. Marksizmi në aspektin ndërkombëtar lidhet me
imperializimin. Në analizën e MN tenton të bëjë një analizë globale dhe
ndryshe nga teoritë e tjera, marksizmi injoron rastet e vecuara. Teoria e
Karl Marksit ka frymëzuar udhëheqës politikë si socialdemokraten Roza
Luxemburg.
Bashkimi Sovjetik është një nga shtetet
protagonist të kësaj teorie. Por marksizmi si teori është e lidhur me
disa koncepte mbi sistemin e Marrëdhenieve ndërkombëtare, sidomos me
analizën për sistemin imperialist. Marksizmi ashtu si dhe shkolla
realiste tenton të bëjë një analizë globale, tërësore dhe injoron rastet
e veçanta. Ndryshim tjetër i teorisë marksiste në krahasim me dy
teoritë e tjera është prioriteti absolut për problemet ekonomike.
Sistemin kapitalist e vë në qëndër dhe në këtë mënyrë bën ndarjen e
botës në : qëndër dhe periferi. Neomarksistët mendonin se kapitalizimi
është fuqi sunduese në rang botëror. Dallimet e marksizmit me dy
shkollat e tjera: Për marksizmimin elementi bazë i një shteti është
klasa shoqërore me pozitën e saj të caktuar në një skemë , ku qendra
sundon në periferi. Studimet që realizohen nga marksizmi shikohen nën
dritën e varësisë, sundimi me pasojat e tij, kolonializmi, sistemet e
varësisë.
Marksi nuk është marrë posacërisht me
Marërdheniet Ndërkombëtare,por hodhi bazat e kësaj filozofie politike
dhe tentonte që teorinë e tij ta shtrinte në të gjithë botën. Këto janë
rrymat bashkëkohore që lëvrohen ende dhe ndiqen në disa qarqe
akademike. Elementët e teorisë marksiste:
Trashëgimni e përbashkët
Marksizmi si teori e përbërë nga shumë
rryma. Marksizmi si një studim tërësor dhe ekonomicist( karakteri
ekonomik I saj). Trashëgimnia e përbashkët në vetvete ndahet në :
Lufta e klasave, sistemi kapitalist si sistem shfrytëzues sundues, politika i nënshtrohet ekonomise.
Lufta e Klasave- Sipas marksistëve
historia e njërëzimit është luftë klasash, të pasurit shtypin të
varfërit, pra flitet për përplasje sociale klasash.
Për marksistët dy janë klasat kryesore : Proletariati dhe Borgjezia.
Ky lloj dualizimi është në qëndër të
vëmëndjes së Marksit. Ata që e studiuan më pas këtë teori e panë botën
të ndarë mes qëndrës dhe periferisë. Shembuj vendet që ishin koloni e
vendeve të BE-së. Këtu gjen frymëzim teoria e Marrëdhënieve
Ndërkombëtare , sistemi global, pra lufta e klasave zbatohet në të
gjithë botën. Sistemi kapitalist- Origjina e konflikteve mes
Proletariatit dhe Borgjezisë gjendet në mënyrën e prodhimit dhe punën me
mëditje.
Ky raport lidhet me varësinë,
shfrytëzimin. Thelbi I teorisë së Marksit është mbivlera-puna e
papaguar. Në këtë mënyrë edhe në pikëpmjen ndërkombëtare, kjo bazë
replikash ekziston edhe në Marërdhëniet Ndërkombëtare. Të pasurit
shfrytëzojnë krahun e lirë të punës në vendet e varfëra. Politika që i
nënshtrohet ekonomisë:
Nga pikëmapja e strukturimit të prodhimit marksizmi dallon në:
1- Infrastrukturë ( mënyra e prodhimit)
2-Superstruktura (institucionet
politico-juridike) - me kete pikepamje lidhet teoria se klasat sunduese
sigurojnë vazhdimësinë e tyre dhe shtetet kthehen në një makinë
shtypëse që mund të evoluohen vëtëm përmes një revulucioni proletar. Kjo
teori gjeti zbatim në Brazil, Amerikën Latine. Sipas tij kapitalizmi
është ekspansionist, kapitalizëm financiar që eksportohej jashtë dhe
përmes kolonializmit realizohej shperndarja e kësaj pasurie jashtë.
Marksi mbronte idenë e bashkëpunimit të punëtorëve në rang botëror.
Ndërsa Lenini mendonte se zhvillimi I kapitalizmit tregonte se nuk ka
harmoni në rang ndërkombëtar mes interesave të proletariatit dhe
boregjezisë. Borgjezët e vendeve të qendrës sipas Leninit përdorin
proletariatin e vendeve të periferisë duke nxjerrë përfitime për
përjetësim. Teoria e varësisë-Gjeti zbatim në vitet 60, në vendet e
Amerikës Latine, ku diferencat sociale ishin të ndjeshme.
Këtu hasim ndryshimet mes proletariatit
urban dhe atij rural dhe ndarjen ndërkombëtare të punës, e njohur si
ndarja e disa vendeve të specializuara për prodhimin e një produkti.
Kjo teori lidhet me shtetëzimin që është bërë në Kili, Kubë. Udhëheqësit
e ketyre vendeve aplikuan këtë teori për të mbushur vakumin në vëndet
kapitaliste.Ideja e tyre mbështetet në specializimin ndërkombëtar të
prodhimeve. Marksizmi si metodë e studimit tërësor dhe ekonomik, ku
ekonomia ka një rol dominues.-Koncepti i klasave shoqërore është një
koncept shumë i përgjithshëm, klasat janë fikse.nKjo qasje është
kritikuar nga sociologët.
Njëri prej tyre është dhe Rajmond Aron.
Kritikët e këtij koncepti theksojnë faktin se këto klasa nuk janë
komplekse. Aty mund të dallojmë shumë shtresa, grupe shoqërore. Kritika
kryesore për teorinë e Marksit lidhet me karakterin e saj europianist,
pra kjo teori aplikohet vetem ne Europë dhe jo jashtë saj.
Studiuesit bien dakord që në një
shoqëri jo perendimore sundon modeli i shtetit neopatrimonial, ku
pasuria nuk zotërohej nga kapitalizmi, por nga klane, grupe të ndryshme
me lidhje të ngushta mes tyre, karakteristikë e vendeve arabe dhe për
pasojë në këto vende kemi proletariat të dobët.
Karakteri ekonomik i teorisë marksiste
Kjo duket në analizat që i bëhën
fenomenit të Imperializimit, vepra e Leninit. Studime të cështjeve
ndërkombëtare për imperializmin tregojnë se Imperializmi nuk është vetëm
fenomen ekonomik, por është edhe një fenomen politik prestigji.
Cfarë mbetet sot nga analiza marksiste ?
Përgjithësisht duhet pranuar se
prestigji I kësaj teorie është dobësuar. Kjo teori humbi terren në vitet
’80 , kur vendet e Botës së tretë filluan ta braktisnin pasi
parashikimet e saj nuk u realizuan sidmos me rënien e komunizmit në
vendet e Lindjes. Por marksizmi është një metodë shumë skematike që ka
patur ndikim shumë të madh në MN dhe vazhdon të ruajë reputacion në
rrymat që shërbejnë për të konfrontuar vende të ndryshme mes tyre. Kjo
rrymë vazhdon të jetë ndikuese në Kinë, por edhe në vende të tjera. Pas
viteve ‘90 ka një tendencë për Neomarksizmin, një rrymë që frymëzon
grupet antiglobaliste. Pavarësisht nga këto të meta , Neomarksizmi
ekziston ende në qarqe të caktuara, si në Kinë, e cila po shndërrohet në
një superfuqi botërore e prodhimit, por edhe në vendet e Perendimit,
ku ka përpjekje për të shmangur pabarazitë në zhvillimet tregtare. Pas
viteve ’90 ka një tendencë për ringjalljen e teorive të studimit të
Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Kissinger e sjell këtë tek vepra e tij “ A
ka nevojë Amerika për një politikë të jashtme ?”