Puna
Përmbushje
e detyrave që përfshijnë harxhimin e përpjekjeve mendore dhe fizike që kanë si
objektiv të tyrë prodhimin e të mirave dhe shërbimeve për plotësimin e nevojave
njerëzore.
Punësimi
është puna e kryer në këmbim të një page të rregullt.
Në
të gjitha kulturat puna është baza e sistemit ekonomik.
Durkheim
kishte besim se ndarja e punës do të sigurojë bazat për lirinë e individit dhe
bashkëpunimit shoqëror, me kusht që të eliminohen tiparet patologjike të
shoqërisë bashkëkohore.
Ndarja
e punës, si burim i ri i unitetit të nevojshëm shoqëror, për shkak të
rrethanave strukturore jo gjithmonë prodhon efektet e duhura kohezive,
unifikuese dhe integruese.
Trajtat
patologjike të ndarjes së punës janë evidente në shoqëri dhe si të tilla
manifestohen përmes krizave industriale, komerciale si dhe falimentimeve të
ndryshme.
Sipas
tij këto dëshmojnë faktin se përbrenda organizmit social, funksionet shoqërore
nuk janë përshtatur edhe adaptuar njëra me tjetrën.
Nga
ana tjetër, zgjerimi i tregut shoqërohet me pasojat e veta, menaxhimi i të
cilave kërkon kushte dhe mekanizma të tillë shoqërorë, të cilët nuk janë
konsoliduar ende në trajta të efektshme.
Një
prej këtyre pasojave është hendeku gjithnjë e më i madh ndërmjet prodhuesit dhe
konsumatorit.
Ky
hendek në rritje vështirëson kalkulimet e nevojshme të prodhuesit për nevojat e
konsumatorit, i cili nga ana e tij bëhet gjithnjë e më anonim.
Kjo
i bën atij të pamundur që tregun në zgjerim ta mbajë përbrenda kapaciteteve të
veta prodhuese, prandaj edhe procesi prodhues i shmanget çdo kontrolli dhe
rregulli duke iu nënshtruar kultit të kalkulimit të përafërt dhe sipas rastit.
Kjo
ka për pasojë krizat e ndryshme që reflektohen në ekonomi dhe në falimentimet e
ndryshme.
Zgjerimi
i tregut shoqërohet edhe me paraqitjen e industrive të mëdha, funksionimi i të
cilave afekton drejtpërdrejtë marrëdhëniet ndërmjet punëdhënësve dhe
punëtorëve.
Intensifikimi
i përfshirjes së makinave në procesin prodhues rezultoi me implikime tjera
shoqërore.
Puna
e punëtorit filloi të zëvendësohet nga ajo e makinave. Përveç kësaj, hendeku
ndërmjet punëdhënësit dhe punëtorit zgjerohej gjithnjë e më tepër duke u
shndërruar në një boshllëk të hermetizuar social, ndërkohë që puna në
ndërmarrje i kushtonte punëtorit me largim nga familja për një pjesë të madhe
të ditës.
Të
gjitha këto ndryshime sipas Durkheim shfaqen me një shpejtësi të tillë sa që
konflikti i interesave nuk ka kohë për rivendosje të menjëhershme të ekuilibrit
Prodhimi
i efekteve solidare ose edhe i atyre patologjike të ndarjes së punës varet prej
shumë faktorëve, si prej atyre shoqërorë ashtu edhe atyre individualë.
E
përbashkëta e këtyre faktorëve është gjendja e anomisë, e cila sipas Durkheim
nënkupton “gjendjen në të cilën marrëdhëniet ndërmjet organeve nuk janë të
rregulluara”.
Durkheim
spikati tri trajta të manifestimit patologjik të ndarjes së punës në shoqërinë
moderne: detyrimin, teprinë dhe anominë.
SEKTORET
E PUNESIMIT
Raporti
i fuqise punetore brenda tre sektoreve ndryshon ne etapa te ndryshme te
industrializimit.
Sektor
paresore – bujqesin
minierat
pyjet
peshkimin
Sektoret
dytesore – Industrite qe i shnderrojne lendet e para ne produkte te gatshme
Sektoret
e nivelit te trete – Industrite e sherbimit
Dalja
në skenë e sociologjisë së punës është e lidhur me zhvillimin e formës
industriale të prodhimit, që ndryshoi rrënjësisht natyrën e punës siç njihej
deri atëherë.
Prandaj
objekti i sociologjisë së punës përmban:
studimin
e lindjes dhe zhvillimit të industrisë; (b) studimin e organizatave që janë
formuar nga puna industriale, si ndërmarrja, sindikata, drejtimi (menaxhimi),
etj.;
studion
ndryshimet në strukturat shoqërore që sjell puna;
pasojat
e automatizimit në punën modeme.
Si
degë e hulumtimit shkencor, sociologjia e punës ndërthurret me të tjera degë të
shkencës me të cilat ka afrimitet, por edhe ndryshime.
(1)
Sociologjia e punës lidhet me ekonominë politike.
Ekonomia
politike studion ligjet e prodhimit shoqëror, shpëmdarjen dhe këmbimin e të
mirave materiale.
(2)
Sociologjia e punës ka marrëdhënie me sociologjitë rurale dhe urbane,
Puna
kryhet në një kontekst të caktuar shoqëror dhe në një organizim territorial të
caktuar.
Veçanërisht
për punën industriale qyteti ka rëndësi të madhe dhe industria shpesh përcakton
edhe rregullimet urbanistike të popullisisë, që nga ana e tyre i japin trajtë
marrëdhënieve shoqërore.
(3)
Sociologjia e punës është gjithashtu pranë sociologjisë së familjes,
Edhe
brenda familjes ka punë,
Ndarje
të punës dhe hierarki që bazohen
te
puna.
(4)
Një tjetër njohje shkencore me të cilën ka afersi sociologjia e punës është
psikologjia industriale,
Studion
ndikimet e procesit dhe mjedisit
të punës në psikologjinë e individit.
(5)
Sociologjia e punës ndërthurret edhe me ekologjinë,
shkenca
e studimit të sistemit natyror dhe lidhjes së tij me njeriun.
Për
shpjegimin e pabarazisë në tregun e punës midis burrave dhe grave janë
zhvilluar shumë teori që mund t'i grupojmë sipas qasjeve që ato kanë ndaj
problemit.
Qasja
e parë është përcaktimi kulturor (ang. cultural detenninism). Me rrënjët në
shkollën e mendimit funksionalist, kjo qasje argumenton se kultura përcakto
rolet shoqërore të grave dhe burrave, si edhe ato lloje punësh apo
profesionesh që janë të përshtatshme apo duhet të kryen nga burrat ose
nga gratë.
Kryesisht
këto role mësohen gjatë shoqërizimit të femijëve në një kulturë të
caktuar dhe ndikojnë në jetën e rritur të individëve.
P.sh.
brenda familjes qysh së vogli përcaktohen punët e shtëpisë që duhet të kryejnë
vajzat; larja, pastrimi, kujdesi për më të vegjlit, dhe ato që duhet të
kryejnë djemtë; riparimi i orendive apo i pajisjeve elektrike. Këto role në
jetën ekonomike të individëve ndikojnë në përcaktimin e profesioneve,
si
p.sh. mësuese, shitëse, sekretare, infermiere etj., për gratë, dhe marangoz,
shofer, inxhinier, pilot etj., për burrat. Përveç familjes, në shoqërizimin e
individëve kanë të bëjnë edhe lojrat, shkolla, librat, media.
Sipas
kësaj qasjeje ajo që duhet bërë për përmirësimin e pozitës së grave në shoqëri
dhe në tregun e punës është ndryshimi i modeleve, lojrave, stereotipave,
paragjykimeve dhe përfytyrimeve ekzistuese mbi ndarjen e gjinive.
Problemi
me këtë lloj qasjeje të pabarazisë gjinore qëndron në atë që nuk shpjegon si
dhe pse zhvillohen stereotipat dhe rolet gjinore. Pra kjo qasje ka shumë vlera
përshkruese se sa shpjeguese.
Qasja
e dytë është materializmi historik (ang. historical materialism) dhe ajo
mbështetet në traditë marksiste. Në këtë qasje, idetë, mendimet,përfytyrimet
stereotipat patriarkale i shërbejnë interesave të klasës suduese, e cila
zotëron mjetet e prodhimit, shkollat, institucionet kulture,etj.
Megjithatë,
kjo nuk do të thotë që individët i pranojnë rolet gjinore të ideologjisë
sunduese si të dhëna. Përkundrazi ata i gjykojnë në bazë të përvojave të tyre
të jetuara.
Kështu
p.sh, një grua ndonëse mendon se puna jashtë shtëpisë nuk bën për të,
prapëseprapë ajo detyrohet nga ngushtësia ekonomike që të gjejë punë jashtë
shtëpisë. Ose e anasjella: megjithëse familja ka nevojë për më shumë të
ardhura, prapëseprapë kryefamiljari nuk e lejon gruan apo vajzat e tij të
punojnë jashtë shtëpisë.
Materializmi
historik problemin e ndarjes gjinore të punës e sheh te strukturat shoqërore në
një stad të caktuar të zhvillimit historik dhe rrjedhimisht edhe zgjidhja që
ofron ai është ndryshimi i sistemit shoqëror.
Qasja
e tretë feminizmi radikal çon më tutje kritikën marksiste, duke vendosur
në qendër të saj" punë riprodhuese” të grave. Tjetërsimi i parë sipas
kësaj teorie është ai i burrit prej fëmijës së tij.
Duke
qenë se përpara teknologjisë së analizave të ADN-së, atësia e
fëmijës nuk mund të përcaktohej asnjëherë plotësisht, burri ndjehej i
tjetërsuar nga fara e tij. Prandaj burrat për të zotëruar femijët morën nën
kontroll gratë, duke u kufizuar këtyre lirinë seksuale.
Këtu
i ka rrënjët patriarkati, sipas feministëve radikale. Sipas tyre gratë ndodhën
nën shfrytëzim të dyfishtë të kapitalit dhe të burrave. Prandaj çlirimi plotë i
femrës nuk mund të ndodhë në një shoqëri socialiste ku marrëdhëniet kapitaliste
të jenë përmbysur, por vetëm atëherë kur gratë të çlirohen edhe nga kontrolli i
burrave.
Kontraceptivët
dhe fekondimi artificial janë përshëndetur nga feministët radikale si mjete që
çojnë në çlirimin e femrës.
Dobësia
e kësaj teorie qëndron pikërisht në shpjegimin e lidhjes që ekziston midis
"punës riprodhuese të gruas" dhe pozitës së saj të ulët në punën
prodhuese, pra kalimi nga sundimi patriarkal në atë kapitalist.
Qasja
e katërt është ajo e tregjeve të ndarë të punës.Sipas kësaj qasjeje, tregu i
punës në ekonomitë e zhvilluara është i ndarë në dy sektorë të veçuar gati
plotësisht nga njëri-tjetri, sektori parësor dhe ai dytësor.
Profesionet
e sektorit të pare karakterizohen nga paga të mira, qëndrueshmëri, siguri
dhe me perspektivë karriere.
Këtu
hyjnë profesione në korporata dhe në burokracinë shtetërore, ku shumica e të
punësuarve janë burra. Profesionet e sektorit të dytë janë të paguara keq, të
përkohshme dhe pa perspektivë karriere.
Këtu
hyjnë profesione si kamarieri, shitësi, pastruesi etj., dhe shumica e të
punësuarve në këtë sektore janë gra, pjesëtarë të pakicave etnike dhe
emigrantë. Lëvizja nga sektori dytësor në të parin është shumë e vështirë,
thuajse e pamundur.
Dalja
në skenë e tregjeve të ndarë të punës ndodh për arsye të përplasjes së
interesave midis punëdhënësve dhe punëtorëve, Punëdhënësit duan të ulin numrin
e të punësuarve në sektorin parësor duke krijuar më shumë punë me kohë të
pjesshme në sektorin dytësor.
Edhe
kjo qasje nuk shpjegon plotësisht pse janë pikërisht gratë që punësohen në
sektorin dytësor.
