+of+A7.jpg)
Energjia elektrike
Energjia elektrike mbështetet
kryesisht në energjinë e prodhuar nga termocentralet
(97%) dhe ky sektor konsiderohet si një nga sektorët me potencialin më të madh
për zhvillim. Problemet e trashëguara pas lufte në Kosovë dhe periudha e
tranzicionit kanë pasur një ndikim të madh në këtë sektor. Rregullimi I
aktiviteteve në sektorin e energjisë në Kosovë është përgjegjësi e Zyrës së
Rregullatorit të Energjisë (ZRrE). Rol të rëndësishëm në sektorin e energjisë
ka edhe Ministria e Zhvillimit Ekonomik (MZhE), që ka përgjegjësi në çështje që
kanë të bëjnë me energjinë. MZhE përgatit legjislacionin, draftstrategjitë dhe
projektet.
Institucionet kryesore
përgjegjëse për menaxhimin e sektorit të energjisë në Kosovë janë: Ministria e
Zhvillimit Ekonomik dhe Zyra e Rregullatorit të Energjisë. Përgjegjësi të
rënëdësishme kanë edhe Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor,
Ministria e Tregtisë dhe Industrisë, Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe
Zhvillimit Rural, dhe Ministria e Infrastrukturës. Përveç institucioneve
qeveritare, janë disa kompani që kanë një ndikim të madh në sektorin e
energjisë si Korporata Energjetike e Kosovës (KEK), Operatori I
Sistemit të Transmisionit dhe Tregut, dhe Kompania Kosovare për Distribuim dhe
Furnizim me Energji Elektrike (KEDS). Shumë dokumente legjislative që kanë për
qëllim rregullimin e sektorit të energjisë elektrike janë miratuar. Kjo
përfshin: ligje, udhëzime administrative dhe dokumente strategjike. E gjithë
kjo kornizë legjislative është bazuar në dokumentet përkatëse të BE-së.
Gjenerimi
i Energjisë Elektrike
Termocentralet
Termocentrali
në Obiliq
Nxjerrja e qymyrit në
Kosovë ka filluar më 1922. Miniera të tjera janë hapur për të përmbushur
nevojat e rritjes së kapaciteteve prodhuese. Korporata Energjetike e Kosovës (KEK) është një kompani
publike, që posedon dhe operon me asetet prodhuese të energjisë elektrike.
Pjesa më e madhe e kapaciteteve gjeneruese të Kosovës janë dy termocentralet: Kosova A dhe Kosova B.
Kapacitetet e dy termocentraleve janë më të ulëta se niveli i parametrave të
instaluar, për shkak të sistemit të vjetruar dhe mungesës së mirëmbajtjes gjatë
dekadës së fundit të shekullit XX. Blloku i parë i termocentralit Kosova A
filloi punën në vitin 1962 me një fuqi gjenerimi prej 65 MW. Blloku i fundit A5
u ndërtua më 1975. Blloqet A1 dhe A2 janë jashtë funksionit dhe është
planifikuar dekomisionimi i tyre. Blloqet A3, A4 dhe A5 janë akoma në funksion.
Termocentrali Kosova B është i përbërë nga dy blloqe. Blloku i parë u ndërtua
më 1983 me kapacitet prej 340 MW, përderisa blloku i dytë u ndërtua më 1984 më
fuqi të njëjtë të gjenerimit. Kushtet në termocentralin Kosova B janë
përmirësuar pas investimeve të kohëve të fundit. Termocentralet dhe minierat e
qymyrit ndodhen në Kastriot (Obiliq), vetëm 3 km larg nga kufinjtë e komunës
së Prishtinës.
Humbjet teknike dhe komerciale, si dhe kushtet e termocentraleve së bashku me
borxhe e mëdha , e kanë sjellur KEK-un në situatë të vështirë financiare.
Hidrocentralet
Centrali i vetëm i madh
përveç KEK-ut është
Hidrocentrali i Gazivodës, i cili administrohet nga Ndërmarrja Hidroekonomike
Ibër-Lepenc. Kapaciteti gjenerues i Hidrocentralit të Ujmanit është 35 MW. Në
të kaluarën Kosova ka pasur katër hidrocentrale
të vogla të cilat funksiononin. Pas luftës
së vitit 1999 ata u ndalën së punuari, por janë rehabilituar në vitet e fundit.
Hidrocentrali
Lumbardhit u rehabilitua në vitin 2005. Një kompani private e ka marrë me qira
për një periudhe 20 vjeçare. Kapaciteti gjenerues i tij është 8.3 MW.
Hidrocentrali I Dikancit
është dhënë me koncesion dhe ka filluar të funksionoi në vitin 2010, me
kapacitet të rritur nga 1.9 MW në 2.6 MW.
Hidrocentrali i
Radavcit është rehabilituar në vitin 2010 nga një kompani që e ka marrë me
qira. Kapaciteti i tij është rritur nga 0.35 MW në 0.65 MW.
Hidrocentrali i Burimit
është dhënë me qira dhe kapaciteti i tij është rritur nga 0.56 MW në 0.64 MW.
Energjia
e erës
Ka vetëm disa zona në
Kosovë ku era arrin shpejtësinë e nevojshme për t’u përdorur për gjenerim të
energjisë elektrike. Mullinjtë e vetëm me erë në Kosovë janë vendosur në Golesh
nga një kompani private, dhe kanë filluar punën në vitin 2010. Pak kohë pas
kësaj, ata ndaluan së funksionuari, sepse Zyra e Rregullatorit të Energjisë nuk
pranoi t’i paguajë energjinë me tarifat e kërkuara nga kompania përkatëse.
Zyrtarët e ZRrE-së kishin deklaruar se centralet ishin të vjetruara dhe prandaj
nuk mund të paguanin më shumë. Studime të mëtutjeshme duhet të bëhen para
investimeve në këtë fushë.
Energjia
solare
Kosova ka potencial të
shfrytëzimit të energjisë solare drejtpërdrejtë ose duke e shndërruar në
energji elektrike, por pengesë është çmimi i lartë i instalimit të kësaj
teknologjie. Energji solare tashmë përdoret në disa ndërtesa të cilat kanë
përfituar nga fondet e organizatave ndërkombëtare.
Konsumi
I energjisë elektrike
Konsumi i energjisë
elektrike në Kosovë është rritur vazhdimisht. Kjo për shkak të humbjeve
komerciale dhe rritjes së zhvillimit ekonomik. Gjenerimi i energjisë nga
termocentralet është rritur vazhdimisht, përderisa gjenerimi nga hidrocentralet
është zvogëluar. Për të përmbushur kërkesat, është I nevojshëm importi I
energjisë gjatë peridhave të caktuara të kohës (kryesisht në dimër).
Import-Eksport
Importi mbulon 10-15%
të konsumit. Zakonisht energjia e importuar në Kosovë është më e shtrenjtë se
ajo e eksportuar. Kjo ndodh sepse Kosova importon energjinë një ditë para se
t’i duhet, ndërsa e eksporton gjatë natës kur kërkesat janë nën nivelin e
gjenerimit. Kjo politikë ka ndikim negativ në çmimin e energjisë elektrike.
Transmisioni
Operatori i Sistemit të
Transmisionit dhe Tregut(KOSTT) është themeluar në vitin 2006. KOSTT është një
kompani publike përgjegjëse për operim, planifikim, mirëmbajtje dhe zhvillim të
rrjetit të transmisionit dhe interkonjeksionit me sistemet energjetike fqinje,
në mënyrë që të ruaj sigurinë e furnizimit në Kosovë. KOSTT ëshë përgjegjës për
operimin e tregut energjetik në Kosovë. Kosova është pjesë e Komunitetit
Rajonal të Energjisë dhe është e lidhur me sistemin regjional përmes
interkonjeksioneve me Serbinë, Maqedoninë, Malin e Zi dhe Shqipërinë. Kosova
është një pikë kyçe në Evropën Juglindore për shkak të pozitës gjeografike në
qendër të regjionit. Sistemi i transmisionit të energjisë elektrike është i
lidhur me sistemet fqinje në nivelin 400 kV, përveç më Shqipërinë, me të cilën
kjo lidhje do fillojë të ndërtohet së shpejti.
Distribucioni
Kompania Kosovare për
Distribuim dhe Furnizim (KEDS) është kompani që operon në Kosovë dhe ka ka
ekskluzivitetin e furnizimit me energji elektrike dhe shpërndarjes së saj. KEDS
është themeluar në vitin 2009, ndërsa ka filluar aktivitetet e saj operative më
8 maj 2013, kur është ndarë përfundimisht nga KEK-u. KEDS është pronë e
kompanive turke Çalık Holding dhe Limak. KEDS konsiderohet si një nga
punësuesit më të mëdhenj në Kosovë, me 2618 punëtorë. Mbi 470 mijë konsumatorë
furnizohen me energji elektrike : konsumatorë të amvisërisë, komercial dhe
industrial. KEDS planifikon të investojë 110 milion euro në 5 vitet e ardhshme
dhe 300 million euro në një periudhë 15-vjeçare.
Tarifat
Zyra e Rregullatorit të
Energjisë është një organ i pavarur që ka për detyrë të rregullojë aktivitetet
në Sektorin e energjisë në Kosovë, përfshirë energjinë elektrike, ngrohjen
qendrore dhe gazin, në pajtim me detyrimet që dalin nga Traktati i Komunitetit
të Energjisë . Çmimi i energjisë elektrike përcaktohet nga disa faktorë: kosto
operative, mirëmbajtja, importi dhe faktorë të tjerë. Ulja e humbjeve
komerciale dhe teknike do të kishtë ndikim pozitiv. Faktorë që kanë mbajtur
çmimet e ulëta deri tani janë: investimet e huaja në formë grantesh,
subvencionet qeveritare, mungesa e investimeve në mbrojtjen e mjedisit dhe
forca e lirë punëtore.
KEK-u meqenëse gjeneron
pothuajse 97% të energjisë ka monopolin e tregut. ZRrE ka juridiksioni e
rregullimit të tarifave të shërbimeve të energjisë.
Ndikimi
i termocentraleve në mjedis
Mbrojtja e mjedisit
është përgjegjësi e Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor. Meqë
pjesa më e madhe e energjisë elektrike prodhohet nga termocentralet, ata
konsiderohen ndotësit më të mëdhenjt të mjedisit. Emitimi aktual i gazrave,
pluhurit dhe ujërave të zeza nga termocentralet, janë mbi nivelet e lejuara nga
direktivat e BE-së. Sipas statistikave të Bankës
Botërore , 835 vdekje, 310 raste të reja të bronkitit kronik, 22900 raste
të problemeve me frymëmarrje te fëmijët, 11160 vizita në siptale dhe mbi 100
milion euro humbje çdo vit janë pasojë e termocentraleve.
Eficienca
e energjisë
Agjencia e Kosovës për Eficiencë të Energjisë - AKEE
është institucion ekzekutiv në kuadër të Ministrisë për Zhvillim Ekonomik. AKEE
zbaton politikat e Efiçiencës së Energjisë përmes vlerësimit të mundësive të
kursimit të energjisë dhe zbatimit të masave të efiçiencës së energjisë në të
gjithë sektorët e konsumit të energjisë. Kjo agjensi ka draftuar kornizën
legjislative per Eficiencën e Energjisë me qëllim të implementimit të
praktikave më të mira të BE-së.
Bashkëpunimi
Duke u bazuar në
kërkesat në rritje, roli i importit është esencial për të siguruar furnizim
stabil me energji elektrike. Kosova ka nënshkruar disa marrëveshje bashkëpunimi
në sektorin e energjisë me Shqipërinë. Duke qenë se sistemi energjetik i
Shqipërisë mbështetet në hidro-energji (pothuajse 100%), kurse Kosova
mbështetet në termocentrale, kjo është një mundësi shumë e mirë për bashkëpunim
ndërmjet dy vendeve. Linja e interkonjeksionit 400 kV është në procedimin final
para fillimit të ndërtimit.
Alternativa
për energji elektrike
Kosova e Re është projekt për ndërtimin e
termocentralit të ri. Ndërtimi i këtij termocentrali do të përmbushte nevojat
për energji elektrike në Kosovë. Ky projekt është ndryshuar disa herë. Ministri
i Zhvillimit Ekonomik, Fadil Ismajli, ka thënë se Kosova e Re do të fillojë
ndërtimin në vitin 2015. Hidrocentrali i Zhurit është ndoshta mundësia më e
madhe e përdorimit të potencialeve të energjisë se ripërtritshme. Është
llogaritur se kapaciteti gjenerues i hidrocentralit të Zhurit do të ishte 305
MW. Projekti ka ngecur për shkak të kostos së lartë, kapaciteteve të limituara
dhe çështjeve që kanë të bëjnë me përdorimin e ujërave me Shqipërinë.
