Psikologët
humanistë përqëndrohen në veçantitë e personalitetit njerëzor. Ndonjëherë
ataquhen teoricienë të vetes, sepse theksojnë veten (ç’është dhe ç’nuk është
pjesë e vetes).Teoricienët humanistë e shohin individin si shumë aktiv në përcaktimin
e rrugës që do tëmarrë jeta e tij. Ata janë në përgjithësi optimistë dhe
përqëndrohen më shumë në anëtpozitive sesa në dobësitë e njeriut, ata theksojnë
se çdo individ është një dhe i vetëm dhethonë se mënyra e duhur për ta
studiuar një person është ta studiosh atë si njësi totale qënuk
mund të ndahet në pjesë.
Teoria e vet-aktualizimit e
Maslow.
Abraham
Maslow e përqëndroi teorinë e tij të personalitetit në personin e shëndoshë
psikologjikisht. Ai besonte se natyra bazë e njerëzve është e mirë dhe se
individi ka njëmotiv të lindur që e shtyn drejt vet-aktualizimit.Maslow i
mendon njerëzit si të lindur me një hierarki nevojash – kur nevojat e
nivelitprimar plotësohen, dalin në pah nevojat e shkallës së dytë. Hierarkia e
nevojave përfshinnevoja fiziologjike, nevoja të sigurisë, nevoja të përkatësisë
dhe dashurisë, nevoja tëvlerësimit dhe vet-aktualizimit. Katër të parat quhen
nevoja bazë.
Piramida e nevojave
njerëzore.
Vet-aktualizimiNevoja
për vet-vlerësimNevojat e përkatësisë dhe dashurisëNevoja për siguriNevoja
fiziologjike (uria, etja, seksi, të ushtruarit, pushimi)
Nevojat fiziologjike
–
sipas Maslow nevojat fiziologjike përfshijnë motive të tilla si uria,etja,
seksi, të ushtruarit dhe pushimi. Njeriu ka nevoja fiziologjike deri në momentin
kur disa nga nevojat e mësipërme janë plotësuar, të paktën pjesërisht. Mos
harroni se nevojat më të larta në hierarki mund të bëhen më të mprehta kur
nevojat fiziologjike fillojnë e plotësohen. Maslow besonte se shumica e
antarëve të shoqërisë i plotësojnë si duhet nevojat fiziologjike. Pasi këto
plotësohen, individi motivohet nga nevojat për siguri.
Nevojat për siguri
–
motive të tilla si mosrrezikimi, qëndrueshmëria, liria nga frika dheankthi,
nevoja për strukturim dhe rregull janë nevoja për siguri. Mosrrezikimi,
mbrojtjadhe siguria bëhen forca zotëruese të jetës së personit deri në momentin
kur atoplotësohen. Fëmijëve u pëlqen rutina dhe mjedisi familjar dhe kur këto
gjëraç’rregullohen rëndshëm, ata përjetojnë probleme. Ndërsa kur njeriu rritet,
nevojat përsiguri plotësohen më mirë, me përjashtime të vogla. Kur ju ndjeheni
i siguruar dhe iparrezikuar, atëherë ju lindin nevoja të tjera sociale, të
cilat janë të një niveli më të lartë.
Nevojat për përkatësi
dhe dashuri
–
motive të tilla si dashuria dhe afeksioni konsiderohennevoja përkatësie dhe
dashurie. Kur na kanë lindur këto nevoja ne ndjejmë dëshirën përmiq, për
familje e kontakte shoqërore, ne kemi nevojë për të bërë pjesë në një grup
aponjë familje. Maslow mendonte se fëmijët shpesh kanë vështirësi kur u mungon
familja,ngaqë ata kanë shumë nevoja që duhen plotësuar shpejt. Si të rritur ne
kemi nevojë të japim e të marrim dashuri. Ne mund ti plotësojmë këto
nevoja përmes martesës, punësapo veprimtarive shoqërore. Maslow besonte se nëse
nuk plotësohen nevojat përpërkatësi e dashuri lindin probleme psikologjike.
Nevojat për vlerësim
–
vlerësimi i lartë i vetes, vet-respekti, suksesi dhe respektimi nga tëtjerët
konsiderohen si nevoja për vlerësim. Nëse duam të fitojmë respektin e njerëzve
tëtjerë, ne duhet të jemi të zotë, kompetentë. Kur fitojmë mirënjohjen e të
tjerëve,vëmendjen e tyre dhe pozitë, ne plotësojmë nevojat për vlerësim dhe
ndjehemi tërëndësishëm e me besim në vetvete. Nëse nuk i plotësojmë këto
nevoja, atëherë priremi tëndjehemi inferiorë e të pafuqishëm.
Vet-aktualizimi
–
nevoja e fundit e hierarkisë së Maslow është vet-aktualizimi. Kurnevojat
fiziologjike, të sigurisë, të dashurisë e të vlerësimit
janë plotësuar, individi është imotivuar
për të arritur nevojën e rritjes, të vetaktualizimit (metanevojat). Kjo ka të
bëjëme realizimin nga individi të potencialit të vet të veçantë, me atë që
individi të bëhetç’është i aftë të bëhet. Nevoja e vetaktualizimit është nevojë
tepër individuale, përderisasecili prej nesh ka grupe të ndryshme aftësish.
Midis tyre mund të përdorim nevojën përdije, drejtësi, për të vërtetën e
bukurinë. Metanevojat nuk ekzistojnë në hierarki, sinevojat bazë, ato mund ta
zëvendësojnë njëra-tjetrën. Por pa një ambient të ngrohtë epërkrahës, ku
individi të mund të plotësojë nevojat bazë, ai nuk mund të zhvillojë
njëpersonalitet të vet-aktualizuar për shkak të ankthit që krijohet.Maslow
përshkroi një numër tiparesh psikologjike të personit të vet-aktualizuar.
Njerëzite vetaktualizuar janë realistë dhe i kapin shpejt gjërat e mundshme.
Ata nuk e mërzisinveten duke punuar për synime të paarritshme, e pranojnë veten
dhe të tjerët ashtu siç janë.Meqë ata i kanë zgjidhur konfliktet e tyre të
brendshme, kanë tendencë të përqëndrohennë problemet jashtë vetes së tyre. Por
ata kanë nevojë për jetë personale, sepse kanënevojat e tyre të ndryshme nga
ato të të tjerëve. Ata janë autonomë dhe të pavarur, të aftëpër të vepruar pa
marrë urdhra nga të tjerët dhe jo nga dëshira për të imituar. Njerëzit
evetaktualizuar janë krijues, origjinalë dhe kanë sens humori. Vlerat dhe
qëndrimet e tyre
janë
demokratike, ata kanë pasion për të siguruar mundësi të barabarta për të gjithë
që tëbëhen njerëz të vetaktualizuar.
Vlerësimi i personalitetit
Psikologët
kanë hartuar një numër metodash për të hartuar dhe matur personalitetin.
Nëshkolla, ndërmarrje, klinika dhe spitale dhe si pjesë e punës terapeutike me
pacientët,psikologët bëjnë shpesh teste personaliteti. Qëllimi i tyre është të
zbulojnë modeletkarakteristike të sjelljes së një individi. Nga rezultatet e
testeve të personalitetit ata mundtë përcaktojnë se çfarë detyre do ti jepet
një personi në punë, ç’lloj lëndësh mund tëndjekë një student, si dhe çfarë
lloj terapie mund ti shërbejë më mirë një personi tësëmurë. Çdo matje
personaliteti duhet të plotësojë disa kërkesa:
1.Vlefshmërinë,
që do të thotë se aktualisht matet ajo që synohet të matet. Nëvlerësimin e
personalitetit kjo do të thotë që po matet personaliteti dhe jo
disakarakteristika të përkohëshme, që mund të dalin në një situatë testimi.
2.Besueshmërinë,
që do të thotë qëndrueshmëri dhe përsëritshmëri: çdo herë që matetpersonaliteti
i një personi duhet të merren të njëjtat rezultate, nëse testi është
ibesueshëm.
3.Standartizimi
është procesi i përcaktimit të normave apo standarteve të njerëzve me tëcilët
punon. Një test mund të standartizohet duke e aplikuar atë në një grup të
madhqë përfaqëson popullsinë.
4.Prakticiteti
është i rëndësishëm në vlerësimin e personalitetit. Shumica e njerëzve
nuk janë të interesuar të bëjnë një test, qoftë ky edhe shumë i mirë, nëse
zgjat 16 orë.Vëzhgimi i personalitetit përfshin edhe intervistën, por kjo
zakonisht shoqërohet ngavëzhgimi dhe testet.
Intervista.
Intervistat
klasifikohen si të strukturuara dhe të pastrukturuara. Në një intervistë
tëpastrukturuar pyetjet nuk janë të përcaktuara dhe biseda merr drejtimin që
mendohet simë i përshtatshëm. Në intervistën e strukturuar përfshihen një grup
pyetjesh standarte, qëkanë për qëllim të japin informacionin që duhet për të
vlerësuar personalitetin. Të dy tipete intervistave janë të rëndësishme për
vlerësimin e përsonalitetit, por ata sigurisht varen
Perceptim efikas
i realitetit
Përvoja kulmore.
Pranim i vetes dhe i të
tjerëve.
Identifikim me njerëzimin
Spontanitet
Marrdhënie ndërpërsonale të
thella
Përqëndrim problemesh
Strukturë me karakter
demokratik
Nevoja për jetë personale
Etikë e fortë
Autonomi
Sens humori joarmiqësor
Freski e vazhdueshme
e vlerësimit pozitiv
Krijimtari
Rezistencë ndaj humbjes
së kulturës.
Karakteristikat e përbashkëta
të njerëzve të vetaktualizuar.
46 nga zotësia e intervistuesit dhe nga bashkëpunimi
e ndershmëria e të intervistuarit. Intervistuesi duhet të jetë i ngrohtë dhe
miqësor, për ta nxitur të intervistuarin të flasëlirisht.
Vëzhgimi
.Vëzhgimi është ndjekja e sjelljes së një personi në situata të jetës së
përditshme për njëkohë të caktuar. Vëzhgimi ideal është ai natyralist, ku
personi vëzhgohet në ambientenormale. Megjithatë shumë herë vëzhgimet duhen
bërë në një ambient klinik (p.sh. kurmjekët mundohen të diagnostikojnë
problemet e sjelljes) ose në ambiente artificiale (p.sh.në zyrë gjatë një
interviste pune). Vëzhguesi merr shënim sjelljet e subjektit e më pasmundohet
të përcaktojë motivacionin dhe të bëjë një përshkrim të personalitetit tëindividit
që po vëzhgohet. Përsëri suksesi i vëzhgimit varet nga aftësia e vëzhguesit
dhekooperimi i subjektit. Ka shumë mundësi që subjekti gjatë vëzhgimit të
sillet ndryshe ngazakonisht. Ky problem kapërcehet duke bërë vëzhgime në një
periudhë të zgjatur kohe,në mënyrë që individi të ç’tensionohet e të sillet si
normalisht.Me qëllim që vëzhgimi të standartizohet e të bëhet më objektiv
psikologët kanë hartuardisa shkallë klasifikimi. Shkalla e klasifikimit është
një formular që plotësohet ngavëzhguesi gjatë vëzhgimit të subjektit. Ajo ka
një numër kategorish në të cilat shënohenkarakteristikat që shfaq subjekti. Që
të bëhet një klasifikim sa më i saktë i subjektit, kjoshkallë është mirë të
plotësohet nga disa vëzhgues.
Testet objektive të
personalitetit.
Testet
objektive të personalitetit zbatohen dhe vlerësohen sipas udhëzimeve
tëstandartizuara. Kështu, pavarësisht se kur dhe ku bëhet testi, ai do të
zbatohet dhevlerësohet në të njëjtën mënyrë, duke siguruar në këtë mënyrë
objektivitet në administrimdhe interpretim. Sot ka një numër testesh objektive
që përdoren shumë:
1.Inventari
i interesit Strong-Kampell – kombinon personalitetin e personit me njerëz
tëprofesioneve të ndryshme.
2.Inventari
shumëfazor i personalitetit i Minesotës – përbëhet nga 550 pyetje (e vërtetë-e
gabuar) që mund të përdoren për të dalluar një numër çrregullimesh në
personalitet.
3.Inventari
psikologjik kalifornian – përdoret për të matur personalitetin e
njerëzvenormalë.
4.P16FP.
5.Treguesi
i tipit Myer-Briggs (Majer-Brigz) – përdoret për testimin e personalitetit
dheaftësive të nxënësve e studentëve në shkolla.
Testet projektive të
personalitetit.
Testet projektive të
personalitetit japin stimuj të thjeshtë, jo të qartë, që i lejojnë
subjektittë përgjigjet siç e mendon, duke
projektuar në këtë mënyrë personalitetin e vet. Në këtopërshkrime subjekti e
projekton veten në rolin e heroit të tregimit. Meqë nuk ka përgjigjetë prera,
të drejta supozohet se kjo i minimizon mundësitë e mashtrimit.
Disa prej
këtyretesteve janë:
1.Testi
i njollës së bojës Rorschach (Roshah) – përbëhet nga 10 karta që
përmbajnënjolla boje. Subjekti shikon njollat dhe diskuton lirisht çfarë sheh.
2.Testi
i Aperceptimit Tematik – i jep subjektit fotografi të jetës së përditshme dhe
ikërkon të ndërtojë një tregim për njerëzit e portretizuar në fotografi.
