Njeriu është qenie psikike e shoqërore i pajisur me arsyen nga shkaku te
pasoja e mendimit intelektual, dhe formën logjike të të kuptuarit të
gjësendeve në natyrë.
Njeriu ekziston nga vullneti i
tij, por është i ndikuar nga sistemi hyjnor i vullnetit të Zotit, pra ai
është pjesë racionale e natyrës. Arsyeja e tij e shëndoshë, pra qëllimi
i tij racional është paraqitja e jetës në formë intelektuale dhe të
dobishme; e cila njëherësh është bartësja e ideve tona që sistematizon
mendimet drejt njohjes racionale. Ky qëllim te disa
njerëz të ngritur
mund të shërbejë në jetë si një e mirë e përgjithshme në nevojë të
domosdoshme.
Natyra e mëson njeriun të jetë i lirë,
dhe të veprojë në bazë të instinkteve të veta drejt vullnetit për një
jetë ekzistencialiste, duke e detyruar atë të njohë të drejtën e lirisë,
dhe zbatimit të urdhërave që burojnë nga misioni i shenjtë i Zotit.
Duke futur bindjen në arsyen e pastër, që ndonjëherë është sa analitik,
po aq dhe krahasues, arsyeja mund të arrijë deri te njohja e sigurt mbi
të vërtetën e natyrës, dhe ligjësive të botës. Sepse njohja duhet të
jetë racionale, pra e qartë dhe e kthjellët në aftësinë e të
shqyrtuarit. Mirëpo nuk i mjafton njeriut përpjekja e tij për të njohur
të vërtetën vetëm nëpërmjet arsyes, por që njohja të jetë në thelb e
vërtetë duhet njohur ligjet e natyrës që janë në varësinë e domosdoshme
me njeriun. Ne dimë që arsyeja ndihmon të kthjellojë mendimet e veçanta
dhe të përgjithshme te njeriu, por jo dhe të asistojë deri në thelb
njohjen e ligjeve të substancës dhe natyrës. Mirëpo, sipas arsyes dhe
metodës kritike të të menduarit dimë që ligjet e substancës dhe të
natyrës njihen thelbësisht me intuitë pa futur imagjinatën, dhe faktet e
domosdoshme që çojnë deri në atë që quhet përvojë natyrore. Kjo njohje e
substancës dhe natyrës buron nga një sistem inteligjent dhe intelektual
i ndërtuar prej arsyes kritike. Nuk qëndron asgjë mbi njohjen, pra
është njohja ajo që, ne njerëzit vëmë rregullat dhe lëvizjet drejt botës
sonë reale. Ne po e reduktojmë dhe e përshtatemi absurditet e botës,
sepse arsyeja njerëzore ndodhet në nevojë të ngritur shpirtërore për të
cilën, ajo është e aftë të rishikojë lëvizjet e botës në kuptimin e
drejtë dhe real. Mirëpo, këto rregulla që vëmë ne janë të një retorike
boshe kundrejt retorikës së ligjësive të botës, sepse njeriu i paraprin
ekzistencës së tij, krahas një bote absurde me llojin njerëzor. Ai është
thjesht tendencioz, dhe sa herë që e shtyn nevoja për të kuptuar
njohjen e përgjithshme, ai bën përpjekjen për të qenë sa më racional
brenda llojit absurd të botës, duke i shqyrtuar lëvizjet e botës sipas
arsyes së shëndoshë për njohje të domosdoshme, por bota joreale e
ngatërron ende pa u përshtatur mirë. Kjo zgjuarësi që e paraprin atë nuk
është vetëm një mirësi e tij, por edhe një akt psikik i përgjegjshëm, i
lindur me nevojën për të rezistuar krahas çdo fatkeqësie.
Njeriu
me anë të njohjes do ta pranojë ekzistencën joreale të botës duke e
pranuar me rregullat e krijuara prej një krijimi të jashtëzakonshëm, por
për joshjen e tij shpirtërore dhe intelektuale herë-herë mbetet pjesë e
pandashme e absurditetit. Nëse do të tentojmë ta njohim deri në thelb
ekzsitencën joreale të botës, njeriu mund të veprojë sipas një plani të
ndërtuar nga arsyeja e tij për t’u përshtatur, pra, e përshtat vetveten
drejt të mirës së tij morale. Njeriut i duhet të përshtatet në këtë botë
të ndërtuar prej provës së domosdoshme, kështu duke e integruar etikën e
tij njerëzore përtej çdo të mete që mund t’ia mvesh absurditeti i
botës.
Përshtatja e llojit njerëzor përballë provës
absurde duhet të jetë një kusht i domosdoshëm i veprimit tonë psikik,
përveç se ne njerëzit duhet të krijojmë botën tonë reale brenda kushteve
të një filozofie morale, pavarësisht veprimtarisë njerëzore e cila mund
të haset në kontradiktë të ndryshme. Mirëpo, njeriu është vepër e
vërtetë e pashmangshme intelektuale, që arrin të kultivojë veprimtarinë e
tij edhe përgjatë një loje të diktuar në kontraversitet. Sipas kësaj ne
mund ta cilësojmë njeriun si një mjeshtër të vyer i cili, jo vetëm që
mund të diktojë çfarëdo lojë mistike e misterioze të imponuar nga bota
dhe ligjësitë e saj absurde, por edhe mund të zgjidhë problemet sipas
përvojave filozofike dhe shkencore të diktuara nga vetë ai. Edhe qielli
përmbi ne është një shprehje e së vërtetës në formë hyjnore, madje edhe
njeriu është një e vërtetë e pazakontë, përderisa e vërtetojmë
ekzistencën e tij nëpërmjet mendimeve konkrete të zhvilluara me arsye.
Nga
ana tjetër filozofia e Spinoza-s mendon se njerëzit nuk janë në
varshmëri për të vepruar në liri, por thjesht kanë iluzion se ata janë
të lirë të veprojnë dhe të shprehin interesat e tyre në bazë të
pikëpamjeve ideologjike. Unë besoj se liria ekziston mbi të drejtën
tonë, por shpeshherë është mohuar, ngase ekziston egoizmi, pra ndikimi
idesë te tjetri. Liria është e domosdoshme, dhe derisa nuk imponohet te
ideja tjetër ruan vlerën e lirisë, në momentin kur liria cënohet apo
imponohet nga idetë dhe veprimet e huaja, atëherë liria ka të ngjarë të
zhvleftësohet. Ajo s’është e përhershme, as plotësisht e lirë, por e
ndikuar nga idetë tona të hershme. Pra, liria e njeriut është e
kufizuar, d.m.th. është në varshmëri veprimi nga vullneti i Zotit.
Moralistët,
jo vetëm që dëshirojnë të jenë të lirë ose të ndikuar nga rregulli
hyjnor i një Zoti, por edhe mendojnë për lirinë e të tjerëve si një e
drejtë absolute e pamohueshme nga autoritetet tjera, sepse këta të
fundit gjykojnë me parimin e drejtësisë së një shpirti etik. Këtu po
shpreh ekzistencializmin e njeriut si një qëllim drejt dashurisë për të
vërtetën, dhe një shkëputje hermetike nga kalimi i mundshëm i njeriut në
pesimizëm. Çdo ide për të cilat ne jemi të përgjegjshëm është një
vërtetim i ekzistencës sonë si subjekt i përvojës. Sa për ekzistencën
tonë nuk është e nevojshme të kërkohet ndonjë dëshmi reale, sepse në
jemi vepër konkrete e Zotit. Derisa njeriu është pozicionuar përballë
botës, atëherë kjo të ngjall përshtypjen që njeriu është i krijuar që të
qeverisë me botën. Kjo dëshmon se njeriu është një pjesë e veprës së
Zotit, e prirur të udhëheqë me rregullat e botës, në Tokë. Njeriu është
përtej masës kolektive dhe përtej individualitetit, ku në masën
kolektive hyn mediokriteti, ndërsa në masën e individualitetit hyn
natyra si arsye krijuese. Ai nuk e ka përvojën midis ndjenjave dhe
arsyes, sepse ndonjëherë ndjenja është më e fortë dhe më elastike ndaj
arsyes. Ndjenja mund ta shndërrojë atë në vullnet drejt forcës për t’iu
bindur pasioneve të brendshme, të cilat në thelb pasqyrojnë egoizmin për
t’u lumturuar, dhe ndërkohë pasionet janë të pakontrollueshme duke bërë
që ndjenja të orientojë në kundërshti vlerën njerëzore që ai posedon.
Ndofta ndjenja mund të depërtojë deri në pikëpamjet emotive të njeriut
për të cilën ai mund të shfuqizohet nga arsyeja dhe nga paraqitja
estetike e tij, sepse ky rast që ndikon drejtpërdrejt në sistemin mendor
mund t’ia marrë drejtimin moral e ta pasojë përtej së keqes
shpirtërore, ku këtu veçmë rregullat shuhen. Ndjenjat janë të
rrezikshme, dhe vendosin emocione absurde për disa gjëra që nuk
konsiderohen në mundësinë personale. Ndjenja është delikate, dhe nuk
duron të imponohet dhunshëm. Ajo kërkon të jetë delikate me pajisjen për
të ndier gjithçka që i duhet njeriut.
Te njeriu
arsyeja vendos pasionin për njohje ndaj ligjësive të botës dhe
praktikisht vendos mendimet racionale për shkakun që disa objekte të
konsiderohen në mundësi reale për t’i njohur më intuitivisht e më qartë.
Aftësia nëpërmjet së cilës qeniet njerëzore diktojnë mendimin përtej
njohurisë së përgjithshme, dhe se e vërteta e pashmangshme mund të
fitohet vetëm nga arsyeja e kulluar; prandaj, gjithsecili prej nesh
është peng i asaj që ka punuar në botë, duke u bazuar varësisht në
ndjenjat e shpenzuara drejt të mirës apo së keqes.
Natyra e njeriut është e pajisur me ide, kurse ideja mund të fitohet, sipas një gjurmimi, duke futur mendjen në meditim.
Ideja
nxjerr mendimin, ndërkaq mendimi shpreh shkallën e inteligjencës dhe
arsyen për format e mendimit krijues. Të gjitha idetë e njeriut vijnë
falë natyrës, dhe arsyeja i përshtat në vetëdijën e shqisave. Ndofta
natyra e njeriut nuk është krijuar në atë mënyrë që të ketë të lindur
idenë, por i është mundësuar që ta fitojë sipas planit të arsyes
njerëzore duke e bartur në përvojën e shqisave. Sepse nëpërmjet shqisave
njeriu mund të diktojë shijen, fortësinë, elasticitetin, formën etj.
Një
ide dhe mendim i arsyeshëm përfitohet nga metoda e zhvillimit të
inteligjencës, dhe sipas kësaj të fundit orvatja dhe tendenca drejt
njohjes së natyrës nga përvoja e arsyeshme vjen në shprehje njohja e
natyrës nëpërmjet intelektit. Fundja, idetë që burojnë nga arsyeja e
kulluar përcaktojnë imazhin dhe cilësinë e të menduarit tonë. Sidoqoftë,
ai trashëgon mendjen nga vullneti absolut i Qenies hyjnore, ndërsa
idetë i përfiton nga eksperienca e arsyes shkencore, dhe varësisht nga
traktati i intelektit, sa ai vet do të jetë i zhdërvjelltë të arrijë të
përfitojë njohuritë e domosdoshme. Sepse as mendimet, as idetë nuk janë
të njëjta, prandaj nevojiten gjurmime shkencore dhe shqyrtimet e natyrës
për të përfituar motive të ngritura të intelektit, që nëpërmjet kësaj
njeriu të bëjë modifikimin e arsyes në shkallë intelektuale. Vetëm sipas
këtij plani sistematik njeriu më lehtë do të mund t’i gjykojë ligjet e
kësaj bote që janë në thelb absurde.
Kjo ekzistencë
kërkon prej motivit të njeriut të përshtatet, sepse asgjë nuk mund të
jetë në një lëvizje të përbashkët drejt së përhershmes. Pikërisht dhe
dituritë e njeriut janë një vëllim i zbehtë në shqyrtimet dhe hulumtimet
mbi botën, dhe mbi natyrën e njeriut, pra substancën e thjeshtë. Tërë
dituritë tona janë të mangëta, por që të mund të arrijnë deri në
zhvillimin e mundshëm shkencor kërkohet mendje të shëndoshë. Mendimet
asnjëherë nuk mund të zgjidhin çështjet e botës, pa pasur mendjen
krijuese të zhvilluar në shkallë shkencore. Se dhe dituritë tona që kemi
fituar nëpërmjet eksperiencës njerëzore kanë mungesë të ideve dhe
njohurive, sepse jo përherë idetë mund të ndërtojnë sistemin e botës në
orientimin e mendjes intelektuale. Dituritë tona krahas botës janë një
njohje e obligueshme, që njeriun e angazhon të kuptojë sistemin
ekzistencial përballë botës. Njeriu sipas arsyes së mendimit inteligjent
mund të shqyrtojë të gjitha lëvizjet, dhe lëndët e natyrës që janë
domosdoshmërisht të krijuara për ambiciet e tij intelektuale, dhe pasi
të fitojë kuptimin e njohjes do të kontribuojë në ndërtimin e
ekzistencës së tij me mjetet për jetë, që determinojnë ekzistencë
fatlume.
Njeriu nuk është asgjë tjetër, përveç se një
rrjedhojë e ngjarjeve të cilët pasojnë në natyrë, ndërsa liria e tij e
ndihmon të sundojë ekzistencën e tij shoqërore përmes ligjeve natyrore.
Ai duhet të fusë gjykimin mbi njohjen e sigurt të natyrës që të mund të
kuptojë sistemin absolut të paramenduar nga veprimi hyjnor, sepse vetëm
kështu, pa dyshuar në ekzistencën e natyrës dhe mbi pamjen e njëjtë të
nënshtrimit të saj mund të shqyrtojë të vërtetën e natyrës njerëzore.
Etichette
HISTORI
PSIKOLOGJI
LETERSI SHQIPE
SHKENCA POLITIKE
BIOLOGJI
QYTETARI
SOCIOLOGJI
DREJTESI
ESE ARGUMENTUESE
JURIDIK
PEDAGOGJI
GJEOGRAFI
EDUKATE SHOQERORE
DIDAKTIKE
BAZAT E FINANCES
SHKRIM AKADEMIK
FINANC BANK
LETERSI BOTRORE
GJUHE SHQIPE
MATEMATIKE
HISTORI SHQIPRIE
SHKENCA JURIDIKE
ANALIZE VEPRASH
EDUKIM
FIZIKE
PSIKOLOGJI EDUKIMI
ESE UNIVERSITETI
POEZI
MENAXHIM FINANCIAR
MJEKESI
KIMI
PARAPSIKOLOGJIA
EKONOMI
INFORMATIKA
ESE LETRARE
MENAXHIM BIZNESI
NJOHURI PER MEDIANIAN
TRASHGIMI KULTURORE
Anatomi
ESE FILOZOFIKE
GAZETARI
INFERMJERI
MENAXHIM TURIZEM
SHKENC TOKE
E DREJTA NDERKOMBETARE PUBLIKE
HISTORI BOTRORE
POLITIKAT E SIGURIS KOMBETARE
E DREJTA E PRONES
Histori e Mendimit Politik
ALL POST
AUDITIM BANKAR
BAZAT E DEMOKRACISE DHE TE DREJTAT E NJERIUT
ESE SHKENCORE
FILOZOFI
HISTORI ARTI
HISTORI E EKONOMIS SHQIPTARE
LETERSI
MENAXHIM NDERTIMI
MIKROEKONOMI
POEMA
PSIKOLOGJI REHABILITIMI
BJOLOGJI
EDREJTA E MJEDISIT
FJALE TE URTA
LEKSIONE AUDITIM
MARDHENIA ME PUBLIKUN
MASTER SHKENCOR
Marrëdhënie Ndërkombëtare
PSIKOLOGJI KESHILLIMI
PSIKOLOGJI SHKOLLE
SINTAKS
TEORI E MARDHENIEVE NDERKOMBETARE
ANGLISHT
EDUKIM MUZIKORE
ESE ANGLISHT
ESE INFORMUESE
GJUHE
INFERMIERI
KERKIM SHKENCOR
METODAT E EDUKIMIT EMPIRIK
METODIKE ARITMETIKE
PSIKOLOGJI ZHVILLIMI
TEKNOLOGJI INFORMACIONI
TRASHGIMI KULTURORE EUROPIANE
APLIKIM KOMPJUTERIK
BUJQESI
ESE HISTORIKE
ETIKA E TE USHQYERIT
GUIDE TURISTIKE
HIGJENE
HYRJE NE PSIKOLOGJI
INFORMATIK
ISMAIL KADARE
LETERSI PER FEMIJE
MENAXHIM KLASE
MESIMDHENIE
ORGANET E MARDHENIEVE NDERKOMBETARE
PSIKOTERAPI
SOCIOLOGJI EDUKIMI
pyetjet e Licences
ANALIZE sHARL BODLER
Dituri natyre
E DREJTA KUSHTETUESA
EDUKIM FIZIK
EDUKIM PER KARRIER
KSHILLA SHTATZANIE
LIBRA LEXO-SHKARIKO
LOGJIKE
MATURA SHTETERORE
MBROJTJE DOKTORRATURE
MIGJENI
MUZIKE
POLITIK ARSIMORE
POLITIKA NE BE
PSIKOLOGJI E ZBATUAR NE MESIMDHENIE
RECENSION
TEME DIPLOME
hist
Post più popolari
-
ESE: Atdheu Im Atdhe, nje fjale qe menjehere te sjell ndermend vendlindjen tone te bukur. Per ne shqiptaret atdheu eshte shume i rende...
-
Ese letrare : Deshira ime Deshira ime . . Siç dihet çdo njeri ka dëshira. Një prej tyre jam edhe unë. Por kur bëhet fjalë vetëm për ...
-
Kafshet ne rrezik zhdukje neShqiperi Kafshët e rralla në vendin tonë prej disa vitesh janë rrezikuar të pakësohen si pasojë e dë...
-
“ I HUAJI ROMAN I MASËS APO I LEXUESIT TË SPECIALIZUAR” Hyrje Çfarë ndikimi ka tek ne si qenie njerezore ky roman?Albert Kamy...
-
NA NDIQNI - SHPERNAJE NE PROFIL ANALIZE LETRARE: KENGET E MILOSAOS - JERONIM DE RADA [ANALIZE LETRARE] KËNGA XX Poemat epiko...
-
Grupi i shtatëmbëdhjetë i elementeve kimike Ky grup përbehet nga këto elemente : Fluori Klori Bromi Jodi ...
-
Ç’fare eshte Organizimi i Komunitetit? Qëllimi kryesor i organizimit në komunitet, është të ndihmojë njerëzit të identifikojnë ne...
-
MBIERMRI Mbiemër quhet ajo pjesë e ndryshueshme e ligjeratës që emërton një tipa, cilësi të një frymori a të një sen...
-
Tema: Gjakmarrja Nje pellumb I bardhe fluturon ne qiellin me ngjyren e syve te sapo-qare, te vuajtur deri ne skuqje. Pershkon hapesir...