Ka vetëm një problem filozofik me të vërtetë serioz: vetëvrasja. Të
tregosh nëse jeta ia vlen apo nuk ia vlen të jetohet, do të thotë ti
përgjigjesh pyetjes themelore të filozofisë. Të tjerat, nëse bota ka tri
përmasa, nëse shpirti ka nëntë apo dymbëdhjetë kategori, vijnë më pas.
Këto janë lojëra; në fillim duhet t’i përgjigjesh kësaj pyetjeje. Dhe,
po qe e vërtetë ajo që thoshte Niçja se një filozof, për të qenë i
respektuar, duhet të predikojë nëpërmjet shembullit të vet, kuptohet
rëndësia e kësaj përgjigjeje, meqë ajo do t’i paraprijë veprimit
përfundimtar. Këto të vërteta janë të kuptueshme për zemrën, po duhet
t’i thellosh për t’i bërë
të qarta për arsyen. Nëse do të kërkoj të
dalloj një problem të ngutshëm nga një tjetër, duhet të marr parasysh
veprimet që jam i detyruar të kryej. Asnjëherë nuk kam parë njeri të
vdesë për hir të argumenteve ontologjike. Galileu, i cili zotëronte një
të vërtetë shkencore të rëndësishme, e mohoi me shumë lehtësi sapo iu vu
jeta në rrezik. Në njëfarë kuptimi, ai bëri mirë. Nuk ia vlente të
humbje jetën në turrën e druve për këtë të vërtetë. Toka apo dielli
rrotullohet rreth njëri-tjetrit, kjo gjë është pa interes. Me një fjalë,
është një problem i kotë. Nga ana tjetër, kam vënë re se shumë njerëz i
japin fund jetës, sepse mendojnë që nuk ia vlen të jetohet. Kam parë të
tjerë, që paradoksalisht vriten për idetë ose iluzionet, të cilat i
japin kuptim jetës së tyre (ajo gjë që quhet arsye për të jetuar është
njëkohësisht një arsye e shkëlqyer edhe për të vdekur). Pra jami
mendimit se kuptimi i jetës është problemi më i ngutshëm. Si ti
përgjigjemi? Për të gjitha problemet thelbësore, këtu unë përfshij të
gjitha ato që të bëjnë të vdesësh ose ato që shumëfishojnë dashurinë për
jetën. ka me siguri dy metoda të menduari, ajo e La Palisës dhe ajo e
Don Kishotit. Vetëm ekuilibri midis të vërtetave dhe lirizmit mund të na
lejojë të përftojmë njëkohësisht emocion dhe qartësi. Pra, para një
çështjeje të tillë, sa të thjeshtë aq dhe të ngarkuar me patetizëm,
dialektika akademike dhe klasike duhet t’ia lëshojë vendin, merret me
mend, një mënyrë të menduari më modeste që mbështetet sa në bon sens-in
aq dhe në qëndrimin dashamirës.
Vetëvrasja gjithmonë është trajtuar
si një dukuri shoqërore. Këtu, përkundrazi, është fjala, sa për fillim,
për marrëdhënien midis mendimit vetiak dhe vetëvrasjes. Një veprim i
tillë përgatitet në heshtjen e shpirtit, ashtu si dhe veprat e mëdha.
Vetë njeriu nuk e di këtë. Një mbrëmje, ai tërheq këmbëzën ose hidhet në
ujë. Një ditë, kur po më tregonin për një administrator banesash që
kishte vrarë veten, më thonë se kishte ndryshuar shumë që nga vdekja e
vajzës së tij para pesë vjetësh dhe se kjo ngjarje e kishte “gërryer nga
brenda”. Nuk mund të gjesh fjalë me të përpiktë. Të fillosh të mendosh
do të thotë të fillosh të gërryhesh, shoqëna nuk luan ndonjë farë roli
në fillim. Krimbi gjendet në shpirtin e njeriut. Aty duhet ta kërkosh.
Këtë lojë të kobshme që të çon nga qartësia përballë ekzisteneës tek
arratisja jashtë dritës, duhet ta gjurmosh dhe ta kuptosh.
Gjenden
shumë shkaqe për një vetëvrasje dhe, në përgjithësi, ato më të dukshmet
nuk kanë qenë më të efektshmet. Njeriu rrallë e vret veten (ndonëse kjo
hipotezë nuk përjashtohet) duke arsyetuar.
Kriza fillon me diçka që
është pothuajse gjithmonë e pakontrollueshme. Gazetat shpesh flasin për
“brenga intime”, ose për “sëmundje të pashërueshme”. Këto shpjegime janë
të vlefshme. Po mund të ndodhë që atë ditë një mik i njeriut, të
dëshpëruar i ka folur ftohtë. Ky është fajtori, sepse vetëm kaq mund të
mjaftojë për tu dhënë rrukullimën gjithë pakënaqësive dhe gjithë
mërzitjeve që qëndronin pezull (1)
Por, nëse është e vështirë të
gjendet çasti i saktë, përçapja e stërholluar ku arsyeja ka zgjedhur
vdekjen, është më e lehtë të nxjerrësh nga ky gjest rrjedhojat e tij. Të
vrasësh veten, në një kuptim, si në melodrama, do të thotë të
rrëfehesh. Të tregosh se ke mbetur prapa nga jeta ose që nuk e kupton.
Megjithatë, të mos vazhdojmë me këto analogji t’u kthehemi fjalëve të
zakonshme. Kjo do të thotë se pranon që jeta nuk ia vlen të jetohet. Të
jetosh, natyrisht, nuk është kurrë e lehtë. Njerëzit vazhdojnë të bëjnë
veprime që ua imponon ekzistenca për shumë arsye, nga të cilat e para
është zakoni. Të vdesësh me dashje parakupton që e ke zbuluar qoftë edhe
instinktivisht, karakterin qesharak të këtij zakoni, mungesën e çdo
arsyeje të thellë për të jetuar, karakterin absurd të veprimtarisë së
përditshme dhe kotësinë e vuajtjes.
Cila është, pra, kjo ndjenjë e
pallogaritshme, që i largon shpirtit gjumin, aq të nevojshëm për jetën?
Një botë që mund ta shpjegosh qoftë edhe me arsye të gabuara është botë e
afërt. Po në të kundërtën në një gjithësi pa iluzione dhe pa të
vërteta, njeriu ndihet i huaj. Ky mërgim është i pafund, meqë ka humbur
kujtimet e atdheut të pagjendshëm ose shpresën e tokës së premtuar. Kjo
ndarje e njeriut nga jeta e tij, e aktorit nga dekori i tij përbën
ndjenjën e absurditetit. Meqë të gjithë njerëzit e shenjtë kanë menduar
për vetëvrasjen e tyre, pa e zgjatur, kuptohet që ka një lidhje të
drejtpërdrejtë midis kësaj ndjenje dhe tundimit drejt hiçit.
Tema e
kësaj eseje është pikërisht marrëdhënia midis absurdit dhe vetëvrasjes,
përcaktimi i saktë i masës që vetëvrasja shërben si zgjidhje për
absurdin. Në parim, mund të thuhet se për një njeri të ndershëm, ato që i
beson si të të vërteta duhet të përligjin veprimet e tij. Pra, besimi
në absurditetin e ekzistencës duhet t’i prijë sjelljes së tij. Do të
ishte një kureshtje e përligjur të dije qartë dhe pa lot të rremë, nëse
një përfundim i tillë kërkon që të braktiset sa më shpejt një gjendje e
pakuptueshme. Vetëkuptohet, këtu unë kam parasysh njerëz, që janë të
prirur të pajtohen me vetveten.
I shtruar qartë, ky problem mund të
duket njëherësh i thjeshtë dhe i pazgjidhshëm. Por gabimisht supozohet
që pyetjet e thjeshta kërkojnë përgjigje të ngjashme dhe se fshati që
duket nuk ka nevojë për kallauz. Apriori, dhe duke përmbysur të dhënat e
problemit, si në rastin kur vret veten, ashtu edhe kur nuk e vret,
duket se ekzistojnë vetëm dy lidhje filozofike, ajo që thotë po dhe ajo
që thotë jo. Do të ishte gjë shumë e bukur. Por duhet të mos harrojmë
ata, të cilët, pa arritur në përfundime, pyesin gjithmonë. Tani po bëj
fare pak ironi: ata janë shumica. Vërej, gjithashtu, se ata që
përgjigjen “jo”, veprojnë sikur mendojnë të kundërtën. Në fakt, po të
pranoja kriterin niçean, ata mendojnë ”po”, në një mënyrë ose tjetër.
Përkundrazi, ata që vrasin veten, ndodh shpesh që të kenë rrokur
kuptimin e jetës. Këto kontradikta janë të përhershme. Madje mund të
thuhet se asnjëherë nuk kanë qenë më të mprehta se në ato raste ku
logjika, përkundrazi, duket qesharake. Është gjë e njohur krahasimi i
teorive filozofike dhe i sjelljeve të atyre që i predikojnë. Por duhet
të pranojrrië se miclis mendimtarëve që nuk kanë pranuar se jeta ka
kuptim, askush, përveç Kirilovit që i përket letërsisë, Peregrinosit që
lindi nga legjenda(2) dhe Zhyl Lekjesë, partizan i hipotezës, nuk shkoi
deri atje sa të mohonte kuptimin e jetës. Përmendet shpesh, për shaka,
Shopenhaueri, i cili fliste për vetëvrasjen para një tavoline të mbushur
plot. Këtu nuk ka aspak vend për tu tallur. Kjo mënyrë për të mos e
marrë seriozisht tragjiken nuk është aq e rëndë, por ajo, më së fundi,
bën portretin e njeriut që e ka përqafuar.
Para këtyre kontradiktave
dhe paqartësive, a duhet të besojmë se nuk ka asnjë lidhje midis
mendimit që dikush ka për jetën dhe veprimit të tij për ta braktisur? Të
mos e teprojmë në këtë drejtim. Në lidhjen e njeriut me jetën gjendet
diçka shumë më e fortë se të gjitha pakënaqësitë e botës. Gjykimi i
trupit është i barazvlershëm me atë të shpirtit dhe trupi sprapset para
asgjësimit. Ne e fitojmë zakonin e të jetuarit para atij të të
menduarit. Në këtë garë, që na afron përditë nga pak drejt vdekjes,
trupi ruan një distancë të përhershme. Së fundi, thelbi i kësaj
kontradikte qëndron në atë çfarë do ta quaja shmangie, sepse ështe
njëherësh edhe më pak edhe më shumë se harrimi i njeriut pas punëve të
përditshme, në kuptimin paskalian të fjalës. Shmangia vdekje prurëse që
përbën temën e tretë të kësaj eseje, është shpresa. Shpresa për një jetë
tjetër që duhet “merituar” ose mashtrimi i atyre që e jetojnë jo për
vete jetën, po për ndonjë ide të madhe që është më e rëndësishme se
jeta, që e fisnikëron, i jep një kuptim dhe i tradhton.
Gjithçka
ndihmon në shtimin e ngatërresave. Jo më kot deri tani është luajtur me
fjalët dhe është bërë sikur besohet se mospranimi i idesë që jeta ka një
kuptim të çon detyrimisht të pohosh se ajo nuk ia vlen të jetohet. Në
të vërtetë, nuk gjendet asnjë masë e detyrueshme midis këtyre dy
gjykimeve. Duhet vetëm të mos lejosh të mashtrohesh nga paqartësitë,
papajtueshmëritë dhe inkonsekuencat e përmendura deri tani. Duhet të
lemë gjithçka mënjanë dhe të merremi drejtpërdrejtë me problemin e
vërtetë. Dikush vret veten sepse jeta nuk ia vlen të jetohet, – kjo pa
dyshim është një e vërtetë shterpë, sepse është gjë mjaft e njohur. Por
ky poshtërim i ekzistencës, ky përgënjeshtrim ku e ngujojmë, mos vallë
vjen ngaqë ajo nuk ka asnjë kuptim? Apo mos absurditeti kërkon që t’i
shpëtojmë nëpërmjet shpresës ose vetëvrasjes, ja se çfarë, duhet të
tregojmë, të studiojmë dhe të ilustrojmë duke shmangur gjithçka tjetër. A
sjell absurdi me vete vdekjen, këtij problemi duhet t’i jepet përparësi
ndaj të tjerave, jashtë të gjitha metodave të të menduarit dhe të
lojërave të fjalëve të kota. Nuancat, kundërritë, psikologjia që një
mendje “objektive” di të fusë në të gjitha problemet, nuk kanë vend në
këtë analizë dhe në këtë pasion.
Duhet vetëm një mendim i padrejtë,
domethënë logjik. Nuk është gjë e lehtë. Gjithmonë është e pëlqyeshme të
jesh logjik. Është pothuajse e pamundur të jesh logjik deri në fund.
Njerëzit që vetëvriten ndjekin deri në fund rrjedhën e ndjenjave të
tyre. Atëherë përsiatja për vetëvrasjen më jep rastin të shtroj të
vetmin problem që më intereson: a ka ndonjë logjikë deri në vdekje? Këtë
mund ta mësoj vetëm duke ndjekur pa pasione të sëmura, vetëm në dritën e
fakteve, arsyetimin, origjinën e të cilit po e tregoj këtu. Këtë unë e
quaj një arsyetim absurd. Shumë i kanë hyrë kësaj rruge. Nuk e di nëse
ia kanë dalë mbanë.
Kur Kari Jaspersi zbuloi pamundësinë e unitetit
të botës, tha: “Ky kufizim më kthen te vetvetja, atje ku nuk fshihem më
prapa një pikëpamjeje objektive, të cilën vetëm e përfytyroj, atje ku as
unë vetë, as ekzistenca e të tjerëve nuk mund të shndërrohet në objekt
për mua”, ai përmend, pas shumë të tjerëve, këto vende të shkreta dhe pa
ujë, ku mendimi arrin në kufijtë e tij të skajshëm. Pas shumë të
tjerëve, për këtë nuk ka dyshim, por sa shpejt që u larguan! Në këtë
zhvillim të fundit ku arsyeja lëkundet, kanë arritur shumë njerëz dhe,
midis tyre njerëz të thjeshtë. Ata heqin dorë nga gjëja më e shtrenjtë,
nga jeta e tyre. Edhe të tjerë, me tituj të lartë fisnikërie në lëmin e
arsyes, kanë hequr dorë, por ata kanë realizuar vetëvrasjen e mendimit
të tyre, në një revoltë të pastër. Përkundrazi, përpjekja e vërtetë
është të ngulmosh, për aq sa është e mundur, dhe të vëzhgosh nga afër
lulëzirnin barok të këtyre zonave të largëta. Qëndrueshmëna dhe qartësia
janë spektatore të privilegjuara të kësaj loje çnjerëzore ku absurdi,
shpresa dhe vdekja shkëmbejnë replika. Kjo vallë është njëherësh e
thjeshtë dhe e ndërlikuar, për rrjedhojë, arsyeja mund të analizojë
figurat e saj para se t’i ilustrojë dhe ti përjetojë vetë.
__________
1)
Përfitojmë nga rasti të kujtojmë karakterin relativ të kësaj eseje.
Vetëvrasja, në fakt, mund të lidhet me arsye shumë më të nderuara. Për
shembull, vetëvrasjet politike të quajtura të protestës në revolucionin
kinez.
2) Kam dëgjuar të flitet për një nxënës të Peregrinosit,
shkrimtar i pasluftës, i cili pasi shkroi librin e tij të parë, vrau
veten për të tërhequr vëmendjen mbi veprën e tij. Në fakt, vëmendja u
tërhoq, por libri u gjykua i dobët.
Etichette
HISTORI
PSIKOLOGJI
LETERSI SHQIPE
SHKENCA POLITIKE
BIOLOGJI
QYTETARI
SOCIOLOGJI
DREJTESI
ESE ARGUMENTUESE
JURIDIK
PEDAGOGJI
GJEOGRAFI
EDUKATE SHOQERORE
DIDAKTIKE
BAZAT E FINANCES
SHKRIM AKADEMIK
FINANC BANK
LETERSI BOTRORE
GJUHE SHQIPE
MATEMATIKE
HISTORI SHQIPRIE
SHKENCA JURIDIKE
ANALIZE VEPRASH
EDUKIM
FIZIKE
PSIKOLOGJI EDUKIMI
ESE UNIVERSITETI
POEZI
MENAXHIM FINANCIAR
MJEKESI
KIMI
PARAPSIKOLOGJIA
EKONOMI
INFORMATIKA
ESE LETRARE
MENAXHIM BIZNESI
NJOHURI PER MEDIANIAN
TRASHGIMI KULTURORE
Anatomi
ESE FILOZOFIKE
GAZETARI
INFERMJERI
MENAXHIM TURIZEM
SHKENC TOKE
E DREJTA NDERKOMBETARE PUBLIKE
HISTORI BOTRORE
POLITIKAT E SIGURIS KOMBETARE
E DREJTA E PRONES
Histori e Mendimit Politik
ALL POST
AUDITIM BANKAR
BAZAT E DEMOKRACISE DHE TE DREJTAT E NJERIUT
ESE SHKENCORE
FILOZOFI
HISTORI ARTI
HISTORI E EKONOMIS SHQIPTARE
LETERSI
MENAXHIM NDERTIMI
MIKROEKONOMI
POEMA
PSIKOLOGJI REHABILITIMI
BJOLOGJI
EDREJTA E MJEDISIT
FJALE TE URTA
LEKSIONE AUDITIM
MARDHENIA ME PUBLIKUN
MASTER SHKENCOR
Marrëdhënie Ndërkombëtare
PSIKOLOGJI KESHILLIMI
PSIKOLOGJI SHKOLLE
SINTAKS
TEORI E MARDHENIEVE NDERKOMBETARE
ANGLISHT
EDUKIM MUZIKORE
ESE ANGLISHT
ESE INFORMUESE
GJUHE
INFERMIERI
KERKIM SHKENCOR
METODAT E EDUKIMIT EMPIRIK
METODIKE ARITMETIKE
PSIKOLOGJI ZHVILLIMI
TEKNOLOGJI INFORMACIONI
TRASHGIMI KULTURORE EUROPIANE
APLIKIM KOMPJUTERIK
BUJQESI
ESE HISTORIKE
ETIKA E TE USHQYERIT
GUIDE TURISTIKE
HIGJENE
HYRJE NE PSIKOLOGJI
INFORMATIK
ISMAIL KADARE
LETERSI PER FEMIJE
MENAXHIM KLASE
MESIMDHENIE
ORGANET E MARDHENIEVE NDERKOMBETARE
PSIKOTERAPI
SOCIOLOGJI EDUKIMI
pyetjet e Licences
ANALIZE sHARL BODLER
Dituri natyre
E DREJTA KUSHTETUESA
EDUKIM FIZIK
EDUKIM PER KARRIER
KSHILLA SHTATZANIE
LIBRA LEXO-SHKARIKO
LOGJIKE
MATURA SHTETERORE
MBROJTJE DOKTORRATURE
MIGJENI
MUZIKE
POLITIK ARSIMORE
POLITIKA NE BE
PSIKOLOGJI E ZBATUAR NE MESIMDHENIE
RECENSION
TEME DIPLOME
hist
Post più popolari
-
ESE: Atdheu Im Atdhe, nje fjale qe menjehere te sjell ndermend vendlindjen tone te bukur. Per ne shqiptaret atdheu eshte shume i rende...
-
Ese letrare : Deshira ime Deshira ime . . Siç dihet çdo njeri ka dëshira. Një prej tyre jam edhe unë. Por kur bëhet fjalë vetëm për ...
-
Kafshet ne rrezik zhdukje neShqiperi Kafshët e rralla në vendin tonë prej disa vitesh janë rrezikuar të pakësohen si pasojë e dë...
-
“ I HUAJI ROMAN I MASËS APO I LEXUESIT TË SPECIALIZUAR” Hyrje Çfarë ndikimi ka tek ne si qenie njerezore ky roman?Albert Kamy...
-
NA NDIQNI - SHPERNAJE NE PROFIL ANALIZE LETRARE: KENGET E MILOSAOS - JERONIM DE RADA [ANALIZE LETRARE] KËNGA XX Poemat epiko...
-
Grupi i shtatëmbëdhjetë i elementeve kimike Ky grup përbehet nga këto elemente : Fluori Klori Bromi Jodi ...
-
Ç’fare eshte Organizimi i Komunitetit? Qëllimi kryesor i organizimit në komunitet, është të ndihmojë njerëzit të identifikojnë ne...
-
MBIERMRI Mbiemër quhet ajo pjesë e ndryshueshme e ligjeratës që emërton një tipa, cilësi të një frymori a të një sen...
-
Tema: Gjakmarrja Nje pellumb I bardhe fluturon ne qiellin me ngjyren e syve te sapo-qare, te vuajtur deri ne skuqje. Pershkon hapesir...