Nëse duam të skematizojmë historinë e sistemit të numurimit
mund të themi se ajo mbulon hapsirën ndërmet numërit “një” dhenumërit ““zero””
që janë dy koncepte të kthyera në simbole të shoqërisë së sotme moderne
teknologjike. Falë mjeshtrave dhemësuesëve të matematikës, shkencës
kompjuterike sot e kemi fare të lehtë të kalojmë të sigurtë nga “zero” te “një”
ose nga çdo numërqë mbaron me “zero” te një numër që i shtohet “një”.
Ne kurrë
nuk ndalojmë të mendojmë për një moment se në termin KOHË ekziston një
hapsirë shumë e madhe nga shpikja e numrit “një”, që konsiderohet i pari i të
gjithë numrave edhe në kuptimin kronologjik, deri te shpikja e ““zero””s, që
është shpikja e fundit më e madhe në historinë e numrave. Në fakt e gjithë
historia enjerëzimit
http://eseshkolle.blogspot.com/lindi si refleks i të qenurit “një” kur jetonte dhe “asgjë”kur
vdiste, ose refleksi i të dalluarit te vetëvetes “një” nga të tjerët“jo një”,
ose refleski i të dalluarit të seksit mashkull nga seksi femër, etj..Në kohrat
e lashta njerëzit (psh. barinj) kishin nevojë të dinin sabagëti kthenin në
banesën e tyre pas kullotës, ose për një fis nëarmiqësi me një tjetër lindi
nevoja të dinte sa luftëtarë dhe sa armëmbetën pas betejës, etj. etj.. Kjo çoi
në grupime të ndryshme socialee të shumta të njerëzve, ku disa kërkonin të
dinin sa ditë ka viti, saindividë ka fisi, sa martesa, sa ushqime kishin, etj..
Njerëzimi përshkak të natyrës dhe sasive të shumta të gjërave përrreth u
detyrua të “përdorë numurimin” në plotsimin e nevojave të tij. Duke bërë këtë
“numurim” çdo gjë u vendos në shërbim të njeriut. Në këtë kuptim historia e
numrave është histori e nevojave të njerëzimit. Fillimisht “numurimet”
ishin të përafërta, konkrete dhe empirike më pas u bënë abstrakte e të
sofistikuara, të mbuluar me cilësimitologjike, etj. derisa shumë kohë më vonë u
zhveshën nga mitetdhe u përgjithësuan për të arritur në formën që përdoren sot.
1.2. Hapat e para.
Asnjë nuk e din se ku dhe kur fillon historia, por me siguri
shumëkohë më parë. Kur popujt ishin të paaftë të konceptonin numrat sitë tillë
dhe për rrjedhim nuk mund të numëronin. Ato ishin tëpaktën të aftë për
konceptet “një”, “dy” dhe “shumë”. Sikurse fëmijapa shkollë fare kupton sasinë
“një’ “dy” apo “shumë” objekte edhe njeriu prehistorik kishte perceptimin
direkt dhe të menjëhershëmtë numrave 1 deri në 4. Në atë nivel njerëzimit ju
desh tënumëronte. Që të bënte këtë duhej zhvilluar së pari
aftësia për tënumëruar, më tej për të mbajtur mend dhe komunikuar
duhejzhvilluar një instrument gjuhësor (emërtimet e numrave) dhe sëfundi shumë
më vonë lindi nevoja e një skeme për ti shkruarnumrat. Popujt prehistorikë pa e
patur konceptin e numërimit arrinin të dallonin se nga tufa e bagëtive mungon
‘një” ose “dy”kafshë, ose në një kodër janë “një” ose “dy” pemë, etj.Edhe
në ditët e sotme ka popuj në Oqeani, Amerikë, Azi dhe Afrikë gjuha e të cilëve
përmban vetëm fjalët “një”, “dy” dhe “shumë”, por pavarësisht kësaj ato janë në
gjendje të kuptojnë perfekt pjesët ebarabarta, duke përdorur kocka me gdhendje
ose me lidhje litarësh,shkopinj, guriçka, guaska, vija, litarë, monedha, ose
pjesë të trupit tëtyre si gishtat e dorës e të këmbës, pjesët e krahut, sytë,
veshët,hundën, gojën, kraharorin, etj.. (Figura 1)
Figura 1. Objekte të ndryshme të numërimit
në antikitet.
1.3. “Makinat” e hershme numëruese
Fillimisht njerëzit përdornin pak a shumë sendet që kishin
në dorëpër të dalluar sasinë si dhe cilësinë e tyre. Natyra nga ana e
sajofronte çdo model thelbësor: zogjt me dy krahë, gjethe me tre pjesëtë
dallushme, kafshë me katër këmbë, dora me pesë gishta, etj.(Figura 2)
Por sikurse çdo njeri fillon numërimin me dhjetë gishtat e
tij edhepjesa më e madhe e sistemve të numërimit u shpikën duke përdorbazën 10.
Popujt Maya, Aztekët, Keltët dhe Baskët futën në sistemine tyre të numërimin,
me bazë 20, edhe gishtat e këmbës. Sumerët nëBabiloni, për arsye që mbeten
misterioze, zgjodhën sistemin mebazë 60. Është sistemi që përdoret akoma sot në
ndarjen e kohës teora në 60 minuta, minutin në 60 sekonda, ose ndarja
eqarkut/rrethit në 360 gradë, në 60 minuta dhe 60 sekonda.Sistemi më i
vjetër i numërimit që kanë gjetur arkeologët është numërimi me kocka kafshësh ,
i gjetur në Europën Perëndimore,që kishin “një” ose “disa” shenja me gdhendje.
Këto sinjale të numërimit llogariten nga 20 deri në 35 mijë vite të
hershme.Njerëzit që kanë përdorur këto eshtra mund të kenë qenë gjuetarëqë
bënin një prerje për çdo kafshë të vrarë (Figura 3).
Figura 3.
Kocka dhe gurë me vija të gdhendura
(majtas A & C nëFrancë; B, D & E në Çeki) dhe kockë (brirë kafshe me
vijëzime tëprera, Francë vlerësuar rreth 1900-1200 vite BC).Prerjet/gdhendjet
në kocka dhe ndarja e kockave në grupe sipasmadhsisë dhe gjatësisë tregon se
numërimet bëheshin veçmas përlloje të kafshëve: një për arinjtë, një rjetër për
bizontët, një tjetërpër ujqërit, e kështu me radhë. Kështu ato shpikën
elementët e parëtë numërimit, ndërsa renditja e kockave në grupe të ndryshme
dheme numër të ndryshëm gdhendjesh mbi to, shprehin nocionet ethjeshta të
shkrimit të numrave (Figura 4).. 
Metoda duket primitive por informacioni që ajo sjell bën
tëmundshëm që pas zjarrit të jetë shpikja më e vjetër e njerzimit.Praktikat
moderne të sotme nuk kanë në thelb ndryshim nga ajoprimitive.Kocka dhe gurë me
vija të gdhendura (majtas A & C në Francë; B, D& E në Çeki) dhe kockë
(brirë kafshe me vijëzime të prera, Francëvlerësuar rreth 1900-1200 vite BC).
Në Francë janë përdorur edhenë pllakëza guri.Që në kohët e hershme barinjtë e
Alpeve të Europës (Zvicërr, Austri,Dalmaci, etj), sikurse Keltët, Toskanët,
Dalmatët kontrollonin tufat etyre me anën e gdhendjeve në shkopin e bariut, në
drurë, hunj, praktikë që ruhet edhe në ditët e sotme. Metoda të tilla
numërimijanë përdorur gjërësisht në shekullin 18 në Rusinë Cariste, nëvendet
Skandinave dhe Gjermanisht folëse, etj.
Mjeti i dytë konkret i numërimit,
dora, është padyshim shumë ihershëm. Çdo popull në planet e
ka përdor dorën për numërim nënjë stad apo në një tjetër të zhvillimit të tij.
Në disa vende nëAuvergne (Francë), në pjesë të Kinës, Indisë, Turqisë dhe të
Rusisëvazhdohet akoma të nxirren shumat e numrave duke bërë mbledhjedhe
shumëzime me gishtat e dorës. Në lashtësi përdorimi i pjesëve të
gjymtyrëve të trupit në numërimlejoi Egjyptianët e vjetër, Romakët, Arabët,
Persianët të paraqisninkonkretisht numrat nga 1 deri në 9999. Një sistem më i
detajuar ikombinimit të gishtave dhe pjesëve të gjymtyrave lejoi Kinezët
tënumërojnë deri në 100 000 me njerën dorë dhe deri në 1 milionme të dy
duart
Akoma edhe sot pjesë të trupit përdoren për numërim:si
gishtat eduarve, të këmbëve dhe pjesë të tjera të trupit. Procedura
numeriketrupore përdoret nga disa popujt të ishujve të ngushticës së
Torresndërmjet Australisë dhe Guinesë së Re
