Në fillimet e
shekullit të 20 –të, disa psikologe besonin se duhet të ishte e mundur teë zhvillohej
një teori e vetme e pergjithshme që mund te shpjegonte te gjitha shembujt,
rastet e te nxenit. Psh. I ashtuquajtura teoria njefktoreshe,
propozonte
se perforcimi ishte faktori i vetem qe kontrollonte ne se te nxenet ndodhte ose nuk nodhte.
Mirepo te nxenet latent fenomene te ngjashme e kundershtonin kete teori me te
pohuarin se te nxenet mund te ndodhte pa perforcim.
Ne vitet e
mevonshme, psikologet kane braktisur orvajtjet per te zhvilluar nje teori te
nxeni te thjeshte, universale. Ne
vend te saj,ata kane zhvilluar teori me te ngushta dhe me te vecanta.
- Disa teori fokusohen ne kushtezimin klasik,
- Disa ne
kushtezimin operant,
- Disa ne te nxenet vezhgues
- Disa ne menyren se si përpunohet informacioni,
- Disa ne forma te tjera te vecanta te te nxenit.
Debatet e medha ne
te teorite e te nxenit perqendrohen se cila teori e përshkruan më mirë këtë
fushë specifike të të nxënit. Në studimin e të nxënit, psikologët ndjekin dy
rrugë teorike në të cilat ata përqasin shpjegimet e tyre: me qaje bihevioriste
dhe konjitiviste.
Kujtojme se të
nxënit është përvetësimi i njohurive ose zhvillimi i aftësive për të kryer
sjellje të reja.
·
Psikologët
bihevioriste fokusohen në ndryshimet që vendosen n sjelljen e individit.
·
Psikologet
konjitiviste peferojne te studiojne ndryshimin ne dijet individuale, theksojne
proceset mendore sic jane, perceptimi, vëmendja, inteligjenca, memorja, te
folurit dhe te menduarit ne zgjidhjen e problemit.
·
Shume
psikologe i kombinojne elementet e te dyja rrugeve per te shpjeguar te nxenet.
A. Rruga bihevioriste
Termi
biheviorizem u perdor per here te pare prej John B. Watson ne fillim te viteve
1910. Me vone Skinner e shtriu dhe e populloi rrugen bihevioriste.
Karakteristikat e vecanta te rruges bihevioriste te te nxenit eshte se ngjarjet
ne ambjente jane kuptuar se parashikojne sjelljen e nje personi dhe jo te
menduarit, të të ndjerit apo raste që vendosen Brenda personit. Sjellja strikte
besohet se eshte e rrezikshme dhe
antishkencore të trajtojë te menduarin dhe ndjenjat si raste te sjelljes
se nje personi, sepse askush nuk mund te shohe mendimet dhe ndjenjat.
Bihevioristet
pohojne se te nxenet human mund te shpjegohet me vezhgim dhe stimul, perforcim
dhe ndeshkim, që një person provon. Duke
iu referuar bihevioristëve, përforcimi dhe ndëshkimi, me tej me te tjera parime
baze i gjeneralizimi dhe dallimi, mund te shpjegohen edhe tipet e tjera me të
avancuara të të nxënit human, si të nxënët me lexim, ose te problemzgjidhjes
komplekse.
B. Rruga
Konjitiviste.
Ndryshe nga
bihevioristët, psikologët konjitivistë besojnë se është esenciale te studiosh
nje mendim individual dhe te shpresosh per te kuptuar procesin e te nxenit. Ne
1930, pikologu amerikan Edward C. Tolman shqyrtoi proceset konjitive ne te
nxene duke studiuar se si minjte nxenin
menyren e tyre permes nje labirinthi. Ai i gjeti se minjte formuan nje “harte
konjitive” gjate përpjekjeve te tyre per te gjetur rrugen e duhur ne nje
labirnth, ku vetem nje rruge kishte dalje, te tjerat ishin te bllokuara ne
gjatesi te ndryshme. Ne fund te rruges se sakte miu gjente nje ushqim. Pas disa
perseritjeve miu e gjente rrugen e duhur si te kishte nje harte. Kete fenomen ai e quajti me termin te “nxenet
latent”. Eksperimenti i
Tolmanit tregoi se te nxenet eshte me shume se fuqizimi apo reagimi nepermjet
perforcimit.
Psikologet
moderne konjitiviste besojne se te nxenet perfshin proceset komplekse mentale,
perfshijne memorjen, vemendjen, gjuhen, formimin e koncepteve, dhe zgjidhjen e
problemeve. Ata studiojne si njerezit perpunojne informconin dhe formojne
prezantimet mendore te njerezve, objektet dhe rasteve apo ngjarjeve.
C. Zhvillimi i te
dy rrugeve .
Gjate gjysmes
se pare te shekullit 20, biheviorizmi ishte rruga teorike dominante ne fushen e
te nxenit. Qe nga vitet 1950, megjithese, psikologjia konjitive ka fitur
qendrueshmeri ne popullaritet dhe tani me shume pikologet favorizojne nje rruge
konjitive se nje rruge strikte bihevioriste. Psikologet konjitiviste dhe
bihevioriste do te vazhdojne te debatojne meritat e pozicioneve te tyre te
ndryshme, por ne shume menyra keto dy rruge kane forca te ndryshme qe
kompletojnë njëra tjetrën. Me këto shprehje ne memorje dhe proceset komplekse
mendore, rruga konjitive arrin te kompletoje mire per shqyrtimin e tipeve me te sofistikuar te te
nxenit human , sic eshte te arsyetuarit, zgjidhja e problemeve dhe
kreativiteti. Rruga bihevioriste, e cila thekson parimet baze te kushtezimit,
perforcimit dhe ndeshkimit, mund te jape shpjegime pse njerezit sillen ne
menyren qe ata bëjnë dhe si ata zgjedhin midis mundësive të ndryshme kursesh te
veprimit.
Keto
konceptime kane ndikime te rendesishme për praktiken edukative . Teorite
bihevioriste perfshijne se mesuesit do te rregullojne ambjentin keshtu qe
studentet mund te reagojne sic duhet ndaj stimulit.
Teorite
konjitive theksojne te berit e njohurive te kuptueshme dhe shpjegimin e
perceptimeve te nxenesve prej vetvetes dhe ambjenteve te tyre te te nxenit.
Mesuesit kane nevoje ta konsiderojne si afekte mesimore te menduarin e nxenesve
gjate te nxenit.
- Cilat procese e afektojne te nxenet?
- Cili eshte roli i memorjes?
- Cili eshte roli i motivacioneve?
- Si ndodh transferimi, percjellja, kopjimi?
- Cilat procese perfshihen ne vetrregullim?
- Cilat jane nderlikimet per mesimin?
