Nje variatet
faktoresh percaktojne nje aftesi individuale te te nxenit dhe shpejtesise se te
nxenit. Kater faktoret me te rendesishem jane mosha individuale, motivimi,
eksperieca paraprake dhe intelligjenca. Vec kesaj, zhvillimi i caktuar dhe
crregulimet ne te nxene mund te dobesojne aftesite e personit me te nxenet.
Mosha
Kafshet dhe
njerezit e te gjitha moshave jane te afta prej tipe me te perbashketa te te
nxenit – formal, kushtezimi klasik dhe kushtezimi operant. Me rritjen e
femijeve ata behen me te zotet te nxene me shume dhe me te marrin informacionin ne menyra me
te sofistikuara.
Psikologu
zviceran Jean Piaget (Zhan Piazhe. psikolog zhvillimi) mbron idene qe rritja e
femijes shkon nëpërmjet kater stadeve te ndryshme te zhvillimit konjitiv.
Ne stadin
sensoromotor, (prej lindjes deri ne 2 vjec) foshnjat e perdorin ndjeshmerine
tyre te nxene rreth trupit te tyre dhe objekteve ne ambjentin qe i rrethon.
Ne stadin
paraoperacional ( rreth moshes 2 – 7 vjec) femijet mund te mendojne per
objektet per gjera qe nuk jane prezente, por duhet thene qe te
menduarit e tyre eshte primitiv dhe egocentrik dhe kane veshtiresi ne te parin
e botes prej pikpamjeve te te tjereve.
Ne stadin
konkret operacional ( 7 – 11 vjec) femijet mesojne rregullat e
pergjithshme rreth botes fzike, si fakti qe sasia e ujit mbetet e njejte ne
se ajo derdhet ne ene me forma te ndryshme.
Perfundimisht ne stadin
operacional (mbi 11 vjec) femija behet i afte te mendojne ne menyre logjike
dhe abstrakte.
Te rriturit
vazhdojne te nxene njohurite dhe aftesite e tyre gjate gjithe jetes se tyre.
Psh. Shumica e te rriturve mund te nxene ne menyre te sukseshme nje gjuhe te huaj,
megjithese femijet zakonisht mund te
fitojne rrjedhshmerine me me lehtesi. Ne se te rriturit e vjeter jane te shendetshem, aftesia e tyre e te
nxeneit zakonisht nuk dobesohet nga mosha. Semundjet qe lidhen me moshen e
cilat involvojne perkeqesim te funksionimit mental sic e shte semundja e Alzheimerit mund te demtoje rende aftesine e te nxenit te
nje personi.
Motivimi.
Te nxënit eshte zakonisht me eficent dhe me i shpejte kur
te nxenet eshte i motivuar dhe i vemendshem. Studimet e sjelljes tek kafshet
dhe tek njerezit kane treguar se nje menyre efektive e ruajtjes se motivimit te
te nxenit eshte dhenia e perfocimit te
menjehershem dhe te forte per reagimet korrekte. Megjithate, kerkime te tjera
kane provuar se nivele shume te larta jane jo ideale. Psikologet besojne nje
nivel te mesem te motivimit eshte me i miri per te nxenet e detyrave. Ne se
niveli i motivacioneve eshte i ulet, ai ose ajo mund te dorezohen shpejt.
Ekstremi tjeter, nje nivel shume i larte i motivimit mund te shkaktoje te tille
stres dhe shkaterrim sa qe te nxenet nuk mund te fokusohet tek detyra.
Experienca paraprake
Se sa mire nje
person e nxe nje detyre te re, varet fuqishem nga eksperiencat e meparshme me
detyra te ngjashme. Pikerisht nje reagim
mund te transferohet prej nje stimuli ne nje tjeter permes procesit te
pergjithesimit, njerezit mund te mesojne sjellje te reja me shpejt ne se
sjelljet jane te ngjashme me to ata mund te performojne tashme. Ky fenomen
eshte quajtur trasferimi pozitiv. Dikush qe ka nxene te drejtoje nje makine,
psh, do te jete i afte te ngase makina te tjera edhe pse ndjesia dhe perdorimi
i makines do te ishte i ndryshem. Ne rstin e transferimit negativl eksperienca
paraprake e nje personi mund te interferoje me te nxene dicka te re. Per shembul, pas memorizimit nje liste shtitjesh eshte me e veshtire te
memorizohet nje liste shitjesh te ndryshme
Inteligjenca
Psikologet
dine se njerezit ndryshojne individualisht ne nivelet e tyre te inteligjences
dhe keshtu ne aftesite e tyre te te nxenit dhe te te kuptuarit. Shkencetaret
kane rene dakort ne debatet zjarrta
rreth percaktimit dhe natyres se inteligjences. Nje person mund te nxere
aftesite lehtesisht ne disa kategori por veshtiresi ne te nxenet e tjera.
Te nxenet dhe çrregullimet ne zhvillim
Nje varietet crregullimesh mund te ndikojne ne aftesite e
nje personi per te nxene nje sjellje apo aftesi te re. Te nxenet dhe çrregullimet
ne zhvillim zakonisht se pari shfaqen ne femijeri dhe shpesh vazhdojne dhe ne moshen madhore. Femijet me
ADHD (Attention-Deficit Hyperactivity Disorder) çregullime të vëmendjes e kanë
të vështire te përqendrohen ne kohe te mjaftueshme tek detyrat specifike.
Femijet me autizem ne menyre tipike kane veshtiresi ne te folur, ne te
kuptuarin e gjuhes, dhe bashkeveprimin me te tjeret. Njerezit me zhvillim te
ngadalshem mendor, karakterizohen kryesisht nga intelegjence shume e ulet, mund
te kete andralla me kontrollimin e detyrave baze jetesore dhe aftesite
akademike. Femijet me crregullime ne te nxene apo ne zhvillim shpesh marrin
arsim special sipas nevojave dhe aftesive individuale.