— Ndërtuar
mbi një shkëmb, i cili zgjatet duke u ulur në drejtim të veri-jugut. Ana
lindore e kalasë është e mbrojtur nga vetë terreni, kurse ana perëndimore
përbën një territor të sheshtë, prandaj dhe fortifikimi është përqendruar
pikërisht në këtë pjesë. Edhe kjo kala falë arkitekturës së saj, shtrirjes,
historisë, pamjes mbresëlënëse të zonës përreth dhe gatimeve tradicionale,
përbën një destinacion të rëndësishëm turistik duke tërhequr një numër të
konsiderueshëm vizitorësh pothuajse gjatë gjithë vitit.
Ku
shtrihet Kalaja e Prezes?
v
Kalaja e Prezes ndodhet ne nje fshat me te
njejten emer. Preza është një krahinë që shtrihet në Veri dhe Veri-Perëndim të
Tiranës. Qendra historike e kësaj krahine është vetëm 22 kilometra larg qendrës
së kryeqytetit.
v
Kalaja e Prezës është një kala tipike
mesjetare. Lulëzimin më të madh e ka pasur në shekullin XV, por të dhëna të
ndryshme i kanë shtyrë të mendojnë specialistët, se duhet të jetë ndërtuar që
andej nga shekulli XIII – XIV.
Historiku dhe Planimetria e Kalase
— Kalaja
e Prezës është ndërtuar nga turqit pas vdekjes së Skëndërbeut më
1468. I përket fundit të shek. XV dhe ndodhet në vargun perëndimor të kodrave
që e rrethojnë fushën e Tiranës për të mbikqyrur zonën e Krujës si një zonë
e fortë kryengritjesh.
— Kalaja
ka planimetri katërkëndore me brinjë 80 x 50 m. Ajo përforcohet
nëpër qoshe me katër kulla që kanë planimetri rrethore. Në murin perëndimor për
të përforcuar më tepër sistemin fortifikues të kalasë, pasi kjo pjesë është me
e ekspozuar dhe më pak e mbrojtur ndaj sulmeve si dhe ka një largësi të
konsiderueshme midis kullave, është ndërtuar një kullë katërkëndëshe e dalë nga
muri. Në faqen jugore është ndërtuar një kullë tjetër katërkëndëshe për të
mbrojtur hyrjen e vetme të kalasë.
Kjo kullë përforcohet dhe nga oborri që
ndodhet në përbërje të saj.
Fazat e ndertimit te Kalase.
— Faza e pare: Fortifikimi i Kalase.
— Faza e dyte: Rindertimi i mureve rrethuese.
— Faza e trete: Ndertimet qe jane bere brenda mureve
te kalase.
— Faza e katert: Ndertimi i nje kulle sahati.
Sipas Papajanit kjo kala eshte braktisur ne kohen e Gjergj Kastriotit dhe
me vone nuk u rindertua me.Pas pushtimit te Krujes nga Osmanet aty u ben disa
rindertime si dhe u ndertua nje objekt kulti
Përveç
kalasë te ndërtuar ne shekullin e XIV ndodhet edhe ky objekt, i njohur si
xhamia e Prezes. Edhe pse e vendosur mbi rrënojat e një kishe te hershme,
xhamia nisi te ndërtohej ne shekullin e XVI.
Sipas disa fakteve, Preza gjate shek. XV ka patur karakteristikat e nje
qyteti.
Ø Në shekullin XIX në Shqipëri
ka pasur qytete pa kullë sahati, por nuk ka pasur fshatra me kullë sahati sic
Preza e kishte.
Ø Në librin "Historia e
Skënderbeut“ te shkruar nga humanisti Marin Barleti Preza karakterizohet si
qytezë e parthinëve. Në këtë vepër për Prezën, ndër të tjera theksohet:
"Pa dyshim këtu shumë gjëra më thonë të parashtroj diçka për zanafillën
dhe fatmirësinë e lashtë të kësaj qyteze dhe në radhë të parë fakti që ajo
është e përmendur edhe për veprat e shkrimtarëve, gjë që nuk është e panjohur,
as u shpëton brezave të mëpasëm.
Ø Per
shume kohe Preza eshte quajtur shehër dhe banorët e Prezës shehërli, fjalë turqishte që përkthehen
përkatësisht qytet dhe qytetar.
“Vater e rendesishme
kulturore dhe emancipimi” e cileson Shtjefën Gjeçovi ne novelen e tij mbi
vlerat e Prezes.
—
Periudhës së parë i përkasin vetëm muret rrethuese, të cilat ruhen në
lartësi të ndryshme. Mbi mur në trashësinë e tij është vendosur një platformë
drusore që shërbente për lëvizjen e luftëtarëve. Për mbrojtjen e kalasë shërbenin
frëngjitë, të cilat janë të pranishme në të gjitha kullat.
—
Me anë të tyre kontrolloheshin të gjitha muret e kalasë si dhe hyrja e
saj. Kalaja ka pasur vetëm një hyrje. Ajo ndodhet në mes të faqes jugore
të murit rrethues, midis kullave 1 dhe 2. Për të bërë sa më të sigurt
hyrjen, ajo është e mbrojtur nga një kullë katërkëndëshe.
—
Porta e kalasë mbyllet nga sipër me qemer cilindrik të shtrirë.
Vepra e Marin Barletit
Ndihmesën e parë përsa i
përket datimit të saj na e jep Marin Barleti. Në pjesën ku bën fjalë
për ardhjen e ushtrisë turke
dhe rrethimin e Krujës, ai përmend fushën e Tiranës që e vendos
midis qytetit të Krujës dhe
qytezës së parthinëve. Më poshtë ai thotë se kjo qytezë
quhej me emrin Prezë dhe
ishte kthyer në një gërmadhë.
Qyteti ‘’Feniks’’
—
Rruga që na dikton drejt hyrjes në kala, e shtruar me kalldrëm,
përfundon te një portë e lartë druri, ku ndodhet edhe një mbishkrim, prej të
cilit mësojmë më shumë për historinë e kalasë së Prezës. “Mendohet se kalaja
është ndërtuar në shekullin e III-të para Krishtit dhe që nga ajo kohë deri në
shekullin e XIX-të është rrënuar dhe rindërtuar krejtësisht disa herë dhe nga
kjo mori edhe emrin qyteti Feniks (që simbolizon ripërtëritjen)” thuhet
në mbishkrim.
Pusi ne Kalane e Prezes i
cili sipas pllakatës të vendosur mbi të është ndërtuar në vitin 1187 hixhri
(sipas kalendarit hënor), mbi 200 vjet më parë, nga osmanët.
Zona rreth kalase se Prezes
Kjo zone dallohej per pranine e ullinjve, karakteristike kjo per
periudhen e mesjetes se mesme. Prania e ketyre ullinjve shekullore e verteton
kete gje.
Rendesia e Kalase se Prezes
—
Kjo kala mendohet te kete
pasur funksion ushtarak.
—
Përmasat e vogla të saj si dhe qëndrueshmëria jo shumë e madhe e mureve
rrethuese, e klasifikojnë këtë kala si një objekt që ka shërbyer për vëzhgimin
e rrugëve të rëndësishme ekonomike dhe ushtarake, që kalonin poshtë saj, nëpër
fushën e Tiranës, dhe ne rrugen me rendesi qe lidhte ne ate kohe Durresin me
Krujen dhe me Shkodren.
—
Kjo kala përbën edhe një pikë komunikimi vizual ose të përcjelljes së
mesazheve nëpërmjet sinjaleve pamore ndërmjet kalasë së Petrelës, të Krujës, të
Durrësit dhe të Ishmit .
Perfundime
—
Kalaja e Prezes ishte nje
kala me rendesi te madhe ne mesjeten e mesme. Kjo duket qarte nga pozicioni ku
ishte vendosur kjo kala dhe rindertimi disa here i saj.
—
Teknika e ndertimit te saj
ishte me gure te latuar dhe forma te rregullta gjeometrike, cka do te thote se
teknika e ndertimit kishte perparuar shume nga nje periudhe ne tjetren dhe
fortifikimet ishin me te qendrueshme se me pare. Kjo vertetohet nga gjendja
mjaft e mire e kalase ne ditet e sotme.
—
Prania e ullishteve na jep
informacione rreth ekonomise se Prezes, ku ulliri ishte kultura kryesore, dhe
kjo vihet ne dukje nga prania e shumte e ullishteve shumevjecare te Prezes.
—
Ekonomia e zones rreth
Prezes karakterizohet nga zhvillimi i kulturave te ndryshme bujqesore dhe
zhvillimi i blegtorise.
—
Duke qene afer me Aeroportin
‘’Nene Tereza’’ kjo kala terheq cdo vit dhe me shume turiste te huaj dhe
shqiptare, duke u kthyer ne kete menyre ne nje nga vendet me rendesi te madhe
kulturore ne vend.
—
Nese me pare kjo kala ishte
nje zone e lakmuar nga te huajt per ta pushtuar, sot eshte nje zone e lakmuar
nga te huajt per tu vizituar.
—
Preza ne vitet e ardhme do
te rritet shume ekonomikisht, dhe do te kete te njejten rendesi qe kishte
dikur, duke u kthyer ne qendren me te rendesishme turistike & kulturore ne
vend.
