.jpg)
Fan
Noli botoi "Historin e Skënderbeut", e cila gëzoi menjeherë një
popullaritet të jashtëzakonshëm dhe u mësua gati përmendsh nga nxanësit e
shkollave në atdheun e lirë. At Martin Sirdani mblodhi
dhe botoi gojëdhanat e
popullit mbi Skënderbeun. Më 1937 Thanas Gegaj i parashtroi Universitetit të
Louvain në Belgjikë nji thezë doktorati në gjuhën frengjishte me titullin
"L'Albanie et l'invasion turque au XVëme siëcle". Kjo u botue në
formë libri me shpenximet e Universitetit. Mbas luftës së dytë botnore, pikërisht
më 1947, Fan Noli botoi nji histori të Skënderbeut në gjuhën anglishte. Kjo
asht nji vepër shkencore e nji niveli shum të naltë, sidomos për shënimet
kritike mbi veprat e auktorve të shumtë që kanë shkruejtë mbi Skënderbeun,
ashtu edhe mbi personalitetet dhe ngjarjet historike që kanë pasë lidhje me
epopën tone kombëtare. Dobija ma e çmueshme e kësaj vepre qëndron në orvatjen e
auktorit me dallue faktet nga legjendat dhe paragjykimet. Mjerisht, tue dashtë
me interpretue ngjarjet historike mbas theoris marksiste, Imzot Noli sikur
mundohet me e futë Skënderbeun në kallëpin e nji shefi gueriljesh të kohës
sonë. Nga ana tjetër tue dashtë me korrigjue nji tregim të Barletit që i duket
i gabuem, ai jep nji versjon të tijën që prish ndoshta nji legjendë, por nuk
duket ma i bindëshëm. Sidoqoftë, unë nuk kam pasë, as mjetet, as kohën me i
studjue vet burimet origjinale. Prandaj e them menjiherë se ky kapitull asht
bazue në veprat e Imzot Fan Nolit dhe të Thanas Gegajt me farë pak shtesa ose
ndryshime nga burime të tjera. Fan Noli e zhvillon në historin anglishte të
Skënderbeut që botoi mbas lufte. Po
të jet e vërtetë kjo, atëherë del se Skënderbeu nuk u muer peng nga Sulltan
Murati. Kurse të gjith auktorët e asaj kohe thonë me siguri se Skënderbeu kaloi
disa yjet në oborrin e Sulltanit. Vet Fan Noli nuk e mohon drejtpërsëdrejti kët
fakt. Them fakt, sepse përdryshe nuk shpjegohet se si Gjergj Kastrioti muer
mbiemnin Isqender dhe titullin bej që ishte atëherë nji gradë në hjerarkin e
ushtëris otomane. Nji tjetër pike që mbetet e pashpjegueshme në thezën e Imzot
N.olit asht se si Skënderbeu kaloi njizet vjet në Shqipni mbas mundjes së Gjon
Kastriotit dhe nuk muer pjesë në luftrat që u zhvilluen në tokën arbnore. 1
vetmi korrigjim me vënd që Fan Noli i ka ba historis së Barletit asht se, kur u
muer peng nga Sulltani, Skënderbeu nuk ishte nji çilimi i vogël, por nji djal i
rritun në votrën atnore, i cili kishte kuptue tragjedin e atdheut të sulmuen
dhe të mposhtun nga nji fuqi e huej.
