Për
mësimin e gjuhës shqipe në shkollë kanë punuar metodistë dhe studiues të
ndryshëm. Gjithashtu janë ndërmarrë dhe stuclime të veçanta, që kanë dhënë
ndihmesën e tyre për zgjidhjen e mjaft problemeve shkencore e metodike, të
cilat lidhen me mësimin e gjuhës shqipe në shkollë. Mbi bazën
e këtyre
studimeve është bërë një punë e vazhdueshme për sa i përket përmirësimit të
nivelit shkencor e metodik të programeve dhe të teksteve që ka pasur shkolla në
përdorim.
Vlerat
e këtyre studimeve dhe të ndryshimeve janë ndier në punën e shkollës, në
përvetësimin e gjuhës kombëtare letrare nga brezat e rinj, dhe këta të fundit
janë ballafaquar me to nëpërmjet teksteve që ka përdorur shkolla në periudha të
ndryshme.
Arritjet
në fushën e përvetësimit të gjuhës standarde shqipe janë të dukshme në mjaft aspekte
të punës që bëhet në drejtim të përvetësimit të saj në shkollë. Kështu,
--
është rritur niveli i përvetësimit të gjuhës së folur në shkollë;
--
norma standarde përvetësohet në një masë të mirë;
--
ka përmirësime të dukshme në përvetësimin e drejtshkrimit;
--
është rritur cilësia e punëve të nxënësve me shkrim;
--
të folurit është bërë më i lirë, më i shkathët, më i pasur etj.
Por,
pavarësisht nga këto ndryshime dhe përmirësime të vazhdueshme të kushteve dhe
nivelit që ka arritur zhvillimi i gjuhës shqipe sot në vendin tonë, apo dhe për
mundësitë e mëdha që ka shkolla, mbetet ende për t’u bërë, që te brezi i ri të
rritet kultura e të folurit.
Shumë
probleme të tjera që lidhen me këtë çështje kanë të bëjnë me përmbajtjen dhe
mësimdhënien e kësaj lënde në shkollë. Në kushtet e sotme, realizimit të kësaj
detyre po i shërbejnë nisma dhe lëvizje të vazhdueshme që merren me
përmirësimin e përmbajtjes së lëndës së gjuhës shqipe në shkollë, lidhur me
rinovimin e kurrikulës (programeve dhe teksteve), me kualifikimin i mësuesve,
pasurimin e mjeteve didaktike etj.
Eshtë
theksuar me të drejtë se “shkolla shqipe dhe gjuha standarde shqipe kanë
përshkuar një rrugë të përbashkët, janë rritur dhe zhvilluar së bashku, kanë
kapërcyer vështirësi dhe pengesa, kanë arritur fitore të mëdha”. Dhe kjo lidhje
nuk është e rastit, pasi lëvruesit e shquar të gjuhës shqipe kanë qenë
njëkohësisht edhe veprimtarë të shkollës shqipe; nga ana tjetër, në shkollën
shqipe janë përgatitur dhe përgatiten mjeshtrit dhe lëvruesit e gjuhës shqipe.
Në
vitet pas Çlirimit, në kushte dhe rrethana të reja, shkolla jonë nisi të jepte
ndihmë dhe të luante një rol të rëndësishëm për njësimin e gjuhës letrare
shqipe.
Në
vazhdën e përpjekjeve të paraçlirimit për një gjuhë të përbashkët, një synim që
përshkonte edhe punën e Komisisë letrare (1916-1917) e të kongreseve arsimore
(1920-1924), në ditët e para të Çlirimit një nga problemet kryesore, me të
cilin u ballafaqua shkolla, ishte orientimi gjuhësor: A do të zbatohej një
normë e vetme gjuhësore në shkollë, si në tekste, ashtu edhe në veprimtarinë
mësimore, duke filluar nga klasa e parë?
Detyrë
e shkollës shqiptare ishte që të ndihmonte për ta realizuar këtë njësim brenda
një kohe shumë të shkurtër.
Kësaj
pune i shërbyen edhe studimet e veprat madhore që u përgatitën e u botuan për
drejtshkrimin, për leksikun, për gramatikën etj. Këto vepra dhe puna e gjerë e
gjuhëtarëve dhe e mësuesve tanë më të përgatitur si: A. Xhuvani, K. Cipo, E.
Çabej, M. Domi, Sh. Demiraj etj., patën një ndildm të fuqishëm për shkollën.
Që
në vitin 1949, me qëllim që mësimi i gjuhës shqipe të mbështetej në variantin e
gjuhës letrare shqipe, e cila po konsolidohej, për herë të parë në të gjitha
shkollat e vendit u vu në përdorim teksti: “Gramatika e gjuhës shqipe” për
klasat: V, VI, VII. Përdorimi i atij teksti i “ktheu në një emërues të
përbashkët, jo vetëm njohuritë gjuhësore që merrnin nxënësit në shkollën
fillore, por edhe formimin gjuhësor të mësuesve”. Ai tekst u bë një libër i
përbashkët për nxënësit dhe për mësuesit dhe ishte hapi i parë që u hodh për të
shmangur përdorimin e dy varianteve dialektore në mësimin e gjuhës shqipe në
shkollë, siç bëhej deri atëherë.
Duke
filluar nga viti mësimor 1951-1952, librat mësimorë të shkollave, botoheshin në
variantin e përbashkët letrar.
Shkolla
jonë që në fillimet e veta thithi në gjirin e saj gjithë fëmijët e moshës
shkollore. Masivizimi i arsimit dhe vendimi për një arsim të detyruar e
mundësuan përvetësimin më të mirë të gjuhës letrare. Ndikimi i fjalës së
shkruar nëpërmjet mësimit në shkollë u shtri në gjithë brezin e ri. Ndërkohë
zgjerimi i arsimit të mesëm çoi në zgjerimin e rrezes së veprimit të gjuhës
letrare në shkollë.
Deri
në Kongresin e Drejtshkrimit, më 1972, mësimi i gjuhës shqipe në shkollë dhe
veprimtaria tjetër me gjuhën (gjuha e teksteve, ligjërimi i folur i mësuesve)
mbështetnin procesin e njësimit të gjuhës letrare dhe të kristalizimit të
normës së saj.
Shkolla
u bë mjeti kryesor i përhapjes dhe i ngulitjes së normës letrare kombëtare,
duke u kthyer kështu në një nga faktorët kryesorë që përgatitën Kongresin e
Drejtshkrimit dhe siguruan suksesin e tij.
Gjatë
15 vjetëve pas Kongresit të Drejtshkrimit, duke iu përgjigjur vendimeve të tij,
shkolla, si vatra themelore e formimit gjuhësor të brezave të rinj, i vuri
menjëherë në jetë ato parime, rregulla e rregullsi që shprehin strukturën e
gjuhës së sotme letrare kombëtare në të gjitha nënsistemet.
Lënda
e gjuhës shqipe dhe ajo e letërsisë zënë një vend të rëndësishëm në planet dhe
programet mësimore, duke synuar që të sigurojnë përvetësimin e qëndrueshëm të
elementeve-bazë të normës letrare.
Në
mënyrë të veçantë letërsia, me pasurinë e mjeteve shprehëse, që burojnë nga
ligjërimi i gjallë i popullit, e zgjeron formimin gjuhësor të nxënësve, krijon
tek ata ndjenjën e s
ë
bukurës për gjuhën, shijen e shëndoshë gjuhësore.
Veprat
normative të botuara dhe të hartuara nga gjuhësia jonë, janë një ndihmë e madhe
për shkollën. Ato kanë shërbyer dhe po shërbejnë si një mbështetje e fuqishme
për hartimin e teksteve të reja me një konceptim të ri bashkëkohor. Në këto
tekste, krahas zbatimit të normës së sotme letrare, standarde, po pasqyrohen
edhe arritjet shkencore të gjuhësisë sonë.
Ndërkohë
në tekstet e reja po rindërtohet edhe paraqitja metodike e njohurive që jepen
për gjuhën në përgjithësi, si dhe për sistemin gjuhësor në veçanti. Kështu, po
luftohet prirja për t’ua mësuar nxënësve gjuhën në mënyrë akademike dhe synohet
për një përvetësim dhe një aftësim më të madh në përdorimin praktik të gjuhës
nga ana e nxënësve. Le të kujtojmë se hartimi i fjalorëve terminologjikë nisi
si një kërkesë dhe nevojë e shkollës.
Pra,
shkolla po i pajis nxënësit edhe me shprehitë e pë£dorimit të gjuhës së
shkencës dhe të teknikës. Ajo është përhapësja kryesore për çdo të re që i tako
zhvillimit të mëtejshëm të gjuhës sonë letrare kombëtare, pasurimit, pastërtisë
dhe formësimit të normës standarde.
Eshtë
e natyrshme që, krahas arritjeve të shumta për mësimin e gjuhës shqipe në
shkollë, ka ende mjaft për të bërë.
Kështu,
në rrafshin e përvetësimit të normave të drejtshkrimit, si dhe të formimit të
shprehive të përdorimit të lirshëm të gjuhës letrare në stile e ligjërime të
ndryshme mbetet ende punë kundër ndikimeve dialektore, si dhe kundër trysnisë
së ligjërimit, që janë të ndjeshme, veçanërisht në të folur.
Stadi
i sotëm i zhvillimit shoqëror e kulturor të vendit ka krijuar mundësi të gjera
për ngritjen e nivelit cilësor të përvetësimit të gjuhës letrare në shkollë.
Letërsia e pasur për këto mosha, programet e shumta të radios dhe të
televizionit për fëmijë etj. i njohin ata shkallë-shkallë me shqiptmin, me
fjalët dhe ndërtimet standarde të gjuhës shqipe. Gjithashtu niveli kulturor dhe
arsimor i popullit tonë është i tillë që në çdo familje dëgjohet gjithnjë e më
shumë fjala shqipe.
Të
gjitha këto mundësi janë një ndihmë e madhe për sa i takon përvetësimit të
gjuhës letrare shqipe në shkollë.
Zotërimi
i gjuhës standarde në shkollë është një kërkesë e rëndësishme dhe përbën një ndër
synimet kryesore të çdo lënde mësimore. Ai shihet tashmë si një ' tipar
themelor i formimit të përgjithshëm ideo-kulturor të brezit të ri. Për këtë
shfrytëzohen të gjitha mjetet e mundësitë, në radhë të parë vetë lënda e gjuhës
shqipe në shkollë, si dhe ajo e letërsisë.
Në
dritën e këtyre vlerësimeve e synimeve, në programin e kësaj lënde jepen
drejtimet kryesore të mësimit të gjuhës shqipe në shkollë. Ndër të tjera në
program theksohet se do të synohet që të aftësohen nxënësit të lexojnë drejt,
pa gabime, rrjedhshëm, me intonacionin e duhur; t’i kuptojnë ato që lexojnë; ta
zotërojnë, ta përdorin drejt normën drejtshqiptimore, drejtshkrimore të gjuhës
sonë letrare dhe shenjat e pikësimit; të zotërojnë nocionet themelore leksikore
dhe fjalëformuese; të njohin leksikun bazë aktiv të gjuhës sonë letrare, si dhe
modelet, fjalën formuese e t’i përdorin ato në përputhje me veçoritë e stileve
të gjuhës sonë letrare; të zotërojnë nocionet themelore fonetike, morfologjike
dhe sintaksore, modelet themelore strukturore të gjuhës sonë letrare; të
aftësohen që t’i përdorin ato në përputhje me veçoritë stilistike dhe situatat
konkrete komunikuese me gojë dhe me shkrim.
Zhvillimi
i gjuhës së folur e të shkruar në programin e tanishëm, por cdhe në programin e
ri që po përvijohet, është trajtuar si drejtim më vete. Ai synon të realizojë
qëllime e kërkesa të caktuara lidhur me gjuhën e folur dhe të shkruar të
nxënësve.
Në
programin e viteve të fundit theksohet se, përmes këtyre kërkesave do të ushtrohen
nxënësit që, duke filluar nga klasa e dytë e deri në të nëntën dhe më pas në
arsimin e mesëm, të flasin në pajtim me qëllimin dhe situatën e komunikimit.
Siç dihet, gjuha ndryshon në varësi të qëllimit dhe të situatës komunikuese, të
bashkëbiseduesve dhe të natyrës së marrëdhënieve me ta. Nuk përdoret e njëjta
gjuhë kur flasim me një shok ose me një epror, kur flasim me një mik, ose kur
flasim para një auditori; kur tregojmë diçka ose kur polemizojmë me dikë etj.
Pra,
përmes kërkesave të parashtruara në program për zhvillimin e gjuhësor të
nxënësve synohet që ata të ushtrohen të komunikojnë me njerëz të moshave të
ndryshme, në situata të ndryshme komunikuese; që tek ata të rritet gradualisht
aftësia për të paraqitur përvojën vetjake, e cila sa vjen e pasurohet, si dhe
botën e tyre të brendshme, për të arritur kështu deri në krijime të nivelit
letrar.
Zhvillime të sotme
Në
stadin e sotëm të shkollës kërkohet që kjo punë të vihet në baza më të
përparuara teorike shkencore. Në modelin e fundit të programeve të gjuhës
shqipe, i ndërmarrë nga Ministria e Arsimit dhe e Shkencës, ndryshimet janë të
dukshme dhe përfshijnë anën strukturore, si dhe atë përmbajtjesore të lëndës së
gjuhës shqipe.
Këto
ndryshime lidhen me kriteret e reja që e përshkojnë këtë lëndë, të tilla si:
parime të përgjithshme, parime shkencore, parime didaktike si: integrimi
brendalëndor, parimi tematik, pasqyrimi morfosintaksor etj.
Pas
vitit 2003 grupe specialistësh punuan për një vizion të ri kurrikular në drejtim
të mësimit të gjuhës shqipe. Më tej, vit pas viti, u hartuan programet që
kaluan në strukturën 5 + 4. Në këto
programe u pasqyruan parimet e sipërpërmendura, por këtyre parimeve iu kushtua
vëmendje e madhe, në mënyrë që të bëheshin të zbatueshme përmes altertekstit
Tashmë
grupe autorësh dhe shtëpi të ndryshme botuese ofrojnë për shkollën shqiptare
clhe veçanërisht për mësimin e gjuhës shqipe modelet më të mira, sot për sot,
të hartuara për shkollën tonë. Në këto programe dhe tekste bëhen përpjekje për të
dhënë aspektin kombëtar të gjuhë shqipe, bashkuar me atë shkencor dhe didaktik.
Ndërkohë duhet thënë se puna dhe studimet e vazhdueshme për mësimin e gjuhës
shqipe në shkollë nuk kanë reshtur kurrë.
Didaktika
e mësimit të gjuhës shqipe në të gjitha zhvillimet e saj të sotme mbështetet
edhe në zhvillimet që janë të njohura e zbatohen në lidhje me mësimdhënien edhe
në shkolla
të
tjera euiropiane e më gjerë.
Shumë
parime, strategji, teknika që ofron kjo didaktikë, janë pasqyrim i shumë të
tjerave që, të provuara në mjedise të ndryshme shkollore, kanë dhënë rezultate
të shumanshme në procesin e mësimdhënies dhe të mësimit të gjuhëve. Duhet
theksuar se, ndryshe nga didaktikat e mëparshme, didaktika e sotme e mësimit të
gjuhës shqipe nuk merret vetëm me probleme të mësimdhënies, por në qendër të
strukturës së saj janë vendosur edhe probleme që lidhen me të nxënit. Konceptin
e sotëm të marrëdhënieve të mësimdhënies me të e qartësojnë më së miri slogane
të tilla: “Të mësuarit për të nxënë”, “Jo çfarë di nxënësi, por çfarë di të
bëjë”, “Mësimdhënia me në qendër nxënësin”, “Mësimdhënia ndërvepruese
mësues-nxënës, nxënës-nxënës” etj.Didaktika e sotme synon që t’u japë përgjigje
shumë pyetjeve që lidhen me këtë koncept të rididaktik. Megjithatë studiuesit
më të rinj, hap pas hapi, do t’i pasurojnë dhe rinovojnë mëtej këto përvoja të
mbledhura në vite.
