.jpg)
TEMA: KRIZA E KANLAIT TË SUEZIT
KORNIZA:
Hyrja
Ndërtimi i Kanalit të Suezit
Kriza e Suezit
Kundërshtarët e mos hapjes së Kanalit të
Suezit
Nga lashtësia deri në kohën moderne
Përfundimi
Hyrje
Shpesh hapësirat
detare lidhen midis tyre me rrugë ujore artificiale, d.m.th. me rrugë të hapura
nga dora e njeriut. Këto janë kanalet detare. Por jo të gjitha kanalet detare
janë kanale ndërkombëtare.
Nga pozita që kanë
në sistemin e rrugëve detare, kanalet detare mund të jenë rrugë ujore me
rëndësi kombëtare ose rrugë ujore me rëndësi ndërkombëtare. Kanalet detare, që
rrjedhin tërësisht nëpër territorin e një shteti dhe që nuk paraqesin ndonjë
vlerë për lundrimin ndërkombëtar janë pjesë përbërëse e territorit të këtij
shteti dhe ndodhen nën sovranitetin e tij.
Regjimi dhe kriza e
kanaleve që kanë rëndësi vetëm kombëtare, përcaktohet nga ligjet dhe rregullat
e shtetit përkatës.
Regjimi i kanaleve,
që kanë rëndësi të madhe për lundrimin ndërkombëtar, përcaktohet në marrëveshje
midis shtetit që ka në dorë kanalin dhe shteteve të interesuara për përdorimin
e kanalit.
Ndër kanalet që
kanë rëndësi ndërkombëtare janë:
Kanali i Suezit,
Kanali i Panamasë dhe Kanali i Kelnit.
Kanalet detare janë
krijuar me iniciativën dhe zotimin e drejtpërdrejtë të më shumë shteteve ose
vetëm një shteti.
Kanali i Suezit
siguron rrugën më të shkurtër nga vendet e Evropës në vendet e pellgut të
Oqeanit Indian dhe të pjesës perëndimore të Oqeanit Paqësor.
Nga rëndësia e tij,
kanali i Suezit është një nga rrugët detare më të rrahura.
Ndërtimi i kanalit të Suezit
Qysh në kohët e
faraonëve, në Egjipt, ka ekzistuar një kanal që ka lidhur Mesdheun me Detin e
Kuq. Kanali është hapur dhe është mbyllur disa herë gjatë historisë, kurse
definitivisht është shkatërruar në shekullin VIII.
Kanali është sot i
gjatë 195 km (fillimisht 163 km). Në kohën e hapjes kanali ishte i gjerë 44 m
dhe i thellë 8 metra dhe nëpër të mund
të kalonin anijet deri në 5000 tonë. Disa herë është zgjeruar dhe thelluar.
Tani kanali është i gjerë (pjesa lundrues) 190 m, në sipërfaqe 365m, i thellë
19.5m dhe nëpër të mund të kalojnë anijet që futen në ujë deri në 16 m dhe
tankerët me ngarkesë të plotë deri 150.000 ose edhe më të mëdhenj, nëse janë të
ngarkuar pjesërisht ose të pangarkuar.
Çështja e rihapjes
së tij është aktualizuar në kohën e Napoleonit në fund të shekullit XVIII dhe
në fillim të shekullit XIX mirëpo nga mesi i shekullit XIX kjo çështje është
shtruar shumë më seriozisht. Në atë kohë inxhinieri Ferdinand Lessseps, i cili
ishte në shërbim konsullor të francezëve në Egjipt, ka arritur të fitojë nga
kedifi i Egjiptit, Muhamed Said Pasha, koncesion për hapjen e kanalit 1854. Pak
më vonë është krijuar Kompania për hapjen e kanalit të Suezit.
Punët për hapjen e
kanalit kanë përfunduar në vitin 1869 ( Zejnullah Gruda “ E drejta
Ndërkombëtare Publike”.faqe 188).
Kanali iu është
dhënë për përdorim për një periudhë 99 vjeçare, pas të cilës ai duhej t’i
dorëzohej Egjiptit me një kompensim normal.
Regjimi i lundrimit
nëpër kanalin e Suezit ka qenë rregulluar me Konventën e Stambollit, të vitit
1888. Sipas tij kanali është internacionalizuar dhe neutralizuar. Ai është
shpallur i hapur për lundrim në kohën e paqes dhe në kohë të luftës, për anijet
tregtare dhe për luftanijet e të gjitha shteteve të botës dhe s’do të jetë kurrë
njëherë i bllokuar. Për më tepër, ai mbetet i hapur në kohë lufte edhe për
shtetet që janë në luftë, madje edhe nëse vetë Turqia do të jetë në luftë.
Shtetet janë obliguar se nuk do të kryejnë kurrfarë akti armiqësor në zonën e
kanalit, i cili do të kishte si pasojë ndërprerjen ose pengimin e lundrimit.
Kjo vlen edhe për zonën rreth hyrjes në kanal, në gjerësi prej 3 milash. Anijet
luftarake nuk guxojnë të ndalen nëpër kanal më shumë se që është e nevojshme
për kalim, e në portet hyrëse ( Suez dhe Port Said) më tepër se 24 orë. Nëse
kalojnë anijet luftarake të dy shteteve që janë në konflikt, atëherë midis
kalimit të tyre duhet të kalojnë më së paku 24 orë. Gjatë kohës së luftës
anijet e shteteve ndërluftuese nuk guxojnë të bëjnë çfarëdo veprimi ushtarak në
zonën e kanalit dhe të porteve hyrëse ( ngarkim ose shkarkim të materialit
ushtarak, të njësive ushtarake etj).
Kanali i Suezit
zakonisht ka mbetur i hapur gjatë konflikteve ndërkombëtare. Kështu ka ndodhur
gjatë luftës midis Turqisë dhe Italisë (1911), Rusisë dhe Japonisë (1904-1905),
Italisë dhe Etiopisë ( 1935- 1936)etj. Në rastin e fundit kanali ka mbetur i
hapur, megjithëse Anglia ka ushtruar kontroll të plotë mbi të dhe ka qenë një
ndër shtetet të cilat kanë propaguar ide mbi sanksionet ndaj Italisë, për shkak
të agresionit ndaj Etiopisë.( Gruda ,Zejnullaj
“E drejta ndërkombëtare Publike” Faqe 190 )
Në vitin 1936
Anglia ka fituar të drejtën t’i mbajë
forcat e armatosura në afërsi të kanalit, të cilat është dashur, bashkërisht me
forcat ushtarake të Egjiptit, të sigurojnë mbrojtjen e tij. Gjatë Luftës së
Dytë Botërore kanali ka qenë njëherë objekt i sulmit gjerman. Pas Luftës së
Dytë Botërore Egjipti ka kërkuar revidimin e Marrëveshjes të vitit 1936, për
shkak se ajo nuk ka qenë në pajtim me parimet e Kartës së OKB-së, dhe ka
kërkuar evakuimin e përgjithshëm dhe të menjëhershëm të trupave angleze nga
Egjipti. Anglia e ka refuzuar këtë, duke u mbështetur në parimin pacta sunt
servanda ( marrëveshja duhet respektuar ), si normë më fundamentale e së
drejtës ndërkombëtare. Largimin e forcave britanike Egjipti e ka arritur në
vitin 1954, kur është miratuar qëndrimi se kanali i Suezit është pjesë
përbërëse e Egjiptit, mirëpo ka rëndësi ndërkombëtare ekonomike, tregtare dhe
strategjike.
Në vitin 1956 është
bërë nacionalizimi i Kompanisë së Kanalit të Suezit. Shteti egjiptian ka marrë
të gjitha fondet, të drejtat dhe detyrimet e kompanisë dhe administrimin dhe
operimin ( funksionimin) e kanalit. Pas, kësaj, çështja e kanalit të Suezit
është ngritur para Këshillit të Sigurimit, i cili, në bazë të ankesës së tri
shteteve të mëdha perëndimore (ShBA-ve, Anglisë,Francës), ka nxjerrë
përfundimin që rregullat e lundrimit në këtë kanal duhet të përcaktohen në bazë
të marrëveshjes midis Egjiptit dhe shteteve të tjera të interesuara.
Në pajtim me këto
parime të Këshillit të Sigurimit, Egjipti ka lëshuar një deklaratë me të cilën
është obliguar se do t’i respektojë rregullat dhe frymën e Konventës së
Stambollit. Në këtë deklaratë kanë qenë të përmbajtura disa parime shumë të
rëndësishme, me të cilat Egjipti manifestonte qëndrimin e vendosur:
Të respektojë
Konventën e Stambollit dhe të drejtat dhe detyrat që dalin nga ajo:
Të sigurojë dhe të
ruajë lirinë e lundrimit nëpër kanal për të gjitha shtetet, në pajtim me
rregullat e Konventës së Stambollit;
Taksat, që mblidhen
në emër të kalimit, do të jenë në pajtim me marrëveshjen e vitit 1936 midis
qeverisë së Egjiptit dhe të Kompanisë së Kanalit të Suezit, kurse ngritja e
tyre mund të bëhet vetëm në bazë të marrëveshjes midis Egjiptit dhe shfrytëzuesve
të Kanalit;
Kanali do të
administrohet dhe të shfrytëzohet nga administrata autonome e kanalit të
Suezit, e cila është krijuar me vendimin e qeverisë së Egjiptit;
Administrata e
kanalit të Suezit merr për detyrë që t’i paguajë qeverisë së Egjiptit 5% të
gjitha të ardhurave për shfrytëzimin e kanalit dhe të tokave nëpër të cilat
kalon;
Administratat merr
përsipër që ta krijojë një fond të posaçëm me qëllim që t’i kryejë punët kryesore përkitazi me përmasimin dhe
zgjerimin e kanalit. Ky fond përfshinë 25% të gjitha të ardhurave.
Egjipti e ka
regjistruar këtë deklaratë në Kombet e Bashkuara. Me këtë ai i ka miratuar në
tërësi rregullat dhe parimet e konventës së Stambollit. Qëndrimet e tij kanë
qenë plotësisht në pajtim me detyrimet e mëparshme. ( Gruda ,Zejnullaj “E drejta ndërkombëtare Publike” Faqe 191)
Megjithëkëtë, në
luftërat midis Izraelit dhe Egjiptit nuk është respektuar neutraliteti i
kanalit, i cili, si rezultat i veprimeve ushtarake të Izraelit, ka qenë për një
kohë mjaft të gjatë i përjashtuar nga përdorimi.
Ky kanal siguron
rrugën më të shkurtër nga vendet e Evropës në vendet e pellgut të Oqeanit
Indian dhe të pjesës perëndimore të Oqeanit Paqësor. Nga rëndësia e tij, kanali
i Suezit është një nga rrugët detare më të rrahura. Regjimi i Kanalit të Suezit
është caktuar nga një konventë e posaçme e përfunduar në vitin 1888. Sipas
dispozitave të Konventës së vitit 1888. Kanali është i lirë si në kohë paqeje,
ashtu edhe në kohë lufte për të gjitha anijet tregtare, si dhe për luftanijet.
Brenda në Kanal dhe në brigjet e tij, si dhe në një zonë prej 3miljesh në të dy
hyrjet e Kanalit, ndalohet çdo veprim që mund të pengojë përdorimin e lirë të
tij. Kanali nuk mund t’i nënshtrohet bllokadës. ( po aty, Faqe 192) E drejta e
mbrojtjes së Kanalit nga çdo sulm i përket vetëm Egjiptit. Në vitin 1936 Anglia
lidhi me Egjiptin një traktat aleance, me anën e të cilit siguroi për vete “ të
drejtën” për të mbrojtur Kanalin së bashku me Egjiptin dhe për të vendosur
trupa në zonën e kanalit. Pak nga pak Britania e forcoi prezencën e saj
ushtarake në zonën e kanalit. Ajo ngriti baza ushtarako-detare në zonën e portit
Suez dhe në Pord Said ( po aty Faqe 192)
Më 26 korrik 1956
presidenti i Egjiptit, Gamal Abdel Naser-i, shpalli se qeveria e tij po
shtetëzonte kanalin e Suezit. Ky veprim i përgjigjej tërheqjes së ofertës që
kishin bërë Britania dhe Shtetet e Bashkuara
për të financuar ndërtimin e digës së Asuanit dhe përfundoi në një sulm
të përbashkët të Britanisë, të Francës dhe të Izraelit kundër Egjiptit.
Anthony Eden-i,
kryeministri i Britanisë, i trembej nacionalizmit arab të Naserit dhe ushqente
urrejtje të thellë personale ndaj vetë Naserit, të cilin e konsideronte si një
Hitler të ri, Eden-i kërkonte rrëzimin e Naserit, dhe besonte se kjo do të
arrihej me pushtimin e kanalit të Suezit. Francezët, që gjithashtu ishin të
shqetësuar nga rritja e nacionalizmit arab, pranuan të merrnin pjesë në një
operacion ushtarak të përbashkët.( Oxford, Fjalori Përmbledhës, , faqe 274 )
Kriza e Suezit
Më 1955, pikërisht
dy muaj pas Mbledhjes së Gjenevës, Bashkimi Sovjetik i bëri një shitje të madhe
armatimesh Egjiptit, duke shkëmbyer armët me pambuk, oferta e të cilit ishte e
madhe – një hap i guximshëm për të shtrirë influencën sovjetike në Lindjen e
Mesme. Duke bërë hapin e tij për influencë në Egjipt, Hrushovu kishte kapërcyer
kordonin sanitar, që Shtetet e Bashkuara kishin ndërtuar përreth Bashkimit
Sovjetik duke e vënë Uashingtonin përballë detyrës së kundërshtimit të sovjetikëve
në zonat, që deri atëherë konsideroheshin të sigurta, brenda zonës perëndimore
të influencës.( Henry Kissinger, “Diplomacia” faqe 522)
Udhëheqësit
sovjetikë nuk mund të mos e kuptonin, se shitja e parë e armëve një vendi në
zhvillim, do të ndizte nacionalizmin arab, do ta bënte konfliktin
arabo-izraelit më të pakontrollueshëm deri sa u përhap tymi, kriza e Suezit
kishte prishur statutin e Fuqive të Mëdha, si të Britanisë së Madhe, edhe të
Francës.
Nga jashtë Evropës,
tani e tutje Amerika do të ishte e detyruar të siguronte kryesisht vetë
mbrojtjen e Luftës së Ftohët.
Bashkimi Sovjetik
as që ishte i implikuar në shitjen fillestare të armëve, meqenëse transaksioni
bëhej përmes Çekosllovakisë.( Po aty, faqe 523)
Në shekullin e
njëzetë Kanali i Suezit ishte bërë arteria kryesore e furnizimit të Evropës
Perëndimore me naftë. Edhe me pozitën e saj të dobësuar, fill pas Luftës së
Dytë Botërore, Britania e Madhe vazhdonte ta konsideronte veten fuqia
mbizotëruese në Lindjen e Mesme, duke u mbështetur në dy shtylla: tek Irani, që
furnizonte me naftë, përmes një kompanie të përbashkët anglo-iraniane dhe tek
Egjipti, që shërbente si bazë strategjike. Lidhja Arabe u krijua nga Antoni
Ideni më 1945, si një platformë politike për të kundërshtuar penetrimin e
jashtëm në Lindjen e Mesme. Forca të konsiderueshme ndodheshin në Egjipt, Irak,
Iran.
Një oficer
britanik, gjenerali Xhon Glub ose Glub Pasha, komandonte Legjionin Arab të
Jordanisë. ( Po aty, faqe 524)
Në vitet e 50-të
kjo botë u shpërbë. Me miratimin e brezit të parë të vendeve, që porsa ishin
bërë të pavarura, kryeministri iranian Mosadeh shtetëzoi më 1951 industrinë e
naftës në Abadan. Britania e madhe tani nuk e ndjente veten aq të fortë, sa të ndërmerrte
veprime ushtarake kaq afër kufirit sovjetik, pa ndihmën amerikane, e cila nuk
po vinte. Për më tepër, ajo mendonte se kishte një pozicion për t’u tërhequr,
në bazën e saj kryesore gjatë Kanalit të Suezit. Kriza e bërë nga Mosadeh përfundoi
pas dy vjetësh, kur shtetet e Bashkuara nxitën një grusht shteti për përmbysjen
e tij. Megjithatë, epërsia britanike në Iran asnjëherë nuk u rivendos. Më 1952
pozita ushtarake e Britanisë së Madhe në Egjipt, gjithashtu po rrënohej. Një
grup oficerësh të rijë, duke shprehur ndjenja nacionaliste dhe antikoloniale,
që kishin përfshirë rajonin, përmbysën Mbretin e korruptuar Faruk. Figura e
tyre kryesore ishte koloneli Gamal Abdel Naser. Naseri një personalitet i
fuqishëm dhe tepër tërheqës, u bë një figurë e dashur, duke bërë thirrje për
nacionalizmin arab. Ai ishte ndierë shumë i poshtëruar , nga humbja e arabëve
më 1948 në luftën me Izraelin. Ai shihte në krijimin e shtetit hebraik kulmin e
një shekulli të koloniaalizimit perëndimor dhe ishte i vendosur t’i nxirrte Britaninë
e Madhe dhe Francën jashtë nga rajoni. Shfaqja e Naserit nxori në sipërfaqe
konfliktin e fjetur midis Shteteve të Bashkuara dhe aleatëve të tyre kryesorë
të NATO-s për kolonializmin. Që në prill 1951 Çërçili, në atë kohë akoma
udhëheqës i opozitës, kishte bërë thirrje për veprime të përbashkëta në Lindjen
e Mesme.( Kissinger, Henry “ Diplomacia” faqe 528 )
Britania e Madhe
ishte e para që u detyrua të hiqte dorë nga iluzionet për Lindjen e Mesme. Baza
e saj ushtarake gjatë Kanalit të Suezit ishte një nga postet e fundit të përparuara
perandorake me rëndësi, që kishte rreth 80000 trupa. Por Britania e Madhe nuk
ishte në gjendje të mbante, pa ndihmën e Amerikës, një forcë të madhe në Zonën
e Kanalit përballë opozitës egjiptiane.
Më 1954, nën
presionin e Shteteve të Bashkuara, Britania e Madhe pranoi, që deri më 1956, të
tërhiqte forcat nga baza e saj e Suezit.
Të shqetësuar për
unitetin e tyre të prishur, udhëheqësit
anglo-amerikanë tani e drejtuan vëmendjen e tyre në projektin e madh të
ndërtimit të së ashtuquajturës Diga e Lartë e Asuanit: 365 këmbë e lartë dhe
tri milje gjatë, do të ndërtohej në Nilin e sipërm afër kufirit të
Egjiptit me Sudamin. Ajo do të
rregullonte ujitjen e Luginës së Nilit, nga e cila varej ekzistenca e popullit
egjiptian që në kohët më të lashta dhe do të shpëtonte atë nga përmbytjet e
përvitshme të Nilit.
Më 16 maj Naseri
tërhoqi njohjen e qeverisë së Çan Kai Shisë dhe vendosi marrëdhënie diplomatike
me Republikën Popullore të Kinës.
Kjo ishte një
shuplakë për Shtetet e Bashkuara , veqanarishtë për Dallesin i cili ishte shumë
i lidhur me Tajvanin. Në qershor, ministri i ri i Jashtëm sovjetik Dimitri
Shepillov, erdhi në Egjipt me një ofertë sovjetike, si për financimin dhe për ndërtimin
e Digës së Asuanit, duke mundësuar që Naseri të bënte lojën e tij të preferuar
për ti vënë superfuqitë kundër njëra tjetrës.
Dallesi kishte
menduar se ishte mjaft i përgatitur për një reagim të fortë nga Egjipti. Ai tha
Henri Lusit, botues i Time se vendimi për digën e Asuanit ishte ‘ një lëvizje
aq e fortë shahu, që diplomacia e SHBA
nuk kishte bërë për një kohë të gjatë. Naseri argumentonte ai ishte në
pozitë shumë të vështirë dhe çfarëdo që të bëjë mund të shfrytëzohet në favorin
e Amerikës. Në rast se ai shkon te rusët tani i thonë jo kjo do të shkatërrojë
gjithë kuadrin e ndihmës ekonomike sovjetike të kohëve të fundit në gjithë
botën...
Në rast se
sovjetikët pranojnë t’ia japin Naserit digën e tij ne atëherë do të përpunojmë
planet tona për ta zmadhuar atë në vendet satelite me idenë që kushtet e tyre
të jetesës janë kaq të këqija sepse sovjetikët derdhin miliona në Egjipt.
Me 26 korrik 1956
Naseri i dha përgjigje Dallesit përpara një turme të madhe në Aleksandri duke formuluar
reagimin e tij në një thirrje drejtuar nacionalizmit arab.
Qytetarë kjo është
një luftë ku tani jemi futur. Është një luftë kundër imperializmit dhe metodave
e taktikave të imperializmit, një luftë kundër Izraelit, pararojës së imperializmit.
Nacionalizmi arab përparon nacionalizmi arab triumfon, nacionalizmi arab
marshon përpara, ai e di rrugën e tij, ai e di forcën e tij Nacionalizmi arab e
di kush janë armiqtë dhe kush janë miqtë e tij.
Duke iu kundërvënë
hapur Francës, ai i tha turmës” Ne kurrë s’mund të themi se beteja e Algjerit
nuk është beteja jonë. “ Në mes të fjalimit Naseri shqiptoi emrin Ferdinand de
Leseps francezi që kishte ndërtuar Kanalin e Suezit. Kjo ishte një fjalë e
koduar për forcat ushtarake egjiptiane për të marrë kontrollin e kanalit. Kjo i
dha mundësi Naserit që nga fundi i fjalimit të tij t’i deklaronte turmës së tërbuar “Në këtë çast që unë po ju flas
disa vëllezër egjiptianë kanë filluar të marrin në dorë kompaninë e kanalit dhe
pasurinë e saj dhe të kontrollojnë lundrimin në kanal- në kanalin që ndodhet në
territorin egjiptian që është pjesë e Egjiptit dhe që Egjipti e ka pronën e
vet.
Me gjithë dhimbjen
që shkaktoi, kriza e kanalit të Suezit shënoi një ngjitje të Amerikës në
udhëheqjen e botës. Me një psherëtimë lehtësimi Amerika e përdori rastin e
Suezit për t’u çliruar nga aleatët, të cilët i kishte bërë gjithmonë përgjegjës
për sëmundjen e realpolitik dhe përkushtimin e verbër ndaj ekuilibrit të
forcës.
Por duke qenë se
jeta është ashtu siç është, as Amerika nuk do të mbetej e imunizuar, Suezi u bë
zanafilla për futjen e Amerikës në realitetin e fuqisë globale, një nga mësimet
e së cilës është se boshllëku mbushet gjithmonë dhe se çështja kryesore është,
jo nëse mbushet apo jo, por nga kush.
Duke larguar
Britaninë e Madhe dhe Francën nga rolet e tyre historike në Lindjen e mesme
Amerika kuptoi se përgjegjësia për ekuilibrin e forcës në atë zonë kishte rënë plotësisht
mbi shpatullat e saj.
Me 29 nëntor 1956
qeveria e Shteteve të Bashkuara, duke vlerësuar lart mbledhjen e fundit të
nivelit të lartë të Paktit të Bagdadit, të udhëheqësve të Pakistanit, Irakut, Turqisë
dhe Iranit deklaronte “Një kërcënim i integritetit territorial ose pavarësisë
politike të shteteve anëtare do të vlerësohet nga Shtetet e Bashkuara me
seriozitetin më të madh.” “ Diplomatët u shprehën në mënyrën e tyre, se Shtetet
e Bashkuara do të merrnin përsipër mbrojtjen e shteteve të Paktit të Bagdadit,
rol për të cilën Britania e Madhe tani ishte shumë e dobët ose shumë e
diskredituar.( Po, aty, faqe 528)
Pas mbylljes së
Luftës së Dytë Botërore dhe dobësimit të Britanisë së Madhe dhe Francës, dy
fuqive kryesore koloniale popujt arabë si dhe popujt tjetër të kolonive do të
përpiqen të fitojnë pavarësinë kombëtare dhe të ç’rohen nga zgjedha e huaj.
Vende si Maroku,
Algjeria etj. do të njohin përpjekjen për të arritur pavarësinë kurse Egjipti,
Siria dhe Iraku që ligjërisht njiheshin si shtete dëshironin më në fund ti
shmangeshin influencës së huaj që iu kishte dhënë vetinë e protektorateve.
Këto përpjekje u
dalluan nga mënyra të ndryshme, duke marrë herë formën e ndërgjegjësimit masiv
e herë formën e revoltave popullore.
Megjithatë
ekzistonte një pikë e përbashkët tek të gjithë ata që kërkonin ndryshimin dhe
kjo pikë ishte urrejtja që shprehnin për fuqitë perëndimore dhe Izraelin që për
arabët përfaqësonte interesat e huaja në rajon.
Si përfundim pas
presionit të superfuqive aleatët u tërhoqën kurse prestigji i Nasserit, bashkë
me dëshirën e Arabëve për bashkim, arriti kulmin.
Vitin 1958 dy shtet
më të forta arabe, Egjipti dhe Siria, u bashkuan me krijimin e Republikës së
Bashkuar Arabe duke bindur kështu Arabët se bashkimi i tyre nuk ishte i thjesht
një ëndërr dhe duke i lënë të huajve përshtypjen se një fuqi e re po linte në
zonë.
Kundërshtarët e mos hapjes së Kanalit të Suezit
Perandorin pers,
Darin, i cili e ka sunduar Egjiptin prej vitit 521 deri më 486, disa nga këshilltarët
e tij, për shkak të rreziqeve të ndryshme,e kanë këshilluar për mos hapjen e
kanalit. Porse, ndërtimtarët e Darit, megjithëkëtë, e kanë hapur kanalin, ashtu
siç bëhet e ditur nga shumë shkrime, të cilat me krenari përshkruajnë ndërtimin
e tij. Në një nga ato shkrime thuhet “Jam përcaktuar që ky kanal të gërmohet
nga lumi Nil, i cili rrjedh nëpër Egjipt, deri te deti që vjen nga Persia.
Kanali është i gërmuar në mënyrën në të cilën e kam porositur dhe pastaj anijet
kanë kaluar nëpër të prej Egjiptit deri në Persi.( Revista, Ekskluzive,
Albanica, faqe 64 )
Triumfi
i ndërtimtarisë së lashtë
Mund të konstatohet
se njohuritë gjeografike dhe ato të ndërtimtarisë së Egjiptit të lashtë kanë
qenë më të mëdha se sa ato të kohës së Napolonit. Kanali i Darit ka qenë mjaft
i gjerë sa të munden fare në mënyrë të
papenguar të përballëkalohen dy anije (galije). Në pjesën e parë të rrjedhës së
tij, nga Deti i Kuq drejt veriut , ai, kryesisht, shtrihej një rrugë të njëjtë
si edhe kanali i tashëm i Suezit, por në pjesën e dytë është ndarë në drejtim
të perëndimit, duke shfrytëzuar rrugën e natyrshme natyrore,, madje edhe lumin
Nil, që, në fund, në fund të derdhet në Mesdhe.
Megjithëkëtë, nuk
duhet përshkruar gjithë namin e këtij projekti vetëm Darit. Duket se punëtorët
e tij vetëm sa kanë përfunduar dhe
përmirësuar punimet e filluara nga shumë mbretër të mëhershëm. Vetë egjiptasit
kanë treguar se kanalin e parë. Sidoqoftë dihet se një rrugë e këtillë ujore ka
ekzistuar që në vitin 1470 para erës sonë. Mbretëresha Hatsheput asokohe ka
dërguar një ekspeditë në tokën e mistershme të quajtura Punt, në bregun lindor
të Afrikës, Releviet fantastike në kështjellën e saj në Der el Bahri e tregojnë
këtë udhëtim dhe ofrojnë dëshmi se flota e saj (Po aty faqe 64 )
Përpjekjet e
Napoleonit për (ri)ndërtimin e Kanalit të Suezit
Kur Napoleoni, në
vitin 1798, e ka pushtuar Egjiptin, ëndërr e tij ka qenë të ndërtojë kanalin i
cili do të lidhte Mesdheun me Detin e Kuq.
Krijimi i një
shtegu të drejtpërdrejtë kah bagëtitë së Indisë dhe të Lindjes së Largët është
dashur të mundësojë dobësimin e ekonomisë të perandorisë britanike. Edhe sikur
flota britanike,e udhëhequr nga Admirali Nelson, të mos e dëbonte Napoleonin
nga Egjipti, vështirë se ëndërr e tij mund të realizohej.
Frika nga realizimi i projektit ka vazhduar deri në
shekullin XIX dhe është tejkaluar vetëm kur inxhinieri i shkëlqyeshëm francez
Ferdinand de Leseps, pas njëzet vjetësh të kaluara në përpunimin e projektit, e
ka përfunduar kanalin e Suezit në vitin 1869. Megjithëkëtë, parashikimi, me këtë
çka është thënë deri këtu, nuk është përmbushur plotësisht. Kjo ka ndodhur vetëm
atëherë kur është ndërtuar kanali modern i Suezit. Jo shumë gjatë pasndërtimit
të tij, politikanët perëndimorë dinakë, Dizraeli dhe Napoleoni III, kanë blerë
një pjesë të madhe të aksioneve për shtetet e tyre. Interesat e huaja në fillim
ato tregtare e pastaj edhe ato ushtarake shumë shpejtë i kanë theksuar
hulumtimet e tyre për kanalin dhe, kështu Egjipti praktikisht është shëndrruar
në koloni të Britanisë dhe të Francës. Egjipti e fiton pavarësinë nga Britania
në vitin 1936. Loja lakmitare kolonialiste për kontroll mbi kanalin më në fund
ka përfunduar kur kryetari i Egjiptit Naseri,e ka dëbuar ushtrinë britanike nga
zona e kanalit në vitin 1956.( Po aty faqe 65)
Përfundimi
Mirëpo, veprimi i
qeverisë egjiptiane nuk ishte kundër së drejtës ndërkombëtare, një britanikët
dhe francezët duhej të gjenin një casus belli. Kjo çoi në pjesëmarrjen e
fshehtë të Izraelit, i cili do të pushtonte Gadishullin e Sinait dhe do të
përparonte drejt zonës së kanalit, duke u dhënë britanikëve dhe francezëve
shkas për të thënë se lundrimi nëpër kanal ishte në rrezik dhe se pushtimi
ishte i domosdoshëm për sigurimin e tij.
Izraelitët sulmuan
Egjiptin më 30 tetor dhe forcat britanike zbarkuan në Egjipt më 4 nëntor.
Ushtarakisht operacioni qe i suksesshëm, por politikisht qe katastrofë. Ishte e
qartë se arsyet e shpallura për pushtimin e zonës së kanalit nuk qëndronin fare
dhe se ishin vetëm një shkak për veprimet ushtarake. Kjo krijoi përçarje midis
Shteteve të Bashkuara dhe Britanisë, pasi presidenti Eisenhoëer ishte kundër
çdo operacioni ushtarak. Shtetet e Bashkuara ushtruan presion të fortë
diplomatik, dhe kur u zhvlerësua sterlina, gjë që vinte në rrezik rezervat
valutore të Britanisë, Shtetet e Bashkuara nuk pranuan t’i jepnin ndihmë derisa
të mos përfundonte plotësisht tërheqja ushtarake. I poshtëruar nga dështimi i
fushatës së Suezit, Anthoni Eden-i u detyrua të jepte dorëheqjen. Në Francë
pabesisë britanike dhe amerikane iu hodh përgjegjësia për dështimin, që pastaj
u bë shkak për përmbysjen e Republikës më 1958. Izraeli u detyrua të tërhiqej
nga Sinai. Naseri u bë heroi i luftës arabe kundër Perëndimit. Megjithëse
pasardhësi i Eden-it, Harold Macmillan-i arriti
të rivendoste marrëdhëniet anglo-amerikane, kriza e Suezit simbolizoi
rënien e fuqisë së Britanisë dhe ngritjen e fuqisë ekonomike të Amerikës në
botën e pasluftës.