Elbasani është qytet në Shqipëri dhe
njëherit qendër e qarkut dhe rrethit me
të njëjtin emër.
Qyteti i Elbasanit
ndodhet në Shqipërinë e Mesme. Ai shtrihet në fushën e Elbasanit, në krahun e
djathtë të rrjedhjes së mesme të lumit Shkumbin, i
rrethuar në lindje nga Krasta e Madhe dhe e Vogël, në veri dhe veriperëndim nga
kodrat e Ullishtave, në perëndim nga përroi i Zaranikës, në jug kufizohet nga
lumi Shkumbin. Në anën perëndimore të qytetit kalon përroi i Zaranikës dhe nga
lindja ai i Manazderies. Elbasani është i vendosur midis gjerësive gjeografike
veriore 41° 27', jugore 40° 10', lindore 20° 34' dhe perëndimore 19° 03' dhe
ndodhet në një lartësi mesatare prej 125 m mbi nivelin e detit. Veçoritë
klimaterike të kësaj zone janë: dimër i butë e me reshje dhe verë e nxehtë dhe
e thatë.
Elbasani është një nga qytetet më të mëdha të vendit me një
popullsi prej rreth 128.000 banorësh.
Traditat - Zejet e Elbasanit
ELBASAN- Në vitet 1466-1570 Elbasani ishte qëndra më e madhe
ekonomike ushtarake e qytetare e Shqipërisë. Në shekullin 16 numëroheshin rreth
400 zejtarë dhe në shekullin 17 pati një zhvillim më të madh kur Tabakët e
Elbasanit ishin të dëgjuar për regjien përpunimin por sidmos ngjyrosjen e
lëkurës. Ata eksportonin në të gjithe Rumelinë dhe mbanin monopolin me ferman
të sulltanit. Argjendarët shquheshin për punimet artistike, akshinjtë për
gjellët me piper, armëtarët për mjeshtëri dhe origjinalitet, projektuesit e
veprave publike publike si kanalet, çezmat, objektet e kultit. dyqanet e
mjeshtërive radhiteshin në një rrugicë. në shekullin XVII numëorheshin 900
dyqane dhe rreth 30 rrugë emërtoheshin si pas profesioneve. po në këtë periudhe
kishte 30 esnafe dhe rreth 90 llojë zejesh. Por tashmë këto zeje pothuajse janë
harruar në një kohë kur në të gjithë botën janë bërë një tërheqje e madhe për
turistët. Përhapja e zejeve ka bërë që një pjesë e madhe e rrugëve por edhe
lagjeve të Elbasanit të marrë emra prej tyre ndërsa tani u ka mbetur vetëm
historia.
Tabakët
Në fund të shekullit XVII qyteti i Elbasanit kishte 35
punishte ose tabakhane të lëkurës. Numri i madh i toponimeve dëshmon për
pozitën primare të këtij esnafi. Kështu në Elbasan njihen disa si Çezma e Tabakëve,
Sheshi i Tabakëve, Teqja e Tabakëve, Mulliri i Tabakëve, Xahmia e Tabakëve,
Tyrbja e Tabakë, Sallatashi i Tabakëve, Rrapi i Tabakëve. në raste luftrash ky
esnaf mbante një grup të gatshëm luftëtarësh beqarë të cilët jetonin tek hani i
Beqarëve. Tabak vjen nga fjala arabe “debbag” që do të thotë lëkurë. Regjia e
lëkurëve bëhej në punishte pranë vendeve me ujë. Me përpunimin e lëkurës nuk
merreshin vetëm tabakët por edhe saraçët, opingarët, papuçinjtë e këpucarët.
Elbasani shquhej për lëkurat e ngjyrosura, punimin e mëshinit të hollë,
saftianit të butë dhe qoseles me shkëlqim. Specialisti i fundit që jetoi deri
në fillim shekullin XX dhe që ngjyroste kajzerin (lëkurë e përpunuar e dhive
dhe e kecave me ngjyrë të kuqe) ishte Sula i Bajram Tabakut.
Kazazët
Kazazët njihet si zeje mjaft e vjetër për përpunimin
mëndafshit dhe pambukut dhe ishin të organizuar në esnafqë nga shekulli XV-XVI.
Pranë parkut Rinia ka mbetur ende emri Fusha e Kazazëve ku mjeshtërit kallfë,
çirakë, kazazë vendosnin veglat portative të punës në verë për të derdhur
lëndën e parë që ishte kryesisht mëndafsh. prodhohej fije ibershimi, pupëza
festanuzi, dizje djepi, qostekë sahati. Esnafi kishte rreth 1880 antarë
kryesorë ndër të cilat Osman Metani, Himë Gurabardhi, Dem Shinkolla, Ali Kumi, Ali
Gaçja, Xhaferr Metani. Në fillim shekullin e njëzetë antarë të esnafit të
Kazzëve ishin Musa Selita, Mehmet Selita, Osman Myslymi, Ali Palloshi, Mehmet e
Kamber Shupheja, Kup e Haxhi Çengeli, Hasan kazazi.
Çibukçinjtë
Kjo lloj zeje në Elbasan fillon në shekullin e XVIII dhe ka
patur esnafin e kohës. Lënda e parë për të bërë çibukët ishte druri i shqopës,
i qëndrueshëm dhe i përshtatshëm për tu gdhendur. Veglat e punës ishin tezgjahu
(një fije metali e mprehtë) që vihej në lëvizje nga nëj dërrasë, turjela e
tendosur me litarë të hollë që shërben për të hapur birat, morseta, dalta, lima
thika me majë të mprehtë. Pasi i jepej forma artistike çibukut ngjyrosej me të
zezë ose kafe në të kuqe. artizanët zbatonin forma të thjeshta arnamentesh për
çibukët ndërsa llullat ishin më të lehta. Në grykën ku vendosej zjarri i vihej
një shtresë sermi. Kishte edhe çibukë prej briri të cilët realizoheshin me
formë metalike. Mjeshtër të kësaj zeje që njiheshin në fund të shekullit
tetëmbëdhjetë ishin Memhet Shurdhi (çibukçiu) i biri me më pas djemtë e këtij
të fundit, dhe mehmet Musai ndërsa në fillim shekullin XX Ibrahim çibukçiu
(Bebeti) dhe djemtë e tij Musai, Bexheti dhe Abedini, të cilët prodhinin çibukë
prej briri.
Opingarët dhe Saraçët
Zejet për opingat kanë qënë të hershme. Opingat punoheshin
sipas modeleve dhe kërkesave të qytetit e fshatit. Lënda e parë ishte lëkurë e
parapëlqyer, fijet e syzmet. prodhoheshin opinga qoseleje, opinga me syzme,
opinga me rretne. Opingat e qoselesë kishin xhufka me maja. Saraçët prodhonin
shala kuajsh, rripa, frerë, kollanë bishta kuajsh, trakaçë, çanta lëkure.
Opingarët dhe saraçët kishin dyqanet e tyre në rrugën e ndërmjetëve të shesheve
të leshnave, drithrave dhe kasapëve të Bezistanit. Deri në në vitin 1912 kishte
40 mjeshtër saraçë si Ali Kaçuli, Ali Kardashi, Mustafa Banja. Në vitin 1932
Elbasani kishte rreth 60 mjeshtër
Qeleshepunuesit
Një nga zejet e njohura në Elbasan kanë qënë punimi i
qelesheve. Ato përgatiteshin nga leshi i deleve dhe ishin dy llojësh: të gjata
(tirane) që përdoreshin vetëm për qytetarët dhe në disa fshatra të Peqinit ai
dhe qeleshe sheshje të shkurtra që përdoreshin nga fshtarët. Zona e Sulovës dhe
e Vërçes përdornin takie ose qeleposhe prej haseje. më vonë zejtarët prodhonin
edhe qeleshe Kosove. Mjeshtri e rrihte leshin me çark, e shtronte në banak dhe
me ujë të ngrohtë e sapun e shkumonte mirë, e sheshonte me vegël druri ose
tunxhi. këtë material të qullur në formë stofi e fuste në kallëpe prej balte
dhe i jepte formë. E linte pka të thahej në kallëp, e hiqte nga kallëpi, e
lante me ujë të ngrohtë e sapun derisa të zbardhej mirë.
Samarxhinjtë
Samarxhinjtë njihet si një ndër zejet më të vjetra në
Elbasan. Zejtarët elbasanas punonin samar fushe me prapse të lartë e me
koxhakikë dhe samar Tirane me prapse të lartë e koxhakikë. Gjatë shekullit të
nëntëmbëdhjetë samarxhinjtë më të njohur elbasanas ishin Spiro Gygu e Vaslik
Kadiu që punonin samarin e llojit të parë ndërsa Myrtaza Zela, Sefer Tirana
punonin samar Tirane dhe Mihal Papamihali, Jorgji Pistoli, Mihal Bushaku
punonin samar fushe. Në fillim shekullin XX përmënden Jan Çerekja e Mir Gjika.
Samarët punoheshin me dru Frashëri, i cili pasi njomej me ujë përkulej me anë
të zjarrit për të marrë formëne harkut të shpatullave. Lidhja bëhej me gozhdë e
me kunja.
