CFARE ESHTE UJI?
Uji në formën e tij të pastër, është lëng pa shije dhe
pa erë.
Pa te ne Toke nuk do te kishte jete.
Ai eshte burimi
kryesor I saj.
Si do te ishte Toka pa uje?
VETITE TRETESE TE UJIT
Vetitë tretëse - Uji është një tretës shume i mire dhe tret
shume lloje substancash. Substancat qe treten mire ne ujë quhen hidrofilike,
mund të themi janë mike të ujit.Substancat qe nuk treten mire ne ujë quhet
hidrofibike mund të themi se kanë frikë nga uji.
Anomalia e ujit - Uji gjatë ftohjes
tkurret në mënyrë lineare deri rreth temperaturës +
4 °C. Pastaj në mënyrë jolineare fillon tkurrjen dhe në temperaturën + 4 °C arrin densitetin më të madh prej 1kg/L. Me ftohjen e mëtejshme
densiteti i tij nuk zvogëlohet, por për habi zmadhohet gradualisht dhe në pikën
e shkrirjes uji ka densitet më të madh se në temperaturën + 4 °C. Kjo dukuri
quhet anomalia e ujit.
Uji, roli i tij në industri dhe ekonomi
Uji në formën e tij të pastër, është lëng pa shije dhe pa
erë. Ai është i domosdoshëm për të gjitha format e jetës dhe njihet edhe si tretësi
më i gjithanshëm. Ai ështe lëngu më I përhapur në tokë. Ai gjendet më teper në
oqeane dhe kësulat e akullta polare, por edhe në lumenj.
Në planetin tonë, uji është në lëvizje të vazhdueshme e
qarkulluese natyrore duke përfshirë avullimin, reshjet dhe derdhjen në det. Uji
i përshtatshëm për t’u pirë nga njeriu, quhet ujë i pijëshem. Uji që nuk është
i përshtatshëm për t’u pirë, por që nuk është i rrezikshëm për njerëzit quhet
ujë i sigurt.
Vetitë kimike dhe fizike
Uji ka formulen H2O, që domethënë se një molekulë uji
përbehet nga dy atome hidrogjen dhe një oksigjen. Mund të përshkruhet jonikisht
si HOH, me jonin hidorgjen (H+ ) i lidhur me grupin hidroksid (OH− ).
Uji është në ekuilibër dinamik midis gjendjes së gaztë dhe
asaj të lëngët në temperaturë dhe trysni standarde. Uji në vetvete është pa
shije dhe pa ngjyrë por në kontakt të gjatë me ajrin lidhet me dyoksidin e
karbonit (CO2) dhe merr një shije të thartë acidi karbonik që nuk është i mirë
për shëndetin.
Në shkencë uji quhet ndryshe edhe tretësi universal dhe
është e vetmja substance e pastër qe gjendet ne natyre ne te tria gjendjet e
lendes.
Burimet e ujit
¾ e sipërfaqes së botës është e mbuluar nga uji. Por, vetem
1% e tij është I një cilësie të duhur për t’u pirë. Burimet ujore mund të jenë
ripërtëritëse dhe jo ripërtëritëse. Ajo pjesë e ujit që sillet në ciklin hidrologjik:
toka-uji-avulli, avulli-retë-shiu-toka është burim ujor ripërtëritëse. Por një
pjesë e ujërave, posaqerisht ujërat nëntokësore nuk janë ripërtëritëse.
Ndotja e ujit
NDOTJA URBANE
Urbanizimi i rajoneve dhe zmadhimi i qyteteve metropole,
zhvillimi i industrisë, intensifikimi i
bujqësisë kanë sjellë shtimin e madh të mbeturinave urbane dhe industriale, të
cilat janë të llojeve të ndryshme dhe, zakonisht, janë helmuese. Mbetjet gazore nga
djegiet hidhen në
atmosferë. Aktualisht shfaqen probleme gjeologjike me grumbullimet
e mbetjeve, sepse këto depozita të
mbeturinave vazhdimisht veprojnë mbi
sistemet natyrorë. Mbetjet e lëngëta sot përpunohen, pastrohen dhe pas
kësaj derdhen në lumenj ose madje depozitohen në rezervuarë nëntokësorë, në
thellësi të mëdha. Mbetjet urbane përbëjnë
aktualisht një nga problemet
mjedisore më të prefta dhe të pazgjidhura në Shqipëri. Ato përbëjnë një faktor
me rrezikshmëri të lartë për ndotjen e ujerave dhe dëmtimin e ekosistemit.
Zonat urbane kanë potencialin të ndotin ujin në shumë
mënyra. Balotazhi (vërshimet) nga rrugët
përmbajnë varja gome, metale të rënda, si dhe ndotës të tjerë që vijnë nga
automobilat. Ujërat e zeza ose të
patrajtuara mirë, mund të kenë në përberjen e tyre nje sasi shume te vogel te
oksigjenit te tretur, si dhe nje nivel te larte te ndotesve, te tille sic jane
bakteret fekale koliforme, nitratet, fosfori, kimikatet, si dhe baktere te
tjera. Edhe ne kanalizimet e trajtuara
mire mund te kete sasi te larte te nitrateve.Ujërat nëntokesore dhe ato
siperfaqësore mund të ndoten nga mbetjet toksike, rrjedhja e karburanteve ose nga hedhjet e
qellimshme te substancave te rrezikshme.
Masat qe duhen marre
Zgjidhjet e kësaj ndotjeje përfshijnë gjetjen e mënyrave të
qëndrueshme për zonën urbane për të reduktuar varësinë e saj nga të dyja
problemet : ndotesit dhe sasia e
ndotësve qe ajo prodhon, dhe për kete duhet të riciklohen ndotësit
para se ata të kontaminojnë tokën, ujin, apo ajrin. Parandalimi I
ndotjes në zonat urbane është kryesisht një detyrë e publikut. Njerëzit duhet të jenë të informuar
në lidhje me mënyrat e duhura për deponimin e mbeturinave. Sensibilizimi eshte
nje menyre efektive per te marre mesazh
te gjithe.
NDOTJA NGA NAFTA
Në përmasa globale ndotësi më i madh i ujërave është nafta.
Ajo mund të derdhet në ujëra detare me mjete transportuese të naftës në rast të
havarive, ose dukeshpërlarë mbeturinat e naftës nga rezervuarët e
tankerëve.Nafta e derdhur në ujin e detit mjaft vështirë mund të zbërthehet me
rrugë biologjike,bakteriale dhe fotokimike. Nafta shpërndahet në sipërfaqe të
detërave, duke penguar shkëmbimin e gazrave në mes të ujit dhe atmosferës.
Rreziku i incidenteve që shkaktojnë ndotjet e mjedisit detar nga nafta ose
lëndë të tjera të dëmshme është i madh. Ndërsa risqet janë të mëdha, kërkohet
përcaktimi i një politike dhe strategji për reagimin ndaj rrjedhjeve të naftës
ose të lëndëve të rrezikshme dhe helmuese në det.
Ndikimi I pH ne jeten e njeriut
C'eshte Ph?
Ph do te thote "fuqi e jonit Hidrogjen". Shkalla e
Ph na tregon sa acide ose sa bazike eshte njesubstance. Ai njehsohet me
formulen : Ph=-log [H3O+]
Shkalla
Shkalla e Ph varion nga 1- 14. Kur Ph eshte nga 1-6
tretesira eshte acide,kur Ph eshte 7 tretesiraeshte neutrale, dhe kur Ph shkon
nga 8-14 tretesira eshte bazike.
Pse pH eshte i rendesishem?
Analizat e urines mund te pasqyrojne shume qarte aciditetin
e trupit te njeriut. Psh te foshnjate shendetshme te ushqyera me qumesht te
gjirit ph duhet te jete 8-8,5. Sigurisht qe keto janevlera ideale per trupin
tone i cili normalisht ka nje ph rreth 7,35. Nje ph mbi 8 do te thote njetrup i
shendetshem me aftesi te larte rigjeneruese si i femijeve. Nje ndihme te
rendesishme nenje ph te larte e ofron vetem uji alkalin H2O3.Disa nga vlerat me
te zakonshme ne trupin e njeriut jane:
Lëngu i stomakut 0,9-1,5
Lëng limoni 2.3
Cola 2-3
Uthull 2.9
Qumësht i thartuar 4.4
4-8 urina
Shiu (për shkak të dioksidit të karbonit të tretur) 5,5-5,8
Qumësht 6,4-6,7
Gjaku i njeriut 7.35-7.45
Uji i detit 7,8-8,2
Lëngu i zorrëve 03.08
Çfarë saktësisht është "normale"? Cilat janë
vlerat normale? Marrim "1000 të shëndetshme, të personelit ushtarak
tërinj" dhe matjen e tyre në nivele tëndryshme dhe Mesatarja e tyre është konsideruar
normale.Mirë do të ishte një pH urine në mëngjes si ajo e gjakut, do te thote
diku te 7.4. Nje matje e tillë do të tregonte se ky metabolizem, në aspektin e
bilancit acid-bazë, është krejtësisht I shëndoshë dhe nuk nxjerr acidet e
tepërta ose bazat qe ka brenda tij.
Ph ne organizem
Percaktimi i Ph konstant ne organizem eshte me rendesi
esenciale per rrjedhjen normale te te gjitha proceseve metabolike. Disekuilibri
i tij ne trupin e njeriut mund te shkaktoje probleme teshumta.Gjate proceseve
metabolike sintetizohen sasi te medha te bashke dyzimeve acidike. Disa probleme
qe shkaktohen nga disekuilibri i Ph ne trupin e njeriut:
Crregullime hormonale
Dobesi kardiovaskulare
Crregullime te peshes
Demtime ne veshka dhe melci
Dobesi te skeletit si: brishtesi kockash,fraktura, ose
demtime te kyceve.
Tretje e ngadalesuar
Rritje e tepruar e flores bakteriale dhe kerpudhave ne
organizem
Kancer
Gjate 24 oreve, vetem acid karbonik krijohen rreth 10-20
mol, gjate aktivitetit muskulor lirohetacidi laktik, gjate zberthimit te
aminoacideve dhe fosfolipideve lirohet acid sulfurik dhe fosforik,gjate
zberthimit te nukleoproteinave lirohet acidi urik etj. Gjate proceseve
metabolike lirohenedhe produkte bazike, por me koncentrim shume me te vogel
(amoniak, aminoacidet bazikeetj.). Prandaj organizmi eshte shume me i rrezikuar
nga acidoza se sa nga alkaloza. Ne rrethananormale, as produktet bazike, as ato
acidike nuk e ndryshojne pH e gjakut sepse organizmiposedon shume mekanizma qe
shpejte ta normalizoje koncentrimin e joneve te hidrogjenit negjak ne kufi te
normales (pH=7.35-7.45).
Rendesia e Balancit te pH ne trup
Me poshte jane te shpjeguara efektet negative te nje
imbalance te pH ne te gjithe sistemet e trupit.
1 . Sistemi i tretjes
Shumicat e çrregullime tëtretjes , të tilla si
dispepsi , vjellje, fryrjet ,zbaticë e stomakut, shkaktohen prej acidit
tetepërt në rajonin e stomakut dhe mineralevealkaline jo te mjaftueshme në
traktin e zorrëve .Nëse minerale alkaline nga ushqime të pasurame enzima
mungojnë, atëherë pankreasi do të jetë i lodhur , dhe kur pankreasi është
I lodhur,atehere ai humbet aftësinë për të deshifruarushqimin
dhe per t’I treguar trupit çfarë të bëjë
me të . Kjo do të çojë në një spiraledegjenerative të
entropisë ku organet bëhen tehutuar dhe te irrituar .
2 . Sistemi skeletik
Artriti është një sëmundje e cila me shume njerez
drejt paaftesise nëvendet e zhvilluara . Fjala artrit do të thotë "
inflamacion i nyjeve ose artikulacionit " dhepërdoret për të përshkruar
dhimbje, ngurtësi, ose ënjtje të nyjeve. Dy forma kryesore e artritit janë
Rheumatoid dhe Osteoarthritis. Të dyja format janë të lidhura
me mosbalancimin e pH dheakumulimit të depozitave të acidit në nyje dhe
bel. Është ky acid i akumuluar që dëmton kërcin.Kur qelizat që prodhojnë
lëngjet lubrifikante synoviale dhe lëngjet Bursa janë acidike , kjogjendje
shkakton një thatësi që irriton dhe i ben nyjet te fryhen.
3 . Sistemi imunitar
Mjediset acidike janë
të shume te favorshme për patogjenet anaerobendersa nivelet e larta te
hidrogjenit ne gjak i mbajne bakteret e këqija joaktive. Nëse bakteret ekëqija
dhe patogjene do te mbeten në gjumë , kjo e gjitha varet nga raporti i pH
qelizor.Kirurgjia , rrezatimi , dhe drogerat farmaceutike janë një hyrje
pushtuese ndaj trupit që është ipaefektshëm për shkak se ata punojne kundër
funksioneve natyrore të trupit për të shëruarveten , dhe nuk arrin të adresojë
shkaku themelor dhe vetëm trajton simptomat .
4 . Sistemi i frymëmarrjes
-Kur indet dhe organet janë tëmbingarkuara nga
aciditeti ilarte, transporti i oksigjenitveshtiresohet shume. Kjoveshtiresi do
të thotë seqelizat nuk mund të marrinfrymë si duhet . Çdo qelizë nëtrupin tonë
ka nevojë për të marrë oksigjen të ri dhe të nxjerre dioksidin acidik të
karbonit acid, ne menyre qe të funksionojësi duhet. Kur raporti i aciditetit
është shumë e lartë atëherë mbeturinat në formën e mukusitdhe infeksioneve dhe
viruseve mblidhen në mushkëritë tona, e cila çon në ftohje , bronkit ,astma ,
etj.
5 . Sistemi i qarkullimit të gjakut
- Aciditeti është shkaku kryesor i sëmundjeve të
zemrës .Dihet mirë se shumë yndyrna janë jashtëzakonisht të rëndësishme dhe të
domosdoshme përshëndetin kardiovaskular . Yndyrna të mira në fakt mund të
ndihmojnë ne shërimin einflamacionit që fsheh arteriosklerozën . Kur arteriet trashen
nuk është si një përgjigje ndajyndyrna të mirë , ajo është pergjigja ndaj
inflamacionit te krijuar nga mjedisin e brendshëmacidik. Trupi i përgjigjet
aciditetit duke I mbuluar enet e gjakut me pllaka yndyrore për tëparandaluar
rrjedhjet qe mund te jene fatale për jetën , të cilat e parandalojne vdekjen
emenjëhershme , por keto e lodhin shume zemrën sepse hapja ku kalon gjaku esht
shume me engushte. Kur zemra kthehet ne plotësisht te rraskapitur,kjo njihet si
atak kardia ose arrestkardiak.
Shiu Acid
Shiu acid është shiu i krijuar nga përzierja e oksideve të
sulfurit dhe azotit (që lirohen ngamakina, fabrikat, termocentralet) me shiun e
krijuar nga retë. Bashkëveprimi i ujit me oksidet esulfurit krijon acidin
sulfurik kurse, me bashkëveprimin e ujit me oksidin e azotit krijon
acidinnitrik.
Krijimi i shiut acid
Për shkak të lirimit të gazrave acidike në atmosferë dhe
tretjes së tyre në pikat e shiut, ai pastajbie në tokë i tillë, me përbërje
acidike. Ky shi është mjaft i dëmshëm për bimët, objektet tjeradhe për
shëndetin e njeriut. Në gjendej normale shiu ka sasi të vogël të aciditetit.
Kjo shkallëvaret nga sasia e CO2 të tretur në të, si edhe sasi të vogla të
klorit. Sipas standardeve aciditetiduhet të jetë pH = 5.0. Para revolucionit
industrial ka qenë 5-6, kurse tash është rritur. Shiuacidik dëmton edhe ujin
duke i shkaktuar vdekje peshqve dhe gjallesave tjera. Pasojë e formimittë
shirave acidik janë okidet e azotit dhe oksidet e sulfurit. Këto okside dëmtojnë
organet efrymëmarrjes. Gjatë të reshurave atmosferike oksidet e sulfurit
reagojnë me ujin duke formuaracide përkatëse, si acidin sulfurik dhe acidin
sulfuror. Këto reshje quhen të reshura acidike, tëcilat janë shkatërrueset më
të mëdha të fasadave të ndërtesave, shtatoreve, por në veçanti të botës bimore
etj
H2O (l) + CO2 (g) → H2CO3 (aq)
2H2O (l) + H2CO3 (aq)CO32- (aq) + 2H3O+(aq)
Reaksionet:
Reaksionet e acideve sulfurike: SO2 + OH· HOSO2·
Krijimi i acidt sulfuror: HOSO2· + O2 HO2· + SO3
Krijimi i acidit sulfurik nga acidi sulfuror:SO3(g) + H2O(l)
H2SO4(l)
Krijimi i acidkit nitrik:NO2 + OH· HNO3
Demet qe shkakton shiu acid
Shirat acide ndikojne negativisht ne boten e gjalle
perfshire ketu edhe njerezit.Veshtiresojnefrymemarrjen,organet e frymemarrjes
demtohendhe shfaqen semundje te ndryshme,sibronkiti,astma dhe kanceri i
mushkrive.Ne tokegjenden shume metale helmuese te lidhura neforme komponimesh
jotoksike.Kur shiu acidik biembi to,i zberthen ato duke liruar
elementehelmuese,te cilat nepermjet rrjedhes se lumenjvedhe ujerave te tjera
demtojne shendetin e njeriutdhe te gjallesave te tjera.Me rritjen e aciditetit
teujit,ai reagon edhe ndaj plumbit dhe bakrit e tubavete ujit duke shkaktuar
ndotjen e ujit tepijshem.Pasojat jane te medha per shendetin enjeriut.Shtimi i
sasise se bakrit ne ujin e pijshemdemton veshkat dhe melqine,por edhe mund te shkaktoje
diarrene te femijet e vegjel.
Cfare mund te bejme ne?
Masat e mëposhtme do tëndihmojnë për të ndaluar dukurinë e
shiut acid:
• Përdorni në mënyrë të arsyeshme plehrat organike me
përmbajtje amoniaku.
• Nxisni përdorimin dhe zhvillimin e motorëve hibridë
elektrikë, që zvogëlojnë shkarkimet në ajër.
• Përdorni më shumë gazin natyror, sesa lëndët e djegshme të
ngurta,si qymyr apo dru.
• Nxisni përdorimin e termo izolimit për banesat dhe
pajisjet shtëpiake.
• Zgjeroni përdorimin e burimeve ripërtëritëse të energjisë,
energjinë diellore, të erës, të ujit,të biomasës, të burimeve gjeotermike, të
baticave etj.
Ç'janë ushqimet me natyrë bazike
Për të qenë mirë dhe të shëndetshëm ph i gjakut tonë duhet
të ketë një shkallë alkaliniteti (bazike) rreth 7, normalisht shkon nga 1 në 4.
Zakonisht nën nivelin 7 fillojnë problemet sepse për shkak të acidozës fillon
diabeti, sëmundjet degjenerative dhe patologji të ndryshme pak ose shumë të
rënda. Në nivelin 7.1 në rastin më ekstrem mund të jetë në gjendje kome ose
arrest kardiak. Vlerat ideale janë mbi 7, 7.35 dhe 7.43 përfaqësojnë shkallën
ideale të alkalinitetit. Por nga se përcaktohet acidoza? Kush janë ushqimet
acide dhe kush janë ato bazike për tu konsumuar dhe ekuilibruar Ph-i? Acidoza
përcaktohet nga konsumimi i ushqimeve acide, të cilat janë ato që konsumojmë më
shpesh si buka, makaronat, drithrat, mishi, disa tipe frutash dhe mielli. Ushqimet
me natyrë bazike janë në përgjithësi të gjitha perimet, disa tipe frutash e mbi
të gjitha limoni. Për të qëndruar të shëndetshëm është e nevojshme të
ekuilibrojmë ushqyerjen tonë e të preferojmë ushqimet me natyrë bazike. Nëse
për shembull keni për zakon të konsumoni drithra, në mëngjes para se të hani
mëngjes pini një gotë me ujë me disa pika limon, e shoqërojini drithrat me
fruta pylli, e më pas me një gotë m lëng frutash, duke balancuar në këtë mënyrë
aciditetin e drithrave. Por cilat janë ushqimet me natyrë bazike, pra
thelbësoret për një shëndet të mirë? Ja lista e ushqimeve alkaline:
kastravecët, fiqtë, lakra e kuqe, bathët, karrota, panxhari, bajamet, avokadot,
brokoli, lulelakrat, rrushi i thatë, limoni, speci i kuq, pjepri.
Ese
Gjithcka të mirë që mund ta bëjmë sot, le ta bëjmë për të
mirën tonë dhe të gjeneratave që do të vijnë.Njeriu ndryshon ekosistemin,
shpesh shkatërron populacione të tëra të organizmave,e me urbanizim dhe
industrializim ndryshojnëkushtet fizike dhe kimike. Me këtë rastparaqiten
rreziqet globale, si : hollimi i shtresës së ozonit, ndryshimi i klimës dhe
pakësimi i biodiversitetit.Prandaj, të kujtojmë thënien e natyralistit Zhak Iv
Kusto që thotë se : “ Dikur natyra e ka frikësuar njeriun, kurse sot njeriu e frikëson
natyrën.”Kjo vlen edhe për ndotjen e detërave e oqeaneve, dhe për të gjitha
llojet e ndotjeve të tjera.Andaj le të mbrojmë oqeanet, ngase me këtë mbrojmë
të ardhmen tonë!