ÇKA ËSHTË NDOTJA AKUSTIKE? Është çdo lloj
ndotje e shkaktuar nga zhurma e cila arrin shkallën mbi 85 decibel, e cila mund
të lë pasoja afatgjate tek shëndeti i njeriut, dhe pengon jetën normale.
KUSH E SHKAKTON KËTË NDOTJE? Burim kryesor i
kësaj ndotje është zhvillimi i industrisë dhe sistemi i transporteve ku
përfshihet zhurma e automjeteve motorike, zhurma nga avionet dhe hekurudhat.
EFEKTET QË SHKAKTON N.AKUSTIKE: Ndotja
akustike në nivel të lartë mund të shkaktojë humbjen e dëgjimit qoftë përnjë
kohë të shkurtër apo edhe për tërë jetën.
EDHE ZHURMAT E ULËTA NA DËMTOJNË: Zhurmat që
kanë intensitetin e ulët që ne vazhdimisht jemi nën presionin e tyre mund të na
shkaktojnë lëndime, të tilla si: Pajisjet elektroshtëpiake, Kositësja e barit,
Alarmi i orës, Kondicioneri, Muzika etj.
STUDIM:
Organizata Botërore e Shëndetësisë bëri studim dhe konstatoi se: Tek fëmijët,
ndotja akustike mund të ndikojë negativisht aftësitë e tyre për të lexuar dhe
mësuar. Në ato klasa me ndotje akustike nxënësit tregojnë përformancë më të
ulët në krahasim me studentët e klasave të tjera të së njëjtës shkollë ku nuk
ka ndotje akustike.
Ndryshe nga sa ndodh ne bote, ndotja akustike
është një nga problemet e mëdha në Shqiperi. Mirepo, ndërsa para viteve ’90
njiheshin zhurmat e prodhimit në industrinë tekstile, minerale, mekanike, etj,
aktualisht ankesat dhe shqetësimet e qytetarëve tregojnë që ato janë të
pranishme gjatë ditës dhe natës, krijohen dhe nga aktivitete private, qofshin
këto lokale nate, apo salla bastesh. Një banor i kryeqytetit tregon se
shqetësimi i tij i përhershëm është një salle bastesh, poshtë pallatit ku ai
banon. Por, shqetësimet e banorëve lidhen me furrat e bukës, klinikat dentare
në godina banimi, apo boritë e makinave e trafikut të rënduar. Inspektorët e
mjedisit ndërmarrin herë pas here aksione për zbatimin e ligjit të zhurmave,
ndërsa kanë marrë masat përkatëse në çdo rast konstatimi të shkeljes së ligjit.
Megjithatë, zhurma me burime të ndryshëm është prezente. Banorët ngrenë
shqetësime edhe për rënien papushim të borive, apo dhe sinjalet kundër
vjedhjes, që, sipas tyre, "kur fillojnë të bien nuk dinë të
mbarojnë". Por, burime zhurmash, të cilët na qëllon ta dëgjojmë rëndom,
janë edhe pompat e ujit nëpër pallate, apo lavazhet pranë godinave të banimit,
etj.
Rreziqet ne shëndet.
Nëse ndokush mund të shfaqë zemërim, apo
pakënaqësi, shkak mund të kenë qenë dhe zhurmat e larta. Perceptimi i zhurmave
në jetën e përditshme ka një rëndësi të madhe për mirëqënien e shëndetit të
popullatës, shprehen specialistët e shëndetit publik. Në qoftë se ka një
‘bombardim’ nga zhurma, të përditshëm, me kalimin e kohës, kjo ndikon edhe në
shëndet. Në radhë të parë, zhurmat ndikojnë duke shkaktuar një traumë të
strukturave kokleare të veshit të brendshëm që çojnë deri në një humbje të
dëgjimit të pakthyeshme. Por, edhe në sëmundjet e hipertensionit, pasi duke
çliruar më tepër adrenalinë në gjak rritet tensioni i këtyre njerëzve që marrin
nivel zhurmash më të madh se norma, në sëmundjet ishemike të zemrës, në
çrregullime të gjumit, por edhe në performancën e përditshme të njerëzve të
ekpozuar karshi zhurmave, sqarojnë specialistët. Ndërkohë, ka evidenca të
pjesshme që vijnë nga perëndimi që japin dhe dëmtime në sistemin imunitar dhe
defekte në lindje.
Por, zhurmat ndikojnë edhe duke i dhënë
njerëzve të ekspozuar ndaj zhurmave varietet emocionesh negative, sikurse
zemërim, papëlqyeshmëri të gjërave, moskënaqje, pazotësi, paaftësi, depresion,
ankth, shqetësime, lodhje e dëshpërim, ndonjëherë deri në fazën e fundit,
çmenduri. Specialistët shpjegojnë se veç zhurmës janë një sërë faktorë
social-psikologjikë dhe ekonomike, por ka dhe faktorë të tjerë personalë,
demografikë, si mosha, seksi, statusi social, që të gjithë së bashku ndikojnë
në shëndet. Ndikimi i zhurmave në shëndet varet dhe nga kohëzgjatja, por dhe
eksperienca e popullatës ndaj tyre (sa e ndjeshme është ajo ndaj zhurmave dhe
faktorëve të mësipërm). Ndërkohë, niveli kufi i zhurmave varet nga zonat ku do të
bëhen matjet. Në rrugët kryesore dhe duke qenë sa më në qendër niveli duhet të
jetë më i ulët. Niveli kur fillon të çrregullohet gjumi është 42-45 dB, ndërsa
kur niveli është mbi 80 dB, atëherë shkohet drejt një shurdhimi të plotë. Por,
Organizata Botërore e Shëndetësisë ka ndarë nivelet, sipas zonave ku gjenerohet
zhurmë.
Masat për t'u marrë.
Specialistët mendojnë se masat për evitimin e
zhurmave duhen parashikuar që në projektin e ndërtimit të godinave. Ndërtimi i
lokaleve dhe pub-eve në katet e para/bodrume, të godinave të banimit, pa
kushtet e duhura, të parashikuara në ligj, është një prej shqetësimeve që ata
ngrenë. Ligji përcakton që çdo ndërtim dhe rikonstruksion ndërtesash, për banim
apo për veprimtari të tjera ekonomike e shoqërore, projektohet dhe realizohet
në mënyrë që zhurma në brendësi apo në afërsi të saj, të jetë brenda nivelit
kufi. Ndryshimi i destinacionit të përdorimit të ndërtesës duhet të shoqërohet
me masa mbrojtëse nga zhurma, për respektimin e vlerës kufi. Sipas
specialistëve të shëndetit publik, duhet pasur parasysh që veç zhurmave të
jashtme janë dhe zhurmat e brendshme, ndaj duhet patur kujdes në rast të
ndryshimit të destinacionit të një ambienti (psh. nga banesë në klinikë
dentare). "Nëse që në projektim mendohet vendi për pub dhe merren të
gjitha masat kundra zhurmave le të ndërtohet, por jo të ndodhë e kundërta; këtu
të gjitha katet e para adaptohen, bëhen dyqane pub, servis automjetesh, furra
buke", pohojnë specialistët. Sipas tyre, që në momentin e parë duhet parë projekti
i ndërtimit të pallatit, ku duhet parë dhe pjesa për zhurmat për secilin kat.
Nëse në katin e parë parashikon vendosjen e një pub-i duhet kërkuar izolimi që
në fillim, ndërsa në katet e sipërme bëhet një tjetër izolimi për ndarjen midis
apartamenteve.
Ndotja akustike është kthyer në një tipar të zakonshëm të jetës moderne.
Fatkeqësisht, në shumicën e rasteve në
shtëpitë tona, në punë, madje edhe gjatë pushimeve, zhurmat e padëshirueshme
ndikojnë negativisht cilësinë e jetës tonë. Dihet
se zhurmat e larta mund të shkaktojnë dëmtimë permanente të shëndetit tonë.
Njerëzit që janë subjekt i niveleve të larta të zhurmës, p.sh. në diskoteka dhe
koncerte muzikore, mund të vuajnë nga humbja e dëgjimit si rezultat i dëmtimit
të shkaktuar në sistemin e dëgjimit nga tinguj me intensitet të lartë. Dëmtime
të ngjashme mund të ndodhin si rezultat i fishekzjarreve dhe i të shtënave me
armë.
Përveç këtyre niveleve
të larta të zhurmës, edhe zhurmat e moderuara të shkallës 85 dB, si tingulli i
alarmit të orës ose i kositëses së barit, mund të dëmtojë dëgjimin. Dëgjimi
mund të preket nga zhurma të moderuara nëse jemi subjekt i tyre për një
përiudhë të gjatë kohore.
Por
çfarë ndodh me zhurmat me intensitet të ulët vazhdimisht ekzistuese në mjedisin
tonë rrethues? Tinguj të tillë janë ata të prodhuar nga trafiku, paisjet
elektro-shtëpiake si lavapjata,
muzika, pastruesi i vakumit, ajri i
kondicionuar dhe avionët.
Tingujt me intensitet të ulët mund të mos kërcënojnë të dëgjuarit në
mënyrë të drejtpërdrejtë megjithatë, si në shtëpi ashtu edhe në punë, ato mund
të ndikojnë në shëndetin tonë fizik dhe mendor.
Zhurmat
e padëshirueshme rritin presionin, shkaktojnë lodhje, ulin gjumin, rritin
stresin, ndikojnë negativisht në tretje dhe pengoj në përqëndrimin.
Njerëzit që banojnë
në zona me ndotje të lartë akustike si p.sh aeroportet, kanë një rrezik më të
madh për hipertension krahasuar me ata që jetojnë larg tyre.
Sipas të
dhënave të Organizatës Botërore të Shëndetësisë, në vlera komuniteti, ndotja
akustike ul produktivitetin, aftësinë për të mësuar, rrit aksidentet, rrit
asenteizmin dhe kontribon në përdorimin e barnave narkotike.
Në vendin e punës, zhurmat në
kombinim me kompleksitetin e punës çojnë në një rritje të sëmundjeve
kardiovaskulare si rezultat i rritjes së presionit.
Zhurma çon në
aktivizimin e mekanizmave stresues. Ndërkohë që një reagim i tillë është
fillimisht natyral dhe i nevojshëm, kur si pasojë e zhurmave të padëshiruara
ajo bëhet permanente, atëherë është e dëmshme për shëndetin e trupit dhe të
mendjes.
Për më shumë, kërkimiet kanë
treguar se në rastet kur njerëzit ndjehen sikur nuk mund të bëjnë më asgjë
kundër ndotjes akustike, ata demotivohen. Atyre u duket më e vështirë për të
zgjidhur problemin dhe heqin dorë nga pikësynimet e vendosura më herët.
Tek fëmijët, ndotja akustike mund të ndikojë
negativisht aftësitë e tyre për të lexuar dhe mësuar. Në ato klasa me ndotje
akustike nxënësit tregojnë përformancë më të ulët në krahasim me studentët e
klasave të tjera të së njëjtës shkollë ku nuk ka ndotje akustike.
Prandaj,
shohim se zhurmat e padëshiruara mund të kenë efekte negative tek të rriturit
dhe fëmijët. Për më shumë, sipas statistikave Njujorkeze, ndotja akustike është
një nga ankimet më të shpeshta të bëra në lagjet e shumta të qytetit dhe
mendohet se këto zhurma kontribojnë në rritjen e shkallës së kriminalitetit. Pra,
secili nga ne duhet të marrë masat e nevojshme për të evituar krijimin e
zhurmave që mund të shqetësojnë persona të tjerë.
Problemet e lidhura me përballjen e ndotjes
akustike janë komplekse dhe kërkojnë rritjen e ndërgjegjësimit të secilit prej
nesh. Secili nga ne duhet të jetë në pozicion për të kuptuar kur zhurma që ai
krijon bëhet e bezdishme për njerëzit rreth tij. Në të njëjtën kohë dhe në
nivele më të përgjithshme, autoritetet kompetente duhet të ndërmarrin kryerjen
e studimeve të nevojshme për të mbrojtur popullsinë nga burimet e ndotjes
akustike që kërcënojnë shëndetin tonë fizik dhe mendor. Përveç këtyre niveleve të larta të
zhurmës, edhe zhurmat e moderuara të shkallës 85 decibel, si tingulli i alarmit
të orës ose i kositëses së barit, mund të dëmtojë dëgjimin. Dëgjimi mund të
preket nga zhurma të moderuara nëse jemi subjekt i tyre për një përiudhë të
gjatë kohore. Por çfarë
ndodh me zhurmat me intensitet të ulët vazhdimisht ekzistuese në mjedisin tonë
rrethues? Tinguj të tillë janë ata të prodhuar nga trafiku, paisjet
elektro-shtëpiake si lavapjata, muzika, pastruesi i vakumit, ajri i
kondicionuar dhe avionët.
Tingujt me intensitet
të ulët mund të mos kërcënojnë të dëgjuarit në mënyrë të drejtpërdrejtë
megjithatë, si në shtëpi ashtu edhe në punë, ato mund të ndikojnë në
shëndetin tonë fizik dhe mendor. Zhurmat e padëshirueshme rritin
presionin, shkaktojnë lodhje, ulin gjumin, rritin stresin, ndikojnë negativisht
në tretje dhe pengojnë përqëndrimin. Njerëzit që banojnë në zona me ndotje të
lartë akustike si p.sh aeroportet, kanë një rrezik më të madh për hipertension
krahasuar me ata që jetojnë larg tyre.
Sipas të dhënave të
Organizatës Botërore të Shëndetësisë, në vlera komuniteti, ndotja akustike ul
produktivitetin, aftësinë për të mësuar, rrit aksidentet, rrit asenteizmin dhe
kontribon në përdorimin e barnave narkotike.
Në vendin e punës, zhurmat në kombinim me kompleksitetin e punës çojnë
në një rritje të sëmundjeve kardiovaskulare si rezultat i rritjes së presionit.
Zhurma çon në aktivizimin e mekanizmave stresues. Ndërkohë që një reagim i
tillë është fillimisht natyral dhe i nevojshëm, kur si pasojë e zhurmave të
padëshiruara ajo bëhet permanente, atëherë është e dëmshme për shëndetin e
trupit dhe të mendjes. Për më shumë, kërkimiet kanë treguar se në rastet kur
njerëzit ndjehen sikur nuk mund të bëjnë më asgjë kundër ndotjes akustike, ata
demotivohen. Atyre u duket më e vështirë për të zgjidhur problemin dhe heqin
dorë nga pikësynimet e vendosura më herët.
Tek fëmijët, ndotja akustike mund të ndikojë negativisht aftësitë e tyre
për të lexuar dhe mësuar. Në ato klasa me ndotje akustike nxënësit tregojnë
përformancë më të ulët në krahasim me studentët e klasave të tjera të së
njëjtës shkollë ku nuk ka ndotje akustike. Prandaj, shohim se zhurmat e
padëshiruara mund të kenë efekte negative tek të rriturit dhe fëmijët. Për më
shumë, sipas statistikave Njujorkeze, ndotja akustike është një nga ankimet më
të shpeshta të bëra në lagjet e shumta të qytetit dhe mendohet se këto zhurma
kontribojnë në rritjen e shkallës së kriminalitetit. Pra, secili nga ne duhet të marrë masat e
nevojshme për të evituar krijimin e zhurmave që mund të shqetësojnë persona të
tjerë.
Problemet e lidhura me përballjen e ndotjes
akustike janë komplekse dhe kërkojnë rritjen e ndërgjegjësimit të secilit prej
nesh. Secili nga ne duhet të jetë në pozicion për të kuptuar kur zhurma që ai
krijon bëhet e bezdishme për njerëzit rreth tij. Në të njëjtën kohë dhe në
nivele më të përgjithshme, autoritetet kompetente duhet të ndërmarrin kryerjen
e studimeve të nevojshme për të mbrojtur popullsinë nga burimet e ndotjes
akustike që kërcënojnë shëndetin tonë fizik dhe mendor.
Ndotja akustike, policia rrugore, asnjë gjobë
për boritë e makinave
Zhurmat e zonave urbane shkaktojnë një sërë problemesh psikologjike tek
qytetarët. Nga dasmat, ku boritë e makinave kumbojnë vazhdimisht, e deri te
trafiku i rënduar që “acaron” shoferët e makinave, duke i bërë që të rrokasin
boritë e tyre pafund, ndotja akustike shtohet gjithnjë e më shumë. Për këtë,
Kuvendi vendosi gjashtë muaj më parë që të gjobiten të gjithë ata që shkelin
ligjin mbi ndotjen akustike, i cili specifikon në mënyrë të veçantë boritë e
makinave, por duket se realiteti është krejt ndryshe. Burime nga Policia
Rrugore e kryeqytetit bëjnë të ditur se asnjë gjobë nuk është vendosur për këtë
fenomen, ndonëse është një ndër shkeljet ligjore më të përhapura në rrugët e
kryeqytetit.
Ligji dhe kodi rrugor
Sipas nenit 154 të Kodit Rrugor, në pikën 3 thuhet se “në qendrat e
banuara sinjalizimet zanore janë të ndaluara, përveç rasteve të rreziqeve të
menjëhershme. Në orët e natës, në vend të sinjalizimit zanor, lejohet përdorimi
i dritave të largësisë me ndërprerje të shkurtra”. Ndërsa në pikën 5 të po
këtij neni thuhet se “cilido që shkel dispozitat e këtij neni, ndëshkohet me
masë administrative me gjobë nga pesëqind deri në dy mijë lekë”.
Ndërkohë, që një ligj i veçantë për ndotjen akustike ka hyrë në fuqi jo më
shumë se gjashtë muaj më parë. Në të, jo vetëm që ndalohej në mënyrë absolute
përdorimi i borive në qendrat e banuara, kur kjo nuk ishte e nevojshme, por
ndalonte edhe makinat që për shkak të vjetërsisë së tyre apo konsumit, ndotnin
akustikisht mjedisin.
Por në Tiranë, dhe kudo në qytet e Shqipërisë,
vihet re se boritë jo vetëm që përdoren në qendrat e banuara, por ato përdoren
rëndom pa qenë të nevojshme. E ndërkohë, policia tregon se nuk e ka prioritet
gjobitjen e kësaj ndotjeje akustike, që sipas Institutit të Shëndetit Publik,
shkakton një sërë problemesh tek qytetarët.
Bori makinash, zhurmë nga trafiku i rënduar, automjete të vjetra, ose të
konsumuara, e një mori faktorësh të tjerë kanë bërë që tetë qytete shqiptare të
kenë ndotje të lartë akustike, në nivel, që specialistët e quajnë alarmante.
Nga viti në vit niveli i zhurmave pëson rritje drastike. Në krye të listës
vijon të jetë Tirana, e cila ka një nivel mbi normat e lejuara të ndotjes
akustike. Sipas studimit të Ministrisë së Mjedisit, rezulton një rritje e
vlerave mesatare të nivelit të zhurmave natën në stacionet pranë kryqëzimeve me
trafik intensiv, në qytetet Tiranë, Durrës dhe Fier, ndërkohë qytetet e tjera
kanë nivel të njëjtë ndotjeje me vitin e kaluar. Sakaq, në qytetet e tjera
zhurmat natën janë brenda niveleve të lejuara, bëhet e ditur nga Ministria e
Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave. Burimet kryesore të zhurmës së
mjedisit, sipas specialistëve, përfshijnë trafikun ajror, trafikun rrugor,
trafikun hekurudhor, industritë, ndërtimin dhe punët publike, si dhe rrethinat.
Burimet kryesore të zhurmës së brendshme janë sistemet e ventilimit, aparaturat
(makinat e zyrave), aparatet shtëpiake etj.
Ndotja zanore, veçanërisht e rëndë, në vendet në zhvillim, siç është dhe vendi
ynë, i detyrohet kryesisht trafikut rrugor. Por, ndryshe nga shumë probleme të
tjera të mjedisit, ndotja nga zhurma vazhdon të evoluojë dhe të krijojë një
numër ankesash në rritje të asaj pjese të personave që janë të ekspozuar.
Monitorimi
Monitorimi i zhurmave urbane është kryer në 45 stacione monitorimi, në
8 qytete kryesore, me një popullsi prej 1.093.829 banorësh, që përbën
mbi 30 për qind të popullsisë të Shqipërisë (3.401.198 banorësh,
referuar INSTAT-it). Po këto qytete, sipas të njëjtit burim të dhënash, kanë
mbi 60 për qind të automjeteve në qarkullim.
Qëllimi i monitorimit është njohja e nivelit të ndotjes akustike në pika të
ndryshme të 8 qyteteve të vendit, për të dhënë mundësinë që të gjykohet
mbi masën e ekspozimit të popullatës ndaj zhurmave në ditët e sotme, mbi
ndërtimin e banesave, në lidhje me rrugët me trafik të madh dhe me qendrat
industriale. Duke qenë se trafiku rrugor është një dukuri e karakterit të
rastësishëm ose pseudo të rastësishëm, monitorimi i zhurmave të prodhuara prej
tij u krye për një kohë matjeje prej maksimalisht 5 ditë. Monitorimi është
përqendruar në pikat e nxehta të trafikut të këtyre qyteteve, brenda zonave të
banuara dhe ku densiteti i trafikut është më i madh. Në secilin qytet janë
përcaktuar stacionet e monitorimit të zhurmave në zonat më problematike që mund
të shkaktojnë ndotje akustike, ndërsa janë kryer monitorime të vazhdueshme për
të parë nivelin gjatë ditës dhe natës. Qyteti i Tiranës ka numrin më të madh të
stacioneve të monitorimit, për shkak të popullsisë dhe qarkullimit rrugor më të
madh.
Bazuar në vlerat e monitorimit, në shumicën e rretheve të tilla, si Tirana,
Durrësi, Vlora dhe Fieri janë vënë re ndryshime të vogla në rritje në disa
pikave, krahasuar me një vit më parë dhe ka dhe ulje në disa të tjera.
Në periudha dite, vihen re vlera të larta të zhurmave në të gjitha qytetet, të
cilat variojnë në kufijtë e 70 decibel, por përjashtuar qytetin e Tiranës,
që vazhdon të ruajë nivelet e tij të larta (74 decibel). Ndërkohë, bazuar
në vlerat e monitorimit, vihet re ngritja e nivelit në qytete të tjera me një
rritje nga 2-3 dhe në raste të veçanta si Korça dhe Saranda në
4 decibel.
Në qytetin e Fierit, vlera më e lartë ditën është në zonën përballë bankës
(tregu) me 69 decibel dhe më e larta natën tek kryqëzimi për Vlorë me
48 decibel.
Në qytetin e Shkodrës, vlerat më të larta të zhurmës ditën dhe natën janë
përkatësisht 72 decibel. Ndërsa, në qytetin e Vlorës vlerat e zhurmës janë
71 decibel vlera mesatare ditën dhe 43 vlera mesatare natën.
Në qytetin e Sarandës vlera mesatare ditën është 72 decibel dhe vlera
mesatare natën me 41 decibel. Në qytetin e Korçës, këto vlera paraqiten
70 decibel ditën dhe 44 decibel natën.
Në Elbasan, vlera mesatare ditën rezulton të jetë tek kryqëzimi (Fusha e
Loparit) me 72 decibel dhe vlera mesatare natën tek po ky kryqëzim me
44 decibel.
