Uji, roli i tij në industri dhe
ekonomi
Njohja
dhe kontrolli i cilësisë së mallrave
Uji, roli i tij në industri dhe ekonomi Uji
në formën e tij të pastër, është lëng pa shije dhe pa erë. Ai është i
domosdoshëm për të gjitha format e jetës dhe njihet edhe si tretësi më i
gjithanshëm. Ai ështe
lëngu më I përhapur në tokë. Ai gjendet më teper në
oqeane dhe kësulat e akullta polare, por edhe në lumenj. Në planetin tonë, uji
është në lëvizje të vazhdueshme e qarkulluese natyrore duke përfshirë
avullimin, reshjet dhe derdhjen në det. Uji i përshtatshëm për t’u pirë nga
njeriu, quhet ujë i pijëshem. Uji që nuk është i përshtatshëm për t’u pirë, por
që nuk është i rrezikshëm për njerëzit quhet ujë i sigurt. Vetitë kimike dhe
fizike Uji ka formulen H2O, që domethënë se një molekulë uji përbehet nga dyatome hidrogjen dhe një oksigjen. Mund të përshkruhet jonikisht si HOH, me
jonin hidorgjen (H+ ) i lidhur me grupin hidroksid (OH− ). Uji është në
ekuilibër dinamik midis gjendjes së gaztë dhe asaj të lëngët në temperaturë dhe
trysni standarde. Uji në vetvete është pa shije dhe pa ngjyrë por në kontakt të
gjatë me ajrin lidhet me dyoksidin e karbonit (CO2) dhe merr një shije të
thartë acidi karbonik që nuk është i mirë për shëndetin. Në shkencë uji quhet
ndryshe edhe tretësi universal dhe është e vetmja substance e pastër qe gjendet
ne natyre ne te tria gjendjet e lendes.
Burimet e ujit ¾ e sipërfaqes së botës është
e mbuluar nga uji. Por, vetem 1% e tij është I një cilësie të duhur për t’u
pirë. Burimet ujore mund të jenë ripërtëritëse dhe jo ripërtëritëse. Ajo pjesë
e ujit që sillet në ciklin hidrologjik: toka-uji-avulli, avulli-retë-shiu- toka
është burim ujor ripërtëritëse. Por një pjesë e ujërave, posaqerisht ujërat
nëntokësore nuk janë ripërtëritëse.
Ujërat nëntokësore dhe sipërfaqsore Ujëratnëntokësore janë burim shumë i rëndësishëm në të gjithë botën, pasi e përbëjnë
një burim shumë të rëndesishëm për furnizimin me ujë të popullsisë,
agrokultures dhe insdustrisë. Për më tepër, ato kanë një rol esencial në
mbështetjen e rrjedhave të ujit në përrenj e lumenj. Burimet kryesore të
ndotjës së ujerave sipërfaqsore janë shkarkimet e ujërave urbane të
papërpunuara i ujërave të patrajtuara të aktiviteteve të ndryshme tregtare dhe
industriale si depozitimi i mbetjeve të ngurta urbane.
Hidrologjia Hidrologjia (rrjedh nga gjuha
greke: hidro -ujë, logos –shkencë; shkenca mbi ujin) është shkenca që studion
ujrat, vetitë fizike të tij dhe paraqitjen e tij në natyrë. Pra hidrologjia
studjon së bashku ciklin hidrologjik dhe pasuritë ujore. Hulumtimet
hidrologjike janë të rëndësishme jo vetëm se na ndihmojn që më mirë të njohim
botën ku jetojmë, por edhe dukshëm iu ndihmon shkencave të tjera të cilat
merren me mjedisin jetësor.
Vetitë
tretëse - Uji është një tretës shume i mire dhe tret shume lloje substancash.
Substancat qe treten mire ne ujë quhen hidrofilike, mund të themi janë mike të
ujit.Substancat qe nuk treten mire ne ujë quhet hidrofibike mund të themi se
kanë frikë nga uji. Anomalia e ujit - Uji gjatë ftohjes tkurret në mënyrë
lineare deri rreth temperaturës + 4 °C. Pastaj në mënyrë jolineare fillon
tkurrjen dhe në temperaturën + 4 °C arrin densitetin më të madh prej 1kg/L. Me
ftohjen e mëtejshme densiteti i tij nuk zvogëlohet, por për habi zmadhohet
gradualisht dhe në pikën e shkrirjes uji ka densitet më të madh se në
temperaturën + 4 °C. Kjo dukuri quhet anomalia e ujit.
Përmbajtja e ulët Minerale - Ujë i lehtëUji
duhet të jetë i lehtë dhe pak i mineralizuar.Sasia e mineraleve të tretura në
ujë është njëtregues bazë për ujin mineral natyral, paraqitur nëetiketë në
formën e parametrit “Mbetje e thatë në180˚C në mg / l". Sa më e ulët të
jetë kjo vlerë, aqmë i mirë është uji. Ujërat me mbetje të thatë nën150 mg/l
konsiderohen ujëra të lehtë.
Veçoritë e jashtëzakonshme termale tëujit Me
uljen e temperaturës rritet dendësia dhe kështu që ato pjesë që janë më të
ftohta bëhen më të rënda. Për këtë arsye gjendjet e ngurta të lëngjeve janë më
të rënda se gjendjet e tyre normale të lëngëta. Uji në të kundërt të të gjitha
lëngjeve tkurret deri në një rënie të caktuar temperature (+4 ˚C) dhe më pas
menjëherë në mënyrë të papritur fillon të bymehet. Kur ngrin, bymehet edhe më
tepër. Me shkrirjen e akullit apo me avullimin e ujit tërhiqet një sasi
nxehtësie nga përreth. E kur ndodh e kundërta e kësaj, jepet nxehtësi jashtë.
Ky veprim përfaqëson atë term fizik që ne e
Vetëm
se kjo nxehtësi e ujit konsiderohet si më e larta e të gjithave. Në temperatura
normale vetëm amoniaku zotëron një energji të fshehtë ngrirjeje më të lartë se
uji. Në nxehtësinë e fshehtë në avullim asnjë lëng nuk mund të matet me ujin.
Kapaciteti termal" i ujit, pra, sasia e nxehtësisë (energjisë) së duhur
për të rritur një gradë temperaturën e ujit është më e madhe në krahasim me të
gjitha lëngjet. Përcjellshmëria termale e ujit, pra, aftësia e përcjellshmërisë
së nxehtësisë në krahasim me lëngjet e tjera është pothuajse 4 herë më e madhe.
Përcjellshmëria termale e gjendjes së ngurtë të ujit, pra, borës dhe akullit,
është e ulët.
Roli i ujit në organizmin tonë Konsumimi i
ujit është i vazhdueshëm. Kërkesat për cilësinë e ujit të pijshëm, janë të
dukshme. Gjithashtu është element tepër i rëndesishëm në reaksionet kimike
trupore, si: tretja dhe metabolizmi. Pa ujë të mjaftueshëm, ne jemi në rrezik
helmimi nga mbeturinat tona trupore. Trupi i një njeriu të zakonshem ka
përafërsisht 43 litra ujë, gjysma e të cilit gjendet në qeliza. Gjaku është 83%
ujë.
Pasojat e dehidratimit Nëse nuk pini sasinë e
nevojshme të ujit për të I plotësuar nevojat tuaja trupore ju mund të këni këto
pasoja:ü Probleme në
tretjejeü Lëkurë të thatëü Ngadalsim të organeve truporeü Probleme me mbajtjen e ujitü Dhimbje muskujshü Rritje të tokësinave (helmeve)
në trupü Metabolizëm të
dobët të yndyrave të trupitü Dhjamë të
tepërt dheü Muskuj të dobët
dhe formë të keqe trupore.
Llojet e ujërave në shishe Në ditët e sotme,
për shkak të shqetësimit për ndotjen e ujit dhe për shkak të reklamave të
zgjuara, ka plot lloje ujërash në shishe. Disa kushtojnë më shumë, e disa më
pak. Ja cilat janë llojet më të përhapura:1. Ujë i pastruar – ujë çezme pa
gas2. Ujë me xixa – ujë me gas që karbonizohet duke tretur dyoksid karboni3.
Ujë mineral – ujë me përmbatje minerale që zakonisht vie nga burime natyrore4.
Ujë burimi – ujë që buron natyrshëm nga sipërfaqja e tokës.
Ndonjëherë përpunohet para se të shitet,
ndonjëherë jo, ujë seltser- ujë çesme i filtruar dhe i karbonizuar ( pa u
pasuruar me kripëra dhe minerale). Klub soda – ujë çezme i filtruar,
karbonizuar dhe i pasuruar me minerale. Përmbatja e sodiumit, mund të jetë e
lartë, prandaj nuk rekomandohet për njerëz, qe vuajnë nga tensioni i lartë ose
nga zemra, me përjashtim të rastit kur nuk ka përmbajtje sodiumi.
Përfitimet shëndetësore dhe të metat Edhe pse
ka pas rregulla relativisht mbi atë që uji i ambalazhuar mund të përmbajë
substanca të dëmshme, shumë njerëz kanë mendime për përfitime të mundshme dhe
të meta të ujit në shishe. Aktualisht, ka studime të shumta që tregojnë marka
të shumta shishe të ujit, që përmbajnë substanca të dëmshme. Sipas një studimi
4 vjeçar shkencor nga ana e Këshillit të Burimeve Natyrore të Mbrojtjës së
Mjedisit të Kosovës, mbi 1/3 e markave të testuara përmbajnë ndotës si :
arsenik dhe kompozimet kancerogjene. Nuk ka standarde qeveritare që kërkojnë që
ujë në shishe të ketë ndonjë të mirë, më paster ose më të sigurtë se rubinet
uji. Realiteti i ujit të ambalazhuar njihet më përceptimin e cilësisë më të
lartë.
Trajtimi dhe ndotja e ujërave Ujërat natyrorë
përmbajnë shumë substanca të tretura, të cilat marrin pjesë në përberjen
biologjike të sistemeve ujore, llojeve të shtazëve, bimëve dhe janë faktorë në
shumë procese, të cilat kryhen në organizmat e gjallë. Uji gjatë përdorimit në
amvisni ose industri, ndotët më materie të ndryshme inorganike, organike e
ndotës të tjerë dhe si ujë i ndotur kthehet në mjedisin tonë. Shfrytzimi i ujit
të këtillë para se të pastrohet, është rrezik për arsye se mund të përmbajë
materie helmuese dhe mikroorganizma që zhvillohen në ujërat e ndotura, që
shkaktojnë shumë sëmundje të rënda siç janë : ethet, tifoja, kolera dhe virusi
i hepatit.
Përveç
ujërave të ndotura urbane nga industria, ujërat ndoten edhe nga përdorimi i
preparateve bujqësore (pesticidet) në tokat bujqësore dhe industriale. Këto
ujëra të ndotura para se të shkarkohen në ekosistem natyror nuk pastrohen dhe
paraqesin rrezik për botën bimore dhe shtazore që jetojnë në ato ujëra. Përveç
kësaj, veprimi toksik rrjedh edhe për shkak të ujërave, që përmbajnë
përqendrime minimale të substancave, që vështirë eliminohen nga organizmi. Pra
veprojnë si helme kumulative p.sh. As, Pb, Hg etj.