Tema:”Roli
I bimeve ne jeten ton te perditshme”
Nentema:”Roli I perimeve dhe drufrutoreve
ne jeten ton”
Objektivat • Te tregojme rolin e perimeve dhe
drufrutoreve ne ekosistemet natyrore • Te percaktojme mjedisin ne te cilin
jetojne perimet dhe drufrutoretdhe kerkesat qe kan ata per drite te lagesht •
T
e tregojne mardhenjet jetesore midis perimeve dhe drufrutoreve dhe njeriut •
Te ndergjegjesohemi per mbrojtjen dhe kultivimin e tyre
• Frutat dhe perimet janë ndër produktet më
të pasura me vitamina,minerale dhe fibra.Një gjë e tillë luan një rol mjaft të
rëndësishëm në shëndet,duke ndihmuar në parandalimin e sëmundjeve të ndryshme,
si diabeti, sëmundjet kardiake,kancerit etj.Kërkesat gjithnjë e në rritje për
disponibilitetin dhe konsumimin e këtyre produkteve të freskëta,së bashku me
aspektin shëndetësor,kanë çuar në një rritje të tregëtisë globale të frutave
dhe perimeve dhe prani e lartë e tyre në tregje.Shumë vende të botës kanë
ndërrmarrë iniciativa të ndryshme në mënyrë që të inkurajojnë konsumatorët për
t`i ngrënë gjithnjë e më shpesh këto produkte është mjaft e rëndësishme që
konsumimi i këtyre produkteve të freskëta ushqimore të jetë gjithnjë e më shumë
në rritje
Shega
Shega(emri shkencor:Punica Granatum)është një pemë e vogël gjetherënëse,frytet
e së cilës kanë një lëng të ëmbël dhe me aromë të veçantë.Lloji më i mirë i
shegës është ajo më e lëngshme dhe me ngjyrë të kuqe të fortë dhe me lëkurë të
hollë. Rritet deri në 5 m lartësi dhe gjerësi deri në 3 m. Lulet janë te kuqe
me një diametër rreth 3-4 cm. Frutat janë te përmasave te ndryshme që lëvizin
nga 5-18 cm diametër, në shume raste edhe me te mëdha. Ka shume fara te
mbështjella me një tul te lëngshëm te athet në te ëmbël.
AVANTAZHET E SHEGËS Shega është një nga
drufrutoret me rendësi që ka disa karakteristika dhe paraqet disa veçori që i
japin asaj përparësinë për një përhapje me te gjere. Ajo nuk është vetëm një
bime që zë tokën dhe jep një prodhim te caktuar por ajo mund te shërbeje edhe
për bashkëshoqërime,për mbjellje anës rrugës, për zbukurim, etj. Kjo bime, krahas
karakteristikave të ngjashme me drufrutoret e tjerë, paraqet edhe disa
specifika : 1)Jep prodhim shumë te kënaqshëm për njësite sipërfaqes,duke
shfrytëzuar mjaft mire vetitë prodhuese te tokës, por dhe duke zëne vetëm pak
sipërfaqe për bime, krahasuar me një numër pemësh të tjera frutore. 2) Ka vlera
mjaft te mira ushqyese e në veçanti kuruese. Vlerat kuruese shfaqen jo vetëm
tek frutat por edhe tek lëvoret, rrënjët, etj; kura te cilat janë mjaft te
thjeshta në përgatitje, për me tepër ato nuk japin efekte anësore te dëmshme
për njeriun.
3)Ndikon në mbrojtjen e tokës nga agjentet
atmosferike, në mënyre te veçante nga erozioni. Kjo bime, duke shfrytëzuar me
se miri tokat e pjerrëta, lehet, etj., përveç prodhimit që jep, kryen edhe ketë
shërbim shume te vlefshëm për token bujqësore duke i ardhur në ndihme ruajtjes
se tokës nga gërryerjet. 4)Ka një dru shume rezistent dhe te parapëlqyer nga
përpunuesit dhe mjeshtërit e gdhendjes se drurit, duke shfaqur vështirësi tek
gdhendësit e drurit, por duke dhëne objekte me vlera shume te veçanta.
5)Shpërblen mjaft mire shërbimet që mund ti kryhen si prashitje, kultivime,
mulçerime, etj. Në përgjithësi, bima e shegës kërkon pak shpenzime për te
ardhur deri tek prodhimi.
Lajthia Lajthia është shkurre e familjes mështekore
(Betulaceae) me emrin shkencor Corylus avellana L, bashkë me mështeknën dhe
verrin. Gjendet kryesisht në zonat malore. Rritet 3-4 m lartësi veçmas ose të
përziera me shkurre si shkoza, mëlleza, molla e egër (dyvjaka), thana etj. Bima
parapëlqen shpatet e drejtuara nga veriu ose verilindja që nuk rrihen nga
dielli. Gjethet i ka të gjera, gati të rrumbullakëta. Ajo ka disa veti të
rëndësishme shëndetësore në mbrojtjen kundër sëmundjeve,ka një kombinim të
veçantë të acid oleik të proteinave karbohidrateve dhe beta
sitosterolit.Lajthia dhe vaj i lajthisë janë një burim i mirë i vitaminës E, e
cila është thelbësore për muskujt e zemrës dhe muskujt e tjerë të trupit duke i
mbajtur të shëndetshëm. Vaji i lajthisë ka një efekt shumë relaksues dhe qetësues
në lëkurë dhe për këtë arsye zakonisht përdoret nga SPA të ndryshme gjithashtu
i njohur edhe për vetitë e tij të shkëlqyera hidratuese. Arra Arra, kosiderohet
si pema frutore më e vjetër. Ajo daton që në vitin 10.000 p.l.k.Arrat gjithmonë
janë konsideruar si një prej mjekimeve popullore më të mira, duke përmendur
këtu rregullimin e frymëmarrjes nga kollitja e shpeshtë, mbylljen e plagëve
etj.Vlerat ushqyese të arrave janë bërë shumë të njohura, sidomos përmbajtja e
Omega 3-it, e cila është mjaft e lartë tek arrat.Ato janë një ilaç shumë i mirë
kundër sëmundjeve të ndryshme kardiovaskulare, kanë edhe një ndikim mjaft të
lartë te problemet e ndryshme të shkaktuara nga kolesteroli. Arrat janë një
burim i pasur energjie dhe përmbajnë ushqyes, minerale, antioksidantë, dhe
vitamina të cilat janë esenciale për një shëndet të plotë gjithashti janë shumë
të pasura në Vitaminë E, përmbajtja e së cilës ndikon në pasjen e një lëkure sa
më të shëndetshme.
Kumbulla Bimë drunore,e cila mund të rritet
edhe deri në 10 metra.Është mjaft e degëzuar me gjethe ovale të dhëmbëzuara dhe
me lule të imta e të bardha. Lulet përqendrohen në degë të shkurtëra dhe
kryesisht nga dy së bashku. Fruti është i zgjatur, i lëngshëm me gjyrë të
kaltërt të mbyllët. Fruti ka edhe bërthamë. Rritet në plantacione. Ka varietete
të shumta. Shkencëtarët pranë Universitetit të Floridës në Oklahoma kanë
vërtetuar se konsumimi i dhjetë kumbullave të thata në ditë përmirëson
dendësinë e eshtrave. Fruti i kumbulles i konzervuar ne form hashavi kane veti sheruese-lehtesim
ne rastet e maeasellit te brendshem sidomos te zorra e trashe. ndihmon dhe
lehteson jashteqitjen. Por ndikojnë në sëmundjet e veshkave ,sëmundjët e
mëlçisë dhe tek paraqitja e reumës Dardha Dardha (latinisht: Pyrus) është bimë
drunore nga familja Rosaceae, frutat e së cilës përdorën për ushqim. Trungu i
saj arrin lartësi mesatare 10-17 m, është gjethërënëse, me gjethe të thjeshta
dhe të vendosura në mënyrë jo simetrike (2-12 cm). Fruti dradha është pemë e
lëngshme dhe e ëmbël me përbërje pak të kokrriztë.Aftesit kuruese jane: Lëngu i
dardhës ndihmon qetësimin e fytit të irrituar nga kolla. Është mjaft e njohur
për vetitë e saj zbutëse dhe qetësuese, sidomos kundër djegieve të stomakut,
dispepsisë, gastriteve, koliteve dhe problemeve të zorrës së trashë. Dardha
përmban një substancë të quajtur piktinë,e cila qetëson zorrën e trashë në
raste dierreje apo kapsllëku. Luan rol në uljen e kolisterinës në gjak. Vetitë
e saj pastruese ndihmojnë në uljen e dhimbjeve të kyçeve.
Perimet
Qepa është bimë shumëvjeçare me kokërr të
vetme, lulëzon vitin e dytë. Rritet në një lartësi rreth 60-100 cm, gjethet
janë jeshile ne forme cilindrike dhe dallojnë nga llojet e afërta te familjes
se qepës nga preshi dhe hudhra. • Është një nga bimët e pasura me quercetin. •
Përdoren për të trajtuar:anginën, kollitjet, infeksionet bakteriale dhe
probleme të frymëmarrjes. • Eshtë e njohur për efekte e uljes së sheqerit në
gjak, për dobitë kardiovaskulare. • Ndihmon shëndetin gastrointestinal, dhe së
bashku me hudhrën kan një funksion mbrojtës kundër kancereve të shumta duke
përfshirë edhe kancerin ovarian
DOMATJA Domatja është një bimë barishtore që
mbillet, e cila përdoret për tu ushqyer duke e bërë gjellë,sallatë etj.Domatja
ka dhe disa element shume te nevojshem per organizmin e njeriut ,permendim
ketukarotenin, vitaminenC, vitaminenA, antocianinlikopenin. Likopeni gjendet me
shumice te domatja dhe është nje element natyral me veti shume te forta
antioksiduese.Likopeni është nje mbrojtes shume i mire kunder rrezeve UV.Nga
nje studim i bere është zbuluar se likopeni mbron ndaj kancerit te
prostates.Njerezit qe konsumojne te pakten 2 here ne jave domate jane me pak te
ekspozuar ndaj semundeve kanceroze,permendim ketu :kancerin e mushkerive,te
prostates.te gjirit,te melcise,te zorres se trash.Eshte e keshillueshme qe
domatja te konsumohet e fresket,pasi vlerat ushqyese jane ne perqindje me te
larte.Lengu i fresket i domates mund te perdoret dhe kunder semundjve
inflamatore te lukthit. Domatja e fresket, ndihmon ne riperteritjen e qelizave
te lekures dhe jo rralle here perdoret nga femrat ,si nje produkt kozmetike
Spinaqi • Spinaqi është një bimë barishtore
që mbillet, e cila përdoret për tu ushqyer duke e bërë gjellë, sallatë etj. •
Përveç hekurit, spinaqi ka shumë lloje vitaminash (A, C, E, K, B6), por edhe
elementë si mangan, kalcium, selen, zink etj. • Spinaqi është një burim i pasur
i acideve yndyrore Omega 3. Ai ndihmon për të ngadalësuar procesin natyror të
plakjes dhe parandalon kancerin e gjirit dhe lëkurës. • Spinaqi është i
këshillueshëm edhe për ata që nuk duan të shtojnë në peshë, pasi nuk përmban
kolesterol.
KASTRAVECI Trangulli (Cucumis sativus) është
një bimë barishtore njëvjeçare që kultivohet nga njeriu, e cila përdoret për
ushqim.Ka shumë lloje të ndryshme që rriten në shumë vise të botës. Origjina e
tij nuk dihet saktësisht por mendohet se rrjedh nga India veriore ku kultivohej
qysh para 4000 vjetësh.Ai Rinon muskujt dhe i jep elasticitet qelizave të
lëkurës, mban të freskët memorien.