MBROJTJE DOKTORRATURE - SISTEMI GJYQËSOR PENAL SHQIPTAR I PARË NË PLANIN KRAHASUES ME ATË ITALIAN

MBROJTJE DOKTORRATURE

SISTEMI GJYQËSOR PENAL SHQIPTAR I PARË NË PLANIN KRAHASUES ME ATË ITALIAN

 PËRMBAJTJA

HYRJE.

KREU I.

VËSHTRIM HISTORIK.

1.1.Drejtësia penale në territorin e Shqipërisë në periudhën para vitit 1912 ……….. 1

1.2.Sistemi gjyqësor penal në periudhën 1912-1939 …………………………………... 6

1.3.Sistemi gjyqësor penal në periudhën 1944-1990 …………………………………... 8

1.4.Sistemi gjyqësor penal në periudhën pas vitit 1991 ………………………………. 11

KREU II.

GJYKIMI NË GJYKATËN E SHKALLËS SË PARË.

2.1 Sistemet procedurale penale ………………………………………………………… 14

2.1.1 Sistemi procedural inkuizitor ……………………………………………………... 14

2.1.2 Sistemi procedural akuzator ……………………………………………………… 16

2.1.3 Sistemet procedurale të përziera …………………………………………………. 20

2.1.4 Sistemi procedural i K.Pr.Penale …………………………………………………. 21

2.2 Veprimet përgatitore gjatë fazës së gjykimit të cështjes ………………………….. 23

2.3 Shqyrtimi gjyqësor ……………………………………………………………….…... 25

2.3.1 Veprimet paraprake ………………………………………………………………... 28

2.3.1.1 Gjykimi ne mungese te te pandehurit ………………………………………….. 28

2.3.2 Marrja e provave…………………………………………………………………….. 47

2.3.3 Diskutimi perfundimtar …………………………………………………………… 80

2.4 Vendimi perfundimtar ………………………………………………………………. 85

2.4.1 Marrja e vendimit…………………………………………………………………… 85

2.4.2 Vendimi i pushimit te ceshtjes dhe i pafajesise ………………………………… 93

2.4.3 Vendimi i denimit ………………………………………………………………….. 95

2.5 Gjykimet e posacme ………………………………………………………………….. 97

2.5.1 Gjykimi i drejteperdrejte …………………………………………………………... 98

2.5.2 Gjykimi i shkurtuar ……………………………………………………………….. 102

2.6 Masat e sigurimit ne fazen e gjykimit te ceshtjes ………………………………… 113

2.7 Gjykimi i personave juridike ………………………………………………………. 118

KREU III.

GJYKIMI NË GJYKATËN E APELIT.

3.1 Vështrim i përgjithshëm ……………………………………………………………. 120

3.2 Palët që mund të bëjnë ankim, forma dhe afati ………………………………….. 123

3.3 Apeli dhe apeli kundërshtues ……………………………………………………… 132

3.4 Shkaqet e apelit ……………………………………………………………………… 134

3.5 Kufijtë e shqyrtimit të cështjes në gjykatën e apelit ……………………………… 135

3.6 Veprimet procedurale gjatë gjykimit në gjykatën e apelit ……………………… 142

3.7 Marrja e vendimit …………………………………………………………………… 147

KREU IV.

GJYKIMI NË GJYKATËN E LARTË.

4.1 Vështrim i përgjithshëm ……………………………………………………………. 154

4.2 Shkaqet e rekursit në Gjykatën e Lartë, forma, afati …………………………….. 157

4.3 Shqyrtimi në Gjykatën e Lartë ……………………………………………………... 165

4.4 Marrja e vendimit përfundimtar …………………………………………………... 167

KREU V.

VËSHTRIM KRAHASUES ME LIGJIN ITALIAN.

5.1 Vështrim i përgjithshëm …………………………………………………………… 174

5.2 Sistemi procedural penal në Itali …………………………………………………. 176

5.3 Gjyqtarët dhe gjykatat penale në Itali ……………………………………………. 177

5.4 Përfundimi i hetimeve paraprake ………………………………………………... 179

5.5 Seanca paraprake ……………………………………………………………………183

5.6 Gjykimet e posacme ……………………………………………………………...... 189

5.6.1 Gjykimi i shkurtuar ……………………………………………………………… 190

5.6.2 Procedimi për aplikimin e dënimit me kërkesë të palëve …………………... 193

5.6.3 Procedimi me vendim …………………………………………………………… 197

5.6.4 Gjykimi i drejtëpërdrejtë ………………………………………………………... 198

5.6.5 Gjykimi i shpejtë …………………………………………………………………. 201

5.7 Gjykimi i zakondshëm …………………………………………………………….. 204

5.7.1 Aktet e fazës para gjykimit ……………………………………………………… 204

5.7.2 Aktet e gjykimit …………………………………………………………………... 210

5.7.3 Aktet që pasojnë shqyrtimin gjyqësor …………………………………………. 212

REKOMANDIME …………………………………………………… 216

BIBLIOGRAFIA

HYRJE

Ndryshimet e ndodhura në sistemin politik në Shqipëri pas vitit 1991, përshtatja e shoqërisë shqiptare, e cila deri në atë kohë i ishte nënshtruar një sistemi politik diktatorial, në një sistem të ri politik pluralist që funksionon në bazë të rregullave të demokracisë, detyrimisht imponuan ndryshime thelbësore edhe në sistemin e drejtësisë penale në Shqipëri.

Kodi aktual i Procedurës Penale i miratuar në vitin 1995, në kohën e miratimin të tij, si dhe në kontekstin historik të zhvillimit të legjislacionit penal në Shqipëri, përfaqësonte një hap përpara dhe me rëndësi në drejtim të demokratizimit të ligjit procedural penal, në garantimin e të drejtave dhe lirive të individit në procesin penal, në krijimin e themeleve të qëndrueshme të shtetit të së drejtës, si dhe në garantimin e një procesi të rregullt gjyqësor të personave që i nënshtroheshin procesit penal.

Gjatë këtyre viteve sistemi shqiptar i drejtësisë penale ka pësuar ndryshime rrënjësore dhe janë bërë përparime të dukshme, duke bërë të mundur shndërrimin e sistemit gjyqësor penal nga një instrument shtetëror në një institucion publik, në mbrojtje të qytetarëve dhe interesave të tyre ligjshme, por edhe që përkrah dhe garanton shtetin e së drejtës.

Kuadri ligjor në këtë drejtim ka pasur përmirësime të vazhdueshme me qëllim ndërtimin e një sistemi gjyqësor penal që të jetë efikas dhe të funksionojë rregullisht, i pandikuar nga faktorë të jashtëm, si dhe të garantojë funksionimin e shtetit të së drejtës.

Në kohën e hartimit dhe të miratimit të K.Pr.Penale ishte e nevojshme që hartuesit e këtij kodi të bazoheshin në modele të sprovuara të legjislacioneve të shteteve të huaja, në mënyrë që të sigurohej krijimi i një legjislacioni procedural penal sa më bashkëkohor dhe që t’ju përgjigjej kërkesave të kohës. Në këtë

drejtim, hartuesit e K.Pr.Penale në krijimin e ligjit të ri procedural penal janë mbështetur në një masë të konsiderueshme në legjislacionin procedural penal Italian.

Praktika gjyqësore aktuale, jo në pak raste, ka krijuar problematika të ndryshme në disa momente të procesit penal, për zgjidhjen e të cilave shpesh i referohemi legjislacionit procedural penal Italian, si dhe praktikës gjyqësore të këtij shteti.

Megjithatë, mbetet ende shumë për të bërë në mënyrë që sistemi gjyqësor shqiptar në tërësi të mund të konsiderohet vërtetë efikas, i drejtë, plotësisht i pavarur dhe i përgjegjshëm, që t’ju afrohet standarteve të drejtësisë penale të vëndeve të zhvilluara europiane.

Duke u nisur nga këto rrethana si dhe nga rëndësia që paraqet në rrugën e integrimit europian të Shqipërisë ekzistenca e një sistemi gjyqësor penal efikas, funksional dhe të besueshëm, më tërhoqi ideja që të përgatisja këtë punim lidhur me këtë temë.

Punimi është strukturuar duke u ndarë në pesë kapituj, kapitulli i parë është një vështrim historik i sistemit të drejtësisë penale në Shqipëri. Jemi përpjekur që në këtë kapitull të bëjmë një përshkrim të shkurtër të mënyrës së organizimit të sistemit gjyqësor penal në territorin e Shqipërisë, që nga kohët e hershme kur tokat shqiptarë ishin nën sundimin bizantin, deri në momentin e miratimit të Kodit aktual të Procedurës Penale, duke specifikuar ato momente historike që kanë pasur rëndësi në fushën e drejtësisë penale.

Në kapitullin e dytë të këtij punimi, që është edhe kapitulli më i gjatë, kemi trajtuar procedurën e gjykimit në Gjykatën e Shkallës së Parë, duke u përpjekur që të trajtojmë cdo moment të rëndësishëm procedural të procesit penal, që nga momenti i paraqitjes së fashikullit të gjykimit në Gjykatë deri në momentin e marrjes së vendimit përfundimtar.

Procedura e gjykimit në Gjykatën e Apelit dhe e gjykimit në Gjykatën e Lartë, trajtohen në kapitullin e tretë dhe në kapitullin e katërt të këtij punimi.

Në të tre kapitujt që kanë të bëjnë me procedurën e ndjekur në gjykimin e cështjeve penale në secilën prej gjykatave të sipërpërmëndura, nuk jemi mjaftuar thjesht duke bërë një interpretim teorik të normave procedurale penale apo

vetëm duke hulumtuar në punime të ndryshme doktrinale, por i është kushtuar shumë rëndësi edhe trajtimit të problematikave të krijuara në praktikën e përditshme gjyqësore lidhur me zbatimin e këtyre normave procedurale penale.

Gjithashtu, lidhur me mënyrën e interpretimit dhe zbatimit të normave procedurale penale që normojnë procesin gjyqësor penal në tërësi, i jemi referuar pothuajse të gjithë jurisprudencës së Gjykatës së Lartë dhe jurisprudencës së Gjykatës Kushtetuese, duke u përpjekur që të identifikojmë ato vendime gjyqësore të këtyre dy gjykatave që lidhen me zbatimin e rregullave procedurale penale.

Në këtë mënyrë jurisprudenca gjyqësore e Gjykatës së Lartë dhe e Gjykatës Kushtetuese, si dhe praktika gjyqësore penale në përgjithësi, është e përfshirë në një masë të konsiderueshme në këtë punim dhe duke u ndërthurur njëherazi edhe me aspektin teorik e doktrinar përbën një pjesë të rëndësishme të punimit.

Në kapitullin e fundit, por që është nga më të rëndësishmit, kemi trajtuar procedurën e zhvillimit të procesit gjyqësor sipas ligjit procedural penal Italian. Pikërisht për shkak të ngjashmërive të K.Pr.Penale shqiptar me atë Italian, jemi përpjekur që të bëjmë edhe një krahasim midis dy procedurave penale në fazën e gjykimit në shkallë të parë dhe të veprimeve procedurale që i paraprijnë këtij gjykimi.

Së fundmi, me anë të ketij punimi, synohet t’i jepet nje ndihmë, edhe pse modeste, ne kuptimin dhe zbatimin sa me te drejte dhe korrekt të dispozitave ekzistuese të Kodit të Procedurës Penale, lidhur me mënyrën e zhvillimit të procesit gjyqësor penal, duke mos munguar gjithashtu mendimet dhe rekomandimet përkatëse.

KREU I

VËSHTRIM HISTORIK.

1.1. Drejtësia penale në territorin e Shqipërisë në periudhën para vitit 1912.

Sistemi gjyqësor penal në Shqipëri është krijuar në një kohë të vonshme që gjen fillimet e tij pas shpalljes së pavarësisë dhe krijimit të shtetit shqiptar. Përpara kësaj periudhe në territoret e banuara nga shqiptarë dhënia e drejtësisë është bazuar kryesisht në rregullat dhe normat ligjore që ekzistonin në shtetet të cilat kanë mbajtur të pushtuara hapësirat territoriale të banuara nga shqiptarë. Po kështu, gjatë kësaj periudhë kanë gjetur zbatim e drejta kishtare, si dhe e drejta zakonore.

Në periudhën e vendosjes së sundimit bizantin në tokat shqiptare, deri në shekullin XII, territoret shqiptare ishin të ndarë në dy “thema”, që ishin njësi administrative të hallkës më të lartë, “thema e Durrësit” dhe “thema e Prevezes”1. Në krye të kësaj njësie qëndronte “strategu”, i cili ishte mbajtësi i pushtetit më të lartë në themë dhe përvec se ushtronte pushtetin politik dhe ushtarak, ai ushtronte edhe pushtetin në fushën e dhënies së drejtësisë2. Më pas u krijuan institucione të reja në themë, midis të cilave dhe “gjyqtari i themës” , i cili ushtronte funksionin e dhëniës së drejtësisë.

1 Historia e Shtetit dhe e se Drejtes ne Shqiperi, shtepia botuese “Luarasi”, faqe 81.

2 Po aty.

Në periudhën e principatave shqiptare nga shekulli XII-XV e drejta pozitive përbëhej nga normat juridike të pushtetit qëndror, por që gjente zbatim edhe e drejta kishtare (kanonike) dhe ajo zakonore. Kisha në këtë periudhë përvec ushtrimit të kultit ushtronte edhe kompetenca të caktuara në fushën e së drejtës penale. Në kompetencat gjyqësore të kishës përfshihej gjykimi i klerikëve për cdo vepër penale të kryer prej tyre, pavarësisht nëse kishte ose jo lidhje me ushtrimin e kultit fetar, por mjaftonte që subjekti të ishte klerik. Gjithashtu, në kompetencat gjyqësore të kishës përfshiheshin edhe kompetencat për gjykimin e personave laik, në rastet kur këta kryenin vepra penale që drejtoheshin kundër doktrinës

fetare, herezitë, krimet kundër familjes dhe martesës, rrëmbimi i vajzave, marrëdhëniet seksuale me dhunë etj3.

3 Historia e Shtetit dhe e se Drejtes ne Shqiperi, shtepia botuese “Luarasi”, faqe 125-126.

4 Po aty, faqe 119.

5 Historia e Shtetit dhe e se Drejtes ne Shqiperi, shtepia botuese “Luarasi”, faqe 138.

6 Historia e Shtetit dhe e se Drejtes ne Shqiperi, shtepia botuese “Luarasi”, faqe 176.

Po në këtë periudhë mesjetare në procedurën penale zbatoheshin torturat si dhe të ashtuquajturat “gjyqe të zotit”, në rastet kur mungonin provat e tjera. Në këtë rast barra e provës i takonte të akuzuarit. Për të provuar pafajësinë e tij, i pandehuri duhej që të kapte me dorë një hekur të skuqur, fë fuste dorën në ujë të valuar dhe veprime të tjera të kësaj natyre. Në rast se i akuzuari për kryerjen e veprës penale arrinte që të duronte këto prova mbinjerëzore, atëherë ai fitonte pafajësinë, në rast të kundërt konsiderohej fajtor dhe dënohej. “Gjyqet e zotit” ishte mjete represioni ndaj masave të punonjësve dhe shërbenin edhe si një mekanizëm mesjetar të përdorur gjerësisht në Europën feudale për të dënuar të akuzuarit edhe atëherë kur mungonin provat më elementare. Ndërkohë këto lloj gjyqesh nuk përdoreshin ndaj klerikëve, si dhe përdoreshin rrallë ndaj fisnikëve4.

Funksionet e dhënies së drejtësisë penale në këtë periudhë kryheshin nga gjykatësit e qytetit, të cilët zgjidheshin cdo vit nga mbledhja e popullit, që ishte organi më i lartë i qeverisjes së qytetit, ose nga këshilli i madh. Zakonisht ishin katër gjykatës, por numëri i tyre ishte i ndryshueshëm. Në kompetencat e gjykatësve të qytetit ishin cështjet civile dhe ato penale, përvec atyre që iu përkisnin gjyqit të kishës. Gjatë sundimit venecian kompetencat e gjykatësve të qytetit u kufizuan së tepërmi, dhe kompetencat më të rëndësishme gjyqësore iu kaluan rektorëve te Republikës. Gjykimi zhvillohej në dy shkallë dhe njihej e drejta e ankimit kundër vendimeve gjyqësore. Ankimi kundër vendimeve të gjykatësve të qytetit bëhej tek rektori i Shkodrës, ndërsa për cështjet që gjykonte vetë rektori në shkallë të parë ankimi bëhej në Venetik5.

Me mbledhjen më datë 02.03.1444 të kuvendit të përgjithshëm kombëtar, i njohur si Kuvendi i Lezhës, u krijua Lidhja e Lezhës nën udhëheqjen e Gj.K.Skënderbeut. Skënderbeu përvec funksioneve të tij si kryetar i lidhjes vec të tjerave ushtronte edhe funksione gjyqësore, sic ishin dënimet për krime të rënda kundër shtetit, si tradhëtitë, spiunazhi etj6. Bujarët feudale i gjykonte dhe i dënonte Skënderbeu. Nuk ka ndonjë të dhënë konkrete për këtë periudhë lidhur

me mënyrën e gjykimit dhe dënimit të fshatarëve të varur nga bujari feudal. Në principatat feudale shqiptare ata gjykoheshin dhe dënoheshin nga bujarët e vecantë, të cilët ishin sundimtarë dhe gjykatës të tyre. Me krijimin e shtetit të përqëndruar shqiptar këto forma të vjetra të organizimit gjyqësor duhet të kenë ndryshuar, duke kaluar e drejta e gjykimit të tyre në dorë të qeveritarëve të Skënderbeut, që ndesheshin me emrat governatori, officiali, magistrate etj, por nuk mund të flitet për përmbajtjen e saktë të funksioneve të tyre shtetërore7.

7 Po aty, faqe 216-217.

8 Historia e Shtetit dhe e se Drejtes ne Shqiperi, shtepia botuese “Luarasi”, faqe 253.

Pas vdekjes së Skënderbeut territoret shqiptare ranë përsëri nën sundimin osman, i cili vazhdoi që të ekzistonte për disa shekuj deri në shpalljen e pavarësisë në vitin 1912. Kështu që, duke qënë pjesë e perandorisë osmane, në Shqipëri gjente zbatim e drejta osmane dhe funksiononin institucionet e perondorisë osmane.

E drejta osmane që zbatohej gjatë periudhës së pushtimit osman dallohej për karakterin e saj tepër të ashpër. Fajtorët në këtë periudhë mund të dënoheshin me prerje të ndonjë nga organet ose të ndonjë nga pjesët e trupit. Për veprime të tilla si mohimi i fesë, fyerja e profetit apo e fesë, dënoheshin me vdekje. Marrëdhëniet jashtëmartesore dënoheshin me vdekje që kryhej duke goditur me gurë të dënuarin deri në vdekjen e tij, vjedhja dënohej me prerjen e dorës së djathtë.

Kadiu ishte funksionari i ngarkuar për realizimin e drejtësisë në emër të sulltanit, si dhe konsiderohej si gjyqtari më i lartë. Kadiu emërohej, shkarkohej dhe transferohej nga sulltani, dhe caktoheshin në qëndra të populluara ose me juridiksion të gjerë. Kadiu kishte kompetenca të gjera në gjykimet e cështjeve penale si dhe në ato civile. Ai vendoste për masën dhe llojin e dënimit, me përjashtim të krimeve të rënda për të cilat dënimi ishte parashikuar në ligji i shenjtë8.

Shqyrtimi i cështjeve penale dhe civile bëhej para kadiut, i cili vepronte si gjyqtar i vetëm. Nuk i jepej rëndësi formës procedurale të zhvillimit të gjykimit dhe për këtë arsye nuk ekzistonte ligj që të rregullonte procedurën e gjykimit. Madje nuk ekzisonte ndonjë dallim midis zhvillimit të gjykimit të një cështje civile dhe gjykimit të një cështje penale. Kadiu iu përmbahej disa rregullave elementare që

lidheshin me formulimin e kërkesave dhe të pretendimeve të palëve, që lidheshin me provat që duhej të paraqiteshin nga të interesuarit. Nuk ekzistonin afate lidhur me kryerjen e veprimeve procedurale por kadiu kishte për detyrë që të përpiqej për të përfunduar gjykimin e cështjeve brënda një seance të vetme.

Gjykimet zhvilloheshin në territorin e xhamisë. Gjatë gjykimi fillimisht akuzuesi formulonte para kadiut kërkesën e tij dhe pas kësaj kadiu pyeste të akuzuarin nëse e pranonte akuzën që i bëhej. Nëse ky i fundit e pranonte akuzën, i jepej fund procesit dhe kadiu vendoste dënimin duke dëgjuar edhe kërkesën e akuzuesit. Nëse i akuzuari nuk pranonte akuzën kadiu urdhëronte paraqitjen e provave për të provuar akuzën. Akuza mundej të provohej me pohimin, dëshminë dhe benë. Për të provuar veprat penale nevojiteshin dy dëshmitarë meshkuj, ndërsa për të provuar lloje të vecanta të veprave penale ishin të nevojshëm katër dëshmitarë. Beja ishte ishte afirmimi i një fakti duke përmëndur në seancë emrin e allahut para kadiut9.

9 Po aty, faqe 254.

Procesi penal sipas ligjit të shenjtë kishte tipare të procedurës sipas sistemit akuzator si dhe sistemit inkuizitor. Kadiu nuk kishte rol aktiv, por e zgjidhte cështjen në bazë të provave të paraqitura nga palët. Në cmuarjen e provave, megjithëse në procedurën e ligjit të shenjtë kishte disa karakteristika të sistemit të provave formale, kadiu kishte mundësi të shumta për të vepruar sipas bindjes së tij, dhe njëkohësisht nuk ishte i detyruar që të arsyetonte me hollësi bindjen e krijuar.

Gjatë sundimit osman për shkak të rënies së vazhdueshme të fuqisë osmane dhe dobësimit të kontrollit të saj në territoret shqiptare familje më të forta feudale krijuan pashallëqet, të cilat ishin njësi administrative të perandorisë dhe udhëheqësit e këtyre njësive kishin fituar titullin e pashës. Nga pashallëqet e krijuara në vëndin tonë më të rëndësishmit ishin pashallëku i Shkodrës dhe ai i Janinës.

Në pashallëqet e Shkodrës dhe të Janinës përgjithësisht vazhdoi që të vepronte legjislacioni i përgjithshëm që vepronte në të gjithë perandorinë osmane, kështu që organizimi i drejtësisë edhe në këtë kohë nuk u ndryshua. Megjithatë, Ali Pasha si sundimtar i pashallëkut të Janinës rishikonte kryesisht ose me kërkesën

e të interesuarve vendimet e gjykatave të pashallëkut të tij, ai shqyrtonte dhe zgjidhte vetë cështjet penale në shkallë të parë dhe të fundit.

Përvec kadiut ose gjyqtarit të vetëm, në pashallëkun e Janinës funksione të drejtësisë penale ushtronte edhe pleqësia e fshatrave dhe të komuniteteve, për cështje penale që lidheshin me krime të lehta. Pleqësia zbatonte jo vetëm ligjet në fuqi por edhe zakonet e vëndit. Po kështu, gjatë pashallëkut të Janinës ushtronin funksione gjyqësore edhe gjykatat e vecanta të disa qyteteve autonome si dhe pleqësitë e disa fshatrave autonome10.

10 Historia e Shtetit dhe e se Drejtes ne Shqiperi, shtepia botuese “Luarasi”, faqe 281.

11 Ngjasimet kryesore midis Kanunit të Lekë Dukagjinit dhe Kanunit të Labërisë, Revista Jeta Juridike nr.2 Shkurt 2004, Artikull, Ismet Elezi,

Në Shqipëri në periudhën në fjalë në dhënien e drejtësisë penale ka gjetur zbatim edhe e drejta zakonore, e cila përvec të tjerave parashikonte rregulla të vecanta për hetimin dhe gjykimin e cështjeve penale dhe atyre civile.

Kështu, kanuni i Lekë Dukagjinit dhe kanuni i Labërisë parashikonin norma për mënyrën e hetimit të cështjeve penale nga vetë i dëmtuari, nga pleqtë e zakonit, apo me anë të kallëzuesit (kapucarit). Në kanunin e Lekë Dukagjinit përmëndet hetimi i pleqve, një vënd të posacëm në përjashtimin nga përgjegjësia zinte “beja”, parashikohej mënyrat dhe format e “besë”. Në të njëjtën mënyrë parashikoheshin të tilla rregulla edhe në kanunin e Labërisë. Jo më pak rëndësi kishte zbulimi i gjurmës, e cila kur të conte deri të shtëpia, personi duhej që të deklarohej fajtor dhe të përgjigjej penalisht, ndërsa kur gjurma e personit që kishte kryer një vepër penale të conte deri në kufi të fshatit, atëherë përgjigjej fshati, i cili detyrohej që të gjente fajtorin11.

Sipas këtyre kanuneve gjykimi i cështjeve realizohej nga gjyqi i pleqve, i cili krijohej për cdo cështje konkrete. Gjatë gjykimit palët nuk merrnin pjesë, por ankimet dhe pretendimet e tyre ata i paraqitnin paraprakisht pleqve të zgjedhur dhe secila palë më vete. Pleqtë që gjykonin cështjen mundej që të thërrisnin dhe të pyesnin dëshmitarët që kishin dijeni për cështjen që gjykohej. Vendimi i pleqve ekzekutohej vullnetarisht. Në kanunin e Lekë Dukagjinit parashikohej që kundër vendimit të gjyqit të pleqve mundej të bëhej ankim, pranohej Dera e

Gjonmarkut si shkalla më e lartë për dënimin me vdekje, kurse në kanunin e Labërisë si shkalla më e lartë e gjyqit ishte gjyqi i pleqve të krahinës12.

12

13 Historia e Gjykatave Shqiptare, Tirana 2000, f.43.

1.2. Sistemit gjyqësor penal në periudhën 1912-1939.

Në vështrimin historik që i bëhet sistemit gjyqësor penal në Shqipëri hapi i parë në të cilin shënohet krijimi i Institucioneve të shtetit shqiptar është periudha e viteve 1913-1920. Pas shpalljes së pavarësisë së shtetit shqiptar në vitin 1912, fillimisht duke u nisur edhe nga rrethanat historike dhe politike në të cilat filluan që të krijoheshin Institucionet shtetërore të asaj kohe, të cilat diktonin nevoja të rëndësishme në drejtim të krijimit dhe organizimit të shtetit të sapokrijuar, Qeveria e Përkohshme e Vlorës në fushën penale la në fuqi legjislacionin penal ekzistues osman, si lidhur me të drejtën materiale penale ashtu edhe lidhur me te drejtën procedurale penale. Megjithatë, krahas krijimit të Institucioneve shtetërore Qeveria e sapokrijuar e asaj kohe brënda një periudhe të shkurtër ndërmori masa për të riorganizuar sistemin e drejtësisë penale të shtetit të ri shqiptar. Në këtë drejtim shënon një hap të rëndësishëm miratimi në datën 10 Maj të vitit 1913 të “Kanunit të Zhurisë”. Data e miratimit të këtij akti 10 Maji, njihet zyrtarisht në Shqipëri si “Dita e Drejtësisë”.

“Kanuni i Zhurisë” parashikonte krijimin e “Gjykatës së Diktimit” dhe gjithashtu parashikonte krijimin edhe të Gjykatave të shkallës së parë të nënprefekturave, të cilat kishin në kompetencë gjykimin e cështjeve civile si dhe të cështjeve penale. Po kështu, parashikohej krijimi i Gjykatës me Juri, ku përfaqësues të popullit merrnin pjesë në gjykimin cështjeve penale. Në fakt, kjo Gjykatë është vënë ne jetë vetëm nje herë në Elbasan dhe duke qënë se nuk dha rezultatet që priteshin u anullua krijimi i kësaj Gjykate me dekretin e datës 4 qershor të vitit 191413.

Për shkak të rrethanave historike Qeveria e Përkohshme e Vlorë e krijuar në vitin 1912 dha dorëheqjen, kështu që krijimi i sistemit të drejtësisë penale në atë kohe ngeli në fazën fillestare të tij.

Gjatë qeverisjes se Princ Vidit në Shqipëri, më datë 4 qershor të vitit 1914, doli dekreti i ri për organizimin e sistemit gjyqësor. Sipas tij u krijuan; Këshilli i Pleqve, Gjyqi i Paqit, Gjykata e Shkallës së Parë, Gjyqi i Apelit dhe Gjykata e

Diktimit. Por, edhe ky dekret për shkak të fillimit të Luftës së Parë Botërore ngeli i pazbatuar14.

14 Veshtrim I shkurter historik i drejtesise penale ne Shqiperi dhe sfidat para saj, Revista Shkencore “Justiniani I”, nr.1, dhjetor 2009, Ismet Elezi.

15 Procedura Penale, Komentar, H.Islami, I.Panda, A.Hoxha, faqe 11.

Në vitet në vazhdim nga viti 1920 deri në vitin 1939 ishte e nevojshme riorganizimi i Institucioneve gjyqësore, si dhe njëkohësisht kualifikimi i personave që do të ushtronin funksionet e tyre në këto Institucione. Në fakt, hapi i parë ishte hedhur me Kanunin e Zhurisë, por në vitet “20 filloi që të kristalizohej më mirë organizimi dhe funksionimi i sistemit gjyqësor.

Pas Kongresit të Lushnjes, me dekretin e Këshillit të Naltë të datës 11.01.1921, u krijua sistemi gjyqësor, i cili përfshinte 18 Gjykata Paqtuese, 7 Gjykata të Shkallës së Parë nëpër prefektura, si dhe një Gjykatë Diktimi me qëndër në Shkodër. Ky system u ndryshua me ligjin e datës 27.01.1923, i cili parashikonte Gjykatat Paqtuese, Gjykatat Fillore dhe Gjykatën e Diktimit me qëndër në Tiranë. Në këtë ligj u shpallën parimet demokratike për emërimin dhe patundshmërinë e gjyqtarëve, për sigurimin e së drejtës së mbrojtjes, si dhe për karakterin publik të gjykimit15.

Me Dekretin datë 02.05.1925, për Organizimin e Gjykatave të Drejtësisë, sistemi gjyqësor penal pësoi përsëri ndryshime. Gjykatat ishin organizuar në Gjykatat e Shkallës së Parë, që ngriheshin në qëndrën e cdo nënprefekture, Gjykatat e Apelit, që ngriheshin në cdo prefekturë, si dhe Gjykata e Diktimit (Gjykata e Lartë) e cila e cila e kishte qëndrën në Tiranë.

Gjykata e Diktimit ishte e ndarë në dhomën civile dhe në dhomën penale. Cdo dhomë kishte një Kryetar, katër anëtarë, një asistent, si dhe një numër sekretarësh. Pranë Gjykatës së Diktimit ishte vendosur Prokurori, si dhe një asistent i Prokurorit. Secili nga Kryetarët e dhomave të Gjykatës së Diktimit drejtonte dhomën e tij përkatëse, por në rastet kur dhomat mblidheshin së bashku pozicioni i Kryetarit i përkiste Kryetarit të dhomës civile. Gjatë periudhës kohore nga viti 1920 deri në vitin 1940 Gjykata e Diktimi njihet për vendime që tregonin një profesionalizëm të lartë, si dhe për organizmin e proceseve të rregullta gjyqësore. Në vendimet e Gjykatës së Diktimit të kësaj periudhe janë

vënë re cilësi e lartë dhe argumentime shkencore të dënimeve të dhëna nga kjo Gjykatë16.

16 Supreme Court of Albania, from Wikipedia, the free encyclopedia, www.Wikipedia.com.

17 Procedura Penale, Komentar, H.Islami, I.Panda, A.Hoxha, faqe 11.

18 Procedura Penale, Komentar, H.Islami, I.Panda, A.Hoxha, faqe 12, 13.

Në vitin 1927 dhe në vitin 1929 u bënë ndryshime të tjera në organizmin e sistemit të drejtësisë penale, të cilat përmirësuar më tej organizmin gjyqësor të kësaj periudhe. Jo vetëm në fushën penale por edhe në atë civile Shqipëria në këtë periudhë në hartimin dhe miratimin e akteve ligjore u mbeshtet kryesisht në legjislacionin Italian dhe në atë Francez, duke krijuar kështu një kuadër ligjor bashkëkohor dhe që arrinte të plotësonte nevojat normative në atë kohë për krijimin e një sistemi të mirëfilltë gjyqësor penal.

U njohën në këtë periudhë edhe gjykimet e posacme në fushën penale, si gjykimi i drejtëpërdrejtë dhe ai me dekret penal. Gjykimi i drejtëpërdrejtë zbatohej për faje flagrante, ndërsa ai me dekret penal për delikte dhe kundravajtje të lehta që dënoheshin me gjobë ose me burgim deri në një muaj17.

1.3. Sistemit gjyqësor penal në periudhën 1944-1990.

Gjatë viteve të Luftës së Dytë Botërore u krijuan gjyqet partizane, që gjykonin tradhëtinë, dezertimin, placktijen, vrasjen, vjedhjen, si dhe krimet e drejtuara kundër Luftës Nacional Clirimtare. Këto gjyqe nuk gjykonin me ndonjë procedurë të caktuar, por zbatonin udhëzimet e lëshuara nga komandat ushtarake. Më 16.11.1944 Komanda e Përgjithshme e UNÇ miratoi rregulloren për funksionimin e gjyqeve ushtarake. Sipas saj gjyqi nuk ishte i lidhur me provat, por jepej vendimi sipas gjykimit të lire. Vendimet ishin të paankimueshme, por në rastet e dënimit me vdekje cështja i dërgohej Gjyqit të Lartë Ushtarak. Ndërkohë gjyqet ushtarake shqyrtonin në këtë periudhë edhe disa krime të kryera nga civilët18.

Me ligjin nr.59 datë 17.05.1945 “Për organizimin e përkohshëm gjyqësor” u krijuan Gjykatat e zakondëshme. Ato u quajtën gjykata popullore, në përbërjen e të cilave kishte gjyqtarë profesionistë dhe gjyqtarë të zgjedhur nga këshillat popullorë të nënprefekturave dhe të prefekturave. Gjykatat e nënprefekturave gjykonin me një gjyqtar profesionist dhe dy gjyqtar popullorë, gjykatat e prefekturave gjykonin me dy gjyqtar profesionistë dhe një gjyqtar popullor,

ndërsa Gjykata e Lartë përbëhej nga 8 deri në 10 gjyqtarë dhe ndahej në dy seksione dhe një këshill të përgjithshëm19.

19 Procedura Penale, Komentar, H.Islami, I.Panda, A.Hoxha, faqe 13.

20 Neni 79 i Kushtetutes se Republikes Popullore të Shqiperise.

21 Neni 85 i Kushtetutes se Republikes Popullore të Shqiperise.

22 Supreme Court of Albania, from Wikipedia, the free encyclopedia, www.Wikipedia.com.

Me miratimin e Kushtetutës së Republikës Popullore të Shqipërisë të vitit 1946, si dhe ligjit nr.1284 datë 09.06.1951 u riorganizua përsëri sistemi gjyqësor penal në Shqipëri. Drejtësia jepej nga Gjykata e Lartë, nga gjykatat popullore dhe nga gjykatat ushtarake20. Juridiksioni i gjykatave ushtarake u kufizua me krimet me karakter ushtarak dhe ato të kryera nga ushtarakët. Gjyqtarët e gjykatave popullore dhe ndihmësgjyqtarët në këtë periudhë zgjidheshin nga populli dhe gjyqtarët e zgjedhur mund të revokoheshin, ndërsa Gjykata e Lartë zgjidhej nga Kuvendi Popullor për katër vjet21.

Ligji për organizmin e sistemit gjyqësor i vitit 1951 e ndante Gjykatën e Lartë në disa kolegje gjyqësore; kolegji penal, kolegji civil, kolegji ushtarak, kolegji disiplinor. Cdo kolegj gjykonte cështjet penale në kompetencën e tij materiale me një panel të përbërë nga Kryetari, një anëtar i Gjykatës së Lartë dhe dy asistentë. Po kështu, Gjykata e Lartë gjykonte në raste të vecanta edhe si Plenium, që përbëhej nga Kryetari, zëvëndëskryetari, si dhe të gjithë anëtarët e Gjykatës së Lartë22.

Vendimet e Pleniumit të Gjykatës së Lartë, ashtu si dhe gjithë mendimi juridik në këtë periudhë ishin të ndikuara nga ideologjia dhe politika që ndiqte sistemi komunist. Në vecanti këto influenca ideologjike dhe politike ndikuan seriozisht edhe në aspektin penal, me anë të interpretimeve të gjera të ligjit penal. Unifikimet e praktikës gjyqësore të bëra nga Pleniumet e Gjykates së Lartë shërbenin për të orientuar gjykatat e niveleve më të ulëta, në mënyrë që ato të mund të gjykonin cështjet në përputhje me politikën, ideologjinë dhe legjislacionin e shtetit diktatorial.

Me ligjin nr.4406 dt.24.06.1968 “Për organizimin gjyqësor në Republikën Popullore të Shqipërisë”, u ndryshua përsëri struktura e organeve gjyqësore. Në bazë të tij drejtësia jepej nga Gjykata e Lartë, gjykatat e rretheve, gjykatat e fshatrave, gjykatat e qyteteve si dhe të lagjeve të qyteteve. Me këtë ligj gjykatat e qarqeve u suprimuan dhe gjykimi i shkallës së dytë u përqëndrua në Gjykatën e

Lartë. Gjithashtu, u suprimuan edhe gjykatat ushtarake dhe u zëvendësuan me kolegjet ushtarake pranë gjykatave të rretheve. Gjykatat e fshatrave, të qyteteve dhe të lagjeve të qyteteve, u ngarkuan për të gjykuar vepra penale me rëndësi të vogël e të thjeshta. Ky system u ndryshua përsëri me dekretin nr.5107 datë 30.10.1973, me të cilin u krijuan këshillat gjyqësor në gjykatat e rretheve, që përbëheshin nga gjyqtarët e rrethit dhe gjykonin në shkallë të dytë cështjet penale që gjykonin kolegët e tyre në të njëjtën gjykatë23.

23 Procedura Penale, Komentar, H.Islami, I.Panda, A.Hoxha, faqe 15.

24 Procedura Penale, Komentar, H.Islami, I.Panda, A.Hoxha, faqe 18.

Më vonë me dekretin nr.7177 dt.20.11.1987 iu bënë përsëri ndryshime sistemit gjyqësor penal, ku këshillat gjyqësor që funksiononin pranë gjykatave të rretheve u zëvendësuan me gjykatat e zonave, të cilat gjykonin si shkallë e dytë, dhe për disa cështje gjykonin si shkallë e parë, si cështjet të caktuara nga Kryetari i Gjykatës së Lartë dhe cështjet e prishura për të dytën herë24.

1.4. Sistemit gjyqësor penal në periudhën pas viti 1991.

Me ndryshimet politike të vitit 1990 dhe me instalimin e pluralizmit politik në Shqipëri, ishte e domosdoshme një reforim rrënjësor i sistemit gjyqësor në tërësi dhe jo vetëm atij penal. Në këto rrethana një hap me rëndësi ishte miratimit në vitin 1991 i ligjit “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, akt i cili shfuqizonte Kushtetutën e vitit 1976, formonte bazat juridike për krijimin sistemit të ri gjyqësor penal, si dhe shërbente si bazë juridike për reforimin e sistemit të drejtësisë penale në tërësi.

Me ligjin nr.7574 datë 24.06.1992 “Për organizimin e drejtësisë dhe disa ndryshime në kodet e procedurave penale e civile”, duke u ndryshuar sistemi gjyqësor ekzistues i para viteve 1990, parashikohej krijimi Gjykatës së Kasacionit dhe gjykatave të apelit, përcaktohej funksionimi dhe kompetencat e tyre në përputhje me standartet ndërkombëtare.

Mbi bazën e ligjit “Për dispozitat kryesore kushtetuese” të vitit 1991 u miratua me ligjin nr.7895 datë 27.01.1995 Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë dhe me ligjin nr.7905 dt.21.03.1995 u miratua Kodi i Procedurës Penale i Republikes së Shqipërisë, akte këto që megjithë ndryshime që kanë pësuar janë ende në fuqi aktualisht.

Në Kushtetutën e vitit 1998, në nenin 135 të saj, është parashikuar që aktualisht pushtetit gjyqësor ushtrohet nga Gjykata e Lartë, si dhe nga gjykatat e apelit dhe gjykatat e shkallës së parë, të cilat krijohen me ligj. Anëtarët e Gjykatës së Lartë emerohen nga Presidenti me pëlqimin e Kuvendit dhe kanë një mandat 9 vjecar pa të drejtë riemërimi. Gjykata e Lartë ka juridiksion fillestar dhe rishikues. Ka juridiksion fillestar për gjykimin e akuzave penale ndaj Presidentit të Republikës, Kryetarit dhe anëtarëve të Këshillit të Ministrave, deputetëve, gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë dhe të asaj Kushtetuese. Kur përmëndim juridiksion rishikues kemi parasysh jo vetëm kërkesat për rishikimin e vendimeve penale që kanë marrë formë të prerë, por përfshihen edhe gjykimet e cështjeve penale të gjykuara më parë nga gjykatat e apelit dhe nga gjykatat e shkallës së parë. Ndërsa, Gjykata Kushtetuese është jashtë sistemit gjyqësor dhe njëkohësisht e pavarur nga degët e tjera të pushtetit. Gjykata Kushtetuese bën interpretimin përfundimtar dhe garantimin e Kushtetutës.

Me ligjin nr.9877 datë 18.02.2008 “Për Organizimin e Pushtetit Gjyqësor në Republikën e Shqipërisë” është përcaktuar mënyra e krijimit, organizimit, kompetencat e gjykatave, kushtet dhe procedurat e emërimit të gjyqtarëve të shkallës së parë dhe të gjykatave të apelit. Aktualisht gjykatat e shkallës së parë janë gjykatat e rretheve gjyqësore dhe gjykata e krimeve të rënda25.

25 Neni 4 i ligjit nr.9877 datë 18.02.2008 “Për Organizimin e Pushtetit Gjyqësor në Republikën e Shqipërisë”.

26 Rrethet gjyqësore nuk koresponojnë gjithmonë meemrat e qyteteve. Psh. Bashkia Ersekë bën pjesë në rrethin gjyqësor të Korcës, Bashkia Librazhd bën pjesë në rrethin gjyqësor Elbasan etj.

27 Neni 6/3 i ligjit nr.9877 datë 18.02.2008 “Për Organizimin e Pushtetit Gjyqësor në Republikën e Shqipërisë”.

Gjykatat e rretheve gjyqësore funksionojnë në të gjitha rrethet gjyqësore26. Ndarjen e rretheve gjyqësore nuk e ka parashikuar vetë ligji i mësipërm, por kompetencat tokësore të gjykatave të rretheve gjyqësore dhe qëndrat e ushtrimit të veprimtarive të tyre, caktohen me dekret të Presidentit të Republikës27. Gjykatat e apelit ndodhen në gjashtë qarqe dhe gjykojnë cështjet penale në shkallë të dytë. Këto gjykata shqyrtojnë ankime të vendimeve të gjykatës së shkallës së parë në kolegje prej tre gjyqtarësh dhe mundet të shqyrtojnë cështje fakti si dhe cështje ligji. Më parë kanë funksionuar edhe gjykatat ushtarake por aktualisht këto gjykata nuk ekzistojnë dhe veprat penale të parashikuara nga Kodi Penal Ushtarak gjykohen nga gjykatat e juridiksionit të zakondshëm.

Më datë 1 janar të vitit 2004 u krijua edhe Gjykata e Shkallës së Parë për Krime të Rënda, e cila ka kompetencën në të gjithë territorin e Shqipërisë për të gjykuar kryerjen e veprave penale që janë parashikuar shprehimisht në nenin 75/a të K.Pr.Penale. Kjo gjykatë gjykon me trup gjykues të përbërë nga pesë anëtar. Përvec Gjykatës së Shkallës së Parë për Krime të Rënda është krijuar edhe Gjykata e Apelit për Krime të Rënda, e cila gjykon në shkallë të dytë vendimet e dhëna nga Gjykata e Shkallës së Parë për Krime të Rënda, ku edhe kjo gjykon me trup gjykues të përbërë nga pesë gjyqtarë.

Në gjykatat e shkallës së parë gjykohen me një gjyqtar kërkesat e palëve gjatë hetimeve paraprake, kërkesat për ekzekutimin e vendimeve, kërkesat për marrëdhëniet juridiksionale me autoritetet e huaja28. Gjykatat e rretheve gjyqësore gjykojnë me një gjyqtar veprat penale që dënohen me gjobë ose me burgim në maksimum jo më shumë se shtatë vjet burgim. Veprat e tjera penale gjykohen me trup gjykues të përbërë nga tre gjyqtarë. Brënda gjykatave të rretheve gjyqësore funksionojnë edhe seksionet e të miturve, për veprat penale që kryhen nga shtetasit e moshës nga 14 deri në 18 vjec, seksione këto të krijuara me dekret të Presidentit të Republikës.

28 Neni 13 I K.Pr.Penale.

Në vijim të këtij punimi do të trajtojmë më hollësisht procedurën e gjykimit në të gjitha shkallët e gjykimit.

KREU II

GJYKIMI NË GJYKATËN E SHKALLËS SË PARË.

2.1. Sistemet procedurale penale.

Para se të bëjmë një analizë të procedurës së gjykimit nga gjykatat e shkallës së parë është e nevojshme që të bëjmë një përshkrim të shkurtër të llojit të sistemit procedural penal që është adoptuar nga Kodi aktual i Procedurës Penale. Ekzistojnë disa lloje sistemesh procedurale penale; sistemi procedural inkuizitor, akuzator, si dhe sistemet procedurale të përziera.

Me sistem procedural akuzator apo sistem inkuizitor iu referohemi dy tipeve ideale të procesit gjyqësor, që nuk janë gjë tjetër vecse modele, të cilat janë krijuar duke u nisur nga disa cilësi reale të normave juridike procedurale të krijuara në momente përcaktuese dhe historike të zhvillimit të së drejtës procedurale penale.

Karakteristika apo cilësitë dalluese që përshkruajnë secilin prej sistemeve procedurale, janë të lidhura me rëndësinë që iu jepet si dhe vlerësimin që iu bëhet secilit prej subjekteve procedurale që marrin pjesë në gjykimin penal, gjyqtarit, prokurorit, të pandehurit dhe mbrojtësit.

2.1.1. Sistemi procedural inkuizitor.

Sistemi inkuizitor bazohet mbi “parimin e autoritetit”, sipas të cilit e vërteta pranohet më mirë kur i jepet më shumë autoritet subjektit që ushtron funksionin e dhënies së drejtësisë. Sipas këtij sistemi procedural te ky subjekt procedural përmblidhen të gjitha funksionet procedurale, në të vepruarit si gjyqtar, si prokuror edhe si mbrojtës i të pandehurit. Në vijim të kësaj llogjike, te një subjekt i vetëm procedural, duhet që të konsistojnë disa funksione procedurale, qoftë në marrjen e iniciativës për të filluar një proces gjyqësor, qoftë në drejtim të formimit dhe të vlerësimit të provave. Ky subjekt procedural që po flasim, i cili del në pah në mënyrë të vecantë në sistemin inkuizitor, ka pasur në vite emërtime të ndryshme, prej të cilave më i përdoruri është emërtimi “gjyqtar

hetues”. Nuk është e rëndësishme nëse bëhet fjalë për një gjyqtar të vetëm apo për nje trupë gjyqësore, por ajo që ka rëndësi është tërësia e kompetencave procedurale që gëzon ky subjekt procedural në modelin e sistemit inkuizitor. Pra, përkrahësit e këtij sistemi procedural besojnë në bashkimin e funksioneve procedurale penale në një organ të vetëm dhe unik. Rrjedhimisht, sipas këtij sistemi procedural nuk i njihet asnjë kompetencë palëve të tjera në procesin penal, ku mbrojtësi dhe i pandehuri janë objekte të gjykimit, ndërsa të gjitha kompetencat e tjera i përkasin gjyqtarit29.

29 Manuele Breve, Diritto Processuale Penale, Giuffre, Milano, faqe 6.

Duke u nisur nga parimi i bashkimit të kompetencave procedurale, që përshkruan sistemin procedural inkuizitor, arrihet që të dalin në pah disa karakteristike parësore të këtij sistemi procedural, sic janë;

a) Iniciativa kryesisht. Iniciativa për fillimin e procesit penal i përket gjyqtarit hetues, është ai që duhet të vërtetojë të vërtetën dhe të drejtën, proces në të cilën palët janë inaktive,

b) Iniciativa kryesisht për kërkimin dhe mbledhjen e provave. Gjyqtari hetues nuk pret iniciativën e palëve për të kërkuar dhe administruar provat që kanë rëndësi për cështjen penale, por gjyqtari hetues e ka kompetencën për të kryer vetë një veprim të tillë,

c) Karakteri sekret i procesit, gjyqtari hetues është një organi cili kërkon të vërtetën pa iu nënshtruar kontradiktoritetit dhe debatit mbi provat të palëve të tjera të procesit. Hetuesi kërkon dhe synon që të gjejë të vërtetën apo iu nënshtruar pretendimeve të palëve,

d) Procesi është i shkruar, pra mungon oraliteti,

e) Nuk ka kufizime lidhur me administrimin e provave, ajo që është e rëndësishme është rezultati që arrihet nga provat e marra, pra e vërteta, dhe nuk është e rëndësishme mënyra se si organi procedures ka administruar provën, se si ai ka arritur që të marrë proven,

f) Prezumimi i fajësisë, sipas sistemit procedural inkuizitor është e mjaftueshme ekzistenca e disa indicjeve kundër të pandehurit, qoftë edhe një kallëzim anonim, dhe iu kërkohet të pandehurve që të shfajësojnë veten e tyre. Në këtë mënyrë është i pandehuri ai që duhet që të provojë pafajësinë e tij nëpërmjet provave, dhe nëse i pandehuri dështon që të

provojë fajësinë e tij, ai duhet që të dënohet për veprën penale që akuzohet,

g) Masat personale parandaluese, nëse ekzistojnë indicje kundër të pandehurit se ka kryer veprën penale, ai prezumohet fajtor, dhe në mungesë të provave që do ta shfajësonin, i pandehuri mundet që të vendoset edhe masa e arrestit në burg. Ndaj të pandehurit mundet që të vendoset një masë e tillë para se ai të dënohet edhe pa e njohur me faktin penal në ngarkim të tij dhe provat që ekzistojnë kundër të pandehurit30.

30 Manuele Breve, Diritto Processuale Penale, Giuffre, Milano, faqe 7.

Në sistemet e pastra inkuizitore nuk mundet që të konceptohet barazia midis akuzës dhe mbrojtjes, po kështu nuk mundet të realizohet barazia e kundërshtimeve midis palëve. Sistemi inkuizitor ka filluar që të funksionojë në vëndet e Europës kontinentale në periudhën e mesjetës, por që aktualisht ekziston vetëm në disa shtete të vecanta. Sistemi procedural inkuizitor është përdorur gjerësisht nga shtetet ish-komuniste, ku pa dyshim bënte pjesë edhe Kodi i Procedurës Penale të Shqipërisë i vitit 1979.

Por ky sistem procedural aplikohet edhe në vënde demokratike si Franca, në disa kantone në Zvicër, Greqi etj. Megjithatë, në sistemet procedurale inkuizitore në këto vënde në vazhdimësi i janë bërë përmirësime në drejtim të demokratizimit, duke siguruar mbrojtjen dhe garantimin e të drejtave të të pandehurit, zbutjen e diferencës së midis palëve, ndryshime këto që ka bërë të mundur krijimin e “sistemit inkuizitor të garantuar”, i cili siguron realizimin dhe garantimin e të drejtave të individit në procesin penal, siguron respektimin e standartit të procesit të rregullt gjyqësor të njohur nga Konventa Europiane për të Drejtat e Njeriut.

2.1.2. Sistemi procedural akuzator.

Sistemi procedural akuzator është krijuar si një model që qëndron në anën e kundërt të sistemit inkuizitor. Sistemi inkuizitor bazohet në “parimin e autoritetit”, ndërsa sistemi akuzator bazohet në anën e kundërt të parimit të mësipërm, në “parimin e kontradiktoritetit”. Sipas këtij sistemi gjyqtari, i cili duhet të jetë i pavarur dhe i paanshëm në raport me palët e tjera, vendos mbi bazën e provave që kërkohen nga pala e akuzës dhe nga pala e mbrojtjes së të pandehurit.

Duke u bazuar në parimin e mësipërme në procesin penal pushteti procedural i njërit prej subjekteve është i balancuar nga ai që i njihet njëkohësisht edhe subjektit tjetër. Është e nevojshme sipas këtij sistemi që një gjyqtari i paanshëm të jetë në gjëndje që të njohë dy pozicionet e ndryshme të dy palëve në procesin gjyqësor dhe pretendimet e tyre, duke qëndruar vetë në një pozicion neutral. Kjo që sapo përmëndëm mund të përkufizohet si “ndarja e funksioneve procedurale”, dhe kërkohet që të evitohet mundësia që përdorimi i pushtetit procedural të shkojë deri në abuzim të tij, në dëm të të drejtësisë dhe në dëm të të drejtave të palës kundërshtare31 .

31 Manuele Breve, Diritto Processuale Penale, Giuffre, Milano, faqe 7.

32 Po aty, faqe 8-9.

Nga kuptimi i drejtë të parimit “të ndarjës së funksioneve procedurale” derivojnë edhe disa karakteristika esenciale të sistemit procedural akuzator, karakteristika të cilat janë të vendosura në pozicione të kundërta llogjike me ato që karakterizojnë sistemin inkuizitor, sic janë32;

a) Iniciativa e palëve, gjyqtari nuk mundet që të procedojë kryesisht për të vendosur lidhur me objektin e gjykimit, pasi në të kundërt do të demostronte anësi në gjykimin e cështjes. Iniciativa në procesin penal sipas këtij sistemi iu përket vetëm palëve, “akuzatorit” nga dhe ka marrë emrin ky system procedural. Në fillimet e funksionimit të këtij sistemi iniciativa për të vënë në lëvizje gjyqtarin i përkiste një akuzatori privat, personit të dëmtuar nga vepra penale apo cdo qytetari, por me kalimin e kohës ky pushtet procedural iu atribua një organi publik, prokurorit,

b) Iniciativa provuese e palëve, kompetencat procedurale për kërkimin, administrimin dhe vlerësimin e provave nuk i atribuohen vetëm njërit prej subjekteve procedurale, qoftë gjyqtari apo prokurori, por ato janë të ndara midis gjyqtarit, prokurorit dhe mbrojtjes, në mënyrë që asnjëra nga palët të mos abuzojë në përdorimin e këtyre kompetencave.

Në sistemin akuzator akuza ka barrën që të kërkojë provat e duhura dhe të bindë gjyqtarin për fajësinë e të pandehurit. Mbrojtja duhet që të ketë mundësinë që të kërkojë prova në bazë të të cilave të mund të bindë gjyqtarin që i pandehuri nuk është fajtor, apo që mënyra se si pala e akuzës ka arritur në konkluzionet e saj mbi faktin objekt gjykimi, duhet të ishte kryer në një mënyrë tjetër të ndryshme nga ajo që ka kryer akuza. Gjyqtari

duhet që vetëm të vendosë nëse e pranon të shqyrtojë llojin e provës që i kërkohet nga palët dhe kufizohet në vlerësimin e saj, nëse ajo konfirmon pretendimet e ngrituara nga palët në proces. Provat marrin vlefshmërinë e tyre dhe formohen vetëm gjatë gjykimit dhe ato nuk kanë vlerë të paracaktuar.

Të dyja palët në procesin gjyqës, si pala e akuzës dhe ajo e mbrojtjes, kanë mundësinë që të paraqesin prova para gjykatës që të provojnë pretendimet e tyre, të kundërshtojnë argumentet e palës së kundërt. Palët në këtë sistem procedural kanë “barazinë e armëve” për të bindur gjyqtarin që të vendosë në favor të argumentave të tyre.

c) Kontradiktoriteti, ndarja e funksioneve procedurale të subjekteve procedurale në sistemin akuzator është arritur edhe më anë të parimit të kontradiktoritetit. Ekzistenca e këtij parimi siguron që, gjyqtari para se të marrë vendimin lejon palët e interesuara që të paraqesin parashtrimet e veta dhe të debatojnë lidhur me provat dhe argumentat e palës së kundërt. Sa më i zgjatur të jetë kontradiktoriteti, aq më shumë mundësi ka që të pranohet më mirë e vërteta. Cdo palë në respektim të këtij parimi duhet që ti jepet mundësia që të vërë në dyshim ekzistencën e faktit dhe të provave të paraqitura nga pala tjetër,

d) Oraliteti, ekziston oraliteti në kuptimin që ata palët në proces mundet që ti bëjnë pyetje dhe të marrin përgjigje nga ata që dëgjojnë, dëshmitari, eksperti etj, të cilët japin shpjegimet e tyra para gjykatës. Oraliteti lejon që të vlerësohet besueshmëria e tyre, prej këtej derivon rregulli procedural në sistemin akuzator, i mosvlerësimit në marrjen e vendimit të deklaratave të shkruara, nëse personat e pyetur nuk japin shpjegimet e tyre para gjykatës,

e) Kufizimet lidhur me mënyrën e administrimit të provave, në sistemin akuzator mbahet në konsideratë fakti se është shumë e rëndësishme “mënyra” nëpërmjet të cilës arrihet që të formohet prova. Vetëm nëse mënyra e formimit të provës është në përputhje me rregullat procedural, pra është respektuar ana formale, prova mundet që të jetë e pranueshme dhe e përdorshme në funksion të provimit të ekzistëncës së një fakti,

f) Prezumi i pafajësisë, kushdo që akuzon një përson për kryerjen e një krimi duhet që të bindë gjyqtarin nëpërmjet provave që personi i akuzuar ka kryer veprën penale. Derisa gjyqtari nuk ka pranuar fajësinë e të pandehurit nëpërmjet një procesi të rregullt konform rregullave

procedural ku të respektohen të drejtat e mbrojtjes, i pandehuri prezumohet se është i pafajshëm. Gjyqtari mund të deklarojë të pandehurin fajtor për kryerjen e një vepre penale vetëm kur akuza ka provuar kryerjen e veprës penale “tej cdo dyshimi të arsyeshëm”, nëse akuza nuk arrin që të eleminojë dyshimin, i pandehuri duhet që të deklarohet i pafajshëm për veprën penale që akuzohet,

g) Kufizimi i masave të sigurimit, meqë i pandehuri prezumohet I pafajshëm deri në përfundim të gjykimit, ai nuk mundet që të trajtohet si i fajshëm. Ajo që mundet të aplikohet në bazë të këtij sistemi janë vetëm masat e sigurimit, të cilat vendosen kur ekzistojnë prova që të tregojnë konkretisht nevojat e sigurimit. Për më tepër që akuza duhet të provojë rrëzikun e të pandehurit për tu larguar, se mundet të dëmtojë provat, apo mundet të kryejë vepra të tjera penale të rënda. Por mbi të gjitha akuza duhet që të bindë gjyqtarin se në gjendjen që janë aktet, qoftë dhe kur hetimet ende nuk kanë përfunduar, ekzistojnë prova dhe indicje të rëndësishme se i pandehuri ka kryer veprën penale,

h) Juria, element tjetër dallues i sistemit procedural akuzator është edhe prania e jurisë, e cila mere pjesë në gjykimin e cështjes dhe në varësi të ligjit procedural të vëndeve të vecanta ka autoritetin gjyqësor që të vendosë për fajësinë apo pafajësinë e të pandehurit, sic është në SH.B.A ose mundet të ketë edhe funksione ndihmësë ndaj gjyqtarit që gjykon cështjen.

Sistemi procedural akuzator aplikohet kryesisht në vëndet e familjes të së drejtës të traditës Common Law, si SH.B.A, Anglia etj, vënde të cilat kanë si karakteristike faktin që nuk kanë njohur ndonjëherë zbatimin e sistemit procedural inkuizitor. Karakter akuzator kanë pasur edhe proceset gjyqësore që zhvilloheshin në Greqinë e lashtë dhe në Romën e lashtë.

Duke marrë në konsidetarë të gjithë karakteristikat e sistemit akuzator, procesi gjyqësor i përgjigjet pasqyrimit ideal të një trekëndëshi që sheh në kulm gjyqtarin dhe në dy anët e tij akuzën dhe mbrojtjen, në pozita të kundërta, në një plan të barabartë të drejtash33.

33 Procedura Penale, Komentar, H.Islami, I.Panda, A.Hoxha, faqe 21.

2.1.3. Sistemet procedurale të përziera.

Ligjet procedurale që kanë adoptuar tërësisht vetëm njërin nga sistemet e mësipërme me të gjitha karakteristikat e tij, aktualisht janë të rralla. Shtetet kanë adoptuar kryesisht rregulla procedurale të cilat mbartin karakteristikat si të njërit ashtu edhe të sistemit tjetër procedural. Ligjet procedurale kanë krijuar më shumë sisteme të përziera procedurale, duke krijuar dallime me njëri tjetrin në varësi të faktit se prevalojnë më shumë elementët e sistemit procedural inkuizitor apo të atij akuzator.

Sistemet e përziera karakterizohen nga kombinimi i karakteristikave të akuzatorit dhe të inkuizitorit, në përpjekjen për të pajtuar nevojën e goditjes së veprave penale (të favorizuar nga sistemi inkuizitor), me atë të lirisë dhe të drejtave të të akuzuarit (te favorizuar nga sistemi akuzator)34.

34 Procedura Penale, Komentar, H.Islami, I.Panda, A.Hoxha, faqe 23.

Në varësi të shkallës së pranisë së karakteristikave të dy sistemeve të mësipërme, sistemet e përziera emërtohen si sisteme procedurale inkuizitore të përzier me element akuzator, apo sisteme procedurale akuzatore që kanë në përmbajtje të tyre edhe element dhe karakteristika të vecanta të sistemit procedural inkuizitor.

2.1.4. Sistemi procedural i Kodit të Procedurës Penale.

Kodi i Procedurës Penale aktual ka adoptuar një sistem procedural të përzier i cili ka më shumë karakteristikat e sistemit procedural akuzator, të cilat janë të pranishme në një shkallë mbizotëruese, por që njëkohësisht ruan edhe disa element të sistemit inkuizitor.

Ka natyrë akuzatore duke pasur parasysh që, pranon barazinë e palëve gjatë procesit gjyqësor, përshkruhet nga parimi i kontradiktoritetit, parimi i barazisë së armëve të palëve në proces, ekzistenca e debatit gjyqësor, oralitetit, gjyqtari gjatë procesit gjyqësor mban rolin e të tretit dhe qëndron mbi palët, provat krijohen dhe marrin vlerën e tyre gjatë procesit gjyqësor, pranon parimin e prezumimit të pafajësisë, barra e provës për të provuar fajësinë dhe kryerjen e veprës penale i përket akuzës, vendimi merret vetëm mbi bazën e provave të shqyrtuara gjatë procesit gjyqësor, si dhe të marra dhe administruara në mënyrë të ligjshme konform rregullave procedurale.

Megjithatë, përvec karakteristikave mbizotëruese të sistemit procedurale akuzator Kodi i Procedurës Penale përmban edhe disa elementë të sistemit

procedural inkuizitor, që janë të pranishme qoftë në fazën e hetimit të cështjes ashtu edhe në fazën e gjykimit të saj.

Konkretisht, në fazën e hetimeve Prokurori ka një funksion mbizotërues në kryerjen e hetimeve paraprake. Në gjykim si prokurori ashtu edhe mbrojtësi kanë mundësi të barabarta para gjykatës që të paraqesin provat dhe të kundërshtojnë ato të palës tjetër, pa pasur prokurori ndonjë avantazh në rapor me palën mbrojtëse. Por, në fazën e hetimit paraprak mbrojtësi ka një rol pasiv, është në pozitën e një vëzhguesi, pushteti i mbrojtësit në këtë fazë kufizohet vetëm me marrjen pjesë në disa nga veprimet hetimore, në praninë e tij, në njohjen me të gjitha aktet e procedimit penal por nuk ka mundësi të tjera. Ligji procedural nuk i njeh mbrojtjes mjetet dhe instrumentat ligjore për të qënë palë e barabartë me akuzën në procesin e mbledhjes së provave. Në bazë të nenit 110 të K.Pr.Penale mbrojtësi dhe palët e tjera mundet që të paraqesin memorie dhe kërkesa lidhur me hetimin e cështjes, por përsëri në këtë rast kërkesa shqyrtohet nga prokurori, i cili në këtë moment procedural ka avantazhin që të mbivendoset ndaj palës mbrojtëse.

Element tjetër i sistemit inkuizitor gjatë hetimeve paraprake është fakti se në këtë fazë pushtetin vendimmarrës e ka prokurori. Prokurorit i njihet e drejta që të marrë vendime lidhur me dhënien e drejtësisë si vendimi i mosfillimi të procedimit penal, vendimi për pushimin e cështjes ose akuzës, vendimi për dërgimin e cështjes në gjykim, si dhe vendimi për pezullimin e hetimeve. Megjithatë, kjo vendimmarrje e prokurorit nuk është absolute pasi pala e interesuar mundet që të bëjë ankim në rrugë hierkike apo të ankimoje vendimin e prokurorit në gjykatë.

Gjithashtu, element tjetër inkuizitor në fazën e hetimeve paraprake është edhe mënyra se si përgatitet fashikulli gjyqësor. Në përfundim të hetimeve fashikulli për gjykim përgatitet vetëm nga prokurori dhe mbrojtësi nuk merr pjesë në këtë moment procedural.

Në fazën e gjykimit të cështjes janë të dallueshme gjithashtu disa elementë të sistemit procedural inkuizitor. Kështu, gjatë procesit gjyqësor gjykata mundet ti bëjë pyetje dëshmitarit, kur është rasti ndërhyn për të siguruar radhën e pyetjeve, vërtetësinë e përgjigjeve, saktësinë e pyetjeve dhe të kundërshtimeve,

respektimin e personit35. Element tjetër inkuizitor janë kundërshtimi i dëshmisë (neni 362 i K.Pr.Penale), leximet e lejueshme (neni 369 i K.Pr.Penale). Gjithashtu, gjatë fazës së gjykimit të cështjes gjykata mundet që të vendose edhe kryesisht marrjen e provave të reja që mundet të mos jene kërkuar nga palët në gjykim (neni 367 i K.Pr.Penale).

35 Neni 361/6 i K.Pr.Penale.

Element tjetër i sistemit inkuizitor i pranishëm në Kodin e Procedurës Penale është edhe parashikimi i gjykimit të shkurtuar si gjykim i posacëm. Me anë të këtij gjykimi fashikulli i hetimor i prokurorit kthehet në fashikull gjyqësor, nuk ka debat lidhur me provat, merren të mirëqëna provat e mbledhura gjatë hetimeve paraprake, mungon oraliteti pasi dëshmitarët nuk pyeten në gjykim por lexohen thëniet e tyre gjatë hetimeve paraprake. Megjithatë me hollësisht këtë lloj gjykimi do e trajtojmë në vijim të këtij punimi.

2.2. Veprimet përgatitore gjatë fazës së gjykimit të cështjes.

Me marrjen e vendimit të dërgimit të cështjes për gjyq, përpilimit të kërkesës për gjykim, përgatitjes së fashikullit të gjykimit dhe depozitimit të akteve në gjykatë, përfundon faza e hetimeve paraprake të procedimit penal dhe fillon faza e gjykimit. Faza e gjykimit konsiston në tre momente, në veprimet përgatitore para shqyrtimit gjyqësor, në momentin e zhvillimit të shqyrtimit gjyqësor, si dhe në momentin e veprimeve gjyqësore të mëtejshme që pasojnë shqyrtimin gjyqësor.

Veprimet përgatitore para se të fillojë shqyrtimi gjyqësor fillojnë me momentin kur në sekretarinë e gjykatës paraqitet fashikulli i gjykimit nga ana e prokurorit dhe vijojnë deri në momentin kur kryetari i seancës cel seancën gjyqësore në praninë e palëve, të prokurorit, të pandehurit dhe mbrojtësit.

Në nenet 333-338 të K.Pr.Penale janë parashikuar veprimet përgatitore që paraprijnë fillimin e gjykimit të cështjes penale. Veprimet përgatitore fillojnë me shqyrtimin e fashikullit të gjykimit nga gjyqtari i vetëm apo sipas rastit nga kryetari i trupit gjykues, në mënyrë për të verifikuar nëse fashikulli i gjykimit është ndërtuar sipas parashikimeve të nenit 332 të K.Pr.Penale. Brënda dhjetë ditëve nga depozitimi i kërkesës për gjykim gjyqtari i ngarkuar me gjykimin e cështjes cakton datën e seancës gjyqësore, datë e cila i njoftohet prokurorit, të pandehurit, mbrojtësit, palëve private apo përfaqësuesve te tyre të paktën dhjetë

para datës të caktuar për gjykim36. Deri në datën e caktuar për gjykim palët, mbrojtësit dhe përfaqësuesit e tyre kanë të drejtë që të shikojnë sendet e sekuestruara, të shqyrtojnë në sekretari aktet dhe dokumentat e mbledhura në fashikullin gjyqësor, si dhe të nxjerrin kopje të tyre37. Sigurisht që palët e mësipërme mundet që të shqyrtojnë aktet e fashikullit gjyqësor edhe pas mbarimit të këtij afati, por nëse kjo do të realizohej para fillimit të shqyrtimit gjyqësor atëherë faza e shqyrtimit gjyqësor do të përgatitej më mirë, do të zhvillohet më me shpejtësi dhe në këtë mënyrë gjykimi do të përfundojë brënda një kohe sa më të shkurtër.

36 Neni 333 i K.Pr.Penale.

37 Neni 335 i K.Pr.Penale.

38 Neni 338 i K.Pr.Penale.

Në dallim nga rregullat proceduralo civile, në procesin gjyqësor penal vihet se Kodi i Procedurës Penale nuk ka parashikuar zhvillimin e seancës përgatitore. Pra, parashikohen veprimet përgatitore por jo seancë përgatitore.

Përjashtim nga ky rregull përbën gjykimi i cështjeve penale të cilat ndiqen me kërkesën e drejtëpërdrejtë në gjykatë të të dëmtuarve akuzues, për veprat penale të parashikuara në nenin 59 të K.Pr.Penale. Në këtë rast gjykata para se të fillojë shqyrtimin gjyqësor të kërkesës bën një seancë paraprake, përpjekjen për pajtim. Gjykata thërret të dëmtuarin akuzues si dhe personin ndaj të cilit është bërë kërkesa për gjykim dhe iu propozon atyre zgjidhjen e cështjes me pajtim. Nëse i dëmtuari akuzues tërheq kërkesën dhe ai që akuzohet e pranon tërheqjen, gjykata vendos pushimin e cështjes, në të kundërt gjykata cakton datën e seancës dhe iu bën të njohur palëve që mund të ndihmohen nga mbrojtës38.

Në fazën e veprimeve përgatitore K.Pr.Penale ka parashikuar edhe mundësinë e kryerjes së veprimeve të ngutshme, sic është sigurimi i provës. Në rast se gjyqtarit i drejtohet një kërkesë për sigurimin e provës, ai urdhëron marrjen e provës së kërkuar në rast se ekziston rrëziku që më vonë prova në fjalë të mos merret. Data e seancës gjyqësore që do të zhvillohet në këtë rast duhet të jetë sa më e shpejtë por ligji procedural ka sanksionuar që prokurori, i pandehuri dhe mbrojtësi tij duhet që të marrin dijeni të paktën njëzet e katër orë përpara orarit të seancës.

Po kështu, në fazën e veprimeve përgatitore pala që kërkon pyetjen e dëshmitarëve dhe të ekspertëve duhet që të depozitojë në sekretarinë e gjykatës, të paktën pesë ditë përpara zhvillimit të seancës gjyqësore, listën e dëshmitarëve dhe të ekspertëve. Në praktikë, prokurori depoziton në gjykatë listën e personave që do të pyeten si dëshmitarë ne gjykim që në momentin e depozitimit në sekretarinë e gjykatës të fashikullit të gjykimit, dhe lista e dëshmitarëve që do të pyeten bëhet pjese e fashikullit të gjykimit që është përgatitur paraprakisht nga prokurori. Ndërkohë, që lidhur me përmbajten e akteve të ndodhura në këtë fashikull i pandehuri dhe mbrojtësi janë njohur, pasi është detyrim i prokurorit që, në bazë të nenit 327/2 të K.Pr.Penale, në përfundim të hetimeve paraprake të njohë të pandehurin dhe mbrojtësin e tij dhe më të gjitha aktet e hetimeve paraprake. Megjithatë është vështirë që në praktikën gjyqësore të gjesh raste kur edhe pala mbrojtëse të ketë depozituar në afatin pesë ditor para seancës gjyqësore listën e dëshmitarëve që do të kërkojë të pyeten në seancë gjyqësore. Kjo pasi mosrespektimi i këtij afati të parashikuar nga ligji nuk passjell papranueshmërinë e pyetjes së dëshmitarit. Palët kanë afat që të paraqesin listën e dëshmitarëve që do të pyeten prej tyre në gjykim deri në momentin e paraqitjes së parashtrimeve të tyre dhe kërkesës për prova që kryhet në një fazë më të mëvonshmë të gjykimit.

Mos respektimi i këtij afati krijon mundësinë që prokurori në gjykim të ndodhet shpesh herë përpara dëshmitarëve “suprizë” emrat e të cilëve nuk janë njohur më parë nga ana e prokurorit, si dhe prokurori mundet të mos ketë asnjë ide lidhur me rrethanat dhe faktet që dëshmitarët e mbrojtjes mundet të dëshmojnë. Ky mundet të konsiderohet si një moment kur pala mbrojëse vihet në avantazh në krahasim me prokurorin gjatë zhvillimit të gjykimit.

2.3. Shqyrtimi gjyqësor.

Faza e shqyrtimit gjyqësor i përket asaj pjesë të fazës së gjykimit ku Prokurori parashtron rrethanat e faktit dhe provat që kërkohen të shqyrtohen, kurse mbrojtësi apo i pandehuri parashtrojnë argumentat e tyre, faktet që do të provojnë, është faza ku shqyrtohen provat dhe debatohet lidhur me to si dhe lidhur me vlerësimin e tyre. Shqyrtimi gjyqësor zhvillohet në seancë gjyqësore dhe në përputhje me rregullat procedurale penale.

Seancat gjyqësore janë publike, përndryshe quhet e pavlefshme, por në raste të vecanta gjykata mundet të vendose që gjykimi në tërësi apo disa veprime të shqyrtimit gjyqësor të zhvillohen me dyer të mbyllura39. Drejtimi i seancës gjyqësore bëhet nga kryetari, urdhërat e kryetarit të trupit gjykues apo të gjyqtarit të vetë për ruajtjen e rregullit dhe qetësisë në seancë janë të detyrueshëm për palët dhe pjesëmarrësit në seancën gjyqësore dhe të zbatueshme nga organet e policisë së shtetit. Në rast se në sallën e gjykimit kryhet një vepër penale prokurori procedon në bazë të rregullave procedurale dhe kur është rasti urdhëron edhe arrestimin e autorit.

39 Ne nenin 340/1 të K.Pr.Penale janë parashikuar rastet e zhvillimit gjyqësor me dyer të mbyllura.

Në nenin 342 të K.Pr.Penale është parashikuar zhvillimi i gjykimit të pandërprerë. Sipas kësaj dispozite kur shqyrtimi gjyqësor nuk mundet të përfundohet në një seancë të vetme, gjykata vendos që të vazhdojë gjykimin në ditën e mëpasme të punës. Gjykata mund të ndërpresë shqyrtimin gjyqësor vetëm për arsye të vecanta, deri në pesëmbëdhjetë ditë.

Në praktikën gjyqësore aktuale është e vështirë që të konstatohet ndonjë rast kur gjykimi ka përfunduar brënda një seance të vetme. Po kështu rastet kur shqyrtimi gjyqësor shtyhet në ditën e mëpasme të punës janë të rralla, për shkak të ngarkesës së cështjeve, kryerjes së njoftimeve të nevojshme për dëshmitarët, ekspertët, apo për veprime të tjera të kësaj natyre. Kontakti i parë i parë i gjykatës me prokurorin, të pandehurin, mbrojtësin apo palët e tjera në procesin gjyqësor është seanca e parë gjyqësore. Deri në këtë moment gjyqtari nuk mundet të dijë nëse i pandehuri dhe mbrojtësi i tij do kërkojnë të procedohet me gjykimin e shkurtuar, si një nga gjykimet e posacme, apo do të procedojnë me gjykimin e zakondshëm, nëse i pandehuri do të mbrohet vetë apo do të caktojë mbrojtës, nëse mbrojtësi i zgjedhur është i njohur me aktet e fashikullit të hetimit, nëse i pandehuri do të marrë ose jo pjesë në gjykim, se cilat janë provat që ai kërkon të administrohen në gjykim dhe se cili është qëndrimi i tij mbi provat që do të kërkohen të merren nga prokurori. Sigurisht që qëndrimet e mësipërme palët nuk ndalohen që ti paraqesin në sekretarinë e gjykatës edhe para zhvillimit të seancës gjyqësore, por raste të tilla janë përsëri të rralla. Këto rrethana bëjnë të pamundur përfundimin e shqyrtimit gjyqësor në një seancë të vetme. Madje mund të ndodhë që të kryhen disa seanca gjyqësore radhazi dhe përsëri shqyrtimi gjyqësor të jetë në fazën fillestare të tij.

Parashikimi në Kodin e Procedurës Penale i seancave përgatitore, në të cilën prokurori, i pandehuri dhe mbrojtësi të parashtronin para gjyqtarit qëndrimet e tyre lidhur me cështjen në gjykim dhe provat që ata kërkojnë të administrohen në fazën e shqyrtimit gjyqësor, do të ndihmonte në përgatitjen dhe zhvillimin e një gjykimi sa më të shpejtë.

Po kështu, saktësimi që në seancën përgatitore nëse i pandehuri do të mbrohet nga një mbrojtës, nëse mbrojtësi është njohur me aktet e cështjes dhe është gati të bëjë mbrojtjen, caktimi i mbrojtësve zëvendësues sipas rastit nga i pandehuri ose kryesisht nga gjykata, në mënyrë që mbrojtësit zëvendësues të ishin të njohur që në fillim me aktet e dosjes dhe në rast të mungesës së mbrojtësve të parë të merrnin pjesë në gjykim si mbrojtës të të pandehurit pa qënë e nevojshme ndërprerja dhe shtyrja e shqyrtimit gjyqësor, do të siguronin zhvillimin e një gjykimi sa më të shpejtë dhe do të bënte të mundur eleminimin e stërzgjatjes dhe zvarritjes të gjykimeve penale, sidomos me ato gjykime me shumë të pandehur ku mungesa qoftë dhe vetëm e mbrojtësit të njërit prej të pandehurve do të shkaktonte shtyrjen e gjykimit për të gjithë të pandehurit.

I pandehuri merr pjesë ne seancë si person i lirë edhe kur është i paraburgosur, me përjashtim të rasteve kur duhet që të merren masa për të parandaluar rrëzikun e ikjes apo rrëzikun e dhunës. Në rast se i pandehuri gjatë gjykimit me sjelljen e tij pengon zhvillimin e rregullt të seancës gjyqësore, edhe pse i është tërhequr më parë vëmëndja lidhur me këtë fakt, ai largohen nga salla me urdhër të kryetarit. Në këtë rast i pandehuri konsiderohet se është i pranishëm dhe përfaqësohet nga mbrojtësi i tij. Gjykimi nuk pengohet edhe nëse i pandehuri ilarguar nuk ka pranuar që të ketë mbrojtës, në këtë rast caktohet një mbrojtës kryesisht nga gjykata dhe vazhdon gjykimi40.

40 Neni 344 i K.Pr.Penale.

Veprimet e kryera në seancë gjyqësore, kërkesat e bërë nga prokurori, konkluzionet e prokurorit, të palëve private, mbrojtësve apo përfaqësuesve të palëve private, përshkruhen në proces verbalin e seancës gjyqësore i cili mbahet nga sekretari i seancës dhe përfshihet në fashikullin e shqyrtimit gjyqësor. Palët kanë të drejtë që gjatë shqyrtimit gjyqësor të kërkojnë që të shënohen në process verbal deklarimet apo argumentimet e tyre për të cilat kanë interes. Po kështu, memoriet me shkrim të paraqitura nga palët në procesin gjyqësor, kërkesat me

shkrim, konkluzionet e tyre, i bashkohen proces verbalit të seancës gjyqësore. Bashkimi i këtyre akteve proces verbalit të seancës gjyqësore bëhet me vendim të ndërmjetëm të gjykatës, vendim i cili edhe ky pasqyrohet në proces verbalin e séances gjyqesore.

2.3.1. Veprimet paraprake.

Më celjen e seancës së parë gjyqësore, ku përshkruhet vëndi, data, dhe ora e seancës, kryetari verifikon fillimisht paraqitjen e palëve. Fillimisht verifikohet nëse janë kryer njoftimet e nevojshme, nëse ato janë kryer në formën e kërkuar nga ligji, dhe më pas nëse palët janë paraqitur. Në rast se palët janë paraqitur pavarësisht parregullshmërisë së njoftimeve vijon më tej séancë gjyqësore.

Nëse i pandehuri, i dëmtuari akuzues apo personi ndaj të cilit është paraqitur kërkesa për gjykim nuk kanë marrë njoftimin apo njoftimi është i dyshimtë, gjykata me kërkesën e palëve apo kryesisht urdhëron përsëritjen e njoftimit në mënyrë që palët e mësipërme të marrin dijeni rregullisht për zhvillimin e seancës gjyqësore. Kjo procedurë ndiqet jo vetëm në seancën e parë gjyqësore por edhe në vijimësi të zhvillimit të gjykimit.

2.3.1.1. Gjykimi në mungesë të të pandehurit.

Në seksionin përkatës të veprimeve paraprake gjatë fazës së gjykimit të cështjes K.Pr.Penale ka parashikuar procedurën që ndiqet në rastet e mosparaqitjes së të pandehurit apo mbrojtësit të tij, si dhe të gjykimit në mungesë. Konkretisht, neni 350 të K.Pr.Penale bën fjalë për mungesën e të pandehurit apo mbrojtësit të tij, neni 351 i K.Pr.Penale bën fjalë për deklarimin e mungesës, si dhe neni 352 i K.Pr.Penale që bën fjalë për mungesën dhe largimin e vullnetshëm të të pandehurit gjatë gjykimit. Sigurisht që zbatimi i këtyre tre dispozitave është i lidhur edhe me disa dispozita të tjera procedurale penale që do i trajtojmë në vijim rast pas rasti.

Zhvillimi i gjykimit në mungesë ka qënë dhe mbetet një cështje shumë e debatueshme edhe në vëndin tonë, ku diskutimet kanë qënë të lidhura në pyetjen nëse duhet që të ekzistojë ky lloj gjykimi, nëse ky lloj gjykimi respekton të drejtat e të pandehurit, nëse i garantohet atij e drejta për tu mbrojtur, apo për të bërë ankim kundër vendimit gjyqësor. Legjislacionet procedurale në disa vëndeve si në Zvicër, Greqi etj, nuk e kanë parashikuar zhvillimin e gjykimit në mungesë,

ndërsa ligji jonë procedural penal ashtu sikurse edhe i shumë shteteve të tjera kanë parashikuar mundësinë e zhvillimit të gjykimit në mungesë të të pandehurit.

Sigurisht që e drejta për të qënë e pranishme në gjykim, e drejta për tu mbrojtur janë aspekte të rëndësishme të së drejtës për një proces të rregullt ligjor, të parashikuara në neni 42 të Kushtetutës dhe në nenin 6 të Konventës Europiane së të Drejtave të Njeritu (K.E.D.NJ). Megjithatë, në nenin 33 të Kushtetutës është parashikuar qartë se nuk mund të përfitojë nga e drejta kushtetuese për t’u dëgjuar nga gjykata personi që i fshihet drejtësisë.

Kështu që, Kushtetuta dhe Kodi i Procedurës Penale parashikojne mundësinë e zhvillimit të gjykimit në mungesë të të pandehurit, por nga ana tjetër për organin procedues, për prokurorin nëse cështja është ende në fazën e hetimeve, si dhe për gjykatën në fazën e gjykimit, ligji procedural ka parashikuar disa procedura specifike për njoftimin e të pandehurit dhe për mbrojtjen e tij.

Gjykata Kushtetuese duke ju referuar edhe jurisprudencës së Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ), ka përcaktuar ndër vite, disa standarde në lidhje me gjykimin në mungesë sipas të cilave: a) i pandehuri ka të drejtë të jetë i pranishëm në procesin gjyqësor të kryer në ngarkim të tij; b) i pandehuri mund të heqë dorë vullnetarisht nga ushtrimi i kësaj të drejtë; c) i pandehuri duhet të jetë në dijeni për ekzistencën e një procesi gjyqësor në ngarkim të tij; ç) duhet të ekzistojnë instrumente paraprake ose riparuese për të shmangur procese në ngarkim të të pandehurit, ose për të siguruar një proces të ri dhe, nëpërmjet depozitimit të provave të reja, të drejtën e mbrojtjes që nuk ka qenë e mundur të ushtrohet personalisht në procesin e zhvilluar në mungesë41.

41 Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr.30, datë 17.06.2010.

Sipas praktikës së kësaj Gjykate si dhe të GJEDNJ-së, është detyrë e autoriteteve shtetërore përkatëse që të njoftojnë në mënyrë rigoroze, konform kërkesave procedurale, të pandehurin ndaj të cilit ka filluar një proces penal, pasi vetëm në këtë mënyrë mund të arrihet në përfundimin se i pandehuri ka hequr dorë me vullnetin e tij të lirë nga pjesëmarrja në gjykim. Vërtetimi i këtyre fakteve, sipas Gjykatës, është detyrë e organeve kompetente. Me këtë detyrim të organeve përkatëse shtetërore, për të njoftuar në mënyrë rigoroze të pandehurin dhe për të provuar se ai i fshihet drejtësisë, është e lidhur e drejta e tij për të marrë pjesë në

gjykim, si dhe e drejta e gjykatës për të vendosur për gjykimin e tij në mungesë, kur janë respektuar në mënyrë rigoroze dispozitat për njoftimin42.

42 Po aty.

43 Neni 350/1 i K.Pr.Penale.

Mungesa e të pandehurit ose e mbrojtësit.

Në rast se i pandehuri i lirë apo i paraburgosur rezulton që të ketë marrë dijeni lidhur me seancën gjyqësore, por kur për shkak të forcave madhore ose ndonjë pengesë tjetër të ligjshme nuk paraqitet në seancë gjyqësore, gjykata edhe kryesisht shtyn ose pezullon shqyrtimin gjyqësor, cakton datën e seancës së re dhe urdhëron që të përsëritet thirrja43.

Gjykata vendos sipas kësaj dispozite, duke shtyrë shqyrtimin gjyqësor, në rastet kur i pandehuri ka marrë njoftim për seancën, nuk ka shfaqur vullnetin për të zhvilluar gjykimin në mungesë, si dhe mungesa e tij shkaktohet për një pengesë tjetër që e përjashton nga përgjegjesia apo forcë madhore. Se cilat mundet të jenë këto raste ligji nuk e ka parashikuar konkretisht, duke ia lënë në vlerësim gjykatës që gjykon cështjen e cila vlerëson nëse pengesa në rastin në fjalë është e ligjshme apo nuk është e ligjshme. Zakonisht si pengesa të tilla në praktikën gjyqësore vlerësohen pengesat për shkaqe shëndetësore të të pandehurit, të afërmëve të tij, apo fatkeqësi të mundëshme familjare. Edhe pse i pandehuri mundet të ketë zgjedhur mbrojtës dhe ky mundet të jetë i pranishëm në seancë gjyqësore, përsëri gjykimi nuk mundet të vazhdojë në rrethanat që i pandehuri mungon për një pengesë të ligjshme. Por nëse gjykata vlerëson mungesa e të pandehurit nuk është shkaktuar nga ndonjë shkak i ligjshëm vendos sipas nenit 351/1 të K.Pr.Penale dhe vijon me gjykimin e cështjes.

Në nenin 350/3 të K.Pr.Penale është parashikuar që gjykata vendos në bazë të nenit 350/1 edhe në rastet kur mungon mbrojtësi, me përjashtim të rasteve kur i pandehuri mbrohet nga dy mbrojtës dhe pengesa lidhet me vetëm njërin prej tyre, në rastet kur mbrojtësi ka caktuar një zëvendësues, ose me përjashtim të rastit kur i pandehuri kërkon që të procedohet në mungesë të mbrojtesit të tij.

Pra, do të jenë pengesa që e përjashtojnë mbrojtësin nga përgjegjësia për mungesën e tij, të njëjtat që mundet të jenë edhe për vetë të pandehurin. Në praktikën gjyqësore janë të shumta rastet kur seancat gjyqësore shtyhen për

shkak të mungesës së mbrojtësit. Dhe kjo, jo në pak raste ndodh edhe me qëllim për kalimin e afateve të paraburgimit për të pandehurit, zvarritjes së gjykimeve, apo për qëllime të tjera.

Në shumë raste mbrojtësit e të pandehurve paraqesin si “shkak të ligjshëm të mungesës së tyre” faktin se të njëjtën ditë ata duhet që të marrin pjesë në një gjykim tjetër në të njëjtën gjykatë apo në ndonjë gjykatë tjetër. Sigurisht që në praktikë janë të shumta rastet prokurorët dhe mbrojtësit mund të kenë edhe disa gjyqe në të njëjtën ditë, sidomos në rastet e seancave të para gjyqësore kur data dhe ora vendoset nga vetë gjyqtari në mungesë të palëve të tjera. Por, diskutimi që shtrohet në këtë rast është nëse, detyrimi i mbrojtësit për të qënë i pranishëm në të njëjtën datë në gjykim tjetër përbën “shkak të ligjshëm të mungesës së tyre”, në mënyrë që gjykata të shtyjë shqyrtimin gjyqësor në një datë tjetër. Praktika gjyqësore lidhur me këtë moment nuk ka qënë e njëhsuar, në disa raste pranohej si pengesë e ligjshme në disa raste të tjera nuk pranohej si pengesë e ligjshme.

Megjithatë, një cështje e tillë është bërë objekt gjykimi edhe në Gjykatën e Lartë, e cila ka mbajtur një qëndrim të sajin lidhur me këtë rast. Kështu, në vendimin unifikues të Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë nr.7 datë 14.10.2011 është arsyetuar që;

“Kolegjet e Bashkuara çmojnë se, nuk qëndron pretendimi i ngritur në rekurs nga mbrojtësi i të pandehurit I.K mbi mohimin nga Gjykata për Krimet e Rënda të së drejtës së të pandehurit për t‟u mbrojtur nga mbrojtësit e zgjedhur prej tij dhe duke e zhvilluar padrejtësisht seancën për caktimin e masës së sigurimit me një mbrojtës të caktuar kryesisht.

Kolegjet vërejnë se i pandehuri I.K mbrohej nga dy avokatë. Njoftimet për vendin dhe kohën e zhvillimit të seancës gjyqësore pasardhëse ndaj dy mbrojtësve së të pandehurit janë kryer rregullisht nga gjykata.

Ndërsa njoftimi i mëvonshëm nga mbrojtësit për pamundësinë e paraqitjes në seancë gjyqësore për shkak të nevojës së pjesëmarrjes në një gjykim që zhvillohej në Gjykatën e Apelit Vlorë, sipas Kolegjeve të Bashkuara nuk justifikon mungesën e të dy avokatëve në seancën gjyqësore ku u shqyrtua kërkesa e prokurorit dhe u caktua masa e sigurimit arrest në burg për të mbrojturin prej tyre, të pandehurin I.K.

Garantimi i mbrojtjes së të gjykuarit në procesin penal dhe prania e mbrojtësit në gjykim janë garanci kushtetuese dhe ligjore për të, si person nën hetim apo i pandehur. Nëse

është caktuar nga i pandehuri apo gjykata kryesisht, detyrimi kushtetues e ligjor i mbrojtësit është që të sigurojë pjesëmarrjen e tij në veprimet procedurale dhe në seanca gjyqësore, si dhe të kryejë efektivisht dhe me profesionalizëm veprimet, kërkesat, ankesat, etj., në interes të së mbrojturit prej tij.

Mbrojtësi ka edhe detyrimin kushtetues që të marrë të gjitha masat që varen nga vullneti dhe kontrolli i tij për të mos munguar në kryerjen e veprimeve dhe në seanca gjyqësore për mbrojtjen e interesave të klientit të tij. Mungesa e tyre është e justifikuar vetëm nëse ka pengesa apo gjendet në pamundësi për të realizuar mbrojtjen e klientit të tij, për shkaqe të pavarura prej tij, të tilla që e bëjnë objektivisht të pamundur të përmbushë detyrën e mbrojtësit, sikurse janë rastet e gjendjeve të jashtëzakonshme dhe fatkeqësive natyrore, ngjarje aksidentale mbi personin e tij apo familjarë të tij, raste fatkeqësie në rrethin më të afërt familjar, gjendja shëndetësore personale e tillë që pamundëson kryerjen e detyrës apo gjendja shëndetësore e rëndë e familjarëve të tij nëse evidentohet domosdoshmëria e pranisë së tij tek i sëmuri.

Nuk përbën justifikim të pranueshëm ligjërisht pretendimi i mospjesëmarrjes në kryerjen e veprimit procedural apo në seancë gjyqësore, kur avokati njofton se ndodhet në kryerjen e një veprimi procedural për një klient tjetër në një çështje tjetër, ose në një gjykim tjetër, ndodhet jashtë qendrës së autoritetit procedues apo jashtë shtetit për motive profesionale apo çlodhëse e zbavitëse, etj.

Nëse, nga njëra anë, është e drejta e të gjykuarit të ketë mbrojtës, nëse është detyrim i gjykatës të sigurohet që i gjykuari ka mbrojtës të caktuar prej tij e nëse nuk ka a mungon t‟ia sigurojë një tjetër kryesisht dhe se mbrojtësit e ushtrojnë profesionalisht dhe efektivisht detyrën e tyre, nga ana tjetër, është detyrimi ligjor i mbrojtësve të marrin masa për të siguruar pjesëmarrjen në hetim apo gjykim dhe, nëse e kanë të pamundur, jo vetëm të njoftojnë gjykatën por edhe të mbrojturin prej tij për pengesën e pamundësinë për të ushtruar mbrojtjen.

Në këtë kontekst, nuk ka logjikë juridike për të justifikuar mungesën e mbrojtësit me arsyetimin se gjendet në një proces tjetër. Përfshirja e avokatit në mbrojtjen e klientëve në procedime të ndryshme dhe ngarkesa e tij me punë janë zgjedhja e tij, sikurse është edhe vijimi i realizimit të mbrojtjes apo heqja dorë nga mbrojtja. Pranimi i ushtrimit të detyrës dhe heqja dorë prej saj nga mbrojtësi janë akte të vullnetit të tij dhe plotësisht të kontrollueshme prej tij. Si të tilla është detyrimi i avokatit të marrë masa organizative për të bashkëpunuar me kolegë të tjerë, apo për të mbajtur aq ngarkesë pune sa mund të garantojë klientët dhe autoritetet gjyqësore se është në gjendje të përmbushë detyrën. Nuk

janë gjykatat ato që duhet të zgjidhin problemet e ngarkesës me punë të avokatëve, sikurse nuk është çështje e avokatëve të zgjidhin problematikën e ngarkesës së punës së gjykatës.

Po kështu, secili procedim, çdo gjykim ka të njëjtën standart dhe të njëjtën rëndësi për dhënien e drejtësisë dhe procesin e rregullt ligjor. Secila gjykatë ka detyrimin t‟i përmbahet këtyre standarteve. Nuk është avokati ai që “zgjedh” se cila gjykatë duhet të vijojë me praninë e tij dhe cila të shtyjë gjykimin, as edhe përcakton ai se cili prej gjykimeve është më i rëndësishëm se tjetri. Nëse avokati është i ngarkuar me shumë çështje, nëse gjendet para angazhimit të njëkohshëm në dy gjykime të ndryshme, detyra e tij është të njoftojë mospjesëmarrjen dhe shkakun përkatës. Gjykata nuk ka detyrim për të shtyrë seancën por ka detyrimin tjetër që, nëse e kërkon ligji, t‟i sigurojë të gjykuarit një mbrojtës kryesisht.

Nisur nga sa arsyetohet më sipër, pretendimi i mbrojtjes se ka njoftuar gjykatën për pjesëmarrje në një gjykim tjetër nuk është i mbështetur në ligj. Aq më tepër në çështjen objekt gjykimi, kur i pandehuri I.K mbrohej nga dy avokatë, madje si pjesë e një studiojë ligjore. Gjykatat kanë përmbushur detyrimin e tyre ligjor, duke i caktuar të pandehurit një mbrojtës tjetër kryesisht, duke i dhënë atij edhe kohën e nevojshme për t‟u përgatitur dhe duke zhvilluar gjykimin në atë seancë gjyqësore me praninë dhe pjesëmarrjen (mbrojtjen) efektive të këtij avokati”44.

44 Vendimi Unifikues me nr.7 datë 14.01.2011 I Kolegjeve të Bashkuaratë Gjykatës së Lartë.

45 Neni 49/5 i K.Pr.Penale; “Kur kërkohet prania e mbrojtësit dhe mbrojtësi i zgjedhur ose i caktuar nuk është siguruar, nuk është paraqitur ose e ka lënë mbrojtjen, gjykata ose prokurori cakton si zëvendësues një mbrojtës tjetër, i cili ushtron të drejtat dhe merr përsipër detyrimet e mbrojtësit”.

Në rast se gjykata arrin në përfundimin se mbrojtësi i të pandehurit nuk ka pasur ndonjë pengesë që e justifikon mungesën e tij sipas nenit 350/3 të K.Pr.Penale, merr vendim për zëvendësimin tij, konform neni 49/5 të K.Pr.Penale, dhe njofton mbrojtësin e caktuar kryesisht për të marrë pjesë në gjykimin e cështjes45.

Gjykata merr vendimin e zëvendësimin e mbrojtësit të zgjedhur edhe pasi pyet të pandehurin nëse vazhdon që të dëshirojë që të mbrohet me një mbrojtës apo ai dëshiron që të mbrohet vetë. Nëse i pandehuri deklaron se nuk dëshiron që të mbrohet me një mbrojtës atëherë gjykimi vazhdon pa mbrojtës tjetër. Por nëse ndodhemi përpara rasteve të mbrojtjes së detyrueshmë të parashikuara nga neni 49/2 të K.Pr.Penale, gjykata pavarësisht mendimit të të pandehurit merr vendimin e ndërmjetëm për zëvendësimin e mbrojtësit dhe vazhdon gjykimin me mbrojtësin e caktuar.

Deklarimi i mungësës.

Kur i pandehuri i lirë apo i paraburgosur nuk paraqitet në seancë ndonëse është njoftuar dhe nuk ka pasur shkaqe të ligjshme për tu paraqitur, gjykata pasi dëgjon palët, deklaron mungesën e tij. Në këtë rast i pandehuri përfaqësohet nga mbrojtësi i tij46.

46 Neni 351/1 i K.Pr.Penale.

47 Neni 140/1,4 të K.Pr.Penale.

Rasti më i zakondshëm i zbatimit të kësaj dispozite është rasti kur provohet plotësisht se i pandehuri ka marrë dijeni, duke marrë njoftimin përkatës për tu paraqitur në ditën dhe orën e caktuar për zhvillimin e seancës gjyqësore, por nuk është paraqitur. Gjykata me vendim të saj të ndërmjetëm vendos që të deklarojë mungesën e të pandehurit dhe gjykimi vazhdon në mungesë të tij duke u përfaësuar i pandehuri nga mbrojtësi. Nëse i pandehuri nuk ka zgjedhur mbrojtës atëherë gjykimi vazhdon duke i caktuar gjykata të pandehurit një mbrojtës kryesisht.

Megjithatë, jo në të gjitha rastet situata mundet të jetë kaq e thjeshtë. Marrin në konsideratë rastin kur i pandehuri është hetuar në mungesë, rezulton i larguar, nuk dihet adresa apo vëndndodhja e tij, apo rastin kur ndaj të pandehurit mundet të jetë marrë një masë sigurimit arrest në burg por që kjo masë sigurimi nuk është ekzekutuar pasi i pandehuri i fshihet drejtësisë.

Në të gjitha këto raste të mundshme gjykata duhet të respektojë me përpikmëri rregullat procedurale për kryerjen e njoftimit të të pandehurit të parashikuara nga nenet 140-143 të K.Pr.Penale. Në rast se njoftimi i të pandehurit nuk mundet të bëhet duke i dorëzuar atij kopjen e aktit, atëherë njoftimi bëhet në banesën tij ose në vëndin e punës, duke ia dorëzuar aktin një personi që bashkëjeton me të pandehurin ose një fqinji të tij, ose një personi që punon me të pandehurin. Nëse personat e mësipërm mungojnë, janë të papërshtatshëm apo refuzojnë që të marrin aktin atëherë procedohet me kërkimin e të pandehurit në vënde të tjera47. Në rast se përsëri nuk është bërë e mundur njoftimi të pandehurit kryhet procedura e njoftimit me shpallje, ku akti njoftimit depozitohet në qëndrën administrative të lagjes apo të fshatit ku i pandehuri banon ose punon dhe një kopje e aktit afishohet edhe në këndin e njoftimeve të gjykatës. Po kështu,

lajmërimi afishohet edhe në portën e shtëpisë së të pandehurit apo të vëndit ku ai punon.

Në rast se edhe pas këtyre veprimeve nuk është bërë e mundur njoftimi i të pandehurit atëherë gjykata urdhëron kërkimin e të pandehurit, nëse kërkimi nuk jep rezultat pozitiv, atëherë gjykata nxjerr vendimin e mosgjetjes, me të cilin të pandehurit i caktohet një mbrojtës dhe urdhëron që njoftimi të kryhet duke i dorëzuar kopje të aktit mbrojtësit48.

48 Neni 141/1 i K.Pr.Penale.

Kërkimi i të pandehurit që përmëndet në neni 141/1 të K.Pr.Penale ka për qëllim gjetjen dhe njoftimin e tij për tu paraqitur në seancën gjyqësore në ditën dhe orën e caktuar, pra është për qëllime njoftimi dhe nuk presupozon marrjen e ndonjë mase sigurimi. Edhe kur i pandehuri pasi kërkohet ai gjendet nga policia gjyqësore, ai vetëm sa njihet me aktin e njoftimit dhe nuk është i detyruar që të paraqitet domosdoshmërisht në gjykim. Por, konfirmimi se i pandehuri ka marrë dijeni për gjykimin, lejon më pas gjykatën të procedojë me deklarimin e mungesës dhe të vazhdojë gjykimin.

Pra, në rastet kur i pandehuri nuk provohet se ka marrë dijeni gjykata kryen të gjitha veprimet e mësipërme sipas radhës përkatëse dhe kur pasi janë kryer të gjitha veprimet e mësipërme, janë kryer të gjitha kërkimet e mundshmë për gjetjen dhe njoftimin e të pandehurit, gjykata vendos të nxjerrë vendimin e mosgjetjes së të pandehurit. Vendimi i mosgjetjes është një vendim i ndërmjetëm i gjykatës që dokumenton përpjekjet e kryera për njoftimin e të pandehurit dhe cakton mbrojtësin kryesisht i cili merr njoftimin për të pandehurin, por vendimi i mosgjetjes nuk është i njëjtë me vendimin e deklarimit të mungesës së të pandehurit. Vendimi për deklarimin e mungesës së të pandehurit në këtë rast merret pasi mbrojtësi i caktuar me vendimin e mosgjetjes paraqitet në gjykim dhe njihet me aktin e njoftimit. Në këtë moment procedural konsiderohet se procedura e njoftimit të të pandehurit ështe ezauruar dhe më pas gjykata merr vendimin për deklarimin e mungesës së të pandehurit.

E njëjta procedurë që kryhet në fazën e gjykimit të cështjes lidhur me njoftimin e të pandehurit, kryhet edhe në fazën e hetimeve paraprake. Vecse në fazën e hetimeve paraprake procedurat kryhen nga prokurori dhe jo nga gjykata. Në

këtë fazë është prokurori autoriteti që vendos urdhërimin e kërkimit dhe më pas nxjerr vendimin e mosgjetjes së të pandehurit duke i caktuar atij një mbrojtës.

Pavarësisht se i pandehuri është hetuar në mungesë dhe prokurori ka nxjerrë për të pandehurin vendimin e mosgjetjes, në fazën e gjykimit të cështjes procedurat duhet që të fillojnë të përsëriten nga e para. Hetimi në mungesë nuk presupozon edhe gjykimin në mungesë. Në nenin 141/2 të K.Pr.Penale është parashikuar që vendimi i mosgjetjes i pushon efektet kur përfundojnë hetimet paraprake ose me dhënien e vendimit nga gjykata.

Në praktikën gjyqësore të mëparshme kanë qënë të shumta rastet kur gjykatat në fazën e gjykimit nuk kryenin procedurën e njoftimit të të pandehurit sipas përshkrimit të mësipërm, por deklaronin drejtëpërdrejtë mungesën e të pandehurit duke u bazuar në faktin se gjatë hetimeve paraprake i pandehuri ishte hetuar në mungesë dhe për të ishte nxjerrë nga prokurori vendimi i mosgjetjes. Kjo ka bërë që gjykatat më të larta në shumë raste të vendosnin prishjen e vendimit të gjykatave të shkallës së parë dhe kthimin e cështjes për rigjykim, vetëm për shkak të pavlefshmërisë së kryerjes së njoftimeve nga këto gjykata49.

49 Shih vendimet nr.153 dt.28.02.2007, nr.108 dt.23.02.2005, nr.219 dt.16.04.2003 të Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

50 Neni 48/3 I K.Pr.Penale parashikon se ; “Zgjedhja e mbrojtësit për personin e ndaluar, të arrestuar ose të dënuar me burgim, derisa ky person nuk e ka bërë vetë zgjedhjen, mundet të bëhet nga një I afërm I tij, në format e parashikuara nga paragrafi 2”.

Një cështje tjetër e diskutuar në praktikën gjyqësore ka qënë edhe rasti kur për të pandehurit e larguar dhe që i fshihen drejtësisë, mbrojtësit e tyre i zgjedhin familjarët e tyre në bazë të nenit 48/3 të K.Pr.Penale. Në një rast të tillë gjykata duhet që me paraqitjen e prokurës së zgjedhjes së mbrojtësit nga familjarët e të pandehurit të vazhdojë gjykimin në mungesë apo pavarësisht zgjedhjes së mbrojtësit nga familjarët gjykata duhet që të kryejë procedurën për njoftimin dhe kërkimin e të pandehurit?

Në vendimin nr.30 datë 17.06.2010 Gjykata Kushtetuese ka marrë në shqyrtim kërkesën e Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë për shfuqizimin si në kundërshtim me Kushtetutën të nenit 48/3 të K.Pr.Penale50. Në këtë vendim Gjykata Kushtetuese ka arsyetuar procedurën që duhet të ndiqet nga gjykata në

rastet e gjykimit në mungesë të të pandehurit, kur dhe njëkohësisht të afërmit e të pandehurit kanë zgjedhur mbrojtës të tij. Konkretisht, është arsyetuar se;

“Gjykata çmon se e drejta e të pandehurit për të marrë pjesë në gjykim, si dhe për të zgjedhur përfaqësuesit ligjorë është një e drejtë kushtetuese vetjake, e cila nuk mund të transferohet te familjarët. Po ashtu, parashikimi në nenin 48/3 për mundësinë e familjarëve për të pajisur me prokurë mbrojtësin e të pandehurit nuk nënkupton transferimin e të drejtës për të zgjedhur mbrojtësin nga i pandehuri te familjarët, por nënkupton edhe ushtrimin e vullnetit të këtij të pandehurit, nëpërmjet familjarëve. Me fjalë të tjera, i pandehuri e ushtron këtë të drejtë vetjake nëpërmjet familjarëve të tij, të cilët kanë mundësinë objektive për të kontaktuar me avokatë, në mënyrë që këta të fundit të shqyrtojnë mundësinë për të marrë cilësinë e mbrojtësit ligjor të të pandehurit. Në këto kushte, në qoftë se ka mospërputhje ndërmjet vullnetit të të pandehurit dhe vullnetit të familjarëve të tij, që kanë keqinterpretuar vullnetin e të pandehurit ose kanë pasur një vullnet të ndryshëm për mbrojtësin ligjor, duhet të mbizotërojë vullneti i të pandehurit, i cili në çdo rast mund të refuzojë ose shkarkojë mbrojtësin e zgjedhur nga familjarët.

Në rastin e gjykimit në mungesë, GJEDNJ-ja përcakton qartë se është detyrë e autoriteteve publike që të informojnë të pandehurin nëse ka ose jo një procedim penal në ngarkim të tij, pasi vetëm në këtë mënyrë mund të arrihet siguria se i pandehuri ka hequr dorë me vullnetin e tij të lirë nga pjesëmarrja në gjykim. Në këtë mënyrë duhet që autoritetet shtetërore të marrin të gjitha masat e nevojshme për të informuar të pandehurin dhe vetëm nëse janë të sigurt se ai ka marrë njoftim në formën që parashikon ligji, atëherë mund të vazhdohet me procedimin në mungesë. Pra, lejohet zgjedhja e avokatit nga ana e familjarëve vetëm nëse këta të fundit shprehin vullnetin e të pandehurit për të hequr dorë nga pjesëmarrja në proces dhe jo të investohen me këtë zgjedhje nëse nuk kanë kontakte me të pandehurin, çka, sipas GJEDNJ-së është detyrë e organeve kompetente shtetërore. E njëjta situatë është edhe për sa i përket ankimit. Familjarët e të pandehurit mund të paraqesin ankim vetëm në rast se janë duke përmbushur vullnetin e të pandehurit dhe vetëm nëse i pandehuri ka dijeni se ndaj tij ka filluar e po zhvillohet një proces penal. Në këtë mënyrë është rigoroz zbatimi i procedurave të njoftimit.

Duke këmbëngulur për domosdoshmërinë e njoftimit konform kërkesave ligjore dhe standardeve për këtë problem në çështjen Sejdovic kundër Italisë, GJEDNJ-ja u shpreh se nuk përbën provë për të vërtetuar se i pandehuri po i shmanget gjykimit nga vetë fakti se i pandehuri është larguar nga vendbanimi dhe nuk gjendet menjëherë pasi ka ndodhur

vepra. Në këto kushte Gjykata duhet të pranojë mbrojtësin e zgjedhur nga familjarët e të pandehurit vetëm nëse provon se ato po veprojnë në bazë të porosisë që kanë marrë nga i pandehuri. Po i njëjti arsyetim duhet të ndiqet edhe në rastin kur është një avokat i zgjedhur nga familjarët e të pandehurit që kërkon rivendosjen në afat, për të ankimuar vendimin e një shkalle më të ulët. Në këtë rast gjykata duhet të hetojë nëse vërtet i pandehuri nuk ka pasur dijeni për gjykimin e zhvilluar kundër tij dhe nëse mbrojtësi ligjor i zgjedhur nga familjarët e të pandehurit është zgjedhur me dijeninë e këtij të fundit”51.

51 Vendimi nr.30 datë 17.06.2010 i Gjykatës Kushtetuese.

Gjithashtu, Gjykata Kushtetuese në vendimin nr.45 datë 10.10.2011 në një tjetër gjykim ka rikonfirmuar arsyetimin e mësipërm, duke arsyetuar se;

“Në rastin objekt shqyrtimi kërkuesi pretendon se nuk ka pasur dijeni se ndaj tij ishte filluar një çështje penale pasi njoftimet e kryera nga gjykata janë bërë në adresa të gabuara dhe se adresa e tij ka qenë dhe është një banese e ndryshme nga ajo në të cilën gjykatat kanë bërë njoftimet.

Njoftimi i të pandehurit, në legjislacionin shqiptar, rregullohet nga nenet 132 e vijues të Kodit të Procedurës Penale. Sipas këtyre dispozitave, kur kopja e aktit nuk mund t‟i dorëzohet personalisht të pandehurit, njoftimi bëhet në banesën e tij ose në vendin e punës, duke ja dorëzuar aktin një personi që bashkëjeton me të pandehurin, një fqinji, ose një personi që punon me të (neni 140 i Kodit të Procedurës Penale).

Nga materialet bashkëngjitur dosjes gjyqësore vërehet se njoftimet janë bërë nga gjykatat e juridiksionit të zakonshëm si në adresën (Lagjja nr.4, Rr. Skënderbeu, Durrës) e deklaruar nga bashkëshortja e kërkuesit në prokurën e posaçme me nr.566 Rep., nr.213 Kol., datë 15.12.2005, ashtu edhe në adresa të tjera të identifikuara nga verifikimet e bëra nga organet shtetërore të ngarkuara për kërkimin e kërkuesit. Gjithashtu rezulton se fletë-thirrjet e gjykatave, drejtuar kërkuesit, janë marrë ose nga avokati i tij (fletë-thirrja e datës 02.06.2006) ose nga vëllai i tij B.S (fletë-thirrja e datës 19.07.2006). Duke vlerësuar personat marrës të fletë-thirrjeve, si persona madhorë dhe me aftësi të dukshme intelektuale si dhe formën e përmbajtjen e fletë-thirrjeve, nuk rezulton se ka pasur ndonjë të metë që mund të bënte të pavlefshëm njoftimin në kuptim të neneve 140 dhe 143 të Kodit të Procedurës Penale.

Vlen gjithashtu të theksohet se nga korrespondenca ndërmjet gjykatave të të dyja niveleve dhe organeve të Policisë së Shtetit, rezulton se nga këta të fundit kërkuesi është kërkuar jo

vetëm pranë adresave të lartpërmendura, por edhe në vende të tjera, në bazë të informacioneve dhe verifikimeve të kryera nga punonjësit e Policisë së Qarkut, gjithmonë pa sukses. Këto organe kanë njoftuar zyrtarisht Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Durrës dhe atë të Apelit Durrës, se nga kërkimet e kryera kanë informacion se kërkuesi është larguar familjarisht nga Republika e Shqipërisë (shih shkresën nr. 3194/1 prot., datë 13.07.2006 të Komisariatit të Policisë Durrës).

Sa më lart, Gjykata çmon se organet shtetërore kanë marrë të gjitha masat dhe kanë kryer të gjitha veprimet e mundshme, duke përmbushur të gjitha detyrimet ligjore të parashikuara nga legjislacioni procedural penal si dhe nga KEDNJ-ja në lidhje me njoftimin personalisht të kërkuesit.

Gjykata vëren gjithashtu se nga dokumentet bashkëngjitur dosjes gjyqësore, rezulton se bashkëshortja e kërkuesit (F.S) me anë të prokurës së posaçme me nr.566 Rep., nr.213 Kol., datë 15.12.2005, ka autorizuar avokatin GJ.B. të përfaqësojë gjatë hetimit dhe gjykimit bashkëshortin e saj I.S, i akuzuar nga Prokuroria e Rrethit Gjyqësor Durrës për veprën penale të parashikuar nga neni 143/2 i Kodit Penal.

Nga pyetjet drejtuar mbrojtësit të kërkuesit në seancë plenare, Gjykata krijoi bindjen se kërkuesi I.S ka pasur dhe vazhdon të ketë marrëdhënie të mira me bashkëshorten dhe se kjo e fundit ka vepruar gjatë redaktimit të prokurës sipas porosisë të kërkuesit (shih proces-verbalin e seancës plenare datë 30.06.2011 të Gjykatës Kushtetuese).

Nga analiza e fakteve të mësipërme, Gjykata arrin në konkluzionin se kërkuesi ka pasur dijeni për procesin penal në ngarkim të tij dhe së bashku me bashkëshorten e tij, pas redaktimit të prokurës nga kjo e fundit, janë larguar me vullnet të lirë nga Republika e Shqipërisë, duke zgjedhur gjithashtu me vullnet të lirë të mos marrë pjesë në procesin penal në ngarkim të tij, me qëllim për t‟ju fshehur drejtësisë.

Duke pasur parasysh se neni 33 i Kushtetutës sanksionon se nuk mund të përfitojë nga e drejta kushtetuese për t‟u dëgjuar nga gjykata personi që i fshihet drejtësisë, Gjykata vlerëson se pretendimi i kërkuesit për cenimin e të drejtës për një proces të rregullt ligjor, për shkak të gjykimit në mungesë, është i pabazuar”52.

52 Vendimi nr.45 datë 10.10.2011 i Gjykatës Kushtetuese.

Në vijim të këtyre arsyetimeve dhe qëndrimit të mbajtur nga Gjykata Kushtetuese lidhur me procedurën e gjykimit në mungesë, respektimi i të cilës lidhet drejtëpëdrejtë me parimin e zhvillimit të një procesi të rregullt ligjor,

arrijmë në përfundimin se pavarësisht zgjedhjes së mbrojtësit nga të afërmit e të pandehurit në mungesë, gjykata duhet që të kryejë të gjitha veprimet procedurale për njoftimin e të pandehurit, dhe vetëm pasi të ketë ezauruar këto veprime procedurale të mund të deklarojë mungesën e të pandehurit në gjykim sipas nenit 351/1 të K.Pr.Penale, duke vazhduar më pas gjykimin me mbrojtësin e zgjedhur nga familjarët.

Vendimi i ndërmjetëm i gjykatës që deklaron mungesën e të pandehurit është i revokueshëm nëse i pandehuri paraqitet më pas në gjykim. Veprimet procedurale që janë kryer në gjykim para se i pandehuri të paraqitej në gjykim mbeten të vlefshme. Megjithatë nëse i pandehuri provon se njoftimi është kryer me vonesë jo për fajin e tij, atëherë gjykata marrjen ose përsëritjen e veprimeve që cmohet se kanë rëndësi për marrjen e vendimit përfundimtar.

Mungesa dhe largimi i vullnetshëm i të pandehurit.

Në nenin 252 të K.Pr.Penale është parashikuar mungesa e vullnetshme e të pandehurit si dhe largimi i vullnetshëm i të pandehurit. Pjesëmarrja e të pandehurit nuk është një detyrim për të pandehurin por është një e drejtë e tij. Në bazë të kësaj dispozite kur i pandehuri kërkon apo jep pëlqimin që gjykimi të vazhdojë në mungesë të tij, ose duke qënë edhe i paraburgosur por refuzon që të marrë pjesë, atëherë gjykimi vazhdon në mungesë të të pandehurit dhe në këtë rast i pandehuri përfaqësohet nga mbrojtësi i tij. E njëjta situatë është edhe rasti kur i pandehuri duke qënë i pranishëm në seancë gjyqësore me vullnetin e tij të lire largohet nga salla. Në këtë rast i pandehuri konsiderohet i pranishëm dhe përfaqësohet në gjykim nga mbrojtësi i tij. Rast tjetër i gjykimit në mungesë është edhe rasti kur provohet se i pandehuri fshihet, por kjo është një rrethanë që duhet të provohet në gjykim, pra duhet të provohet se i pandehuri ka dijeni për gjykimin dhe që ai i fshihet drejtësisë.

Kërkesa e të pandehurit për të vazhduar gjykimi në mungesë mundet të bëhet verbalisht përpara gjykatës ose mundet të bëhet edhe me kërkesë me shkrim drejtuar gjykatës, por duke vërtetuar nënshkrimin e tij para noterit. Ndërsa kur i pandehuri gjykohet me masë sigurimi arrest në burg kërkesa mundet të vërtetohet edhe nga titullari i institucionit ku i pandehuri ndodhet i paraburgosur.

Gjykimi në mungesë, parashikuar në nenin 352 të K.Pr.Penale ndryshon nga deklarimi i mungesës së parashikuar nga neni 351/1 i K.Pr.Penale. Ndryshimi nuk qëndron në procedurën e mëpasëshme të gjykimit, e cila është e njëjtë, por qëndron në veprimet procedurale që duhet të bëjë gjykata para se të vendosë me vendim të ndërmjetëm që të vazhdojë gjykimin në mungese. Gjykimi në mungesë sipas nenit 352 të K.Pr.Penale zhvillohet duke qënë i njohur për gjykatën fakti se i pandehuri ka dijeni për gjykimin, por me vullnetin e tij të lirë ai nuk merr pjesë, ndërsa vendimi i ndërmjetëm sipas nenit 351/1 të K.Pr.Penale merret nga gjykata pasi ajo kryer një sërë veprimesh procedurale me qëllim kryerjen e të gjitha përpjekjeve për njoftimin e të pandehurit, i cili mundet që edhe mos ketë dijeni se ndaj tij është duke u zhvilluar një gjykim.

Gjatë gjykimit në rast se i pandehuri nuk është paraqitur ose është deklaruar në mungesë, gjykata mundet të urdhërojë edhe shoqërimin e detyrueshëm të të pandehurit apo të personit ndaj të cilit është bërë kërkesa për gjykim. Por ky veprim procedural nuk mundet të bëhet për pyetjen e të pandehurit, por kur paraqitja e të pandehurit është e dmosdoshme për marrjen e një prove. Veprime të tilla mundet të jetë këqyrja e të pandehurit, marrja e kampionëve të gjakut, fijeve të flokut, zhvillimi i njohjes së personit, apo veprime të tjera të kësaj natyre që domosdoshmërisht kërkojnë praninë e të pandehurit.

Veprimet paraprake të gjykimit në shkallë të parë, pasi gjykata sigurohet për prezencën e palëve, praninë e mbrojtësit, si dhe respektimin procedurës për njoftimin e të pandehurit, vijojnë më pas me fazën e kërkesave paraprake.

Në këtë fazë mundet të bëhen kërkesat lidhur me juridiksionin, kompetencën, për bashkimin apo ndarjen e cështjes, mbi legjitimimin e paditësit nëse në procesin penal do të gjykohet edhe padia civile53. Nëse këto kërkesa nuk bëhen në këtë fazë të shqyrtimit gjyqësor atëherë ato nuk mundet të ngrihen gjatë shqyrtimit gjyqësor. Përjashtim bën vetëm rasti kur mundësia për të ngritur këto lloj kërkesash lind gjatë shqyrtimit gjyqësor, pra kur prokurori apo i pandehuri dhe mbrojtësi vihen në dijeni për rrethana që lidhen me këto kërkesa gjatë shqyrtimit gjyqësor.

53 Neni 354/1 i K.Pr.Penale.

Në fazën e kërkesave paraprake ngrihen edhe kërkesat që kanë të bëjnë me pavlefshmërinë relative të akteve dhe të veprimeve procedurale. Në nenin 129/2

të K.Pr.Penale është parashikuar që pavlefshmëria lidhur me aktet e hetimeve paraprake dhe me ato të kryera për sigurimin e provës duhet të kundërshtohet para se të fillojë shqyrtimi gjyqësor. Ngritja që në këtë fazë e pretendimeve për pavlefshmërinë e akteve të hetimeve paraprake detyron gjykatën që të marrë një vendim lidhur me aktet që kundërshtohen. Pranimi i kërkesave për pafshmërinë e akteve që në këtë moment procedural bën që gjykata të përjashtojë nga lista e provave që do të shqyrtohet ato që janë deklaruar si të pavlefshme, të cilat nuk administrohen në gjykim dhe nuk bëhen pjesë e proces verbalit të seancës gjyqësore. Mos shqyrtimi i këtyre provave krijon mundësinë që gjykata të marë vendimin përfundimtar vetëm në provat e administruara gjatë shqyrtimit gjyqësor, të vlerësuara si të vlefshme, dhe në këtë mënyrë gjykata nuk ndikohet në cmuarjen e provave dhe në vendimin përfundimtar nga rezultatet e provave që janë të pavlefshme.

Në praktikën gjyqësore ka dhe raste kur gjykata në mënyrë të gabuar në fazën e kërkesave paraprake, kur bëhen kërkesat për pavlefshmëri të akteve të hetimeve paraprake, nuk merr një vendim të ndërmjetëm lidhur me këto kërkesa, ku të vendosë nëse provat janë të vlefshme dhe që duhet ti nënshtrohen debatit gjyqësor apo janë të pavlefshme dhe nuk duhet të administrohen nga gjykata dhe nuk duhet të bëhen pjesë e fashikullit të gjykimit. Në këto raste gjykata shprehet se “rezervon të drejtën që të shprehet lidhur me kërkesën në një fazë të mëvonshme apo në vendimin përfundimtar”, ndërkohë që neni 354/3 i K.Pr.Penale parashikon në mënyrë taksative se “për kërkesat paraprake gjykata disponon me vendim”. Madje ky vendim megjithëse është një vendim i ndërmjetëm duhet që detyrimisht të jetë i arsyetuar në proces verbalin e seancës gjyqësore. Mosmarrja e vendimit nga gjykata lidhur me cmuarjen e pavlefshmërisë që në këtë fazë të gjykimit shton rrëzikun që gjykata të ndikohet në marrjen e vendimit nga prova që mundet të jenë të pavlefshme, pavarësisht se ajo mundet ti deklarojë më pas të pavlefshme, por ndërkohë gjykata është njohur me rezultatet e tyre dhe i ka shqyrtuar ato.

Në fazën e kërkesave paraprake bëhet edhe kërkesa e të pandehurit apo e mbrojtësit të tij për të proceduar me gjykimin e shkurtuar, për zhvillimin e të cilit do të flasim në vijim të këtij punimi.

Pasi kalon dhe faza e kërkesave paraprake dhe gjykata merr vendim lidhur me bazueshmërinë e tyre, procesi vijon më tej me deklarimin e hapur të shqyrtimit gjyqësor si dhe përshkruan në mënyrëtë detajuar në proces verbalin e seancës gjyqësore gjeneralitetet e të pandehuri dhe akuzën në ngarkim të tij.

Më pas gjykata fton prokurorin e seancës që të parashtrojë para gjykatës parashtrimin e tij hyrës, faktet objekt akuze si dhe provat që kërkohen të shqyrtohen në gjykim. Në vijim e merr fjalën mbrojtësi ose i pandehuri të cilët në këtë moment procedural parashtrojnë qëndrimin e tyre lidhur me akuzën, tregojnë para gjykatës se cilat janë ato fakte dhe rrethana që synojnë të provojnë gjatë gjykimit dhe njëkohësisht mundet të kërkojnë edhe marrjen e provave.

Duke iu referuar parashikimeve të nenit 356/3 të K.Pr.Penale kërkesat për marrjen e provave si nga prokurori ashtu edhe nga mbrojtësi i të pandehurit duhet që të bëhen që në këtë fazë të shqyrtimit gjyqësor. Në të kundërt nëse kërkesat për prova bëhen pasi ka filluar marrja e provave ato nuk mundet që të shqyrtohen. Megjithatë, e njëjta dispozitë ka parashikuar që “lejohet marrja e provave që nuk janë kërkuar paraprakisht kur pala që i kërkon pretendon se nuk ka pasur mundësi t’i kërkonte”. Kjo i jep mundësinë prokurorit dhe mbrojtësit që të kërkojnë gjatë shqyrtimi gjyqësor edhe prova të tjera nëse ato janë të nevojshme për rrethanat dhe faktet objekt të gjykimit.

Gjykata pasi dëgjon prokurorin, të pandehurin dhe mbrojtësin e tij, dëgjon dhe kërkesat e tyre për prova, merr një vendim të ndërmjetëm për marrjen e provave54. Në këtë vendim gjykata përshkruan me hollësi se cilat prova të prokurorit lejon që të administrohen dhe të shqyrtohen në gjykim, si dhe cilat prova të mbrojtjës do të lejojë që të shqyrtohen në gjykim. Në këtë mënyrë gjykata verifikon në parim se provat e kërkuara të administrohen nga palët nuk janë të kundraligjshme dhe që shqyrtimi i tyre është i nevojshëm për cështjen në gjykim. Vendimi i ndërmjetëm i gjykatës për lejimin e marrjes së provave nuk është i pandryshueshëm. Gjatë shqyrtimit gjyqësor gjykata mundet të revokojë marrjen e provave që janë haptazi të panevojshme, si dhe njëkohësisht mundet të pranojë marrjen e provave që kanë qënë refuzuar për tu shqyrtuar më parë. Më poshtë po parashtrojmë dy raste të praktikës gjyqësore në të cilat ëhstë

54 Neni 357 i K.Pr.Penale.

konstatuar kanë gabuar lidhur me marrjen apo revokimin pjerësisht të vendimit të ndërmjetëm për marrjen e provave;

Në vendimin nr.5 datë 12.01.2005 Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë arsyeton ndër të tjera se; “... gjykata pasi ka dëgjuar prokurorin për heqjen dorë nga pyetja e shtetasit si dëshmitar, në kundërshtim me nenin 357 të K.Pr.Penale nuk ka revokuar me vendim marrjen e kësaj prove dhe nuk është shprehur fare. Gjithashtu, nuk ka bërë asnë përpjekje tjetër për të saktësuar nëse mosparaqitja e këtj shtetasi si dëshmitar është e pamundur...”.

Në vendimin nr.575 datë 20.07.2005 Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë arsyeton ndër të tjera se; “...si në gjykimin në shkallën e parë dhe në gjykatën e apelit mbrojtësi ka kërkuar shtyrjen e seancës për paraqitjen e provave të reja nga ana e tij. Gjykata nuk është shprehur me vendim ndaj këtyre kërkesave, duke vepruar në kundërshtim me nenet 112/1 dhe 357 të K.Pr.Penale... ”.

Me marrjen e vendimit për lejimin e marrjes së provave gjykata në vijim të shqyrtimit gjyqësor i bën të ditur të pandehurit të drejtën se në cdo fazë ai ka të drejtë që të bëjë deklarime që ai i cmon si të përshtatshme në cdo fazë të shqyrtimit gjyqësor55. Pasi njihet me këtë të drejtë i pandehuri mundet të bëjë deklarime që në atë moment procedural ose në seancat e tjera gjyqësore, të cilat pasqyrohen në proces verbalin e seancës gjyqësore. Gjatë kohës që i pandehuri dëshiron që të përfitojë nga e drejta e tij për të deklaruar para gjykatës ka detyrimin që t’ju përmbahet rrethanave të cështjes dhe objektit të akuzës, dhe nëse kjo nuk ndodh atëherë kryetari e paralajmëron të pandehurin dhe nëse i pandehuri vazhdon veprimet e tij kryetari i heq të drejtën e fjalës.

55 Neni 358 i K.Pr.Penale.

Në vendimin nr.295 datë 12.05.2006 Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë ka arsyetuar se; “...i gjykuari nëpërmjet rekursit pretendon shkeljen e të drejtës për një proces të rregullt gjyqësor dhe prishjen e vendimeve për pavlefshmëri të akteve procedurale edhe për faktin se në seancën gjyqësore të datës 18.03.2003 i janë rrëzuar kërkesat për marrjen e provave të reja, pa praninë e tij dhe të mbrojtësit të zgjedhur nga i pandehuri në seancë. Nga proces verbali i seancës gjyqësore datë 18.03.2003, për të cilin paraqiten kontestime në rekurs del se i gjykuari S.K ka marrë pjesë në gjykim dhe në fillim të seancës, ka kërkuar që të mbrohet nga mbrojtësi A.K dhe kjo kërkesë i është pranuar nga gjykata. Më tej në vazhdim të seancës, kur atij në zbatim të nenit 358 të K.Pr.Penale i është ndërprerë fjala për përsëritje të deklarimeve të mëparshme, i gjykuari është larguar vetë nga seanca

me argumentin e paligjshëm se i është ndërprerë fjala nga kryesuesi i seancës, pa u konsultuar me anëtarët e tjerë të trupit gjykues. Në zbatim të kërkesave të neneve 358 dhe 352 të K.Pr.Penale kryesuesi i seancës ka të drejtën e paralajmërimit dhe të ndërprerjes së fjalës së të pandehurit dhe kur ai largohet nga seanca në mënyrë të paligjshme, gjykata vazhdon gjykimin pasi deklaron mngesën e tij dhe sic ka vepruar me të drejtë i ka caktuar të gjykuarit A.K kryesisht mbrojtësin A.L, që është njëkohësisht mbrojtës i të gjykuarit tjetër A.B dhe me të cilin nuk kishte konflikte interesash. Edhe në seancat e mëvonshme ky i gjykuar përsëri nuk ka marrë pjesë në gjykim dhe gjykata ka vazhduar gjykimin, por pasi ka plotësuar detyrimet e veta ligjore, duke i caktuar atij një mbrojtës kryesisht mbrojtësin M.Z ... ”.

Pavarësisht se të pandehurit gjatë gjykimit në bazë të nenit 358 të K.Pr.Penale i njihet e drejta që në cdo fazë të shqyrtimit gjyqësor ka të drejtën për të bërë deklarime që i cmon të përshtatshme, këto janë deklarime që mund të sqarojnë pozicionin e të pandehurit lidhur me një rrethanë të caktuar, mundet të debatojë mbi një provë të caktuar duke vënë në dyshim vlefshmërinë dhe vlerën e saj provuese, mundet të ndikojnë në bindjen e gjykatës, por këto deklarime të bëra në këtë formë procedurale nuk janë parashikuar nga Kodi i Procedurës Penale si një nga llojet e provave. Në teorinë e së drejtës së procedurës penale këto quhen “deklarime spontane” të të pandehurit.

Në nenin 166 të K.Pr.Penal është parashikuar si një nga llojet e provave pyetja e të pandehurit, dhe sigurisht që është një nga llojet e provave që kërkohet në të shumtën e rasteve nga pala e mbrojtjes. Prokurori zakonisht mundet të kërkojë gjatë gjykimit marrjen si provë pyetjen e të pandehurit në rastet kur i pandehuri ka qënë në pozita pohuese dhe ka pranuar kryerjen e veprës penale për të cilën është akuzuar.

Në bazë të nenit 166 të K.Pr.Penale i pandehuri pyetet nëse bën kërkesë ose i kërkohet që të pyetet dhe ai jep pëlqimin. Pra, Kodi ka parashikuar një formë tjetër për shqyrtimin si provë të deklarimeve të të pandehurit në gjykim. Dhe që pyetja e të pandehurit të merret si provë në shqyrtimin gjyqësor, duhet kërkuar marrja e kësaj prove që në fazën e kërkesave për prova që shpjeguam më sipër, në mënyrë që gjykata ta përshkruajë marrjen e kësaj prove në vendimin e saj të ndërmjetëm që lejon marrjen e provave të kërkuara nga palët.

Dallimi në këtë rast nuk është thjesht formal. Duke pyetur të pandehurin në bazë të parashikimit të nenit 166 të K.Pr.Penale i krijohet mundësia për ti bërë pyetje të pandehurit përvec mbrojtësit edhe prokurorit, si dhe gjykatës. Prokurori nëpërmjet pyetjeve të ndryshme mundet që të vërë në dyshim besueshmërinë e shpjegimeve që jep i pandehuri, po kështu edhe gjykata ka mundësinë që të bëjë pyetje plotësuese për rrethana që ajo i vlerëson si të paqarta. Pra, në këtë mënyrë edhe deklarimi i të pandehurit para gjykatës i nënshtrohet debatit dhe shqyrtimit gjyqësor. Ndërsa, në deklarimet e tij të lira sipas nenit 358 të K.Pr.Penale të pandehurit nuk mundet ti bëhen pyetje nga palët. Në këtë mënyrë, i pandehuri me anë të deklarimeve të kryera gjatë shqyrtimit gjyqësor në respektim të nenit 358 të K.Pr.Penale, nuk i jep mundësinë prokurorit i cili ka një interes të kundërt me të pandehuri që të bëjë kundërpyetje, dhe ndërkohë i pandehuri nuk rrëzikon që të vendoset në vështirësi nga pyetjet e palës së kundërt.

2.3.2. Marrja e provave.

Faza e marrjes së provave është një fazë tepër e rëndësishme e shqyrtimit gjyqësor. Deri në këtë moment procedural gjykata është njohur vetëm me parashtrimin hyrës të bërë nga prokurori dhe argumentat e dhëna nga pala mbrojtëse, por me marrjen e provave si dhe nënshtrimin e tyre debatit gjyqësor gjykata krijon bindjen e saj lidhur me ekzistëncën e veprës penale, ekzistëncën e fajësisë së të pandehurit dhe shkallës së përgjegjësisë së tij penale.

Në procesin gjyqësor penal provat merren sipas një radhë të caktuar, fillimisht hetimi gjyqësor nis me marrjen e provave të kërkuara nga prokurori apo sipas rastit nga i dëmtuari akuzues dhe më pas vijon me marrjen e provave të kërkuara nga i pandehuri, mbrojtësi i tij apo dhe palët private.

Pyetja e dëshmitarëve.

Zakonisht në praktikën gjyqësore marrja e provave nis me pyetjen e dëshmitarëve, sigurisht nëse prokurori ka kërkuar marrjen si provë të dëshmive, pasi jo domosdoshmërisht pyetja e dëshmitarëve është pjesë e cdo shqyrtimit gjyqësor. Pyetja e dëshmitarëve në seancën gjyqësore kryhet sipas një procedure specifike të parashikuar nga nenet 360-362 të K.Pr.Penale. Respektimi në mënyrë strikte i kësaj procedure ka të bëjë jo vetëm me solemnitetin e gjykimit, por

ndikon gjithashtu në rritjen e ndjenjës së përgjegjësisë tëk dëshmitari në mënyrë që ai të dëshmojë vetëm të vërtetën.

Në momentin që dëshmitari paraqitet në sallë kryetari i seancës sigurohet për identitetin e dëshmitarit, i cili është i detyruar që të paraqitet me dokument identifikimi me vete. Verifikimi i identitetit të personit të paraqitur në seancën gjyqësore është i rëndësishëm jo vetëm lidhur me vërtetësinë e dëshmisë, por lidhet edhe me përgjegjësinë që ka dëshmitari në rast se ai bën dëshmi të rreme. Në vijim kryetari e paralajmëron dëshmitarin për detyrimin dhe përgjegjësinë ligjore që ka për të thënë të vërtetën. Kjo pasi refuzimi për të dëshmuar dhe dëshmia e rreme në Kodin Penal janë parashikuar si vepra penale56. Por ky paralajmërim nuk bëhet nëse personi është i mitur deri në katërmbëdhjete vjec, pasi për shkak të moshës në këtë rast dëshmitari nuk mban përgjegjësi penale. Pasi kryhen veprimet e mësipërme sekretari i gjykatës lexon deklaratën e betimit, më pas dëshmitari thotë vetëm “betohem” dhe tregon gjeneralitetet e tij, të cilat përshkruhen në proces verbalin e seancës. Në rast së kryetari i trupit gjykues apo gjyqtari i vetëm që gjykon cështjen nuk sigurohet për respektimin e këtyre rregullave atëherë veprimi procedural i kryer është ipavlefshëm.

56 Në nenin 306 të K.Penal është parashikuar që; “Dëshmia e rreme e bërë përpara gjykatës përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim gjer në dy vjet. Kur dëshmia e rreme bëhet me qëllim fitimi apo çdo interes tjetër të dhënë apo të premtuar, dënohet me gjobë ose me burgim gjer në tre vjet. Po kjo vepër kur kryhet në lidhje me veprat penale të parashikura ne nenet 234/a, 234/b, 284/a, 333 e 333/a të këtij kodi, dënohet me burgim nga dy deri në gjashtë vjet”.

Në nenin 307 të K.Penal është parashikuar që; “Refuzimi për t’iu përgjigjur pyetjeve rreth dijenisë për kryerjen e një vepre penale apo të autorit të saj, përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim gjer në një vit. Kur refuzimi për të dëshmuar bëhet me qëllim fitimi apo çdo interes tjetër të dhënë apo të premtuar, dënohet me burgim nga një deri në katër vjet. Dispozitat e këtij neni nuk janë të zbatueshme në rast se akti është kryer në çdo fazë të procedimit penal nga një person i dyshuar ose i pandehur për veprën penale ose nga dikush, që duhej të ishte përjashtuar nga kërkesa për informacion apo për të dëshmuar, për çdo arsye të ligjshme, ose që nuk ishte paralajmëruar për të drejtën për të mos dëshmuar apo për t’iu përgjigjur pyetjeve”.

Pyetja e dëshmitarit fillimisht bëhet nga prokurori ose nga mbrojtësi, në varësi të faktit se cila palë e ka kërkuar pyetjen e deshmitarit. Nëse pyetja e dëshmitarit është kërkuar nga prokurori atëherë dëshmitari pyetet fillimisht nga prokurori dhe më pas nga mbrojtësi, por nëse pyetja e dëshmitarit është kërkuar nga mbrojtja ateherë pyetet fillimisht nga mbrojtësi dhe më pas nga prokurori. Pala që ka kërkuar pyetjen mund të bëjë pyetje edhe pasi bëjnë pyetje palët e tjera. Gjyqtari në momentin e pyetjes së dëshmitarit ka detyrimin që të ndalojë pyetjet

që ndikojnë keq në paanësinë e dëshmitarit por edhe pyetjet sygjestonuese, të cilat në vetvete i sygjerojnë dëshmitarit edhe përgjigjet.

Në teorinë e së drejtës së procedurës penale përmëndet insituti procedural i “pyetjes së kryqëzuar”, i cili mund të përkufizohet si një tërësi rregullash në bazë të të cilave palët në gjykim mundet që t’ju drejtohen drejtëpërdrejtë me pyetje personave që marrin pjesë në procesin gjyqësor (dëshmitarë ose ekspertë)57. Pyetja e kryqëzuar konsiston në tre momente thelbësore, “pyetja direkte”, “kundërpyetjet” dhe “ripyetja”58. Të tre këto momente janë të parashikuar nga nenet 361/1 dhe 361/2 të K.Pr.Penale.

57 Manuele Breve, Diritto Processuale Penale, Giuffre, Milano, faqe 483.

58 Po aty.

Pyetja direkte, është pyetja që i bëhet dëshmitarit nga pala që ka kërkuar pyetjen e tij, sipas rastit prokurori apo mbrojtësi i të pandehurit. Ky moment ka për qëllim që dëshmitari të tregojë faktet dhe rrethanat për të cilat ai ka dijeni, ato duhet të jenë të dobishme dhe që i përshtaten variantit të ngjarjes së palës që ka kërkuar pyetjen e dëshmitarit. Pra, nëse dëshmitari është kërkuar nga prokurori prezumohet se prokurori ka dijeni për atë që di dëshmitari dhe e pyet atë lidhur me mënyrën e zhvillimit të ngjarjes në mënyrë që me këtë dëshmi prokurori të mund të provojë akuzën ndaj të pandehurit. Nëse dëshmitari është kërkuar të pyetet nga mbrojtësi, atëherë ky i fundit nëpërmjet pyetjeve direkte që i bën dëshmitarit do të përpiqet që të provoje rrethana të cilat shfajësojë të pandehurit, apo që vërtetojnë versionin e tij të mbrojtjes.

Kundërpyetjet, janë pyetjet që i bën dëshmitarit pala që ka një interes të kundërt me palën që ka kërkuar pyetjen e dëshmitarit. Kundërpyetjet janë fakultative dhe pala mundet të drejtojë ato lidhur me faktet që dëshmohen ose lidhur me besueshmërinë dëshmitarit. Kundërpyetjet lidhur me besueshmërinë e dëshmitarit tentojnë që dëshmitari të deklarojë fakte që e tregojnë atë si jot ë besueshëm, ndërsa kundërpyetjet lidhur me faktet tentojnë që të drejtojnë dëshmitarin në deklarimin e rrethanave që janë të ndryshme apo që vijnë në kundërshtim me ato që dëshmitari ka shpjeguar gjatë pyetjes direkte nga pala tjetër. Ose tentojnë që të marrin nga dëshmitari një shpjegim alternative lidhur me të njëtin fakt që ai ka shpjeguar gjatë pyetjeve direkte.

Ripyetja, janë pyetjet që kryhen nga pala që ka kërkuar pyetjen e dëshmitarit dhe që ka bërë më parë pyetjet direkte, janë pyetje që tentojnë që të rikuperojnë pasojat e dëmshme të mundshme lidhur me faktet apo besueshmërinë e dëshmitarit, që ka demostruar ky i fundit gjatë kundërpyetjeve nga pala tjetër59.

59 Manuele Breve, Diritto Processuale Penale, Giuffre, Milano, faqe 483.

Në rastet kur dëshmitari që do të pyetet në seancë është i mitur pyetja e tij nuk bëhet drejtëpërdrejtë nga prokurori dhe mbrojtësi por me qëllim që të mos dëmtohet gjëndja psikologjike e të miturit, pyetja mund të kryhet nga kryetari i seancës, i cili pyet dëshmitarin e mitur në varësi të kërkesave apo kundërshtimeve që bëjnë palët. Kryetari i seancës në pyetjen e dëshmitarit të mitur mundet që të ndihmohet nga një specialist i fushës apo nga një person që është familjar me të miturin. Megjithatë, pyetja e të miturit nga gjyqtari nuk është detyruese në të gjitha rastet, pasi nëse gjyqtari cmon se pyetja e të miturit drejtëpërdrejtë nga palët nuk dëmton gjëndjen e tij psikologjike atëherë mundet të lejojë që pyetja e tij të kryehet nga palët duke respektuar rregullat e përgjithshme.

Në praktikën gjyqësore ekzistojnë edhe raste kur dëshmitari nuk mundet që të paraqitet në seancë gjyqësore për arsye të justifikuara që kryesisht janë arsye shëndetësore. Në këto raste trupi gjykues apo gjyqtari i vetëm, me kërkesën e palëve apo edhe kryesisht mundet të vendosë që pyetja e dëshmitarit të bëhet në banesën e tij, në spital, apo në ndonjë institucion tjetër mjekësor, ku ndodhet dëshmitari. Sigurisht që pyetja e dëshmitarit edhe në këto bëhet sipas rregullave të përgjithshme të pyetjes, ndryshon vetëm vëndi i zhvillimit të seancës gjyqësore.

Një rregullim tjetër të vecantë K.Pr.Penale ka parashikuar edhe në rastet e pyetjes si dëshmitar të Presidentit të Republikës, i cili pyetet në selinë e tij, si dhe Kryetarit të Kuvendit, Kryeministrit, Kryetarit të Gjykatës Kushtetuese dhe Kryeatrit të Gjykatës së Lartë, ku edhe këta të fundit mundet të kërkojnë që të pyeten në selinë ku ushtrojnë funksionin e tyre.

Me ndryshimet ligjore të Kodit të Procedurës Penale në vitin 2004 është parashikuar edhe pyetja e dëshmitarëve në distancë nëpërmjet lidhje audiovizive, qofshin këta brënda vëndit apo dhe jashtë vëndit. Në këto raste trupi gjykues autorizon një person që të qëndrojë në vëndin se ku është

dëshmitari dhe të bëjë verifikimin e identitetit të dëshmitarit që do të pyetet në distancë dhe po i njëjti person kujdeset për zhvillimin e rregullt të pyetjes së dëshmitarit dhe njëkohësisht ai pasqyron të gjitha veprimet e tij në proces verbalin përkatës.

Po kështu, me ndryshimet ligjore të mësipërme u parashikua në K.Pr.Penale edhe pyetja e bashkëpunëtorëve të drejtësisë dhe e dëshmitarëve të mbrojtur60. Kjo kategori personash që për shkak të bashkëpunimit të tyre me drejtësinë kanë një status të vecantë procedural pyeten nën masa specifike dhe të vecanta në mënyrë që të sigurohet mbrojtja e tyre. Në pyetjen e këtyre personave gjykata mundet që të urdhërojë që pyetja të zhvillohet duke mos u dalluar fytyra e dëshmitarit, apo për të mos u dalluar edhe zëri i tij.

60 Neni 361/a i K.Pr.Penale.

Edhe në ligjin nr.9110 datë 24.7.2003 “Për Organizimin dhe Funksionimin e Gjykatave për Krime të Rënda” parashikohen rregulla të veçanta për pyetjen e dëshmitarëve, ballafaqimet dhe leximet e lejueshme. Konkretisht neni 8 i këtij ligji parashikon: “Gjykata për krime të rënda dhe gjykata e apelit për krime të rënda mund të lejojnë që pyetja e dëshmitarit, si dhe ballafaqimet dhe leximet e lejueshme të bëhen duke zbatuar, bashkërisht ose veçmas, rregullat vijuese:

a) në praninë e të pandehurit dhe mbrojtësit, por pa kontakt vizual;

b) pa i komunikuar të pandehurit dhe mbrojtësit identitetin e dëshmitarit;

në raste dhe mënyra të tjera të caktuara, sipas legjislacionit për mbrojtjen e dëshmitarëve dhe të bashkëpunëtorëve të drejtësisë”.

Pikërisht në fazën e pyetjes së dëshmitarëve ekziston edhe një nga ato momente procedurale që më sipër u quajtëm si elementë inkuizitor në sistemin tonë procedural penal. Për shkak të ekzistëncës së këtyre elementëve në procedurën e gjykimit roli i gjykatës në këtë fazë është përkufizuar si rol “kryesisht pasiv dhe jo “pasiv”. Në nenin 361/6 të K.Pr.Penale është parashikuar që gjykata mund ti bëjë pyetje dëshmitarit, kur është rasti gjykata mundet që të ndërhyjë në pyetjen e dëshmitarit për të siguruar radhën e pyetjeve, vërtetësinë e përgjigjeve, saktësinë e pyetjeve si dhe garanton respektin e dëshmitarit. Në këtë moment procedural gjykata nuk qëndron në rolin pasiv që e karakterizon në përgjithësi gjatë zhvillimit të procesit gjyqësor, por paraqitet me elementë aktivë dhe e

ushtron këtë rol gjatë veprimit gjyqësor të marrjës së dëshmisë. Gjykata ka njëkohësisht edhe të drejtë që ti drejtojë pyetje dëshmitarit, pavarësisht pyetjeve që i kanë bërë prokurori dhe mbrojtësi. Momenti kur gjykata i drejton pyetje dëshmitarit është momenti kur palët në procesin gjyqësor i kanë mbaruar së bëri pyetjet e tyre. Por në cdo rast pala që ka kërkuar pyetjen e dëshmitarit ka të drejtën që të bëjë pyetje edhe pasi mbarojnë palët e tjera.

Të njëjtat rregulla procedurale që zbatohen për për pyetjen e dëshmitarit zbatohe dhe për pyetjen e ekspertëve, për aq sa ato janë të zbatueshme. Edhe ekspertët thirren në seancë gjyqësore ku pyetën lidhur me përmbajtjen e aktit të ekspertimit që mundet të kenë kryer gjatë hetimeve paraprake, apo paraqiten në seancë për të marrë detyrat lidhur me kryerjen e një eskpertimi të ri të vendosur gjatë fazës së gjykimit të cështjes. Nëse ekspertët nuk janë në gjëndje që t’ju përgjigjen pyetjeve në të njëjtën seancë gjyqësore gjykata ndërpjet shqyrtimin gjyqësor dhe cakton një seancë tjetër me qëllimqë ekspertëve t’ju jepet kohë të përgatisin përfundimet e tyre shkencore apo të fushës. Gjatë pyetjes së ekspertit në seancë gjyqësore ata kanë të drejtë që në cdo kohë të konsultohen me aktin e tyre të ekspertimit, me dokumentat, shënimet apo edhe me botime të ndryshme shkencore.

Proces verbali i marrjes së provës.

Të gjitha veprimet gjyqësore për marrjen e provave si pyetja e dëshmitarit dhe përmbajtja e dëshmisë së tyre, shpjegimet e ekspertëve, paralajmërimi i tyre për të thënë të vërtetën dhe përgjegjësitë penale në rast të dëshmisë së rreme apo për ekspetim të rreme shënohen në proces verbalin e seancës gjyqësore. Në process verbal përshkruhen edhe provat e tjera shkresore të shqyrtuara dhe të lexuara nga gjykata.

Në përfundim të marrjes së provave proces verbalet e seancave gjyqësore, aktet që janë lexuar gjatë seancave gjyqësor, si dhe dokumentat e paraqitura nga palët gjatë gjykimit, i bashkëngjiten me vendim të ndërmjetëm të gjykatës fashikullit gjyqësor. Gjykata nuk mundet të bazojë vendimin e vet në një provë apo document i cili nuk i është bashkëngjitur apo nuk ndodhet në fashikullin gjyqësor. Po citojmë më poshtë një vendim gjyqësor ku Gjykata e Lartë ka konstatuar në një rast shkelje procedural të gjykatës të gjykatës së apelit për shkak se në vendimin e kësaj të fundit përmendet një akt shkresor, i cili nuk

është gjendur në fashkullin e gjykimit dhe si pasojë nuk i është nënshtruar shqyrtimit gjyqësor. Konkretisht, në vendimin nr.123 datë 02.03.2005 Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë ka arsyetuar se; “…. akti prej 72 fletë që përmëndet në vendimin e gjykatës së apelit dhe në process verbalet e këtij gjykimi nuk ndodhet në dosjen gjyqësore. Mospërfshirja e këtij akti në dosjen gjyqësore përbën shkelje të urdhërimit të nenit 371 të K.Pr.Penale, sipas të cilit dokumentat e paraqitura nga palet dhe të pranuara nga gjykata futen, bashke me process verbalin e seancës, në fshikullin e gjykatës. Mosfutja në fashikullin e gjykatës e akteve të administruara, të shqyrtuara dhe të verifikuara në seancë gjyqësore, bën që, për përmbajtjen që ato paraqesin, gjykata më e lartë të mos ketë mundësi të vlerësojë vërtetësinë dhe fuqinë provuese që ato paraqesin.

Lidhur me aktin në fjalë, ndonëse thuhet se është administruar nga gjyakta, nga aktet në dosje del se ai nuk i është nënshtruar shqyrtimit gjyqësor. Nga process verbalet e gjykimit, të zhvilluar në gjykatën e apelit, del se për përmbajtjen që ky akt ka pasur, në to nuk bëhët fjalë fare. Po ashtu, nga këto process verbale del se palëve në gjykim, vecanërisht të gjykuarit dhe mbrojtësit të tij, gjykata nuk ju ka kërkuar që për përmbajtjen e këtij akti, të paraqesin pretendimet e tyre. Duke pasur parasush këto fakte Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë cmon se gjykata e apelit, duke e trajtuar aktin shkresor, që përmban përgjigjen e autoriteteve gjyqësore italiane, si provë, ka vepruar në kundërshtim me ligjin për shkakun se atë nuk ja ka nënshtruar shqyrtimit gjyqësor dhe verifikimit në seancë gjyqësore”61.

61 Vendim nr.123 dt.02.03.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Kundërshtimi i dëshmisë si dhe leximet e lejueshme.

Në nenet 362 dhe 369 të K.Pr.Penale janë parashikuar si elementë të shqyrtimit gjyqësor kundërshtimi i dëshmisë dhe leximet e lejueshme, që janë në vetvete elementë inkuizitor në ligjin tonë procedural.

Për shkak të parimit të oralitetit dhe të parimit të kontradiktoritetit që karakterizojnë K.Pr.Penale, provat e mbledhura gjatë hetimeve paraprake marrin vlerën e tyre provuese në momentin që i nënshtrohen shqyrtimit gjyqësor, ato nuk kanë vlerë të paracaktuar dhe krijohen si të tilla vetëm ne seancë gjyqësore. Si rrjedhim i këtij parimi, megjithëse gjatë hetimeve paraprake mundet që të pyeten lidhur me rrethanat e veprës penale një numër i caktuar personash që kanë dijeni për rrethanat e hetimit, për të provuar ekzistëncën e një fakti

prokurori duhet që të kërkojë pyetjen e këtyre personave në seancë gjyqësore, pyetja e të cilëve bëhet sipas rregullave të përshkruar më sipër.

Për shkaqe dhe arsye nga më të ndryshmet mundet të ndodhë që dëshmitarët gjatë fazës së gjykimit kur pyeten para gjykatës ndryshojnë versionin e tyre të ngjarjes që kanë treguar gjatë hetimeve paraprake, e ndryshojnë atë tërësisht apo pjesërisht, ose munden që të mos shpjegojnë një rrethanë të caktuar të cilën e kanë shpjeguar gjatë hetimeve paraprake. Nga praktika gjyqësore vihet re se në më të shumtën e rasteve dëshmitarët e pyetur në seancë gjyqësore nuk iu qëndrojnë thënieve të tyre të mëparshme por i ndryshojnë ato. Kjo ka ndodhur sigurisht jo vetëm për shkak të harresës, të emocioneve gjatë gjykimit, por nuk përjashtohen edhe rastet e frikës, të kërcënimeve apo edhe për shkak të marrëveshjeve të fshehta që mundet të bëhet midis dëshmitarit dhe të pandehurit apo të afërmëve të tij.

Kundështimi i dëshmisë, i parashikuar në nenin 362 të K.Pr.Penale konsiston në faktin që, nëse dëshmitari i paraqitur në seancë gjyqësore për pyetjen e tij, refuzon që të përgjigjet apo shpjegon rrethana të ndryshme nga ato që ka shpjeguar gjatë hetimeve paraprake, atëherë palët mundet që të përdorin thëniet e dëshmitarit që ai ka bërë në fazën e hetimeve paraprake, para prokurorit ose para oficerit të policisë gjyqësore. Deri në këtë moment procedural proces verbali në të cilën dëshmitari gjatë hetimeve paraprake ka dhënë shpjegimet e tij nuk ndodhet në fashikullin e gjykatës dhe gjykata nuk ka dijeni për përmbajtjen e këtij process verbali, pasi sipas nenit 332 të K.Pr.Penale process verbalet e deklarimit të personave të pyetur gjatë hetimeve nuk duhet të jenë pjesë e fashikullit të gjykimi. Në momentin që prokurori paraqet kërkesën për kundërshtimin tërësisht apo pjesërisht të dëshmisë, atëherë ai nxjerr nga fashikulli i hetimit proces verbalin e pyetjes së dëshmitarit gjatë hetimeve paraprake dhe me këtë akt bën kundërshtimin e dëshmisë që sapo ka bërë në seancë gjyqësore dëshmitari. Psh, nëse dëshmitari gjatë gjykimit shpjegoi se nuk e njeh personin që e goditi, ndërkohë që gjatë hetimeve ai ka shpjeguar të kundërtën se e njeh personin që e ka goditur dhe ka treguar gjeneralitetet e tij, atëherë prokurori kundërshton dëshminë me deklarimet e bëra nga dëshmitari gjatë hetimeve. Gjykata në këtë moment lejon kundërshtimin e dëshmisë dhe lejon që të lexohen thëniet e mëparshme të dëshmitarit. Pasi proces verbali i

deklarimit të personit gjatë hetimeve lexohet atëherë ky akt bëhet pjesë e fashikullit të gjykimit.

Leximet e lejueshme, të parashikuara në nenin 369/3 të K.Pr.Penale, konsistojnë në leximin në seancë gjyqësore të deklarimeve të bëra gjatë fazës së hetimeve paraprake nga personat të cilat nuk janë pyetur në gjykim. Por, para se të bëhen leximet e thënieve të dëshmitarit që nuk ka dhënë dëshmi para gjykatës, në rastet kur është paraqitur por refuzon që të dëshmojë, në rastin kur dëshmitari është thirrur dhe nuk është paraqitur, ose nuk është bërë e mundur gjetja e dëshmitarit, por njëkohësisht duhet që të jenë kryer të kërkimet e nevojshme nga policia gjyqësore për gjetjen dhe njoftimin e dëshmitarit.

Administrimi në fashikullin gjyqësor të proces verbaleve të deklarimeve të dëshmitarëve që janë kryer gjatë hetimeve paraprake, përbën një përjashtim nga rregulli i përgjithshëm i mënyrës se marrjes së provave në gjykim. Por, megjithëse këto deklarime futen në fashikullin e gjykimit ato përsëri nuk kanë vlerën e provës, kundërshtimet e dëshmisë dhe leximet e lejueshme mundet të përdoren për vërtetimin e një fakti dhe të vlerësohen si prova vetëm nëse këto lexime në vetvete lidhen me prova të tjera që konfirmojnë vërtetësinë e tyre. Në nenin 362/2, 3 të K.Pr.Penale parashikohet që; “këto thënie nuk përbëjnë provë në vetvete për faktet që provohen në to, por ato mundet të vlerësohen nga gjykata për të përcaktuar besueshmërinë e personit të pyetur dhe përfshihen në fashikullin gjyqësor. Deklarimet e dhëna para prokurorit apo oficerit të policisë gjyqësore mundet të vlerësohen si provë, nëse ato lidhen me prova të tjera që konfirmojnë vërtetësinë e tyre”. Ndërsa në nenin 369/3 të K.Pr.Penale është parashikuar lidhur me leximet e lejueshme të personave që nuk janë pyetur që; “në këtë rast akti vlerësohet duke u lidhur me provat e tjera”.

Në nenin 369 të K.Pr.Penale, titulluar leximet e lejueshmenë paragrafin (1) dhe (2) të tij parashikohet edhe leximi i akteve të tjera të ndodhura në fashikullin gjyqësor. Në këtë kuptim gjykata lexon në seancë gjyqësore aktet shkresore të paraqitura si provë nga prokurori, proces verbalet e veprimeve të papërsëritshmë të kryera gjatë hetimeve paraprake si, proces verbalet e këqyrjes, të kontrolleve të vëndeve apo sendeve, të sekuestrimit, proces verbalet e transkiptimit të bisedave të përgjuara, process verbalet e zhvillimit të njohjes, raportet e ekspertëve, proces verbalet per kryerjen e eksperimenteve, provat me

dokument, apo dokumentet e sekuestruara. Në këtë moment procedural gjykata lexon dhe administron të gjitha ato akte shkresore që janë lejuar të merren si provë me vendimin e saj të ndërmjetëm për marrjen e provave, vendim ky të cilin gjykata e ka marrë që para fillimit të shqyrtimit të provave.

Në nenin 370 të K.Pr.Penale janë parashikuar rastet e leximeve të lejueshme të bëra nga i pandehuri. Sipas kësaj dispozite palët mundet që të përdorin deklarimet e të pandehurit të bëra gjatë hetimeve paraprake, me qëllim për të kundërshtuar tërësisht apo pjesërisht përmbajtjen e deklarimeve të dhëna prej tij gjatë gjykimit, por gjithmonë nëse i pandehuri ka folur për faktet dhe rrethanat që kundërshtohen. Leximi i deklarimeve të bëra nga i pandehuri gjatë hetimeve paraprake mundet të bëhet edhe në rastet kur i pandehuri është deklaruar në mungesë nuk është paraqitur apo refuzon që të përgjigjet, por në këto raste deklarimet gjatë hetimeve duhet që të jenë dhënë në prani të mbrojtësit.

Në praktikën gjyqësore ekzistojnë një sërë vendimesh gjyqësore në të cilat interpretohet vlera provuese e kundërshtimit të dëshmisë dhe leximeve të lejueshme që iu bëhen thënieve të dëshmitarëve, si dhe të drejtave procedurale që kanë palët lidhur me pyetjen e dëshmitarëve, dhe konkretisht;

Gjykata Kushtetuese në vendimin nr.7 datë 27.04.2005 ka mbajtur qëndrimin se leximi në seancë gjyqësor i thënieve të të pandehurit të bëra gjatë hetimeve paraprake, në kushtet kur dyshohet se janë marrë nën presionin e dhunës, dhe vlerësimin e tyre si provë për të provuar fajësinë e të pandehurit, sjell si pasojë mosrespektimin e procesit të rregullt ligjor. Po kështu gjatë këtij gjykimi mbrojtësit në mënyrë të padrejtë i është rrëzuar kërkesa për pyetjen si dëshmitar të personave që kanë marrë pjese në njohjen e personi. Konkretisht në këtë vendim arsyetohet se; “…pretendimet e kërkuesit për shfuqizimin si të papajtueshëm me Kushtetutën të vendimeve gjyqësore të sipërcituara janë përqëndruar në disa elementë thelbësorë të së drejtës për një proces të rregullt ligjor, duke iu referuar dispozitave të Kodit të Procedurës Penale në funksion të neneve 31, 32 dhe 42 të Kushtetutës.

Për zgjidhjen përfundimtare të ankesës së kërkuesit Gjykata Kushtetuese i analizoi të gjitha pretendimet e tij në drejtim të respektimit që i kanë bërë gjykatat e zakondsme standarteve kushtetuese që përfshihen në të drejtën për një proces të rregullt ligjor. Kryesisht ajo u përqëndrua në disa prej tyre, të cilat kanë të bëjnë drejtëpërdrejtë me

respektimin e të drejtës së mbrojtjes, mënyrës së marrjes së provave dhe ndikimit që ato kanë pasur në ecurinë e procesit.

Në nenin 32 pika 2 të Kushtetutës parashikohet se askush nuk mundet që të deklarohet fajtor mbi bazën e të dhënave të mbledhura në mënyrë të paligjshme. Ky parim i rëndësishëm është trajtuar nga jurisprudenca shqiptare dhe ajo e Gjykatës së Strasburgut si pjesë përbërëse e procesit të rregullt ligjor dhe vecanërisht në drejtim të respektimit të së drejtës për tu mbrojtur, e cila kërkon që i akuzuari të ketë mundësitë e duhura për të njohur dhe komentuar cdo provë që i paraqiten gjykatës…

Legjislacioni ynë procedural penal, doktrina si dhe jurisprudence gjyqësore e kanë trajtuar gjerësisht mënyrën e marrjes se provave si një aspekt i rëndësishëm i procesit. Marrja e provave sipas K.Pr.Penale merr njëkuptim të ri bazuar në sistemin akuzator, duke ndryshuar metodën e të proceduarit në lidhje me marrjen e provave në shqyrtimin gjyqësor, duke hequr dorë përfundimisht nga të gjitha normat që sanksiononin pabarazinë e palëve në procesin penal në disfavor të individit si dhe të drejtave të tij. Provat paraqiten dhe marrin vlerën e tyre në debatin gjyqësor. Dispozitat e këtij kodi kanë ndryshuar rrënjësisht mënyrën e procedimit penal në të gjitha fazat e tij. Prandaj, mosrespektimi i dispozitave ligjore të vendosura për aktet e procedimit shërben njëkohësisht edhe si shkak pavlefshmërie që ndikon drejtëpërdrejtë mbi ecurinë e procesit gjyqësor.

Duke iu referuar rastit në shqyrtim dhe bazuar në arsyetimin e vendimeve gjyqësore rezulton se provat mbi të cilat është bazuar gjykata në dënimin e kërkuesit janë deklarimet e personit ndaj të cilit zhvillohen hetime dhe proces verbali i paraqitjes për njohje, të mbajtur nga oficeri i policisë gjyqësore. Nga dosja gjyqësore nuk konstatohet që kërkuesi të jetë pyetur me cilësinë e të pandehurit, por vetëm në një rast, ai është pyetur nga oficeri i policisë gjyqësoreme cilësinë e personit ndaj të cilit zhvillohen hetime. Në të njëjtën datë rezulton edhe përpilimi i proces verbalit të paraqitjes për njohje. Këto dy të dhëna janë kundërshtuar si nga kërkuesi ashtu edhe nga dëshmitarët në gjykatën e rrethit dhe në gjykatën e apelit. Deklarat e dhënë para oficerit të policisë gjyqësore, pa praninë e mbrojtësit, është kundërshtuar nga kërkuesi me arsyetimin se është marrë nën presionin e dhunës dhe të torturës. Për vërtetimin e këtij pretendimi i gjykuari ka paraqitur kartelën klinike dhe epikrizën e mjekut, në të cilën pasqyrohet se ai ankon për dhimbje koke, marrje mëndsh, të vjella, rrahje të shpeshta të zëmrës.

Nga një analizë e hollësishme e dispozitave të sipërcituara, nga të dhënat që pasqyrohen në dosjen gjyqësore, si dhe nga referenca që bëhet në jurisprudencën europiane, Gjykata

Kushtetuese cmon se ndaj kërkuesit është zhvilluar proces i parregullt ligjor, për arsye se është dënuar mbi bazën e provave të marra në mënyrë të kundraligjshme.

Mëgjithëse këto të dhëna janë kundërshtuar në vazhdimësi nga kërkuesi, nga process verbali gjyqësor në gjykatën e rrethit dhe në gjykatën e apelit, nuk rezulton të jenë respektuar kërkesat e nenit 362 të K.Pr.Penale. Evidentimi në aspektin e kontrollit kushtetues i mosrespektimit të kërkesave procedurale që lidhen me kundërshtimin e dëshmisë në gjykatë, përbën një cështje të mënyrës së marrjes së provave. Parimi i procesit të rregullt përfshin edhe të drejtën e cdo pale për të njohur dhe për të komentuar cdo provë apo vërejtje, që i është paraqitur trupit gjykues, pavarësisht prejardhjes së tyre.

Refuzimi nga ana e gjykatës i kërkesës së mbrojtësit për thirrjen si dëshmitar të tre personave që kanë shërbyer gjatë paraqitjes për njohje, nuk i ka dhënë atij mundësinë për të ushtruar në mënyrë efektive të drejtën e mbrojtjes. Parë nga ky këndvështrim, Gjykata Kushtetuese cmon se të pandehurit dhe mbrojtësi të tij nuk i është krijuar mundësia, me gjithë kërkesat e shumta në të gjitha shkallët e gjykimit, t‟u drejtonin pyetje dëshmitarëve për të kundërshtuar provën në procesin penal, duke cënuar të drejtën e mbrojtjes në një masë të papajtueshme me kërkesat e nenit 42 të Kushtetutës dhe të nenit 6 të Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut ”62.

62 Vendimi nr.7 datë 27.04.2005 i Gjykatës Kushtetuese.

Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë në vendimin nr.483 datë 13.09.2006 ka mbajtur qëndrimin se leximet e bëra në seancë gjyqësore të deklarimeve të bëra nga dëshmitari gjatë hetimeve paraprake, në rastin kur dëshmitari ka ndryshuar thëniet e tij gjatë dëshmisë ne gjykim, të vlerësuara në lidhje me provat e tjera të marra në gjykim, me të drejtë janë vlerësuar si provë për të provuar fajësinë e të gjykuarit. Konkretisht është arsyetuar se; “… theksohet në rekurs dhe u përsërit nga mbrojtësi para këtij Kolegji se, gjykatat kanë gabuar në zbatimin e ligjit material dhe procedural për deklarimin fajtor të të gjykuarit E.B sepse nuk janë zbatuar kërkesat e nenit 380 të K.Pr.Penale sipas të cilit gjykata në marrjen e vendimit, nuk mundet të marrë prova të tjera përvec atyre që janë marë gjatë shqyrtimit gjyqësor. Gjykata nuk pranoi që të pyeste si dëshmitar A.K i cili është i vetmi dëshmitar ocular duke humbur deklarimet e tij në cilësinë e provës.

Ky pretendim i mbrojtjes nuk është i bazuar. A.K është i vetmi dëshmitar okular, dhe ka dhënë para oficerit të policisë gjyqësore shpjegime me process verbal të rregullt katër herë, më datë 15.05.2000, 09.06.2000, 21.09.2000 dhe 27.11.2000, duke shpjeguar

mekanizmin e ngjarjes e pranuar se autor i veprës penale është i gjykuari. Në seancën gjyqësore të datës 23.05.2001 ky dëshmitar ka deklaruar se nuk e njihte personin që qëlloi me armë dhe se ai ishte pa maskë, se kishte parë të gjykuarin bashkë me disa shokë, por ngjarja ngjarja ka ndodhur 200-300 m larg vëndit ku ishin ata dhe se të ishte i gjykuari vrasësi do ta kishte njohur.

Nisur nga qëndrimi i mbajtur nga dëshmitari A.K me kërkesën e prokurorit janë lexuar katër process verbalet e deklarimeve të bëra prej tij dhe ai ëhstë shprehur se deklarimet ishin të tijat, por se atëherë ishte shumë i turbulluar dhe se e vërteta ishte ajo që tha para gjyqit. Për këtë arsye A.K është akuzuar për veprën penale të dëshmisë së rremë dhe me vendimin nr.146 datë 26.05.2001 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Shkodër është deklaruar fajtor e dënuar në bazë të nenit 306/1 të K.Penale. Në këtë vendim gjykata ka arritur në përfundimin se i pandehuri ka bërë dëshmi të rreme para gjykatës në seancën e datës 23.05.2001. Në rrethanat e mësipërme do të lexoheshin deklarimet e bëra nga dëshmitari gjatë hetimeve paraprake, të cilat iu nënshtruar leximit dhe analizës në seancë gjyqësore. …. Gjykatat kanë pasur parasysh kriteret ligjore të nenit 362 të K.Pr.Penale dhe kanë vlerësuar si provë deklarimet e bëra nga A.K para oficerit të policisë gjyqësore duke administruar dhe vlerësuar ato lidhje me gjithë provat e tjera të marra rreh kësaj cështje ”63.

63 Vendimi nr.483 datë 13.09.2006 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

64 Vendim nr.62 datë 14.02.2007 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë në vendimin nr.62 datë 14.02.2007 ka mbajtur qëndrimin se deklarimet e bëra gjatë hetimeve paraprake nuk mundet të marrin përparësi ndaj atyre që bëhen para gjykatës nëse këto deklarime nuk lidhen me prova të tjera që konfirmojnë vërtetësinë e tyre. Konkretisht është arsyetuar se; “… Provat mbi të cilat është bazuar prokuroria për të mbështetur akuzat janë thëniet e dëshmitarëve dhe deklarimet e bëra prej tyre si në fazën e hetimit dhe të gjykimit të cështjes. Këto deklarime kanë si burim të vetëm dhe të përbashkët, thëniet e babait të të pandehurit V.Gj, të bëra nëpërmjet telefonit. Vlen të theksohet se deklarimet e marra gjatë hetimeve paraprake nuk mundet që të marrin përparësi ndaj atyre që bëhen para gjykatës. Këto deklarime, në bazë të nenit 362/3 të K.Pr.Penale, mund të vlerësohen si prova nëse ato lidhen me prova të tjera që konfirmojnë vërtetësinë e tyre. Në cështjen objekt gjykimi nuk ka asnjë prove tjëtër direkte apo indirekte që të tregojë se autori i plagosjes është i pandehuri V.GJ.. ”64.

Lidhur me administrimin në gjykim të deklarimeve të bëra gjatë hetimeve paraprake, si dhe mbi vlerësimin e tyre për të provuar ekzistencën e veprës penale si dhe fajësinë e të pandehurit, nuk mungon as jurisprudenca e Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut. Në jurisprudencën e saj kjo Gjykatë ka mbajtur qëndrimin se leximi në gjykim i deklarimeve të bëra gjatë hetimeve paraprake nga dëshmitrari apo një person i bashkëpandehur në të njëjtën cështje apo në një cështje të lidhur, nuk përbën shkelje të së drejtës për një proces të rregullt gjyqësor, por një vendim dënimi nuk mundet që të mbështetet vetëm apo në mënyrë përcaktuese në këto deklarime. Konkretisht, në cështjen Luca kundër Italisë arsyetohet nga kjo Gjykatë se; “…Ashtu si Gjykata ka vendosur në një numër rastesh, mund të jetë e nevojshme në disa raste që të bëhet referim në deponimet dhe deklaratat e bëra gjatë fazës së hetimit, në vecanti kur një dëshmitar refuzon të përsërisë deponimin e tij në publik për shkak të frikës për sigurinë e tij. Si të tilla pranimi i këtyre deponimeve si prova nuk do të përbënte shkelje të nenit 6 të Konventës. Megjithatë në rastet kur një fajësim dhe dënim mbështetet vetëm ose kryesisht në deponimet që janë bërë nga një person të cilin i akuzuari nuk ka pasur mundësinë që ta pyesë direkt ose indirekt, qoftë gjatë fazës së hetimit qoftë gjatë fazës së procesit gjyqësor, atëherë të drejtat e mbrojtjes janë kufizuar në një masë që është e papajtueshme me garancitë e parashikuara nga neni 6 i Konventës…”65.

65 Vendimi i Gj.E.D.NJ në cështjen Luca kundër Italisë, Jurisprudenca e Gjykatës së Strasburgut, Ledi Bianku, faqe 410.

66 Në nenin 367 të K.Pr.Penale është parashikuar që; “Pas marrjes së provave të kërkuara nga, gjykata, në qoftë se është e nevojshme, mund të bëjë pyetje shtesë dhe të disponojë, edhe kryesisht, marrjen e provave të reja. Kur nuk është e mundur të procedohet në njëjtën seancë, ndërpritet gjykimi dhe caktohet data e seancës së re”.

Marrja e provave të reja.

Marrja e provave të reja është parashikuar në nenin 367 të K.Pr.Penale66. Ky është një moment procedural që vjen në radhë pasi gjykata ka shqyrtuar më parë të gjitha provat e kërkuara nga prokurori dhe nga pala mbrojtëse. Në këtë fazë, duke marrë në konsideratë mënyrën e zhvillimit të shqyrtimit gjyqësor deri në atë moment, debatin gjyqësor lidhur mbi provat prokurori dhe mbrojtësi me të pandehurin kanë përsëri mundësinë që të kërkojnë para gjykatës marrjen e provave të reja. Mëgjithatë, kërkesat e tyre janë të kushtëzuara nga parashikimit e nenit 356 të K.Pr.Penale, sipas të cilit kërkesat për prova behen vetën në fillimit të shqyrtimit gjyqësor, dhe lejohet marrja e provave që nuk janë kërkuar paraprakisht vetëmkur pala që kërkon marrjen e tyre pretendon se nuk ka pasur

mundësinë që ti kërkonte më parë. Kështu që, kërkesat e prokurorit apo të mbrojtjes për marrjen e provave të reja në fazën që po bëhet fjale, duhet që detyrimisht të arsyetojnë edhe pamundësinë e kërkimit të tyre në fazën e kërkesave për prova.

Në këtë fazë të gjykimit gjykata mundet të marrë prova edhe kryesisht, pavarësisht nëse marrja e tyre nuk kërkohet nga prokurori dhe pala mbrojtëse. Kjo mundësi procedurale i jep mundësinë gjykatës që të mos ketë rol tërësisht pasiv në procesin e marrjes së provave. Pavarësisht kërkesave të palëve gjatë gjykimit për marrjen e provave, gjykata ka detyrimin që të sigurojë kryerjen e një hetimi të plotë gjyqësor dhe të gjithanshëm. Megjithatë, gjykata iniciativën e saj për marrjen e provave kryesisht duhet që ta kufizojë brënda kufijve të rolit të saj procedural, në rolin “kryesisht pasiv”, që konsiston në plotësimin e hetimit gjyqësor, ndreqjen e ndonjë mangësie të tij, por kjo nuk mund të kuptohet se gjykata me këtë instrument procedural të konfondojë rolin e saj me ndonjë nga palët në procesin gjyqësor apo të kryejë veprime procedurale që i përkasin rolit të palëve ne procesin gjyqësor.

Në vendimin nr.530 datë 03.11.2004 Gjykata e Lartë ka mbajtur qëndrimin se gjykata në cështjen objekt gjykimi, me provat e administruara nuk mundet që të arrinte në përfundime të sakta lidhur me ndodhjen e faktit, për këtë shkak gjykata duhet të kishte kryer kryesisht veprimin e eksperimentit hetimor dhe vetëm pasi të kryente këtë veprim do të mund të arrinte në përfundime të sakta lidhur me ekzistencën e faktit. Konkretisht, arsyetohet se; “…për shqyrtimin në tërësi të cështjes dhe që e konsideron të gabuar edhe për gjykatën e shkallës së parë, është fakti se të dyja gjykatat kanë arritur në përfundime të cilat nuk mund ti bënin vetëm me aq sa është shqyrtuar në gjykim. Moment i rëndësishëm që ndan qëndrimin e gjykatës së shkallës së parë nga gjykata e apelit, ka qënë nëse në kushtet e pretenduara prej mbrojtjes së të gjykuarit të ndodhjes së vrasjes a mund të ishte ajo aksidentale apo jo. Gjykatat i janë referuar vetëm aktit të ekspertimit mjeko ligjor, duke e konsideruar atë të mjaftueshëm dhe mbështetur në provat e tjera, që njëra gjykatë i ka marrë në favor të oretendimit të mbrojtjes dhe tjetra në disfavor të saj. Ky moment i rëndësishëm ka mbetur thjesht një vlerësim i gjykatës dhe një cmuarje e saj, pa u mbështetur në një proces të plotë të të provuarit. Kjo ka sjelle si rezultat që për të njëjtat rrethana dhe vetëm për shkaqe të vlerësimeve të ndryshme, por jo shkencore të gjykatave, të jenë dhënë vendime diametralisht të kundërta, pra në ekstremet e zgjidhjes së cështjes, nga fajësi në pafajësi.

Në bazë të nenit 367 të K.Pr.Penale gjykata, pas marrjes së provave të kërkuara nga palët, në qoftë se vlerëson të nevojshme, mund të marrë kryesisht prova të reja.

Kolegji cmon se ka qënë rasti që për të arritur në një përfundim sa më të bazuar dhe sa më afër të vërtetës, gjykata duhej të urdhëronte kryerjen e eksperimentit hetimor, i cili minimalisht mund të ekskludonte mundësinë e kryerjes së mëkanizmit të ndodhjes së faktit të pretenduar nga mbrojtja e të gjykuarit. Vetëm mbi këtë bazë, në vazhdimësi, gjykata në analizë tërësore të provave të administruara në gjykim, do të mund të arrijë në përfundime të sakta lidhur me ndodhjen e faktit ”67.

67 Vendimi nr.530 datë 03.11.2004 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

68 Vendimi nr.102 datë 02.02.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Në vendimin nr.102 datë 02.02.2005 Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë ka mbajtur qëndrimin që gjykata e faktit për të arritur në përfundime të drejta duhet që të bënte kryesisht verifikimin e saktësisë së provave të paraqitura gjatë gjykimit të cështjes. Konkretisht, është arsyetuar se, “ …duke analizuar në tërësi cështjen dhe provat e paraqitura, konstatohen mungesa të rëndësishme të lejuara nga organi i akuzës gjatë hetimeve paraprake dhe paraqitjes së provave në gjykim, të cilat nuk sqarojnë në tërësi cështjen. Akuza në ngarkim të të pandehurit M.D ka filluar me prova që nga pikëpamja e procedurës nuk janë të tilla e ai është gjykuar e fajësuar me këto prova. Realisht në këtë cështje bëhet fjalë për themelin e procedimit e jo për një provë. Kështu akuza fillon procedimin dhe e vazhdon atë pa prova, sepse baza janë dokumentet që në mënyrën që janë marrë, ligjërisht nuk janë prova. Sistemi ynë është akuzator, por në nenin 367 të K.Pr.Penale i lihet e drejta gjykatës që, pas marrjes së provave të kërkuara, nëse e sheh të nevojshme, disponon edhe kryesisht për marrjen e provave të reja. Në këtë aspect gjykatat duhet të bënin verifikimin e skatësisë së provave të paraqitura, të dispononin edhe për marrjen e provave të reja për të arritur në përfundime të drejta për fajësinë e të pandehurit. Për këtë arsye meqë kjo nuk është realizuar, gjykata e apelit ne rigjykim duhet të përsërisë hetimin gjyqësor, të kërkojë paraqitjen e të dhënave të mjaftueshme për mënyrën e marrjes së provave, t‟ia nënshtrojë ato debatit gjyqësor dhe lidhur me analizën e të gjithë provave të tjera të arsyetojë vendimin për mënyrën e zgjidhjes së cështjes që ajo e cmon… ”68.

Në vendimin nr.723 datë 24.10.2005 Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë ka mbajtur qëndrimin e tij se e drejta që ka gjykata të marrë prova kryesisht nuk është deri në atë shkallë dhe nuk ka kuptimin që gjykata të kthehet në palë në procesin penal, pasi në të kundërt do të shkelej parimi procedural, që gjykata është organi

që realizon dhënien e drejtësisë. Konkretisht, është arsyetuar se; “…gjykata me të drejtë duke vlerësuar të paprovuar akuzën ndaj dy të pandehurve, mbasi nuk është paraqitur asnjë provë shkencore që të bëjë fjalë për falsifikim të kontratës së qirasë, ka vendosur pushimin e gjykimit, vendim i cili është lënë në fuqi edhe nga Gjykata e Apelit Gjirokastër. Pretendimi i ngritur ne rekurs nga prokurori lidhur me moskryerjen e akti të ekspertimit nga gjykata gjendet i pabazuar nga ky Kolegj.

Në nenin 367 të K.Pr.Penale, është parashikuar e drejta e gjykatës për të marrë prova të reja, kur është e nevojshme, por në rastin konkret nuk jemi përpara një prove të re, që nuk është ditur nga organi procedues dhe në pamundësi të marrjes së tij, do të ishte gjykata që të dispononte rreth kësaj prove. Kjo dispozitë procedurale, nuk mundet të kthejë gjykatën në palë në procesin penal, pasi në të kundërt do të shkelet parimi i përcaktuar në nenin 11/1 të K.Pr.Penale, që gjykata është organi që realizon dhënien e drejtësisë.

Në nenin 331 të K.Pr.Penale është parashikuar që dërgimi i cështjes në gjykatë nga prokurori kërkon „prova të plota për fajësinë e të pandehurit‟. Në cështjen në gjykim, edhe pse akuza ndaj dy të pandehurve është falsifikim e përdorim i dokumentit të falsifikuar, organi i akuzës nuk ka paraqitur provën kryesore që vërteton akuzën, pra dokumentin e falsifikuar. Në fashikullin e hetimitdhe në dosjen gjyqësore nuk ka asnjë kërkesë apo akt ekspertimi grafik lidhur me kontratën e qirasë, akti i cili nuk mund dhe nuk duhej që të merrej nga gjykata edhe për faktin se, organi i akuzës nuk ka mundur që të sigurojë as kontratën origjinale të qirasë… ”69.

69 Vendim nr.723 dt.24.10.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Akuzat e reja.

Gjatë shqyrtimit gjyqësor dhe gjatë apo pas marrjes së provave të kërkuara nga palët apo të marra kryesisht nga gjykata mundet të ndodhë që fakti penal të dalë ndryshe nga sa është paraqitur në kërkesën për gjykim, apo mund të evidentohet një fakt i ri i cili nuk ka qënë i njohur më parë, ose ka qënë i njohur por i paprovuar, ose cilësimi juridik i veprës penale që ëhstë bërë deri në atë moment procedural nuk ka qënë i drejtë. Në këto raste ndryshimet apo rregullimet përkatëse mundet të bëhen gjatë fazës së shqyrtimit gjyqësor. Seksioni i akuzave të reja në K.Pr.Penale është rregulluar në pak dispozita, në nenet ë-377 të K.Pr.Penale. Në këtë seksion parashikohen disa situata lidhur me akuzën e të pandehurit në gjykim, si dhe të drejtat procedural që kanë në këtë rast të pandehurit.

a) Ndryshimi i akuzës, është situatë që krijohet kur gjatë shqyrtimit gjyqësor fakti del ndryshe nga sa është parashtruar në kërkesën për gjykim, në kuptimin që fakti i ri nuk përbën veprën penale për të cilën i pandehuri është akuzuar deri në atë moment, por fakti përbën një vepër penale tjetër, për të cilën i pandehuri nuk është akuzuar. Në rastin e një situatë të tillë procedurale prokurori gjatë shqyrtimit gjyqësor ndryshon akuzën për të pandehurin dhe procedon në vijim të gjykimit me akuzën përkatëse. Në këtë rast të drejtën që të disponojë lidhur me ndryshimin e akuzës e ka tërësisht prokurori si autoriteti publik që ushtron ndjekjen penale dhe ngre akuzë, ndërsa gjykata ka një rol tërësisht pasiv në këtë moment procedural dhe roli i saj qëndron në përshkrimin në proces verbal të ndryshimit të akuzës së bërë nga prokurori, si dhe në sigurimin e respektimit të të drejtave të të pandehurit për tu njohur me akuzën e ndryshuar dhe për të pasur një afat për mbrojtjen e tij. Por, nëse akuza e ndryshuar nga prokurori është një akuzë e cila nuk është në kompetencën lëndore të gjykatës që gjykon cështjen, atëherë gjykata me kërkesën e palëve apo kryesisht duhet që të deklarojë moskompetencën lëndore duke dërguar aktet në gjykatën kompetente.

Në përmbajtjën e nenit ë të K.Pr.Penale përshkruhet edhe momenti procedural brënda të cilit prokurori ndryshon akuzën, veprim procedural që kryhet “gjatë shqyrtimit gjyqësor”. Faza e shqyrtimit gjyqësor nis me deklarimin e hapur të shqyrtimit gjyqësor që bën kryetari i seancës konform nenit 355 të K.Pr.Penale, që vijon me tregimin e identitetit të të pandehurit dhe akuzën në ngarkim të tij, dhe përfundon me mbarimin e diskutimeve përfundimtare të prokurorit dhe të mbrojtjes. Si rrjedhim, prokurori mundet që të ndryshojë akuzën ndaj të pandehurit në cdo moment procedural, brënda fazës së shqyrtimit gjyqësor, që zhvillohet midis dy momenteve procedurale të mësipërme.

Gjykata e Lartë në vendimin nr.40 datë 02.02.2005 ka mbajtur qëndrimin se prokurori mundet që të ndryshojë akuzën edhe në fazën e diskutimit përfundimtar, por gjykata duhet njëkohësisht që të përfshijë akuzën në proces verbalin e seancës dhe duhet që ti japë kohë mbrojtësit për tu përgatitur. Më hollësisht është arsyetuar se; “…. rezulton se, qysh ne hetimet paraprake, ne kerkesen per gjykim te prokurorit, si dhe gjate shqyrtimit gjyqesor te ceshtjes ne shkalle te pare, vepra kriminale e te gjykuarit P.Oi eshte paraqitur me te dy episodet, si per ate te dates 07.06.2002, ashtu edhe per ate te dates 03.08.2002, duke u marre ose verifikuar prova per te dy keto episode.

Edhe shqyrtimi gjyqesor dhe mbrojtja e te gjykuarit P. O eshte perqendruar ne te dy keto episode. Pra, ne kendveshtrim te nenit ë te K.Pr.Penale, gjate shqyrtimit gjyqesor, fakti nuk ka dale ndryshe nga ç‟eshte pershkruar ne kerkesen per gjykim. Po keshtu, ne kendveshtrim te neneve 373 dhe 374 te K.Pr.Penale, gjate shqyrtimit gjyqesor nuk ka dale nje veper tjeter penale ose nje fakt i ri ne ngarkim te te gjykuarit te mesiperm qe nuk eshte permendur ne kerkesen per gjykim, pasi episodi apo fakti i dates 03.08.2002 eshte bere i njohur gjate gjithe fazave te procedimit penal ne ngarkim te te gjykuarit P. O..

Nga ana tjeter, sipas nenit 378, pika 6 te K.Pr.P., shqyrtimi gjyqesor i ceshtjes penale perfundon me mbarimin e diskutimit perfundimtar te paleve. Po keshtu, sipas pikes 5 te ketij neni, diskutimi perfundimtar nuk mund te nderpritet per te marre prova te reja, pervecse kur gjykata e cmon te domosdoshme. Ne rastin ne shqyrtim nuk behet fjale per marrje provash te reja, por kur prokurori, i ndodhur perpara situatave te parashikuara nga nenet ë, 373 dhe 374 te K.Pr.Penale, mund te ndryshoje akuzen, t‟ia komunikoje ate te pandehurit dhe meqenese ajo eshte ne kompetence te se njejtes gjykate, te vazhdoje shqyrtimin ne te njejten seance.

Keshtu, prokurorit i lind kjo e drejte ne cdo faze te shqyrtimit gjyqesor, pra edhe ne diskutimin perfundimtar. Per rrjedhoje, kerkesa qe ka parashtruar ai per rikualifikim te vepres penale sipas nenit 102/2 te K.Penal. me te drejte eshte pranuar nga gjykata dhe kjo e fundit konsiderohet se nuk ka dale jashte rolit te saj ligjor”70.

70 Vendimi nr.40 datë 02.02.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Në praktikën gjyqësore nuk përjashtohen edhe rastet edhe kur në varësi të ndryshimit të akuzës që bën prokurori, të ndryshojë edhe përbërja e trupit gjykues. Marrin një rast kur gjykimi ka vazhduar ndaj të pandehurit me akuzën e kryerjes së veprës penale “vjedhja duke shpërdoruar detyrën” e parashikuar nga neni 135 i K.Penal dhe gjatë shqyrtimit gjyqësor prokurori ndryshon akuzën duke e akuzuar të pandehurin për veprën penale “vjedhja” të parashikuar nga neni 134/1 i K.Penal. Nëse vepra penale e parashikuar nga neni 135 i K.Penal gjykohet në shkallë të parë me trup gjykues me tre gjyqtarë, vepra penale e parashikuar nga neni 134/1 i K.Penal gjykohet nga gjyqtari i vetëm. Kështu që, me ndryshimin e akuzës duhet të ndryshojë edhe në këtë rast edhe trupi i gjykues dhe cështja të vazhdojë të gjykohet nga gjyqtari i vetëm. Nëse do të ndodhte e anasjellta, pra nëse prokurori do trë ndryshonte akzuën nga neni 134/1 në nenin 135 të K.Penal, ateherë cështja penale nuk do të gjykohej më nga gjyqtari i vetëm por nga trupi gjykuese. Pasoja e ndryshimit të përbërjes së trupit

gjykues në këtë rast do të sillte si pasojë edhe fillimin e shqyrtimit gjyqësor nga fillimi pavarësisht nëse faza e shqyrtimit gjyqësor para ndryshimit të akuzës nga prokurori mund të ishte në fazën e diskutimeve përfundimtare.

b) Akuza për një vepër tjetër, është një situatë që krijohet në ato raste kur gjatë shqyrtimit gjyqësor rezulton që i pandehuri të ketë kryer edhe një vepër tjetër penale që ka lidhje me atë që gjykohet, ose del një rrethanë rënduese që nuk është përmëndur në kërkesën për gjykim. Prokurori në një rast të tillë i komunikon të pandehurit veprën penale të re për të cilën akuzohet se e ka kryer i pandehur, kështu që akuzës së mëparshme për të pandehurin i shtohet edhe një akuzë për kryerjen e një vepre penale tjetër. Të njëjtin komunikim prokurori i bën të pandehurit gjatë shqyrtimit gjyqësor edhe në rastin kur del një rrethanë rënduese e re71. Që gjykata të vazhdojë shqyrtimin gjyqësor është e domosdoshme edhe në këtë rast që edhe vepra penale e re për të cilën akuzohet i pandehuri të jetë në kompetencën lëndore të gjykatës që është duke gjykuar cështjen penale. Edhe në këtë rast roli i gjykatës është pasiv në lidhje me akuzën e re, por ndërkohë gjykata siguohet në lidhje me kompetencën për veprën penale të re, lidhur me përbërjen e trupit gjykues, pasi për shkak të veprës penale tjetër mund të lindë nevoja për ndryshimin e tij, si dhe i bën të ditur të pandehurit dhe mbrojtësit që që mund të kërkojë një afat për të përgatitur mbrojtjen e tij. Pas këtyre veprimeve gjykimi vazhdon normalisht aty ku ka mbetur.

71 Rrethanat rënduese janë të parashikuara në nenin 50 të Kodit Penal.

Gjykata e Lartë në vendimin nr.ë datë 26.09.2007 ka mbajtur qëndrimin se gjykata e shkallës së parë, përmëndjen nga prokurori në diskutimin përfundimtar të rrethanave rënduese të papërmëndura në kërkesën në gjykim, nuk e ka trajtuar në përputhje me kërkesat e nenit 373 dhe 376 të K.Pr.Penale, duke arsyetuar se; “… një problem tjetër procedural që con në pavlefshmërinë e vendimit të gjykatës së shkallë së parë është dhe fakti që në rigjykim, prokurori i seancës, në fazën e dhënies së konkluzioneve përfundimtare ka paraqitur dy rrethana rënduese, të cilat nuk janë përmëndur në kërkesën për gjykim dhe konkretisht kryerjen e veprës penale i shtyrë nga motive të dobëta, si dhe me egërsi dhe mizori, të parashikuara nga gërmat (a) dhe (c) të nenit 50 të K.Penal, ndërkohë që sipas neneve 373 dhe 376/1 prokurori kishte detyrimin që t‟ja komunikonte këto rrethana më parë të pandehurit, ndërsa gjykata ti

bënte të ditur të pandehurin se mund të kërkonte një afat për mbrojtjen, duke i lënë edhe kohën e përshtatshme …”72.

72 Vendimi nr.ë datë 26.09.2007 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Si në rastin e ndryshimit të akuzës nga prokurori, ashtu edhe në rastin e akuzës për një vepër penale tjetër, e përbashkëta e këtyre dy situatave është që fakti është i njëjtë me atë që është përmëndur në kërkesën për gjykim dhe nuk ka pësuar ndryshime. Ndryshimi konsiston mbi akuzën që bëhet, e cila mundet të ndryshohet apo të shtohet, por këto diskutime bëhen lidhur me të njëjtin fakt, i cili është i njohur si i tillë nga i pandehuri dhe mbrojtësi i tij si në përfundimin e hetimeve paraprake ashtu edhe në fazën e gjykimit të cështjes. Në këto raste ndryshojnë akuzat por jo fakti.

c) Akuza për një fakt të ri, është situatë procedurale kur gjatë shqyrtimit gjyqësor del një fakt i ri në ngarkim të të pandehurit, që nuk është përmëndur në kërkesën për gjykim dhe për të cilin duhet proceduar penalisht. Pra, kur fakti i ri përbën vepër penale. Në një situatë të tillë prokurori procedon duke tërhequr aktet për të vazhduar hetimet paraprake, megjithatë kur prokurori e kërkon dhe kur i pandehuri jep pëlqimin dhe nuk dëmtohet shpëjtësia e hetimit, gjykata mundet që të lejojë të vazhdojë gjykimi në të njëjtën seancë pa qënë e nevojshme që prokurori të tërheqë aktet dhe të vazhdojë hetimet paraprake. Situata në fjalë është një situatë e ndryshme nga ato që përmëndëm më sipër, pasi në rastin konkret del jo vetëm një vepër penale tjetër, por një fakt i ri, fakt i cili ka qënë i panjohur për prokurorin, por që duhet proceduar penalisht.

Gjykata e Lartë në vendimin nr.432 datë 16.07.2003 ka mbajtur qëndrimin se në cështjen objekt gjykimi, gjykata e apelit kryesisht duhej që të kishte ndryshuar cilësimin juridik të veprës penale, pasi nuk nuk ndodhemi para një fakti të ri, në mënyrë që prokurori të procedonte sipas nenit 374 të K.Pr.Penale, dispozitë kjo e cila nuk është e zbatueshme në rastin konkret. Konkretisht, është arsyetuar se; “….K.Pr.Penale parashikon rastet kur gjatë shqyrtimit gjyqësor fakti del ndryshe nga cfarë është paraqitur në kërkesën për gjykim nga prokurori (neni 372), kur del që i pandehuri ka kryer edhe një vepër penale tjetër që ka lidhje me atë që gjykohet, ose kur zbulohet një rrethanë rënduese që nuk është paraqitur në kërkesën për gjykim (neni 373), si dhe kur del një fakt i ri që nuk është përmëndur në kërkesën për gjykim (neni 374), duke përcaktuar edhe procedurën përkatëse që duhet kryer për secilin rast.

Ndryshe nga qëndimi i mbajtur nga gjykata e apelit, nga analiza e dispozitave të mësipërme, rezulton se nuk ndodhemi në asnjë nga rastet e mësipërme, sepse prokurori ka komunikuar ndaj të gjykuarit akzuën për vrasje me paramendim të dy shtetasve… edhe gjykata e shkallës së parë në vendimin e saj arsyeton të provuar vrasjen paramendim nga ana e të gjykuarit të dy personave. Fakti që si organi procedues në kërkesën për gjykim dhe gjykata e shkallës së parë në vendimin e saj, kanë përdorur vetëm njëherë nenin 78 të K.Penal, (pra i pandehuri është akuzuar për kryerjen një herë të veprës penale vrasje me paramendim, të parashikuar nga neni 78 i K.Penal)73 nuk do të thotë se përcaktimi ligjor që gjykata do ti bënte veprës penale mbi ankimin e prokurorit, përbën shtim të një akuze të re, që do të sillte pengesë për këtë gjykatë për ta kryer. Organi procedues ka akuzuar të gjykuarin, për një fakt të caktuar, për vrasjen me paramendim të dy personave. Ky fakt gjendet i vërtetuar edhe në gjykimin e shkallës së parë dhe atë të apelit dhe nuk ka rezultuar që fakti tëketë rezultuar ndryshe, që të aplikohet neni 372, që të ketë dalë në gjykim një vepër tjetër që ka lidhje me atë që gjykohet, në mënyrë që të aplikohet neni 373, apo që të ketë dalë një fakt i ri, që të aplikohet neni 374 i K.Pr.Penale.

73 Shënim i autorit.

74 Vendimi nr.432 datë 16.07.2003 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Nga të gjitha se u parashtruan del qartë se fakti nuk ka ndryshuar. Dispozita ligjore që duhet të aplikohet për kualifikimin e veprës së kryer për këtë fakt përbën cilësim ligjor të veprës, prandaj duke vlerësuar sa më sipër Kolegji arrin në përfundimin se në rastin në shqyrtim gjykata e apelit, bazuar dhe në të drejtën që ka kjo gjykatë sipas nenit 425, pika 2, gërma (a) të K.Pr.Penale, që përcakton se kur apelues është prokurori gjykata e apelit mund ti japë faktit një cilësim juridik më të rëndë, duhej që të kishte marrë parasysh dispozitat e nenit 375 të K.Pr.Penale, e cila parashikon të drejtën e gjykatës që edhe kryesisht të ndryshojë cilësimin juridik të veprës penale”74.

Ndërsa, në vendimin nr.749 datë 02.11.2005 Gjykata e Lartë ka mbajtur qëndrimin se gjykata e shkallës së parë në mënyrë të gabuar e ka deklaruar fajtor të gjykuarin edhe për një vepër tjetër, për të cilën nuk është akuzuar nga prokurori. Konkretisht, është arsyetuar që; “…Gjykata e Rrethit Kurbin edhe pse nga ana e prokurorit nuk i është komunikuar të gjykuarës ndonjë akuzë e re, sic përcaktohet në nenin 374 të K.Pr.Penale, në përfundim të gjykimit e ka deklaruar fajtor dhe dënuar këtë të gjykuar, jo vetëm sipas nenit 189/1 e 25 të K.Penal, por edhe për veprën penale të falsifikimit të akteve të gjëndjes civile, në bashkëpunim, të parashikuar nga neni 191/1 e 25 të K.Penal. Edhe pse ky vendim është ankimuar në Gjykatën e Apelit Tiranë, kjo

gjykatë në kundërshtim me dispozitat procedurale penale ka lënë në fuqi vendimin e Gjykatës së Rrethit Kurbin.

Sipas kërkesave të nenit 374 të K.Pr.Penale, kur gjatë shqyrtimit gjyqësor del një fakt i ri në ngarkim të të pandehurit, ka dy rrugë procedurale për të zgjidhur cështjen. Ose prokurori kërkon që të tërheqë dosjen ose gjykata mund të lejojë shqyrtimin në të njëjtën seancë me kusht që i pandehuri të japë pëlqimin.

Në cështjen në ngarkim të të gjykuarës, nga ana e prokurorit nuk rezulton që të jetë kërkuar të tërhiqej dosja, pasi në këtë rast do të ishim në pengesë për Gjykatën e Apelit Tiranë që të vazhdonte vetë gjykimin dhe të shprehej lidhur me kërkesën e bërë nga prokurori. Por, nëse në rigjykimin e cështjes, prokurori do të kërkojë dhe e gjykuara do të japë pëlqimin, cështja mundet të gjykohet në të njëjtën seancë edhe në gjykatën e apelit, e cila bazuar në kërkesat e nenit 427 të K.Pr.Penale, duhet të përsërisë pjesërisht shqyrtimin gjyqësor, duke mos dëmtuar kështu shpejtësinë e procedimit…”75.

75 Vendimi nr.749 datë 02.11.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

76 Ne nenin 148/1 të Kushtetutës parashikohet se; “Prokuroria ushtron ndjekjen penale, si dhe përfaqëson akuzën në gjyq në emër të shtetit. Prokuroria kryen edhe detyra të tjera të caktuara me ligj”.

c) Ndryshimi i cilësimit juridik të veprës penale, është një moment tjetër procedural i parashikuar në seksionin e akuzave të reja dhe që është parashikuar nga neni 375 i K.Pr.Penale. Sipas kësaj dispozite, “me vendimin përfundimtar gjykata mund t‟i japë faktit një përcaktim të ndryshëm nga ai që ka bërë prokurori ose i dëmtuari, më të lehtë ose më të rëndë, me kusht që vepra të jetë në kompetëncën e saj”. Në ndryshim nga rastet e mësipërme të akuzave të reja, në këtë rast ndryshimi i cilësimit ligjor të veprës penale nuk mundet të bëhet nga gjykata gjatë shqyrtimit gjyqësor, por bëhet me vendimin përfundimtar, pra në momentin kur ka përfunduar shqyrtimi gjyqësor dhe gjykata është tërhequr për të marrë vendimin përfundimtar. E drejta e gjykatës që ti japë faktit një cilësim tjetër juridik nga ai të bërë nga prokurori përfaqëson një moment tjetër procedural, kur gjykata ka kompetenca të një natyre inkuzitore dhe që janë karakteristike për sistemet procedurale inkuizitore.

Kjo dispozitë procedurale është bërë objekt i shqyrtimit në Gjykatën Kushtetuese, e cila ka interpretuar pajtueshmërinë e nenit 375 të K.Pr.Penale me nenin 148 të Kushtetutës76. Në vendimin nr.51 datë 30.07.1999 Gjykata Kushtetuese ka mbajtur qëndrimin se e drejta që i njihet gjykatës për ti dhënë faktit një përcaktim juridik të ndryshëm nga ai që ka dhënë prokurori, nuk është veprim

antikushtetues, duke arsyetuar se; “…. në këtë rast gjykata nuk merr kompetencat e prokurorit dhe as kthehet në organ akuzues, por zbaton vetëm ligjin gjë që është detyrë funksionale e saj…. Gjykata nuk është organ akuzues, nuk formulon ndonjë akuzë të re dhe as e ndryshon atë, por mbi bazën e faktit të paraqitur, bën një përcaktim tjetër. Gjykata duke i dhënë faktit një përcaktim juridik të ndryshëm nga ai i prokurorit, mund të bëjë që cilësimi i ri të jetë një vepër penale më e lehtë ose më e rëndë. Në rastin e fundit nuk do të thotë se rëndohet pozita e të pandehurit. Rëndimi i pozitës së të pandehurit trahtohet në raport me shkallën më të lartë të gjykimit.

Ndryshimin e cilësimit juridik të veprës penale gjyata mund ta bëjë vetëm në qoftë se vepra penale është në kompetencën e saj. Përndryshe ajo duhet t‟ia dërgojë cështjen gjykatës kompetente. …. Neni 375 i K.Pr.Penale jo vetëm nuk vjen në kundërshtim me nenin 148 të Kushtetutës, por është në përputhje edhe me parimet e tjera kushtetutese të zhvillimit të një gjykimi të drejtë nga një gjykatë e paanshme”77.

77 Vendimi nr.51 datë 30.07.1999 i Gjykatës Kushtetuese.

Përmbajtja e dispozitës së nenit 375 të K.Pr.Penale që cituam më sipër në kohën që Gjykata Kushtetuese ka dhënë vendimin e mësipërm ka pasur përmbajtje tjetër, ku janë hequr në dispozitën e mëparshme fjalët “duke vënë në dijeni palët”. Pra, sipas formulimit të mëparshëm gjykata para se të vendoste ndryshimin e cilësimit ligjor për veprën penale vinte në dijeni palët të cilat paraqesnin pretendimet e tyre lidhur me ndryshimin e cilësimit ligjor të kryer nga gjykata dhe më pas merrte vendimin. Një veprim i tillë procedural nga gjykata, duke i vënë në dijeni palët paraprakisht për mënyrën e zgjidhjes së cështjes, pa u shprehur më parë me vendim përfundimtar, mundet të krijojë dyshime te palët për paragjykimin e cështjes nga gjykata dhe sigurisht në cdo rast do të përbënte shkak ligjor për përjashtimin e trupit gjykues nga gjykimi i cështjes. Me qëllim eleminimin e këtij kontrasti me ligjin nr.8813 datë 13.06.2002 u ndryshua përmbajtja e nenit 375 të K.Pr.Penale, dhe janë hequr fjalët “duke vënë në dijeni palët”.

Kështu që, praktikisht gjykata ndryshimin e cilësimit ligjor të veprës penale e bën vetëm bashkë me vendimin përfundimtar, në përfundim të gjykimit të cështjes. Prokurori dhe i pandehuri së bashku me mbrojtësin e tij njihen me ndryshimin e cilësimit ligjor të veprës penale në momentin e shpalljes së vendimit përfundimtar.

Në vendimin nr.24 datë 30.07.2003 Gjykata Kushtetuese ka rikonfirmuar përsëri pajtueshmërinë me Kushtetutën të përmbajtjes së ndryshuar të nenit 375 të K.Pr.Penale, duke mbajtur aresytuar se; “…. Gjykata e zakondshme nuk është organ akuze, nuk formulon akuzë dhe as e ndryshon atë, por mbi bazën e faktit të paraqitur bën cilësimin e duhur ligjor të veprës penale duke i dhënë faktit një përcaktim tjetër. … në zgjidhjen e cështjeve konkrete gjykata e zakondshme ushtron funksionin e saj juridiksional, sqaron kuptimin e ligjit që duhet të zbatojë me qëllim që të eleminojë cdo dyshim që lidhet me cilësimin juridik të veprës, për të siguruar stabilitetin e së drejtës dhe rivendosjen e rendit juridik të shkelur. Ndryshimi i përmbajtjes së nenit 375 të K.Pr.Penale nuk sjell si pasojë papajtueshmërinë e kësaj dispozite, me nenin 31 të Kushtetutës. Gjykata Kushtetutese cmon se dalja e gjykatës në seancë gjyqësore dhe vënia në dijeni e palëve për mënyrën e zgjidhjes së këtij problemi ligjor, pa u shprehur kjo më parë me vendim përfundimtar, mund t‟ju krijojë atyre dyshime për paragjykimin e cështjes nga ana e saj, gjë që mund të shoqërohet me një shkelje tjetër kushtetuese që lidhet me mosrespektimin e së drejtës themelore të njeriut për një gjykim të drejtë nga një gjykatë e paanshme…. ”78.

78 Vendim nr.24 datë 30.07.2003 i Gjykatës Kushtetuese.

Në praktikën gjyqësore të Gjykatës së Lartë në një numër vendimesh kjo Gjykatë ka trajtuar zbatimin e nenit 375 të K.Pr.Penale nga gjykatat e faktit. Në vendimin e saj me nr.521 datë 27.06.2006 ka mbajtur qëndrimin se gjykata e shkallës së parë ka zbatuar drejtë kërkesat e nenit 375 të K.Pr.Penale, ku ka deklaruar fajtor të pandehurin edhe për një rrethanë cilësuese të veprës penale për të cilat nuk ishte akuzuar nga prokurori. Konkretisht, është arsyetuar se; “I pandehuri A.H eshte akuzuar dhe derguar per gjykim nga organi i prokurorise sipas pikave 5 dhe 6 te nenit 114/a te K.Penal. Pasi i ka dhene fund shqyrtimit gjyqesor, ne vendimin perfundimtar gjykata e rrethit duke konstatuar se i pandehuri ne realizimin e vepres kriminale kishte perdorur edhe dhune ndaj te demtuares, e ka deklaruar ate fajtor dhe per piken 4 te nenit 114/a duke zbatuar drejt kerkesat e nenit 375 te K.Pr.Penale. Sipas kesaj dispozite, gjykata me vendimin perfundimtar mund ti jape faktit nje percaktim te ndryshem nga ai qe ka bere prokurori, me te lehte ose me te rende ,me kusht qe vepra te jete ne kompetencen e saj. Nderkohe qe ne kerkesen per gjykimin nga ana e prokurorit eshte pranuar se i gjykuari ne menyre sistematike ka perdorur dhune ndaj te demtuares I.C me qellim qe ajo te ushtronte prostitucion, veprimet e tij nuk jane kualifikuar sipas pikes 4 te nenit 114/a te K.Penal

Gjykata e Rrethit Berat, ne vendimin e saj perfundimtar te dates 21.02.2005, duke qene vepra ne kompetencen e saj, i ka dhene faktit percaktimin e duhur juridik. Ajo e ka deklaruar fajtor dhe denuar te gjykuarin edhe sipas pikes 4 te nenit 114/a. Dhe pse ky percaktim formalisht rendon poziten e te pandehurit, Gjykata e Rrethit Berat, ndryshe nga sa arsyeton Gjykata e Apelit Vlore, nuk ka patur detyrimin qe te ricelte seancen per t‟i komunikuar te pandehurit akuzen e re. Kete detyrim gjykata e rrethit do ta kishte nese do te gjykonte ceshtjen perpara ndryshimit te nenit 375 te K.Pr.Penale me ligjin nr.8813, date 13.06.2002”79.

79 Vendimi nr.521 datë 27.09.2006 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Ndërsa në vendimin nr.472 datë 13.09.2006 Gjykata e Lartë ka mbajtur qëndrimin se gjykata e apelit në kundërshtim me parashikimet e nenit 375 të K.Pr.Penale, i ka deklaruar fajtor të pandehurit edhe lidhur me një fakt të ri, i cili nuk është përmëndur në kërkesën për gjykim. Konkretisht, arsyetohet se; “….Ne perfundim te hetimeve, organi i akuzes i ka kerkuar gjykates gjykimin e te pandehurve M.Ni dhe G.Sh per akuzen e vjedhjes me arme ne bashkepunim, te parashikuar nga neni 140 dhe 25 i K.Penal. Gjykata e Apelit Vlore duke vepruar ne kundershtim me parashikimet e nenit 373 te K.Pr.Penale, ne perfundim te gjykimit i ka deklaruar fajtor dhe denuar dy te pandehurit jo vetem per akuzen e paraqitur nga organi i prokurorise, por edhe sipas nenit 278 te K.Penal.

Ne veshtrim te kerkesave te nenit 373 te K.Pr.Penale, kur gjate shqyrtimit gjyqesor del nje veper tjeter qe ka lidhje me ate qe gjykohet dhe qe nuk eshte permendur ne kerkesen per gjykim, eshte prokurori ai qe i komunikon te pandehurit vepren tjeter penale. Ne çeshtjen objekt gjykimi, nga proçesverbalet e seancave gjyqesore rezulton se deri ne diskutimin perfundimtar, nga ana e prokurorit nuk i eshte komunikuar te pandehurve ndonje akuze per vepren penale te arme mbajtjes pa leje nderkohe qe Gjykata e Apelit Vlore, me vendimin perfundimtar i ka deklaruar fajtor dhe denuar te dy te pandehurit per nje veper tjeter penale e cila nuk eshte permenduar ne kerkesen per gjykim dhe as i eshte komunikuar te pandehurve nga prokurori gjate gjykimit.

Ne kuptim te permbajtjes se nenit 375 te K.Pr.Penale, me vendimin perfundimtar, gjykates i lind e drejta t‟i jape faktit nje percaktim te ndryshem nga ai qe i ka bere prokurori, pamvaresisht nese kualifikimi i ri eshte per nje veper me te rende por kursesi nuk ka te drejte qe te deklaroje te pandehurin fajtor per akuza te pa komunikuara nga prokurori. Gjykata eshte organi i cili realizon dhenjen e drejtesise duke mos qene vete pale ne procesin penal. Ne keto rrethana, vendimi i Gjykates se Apelit Vlore eshte rrjedhoje e

mosrespektimit te rregullave proceduriale qe lidhen me paraqitjen e akuzave te reja, dhe si i tille duhet te prishet”80.

80 Vendimi nr.472 datë 13.09.2006 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Të drejtat e palëve në rastet e akuzave të reja. Në rast se gjatë shqyrtimit gjyqësor do të konstatohet ndonjë nga rastet e akuzave të reja, si ndryshimi i akuzës nga prokurori, akuza për nje vepër tjetër që ka lidhje me atë që shqyrtohet, ose akuza lidhur me një fakt të ri nëse procedohet në të njëjtën sencë, momente procedurale këto të parashikuara nga nenet 372, 373 dhe 374 të K.Pr.Penale, të pandehurit dhe mbrojtësit të tij i lindin disa të drejta procedurale, mosrespektimi i të cilave sjell pavlefshmërinë e veprime gjyqësore të mëvonshme.

Kështu, në rastet e sapo përmëndura kryetari i seancës pasi pasqyron në proces verbalin gjyqësor ndryshimin e akuzës apo akuzën e re, i bën të ditur të pandehurit se ka të drejtën që të kërkojë një afat për të përgatitur mbrojtjen e tij dhe nëse i pandehuri kërkon të përfitojë nga kjo e drejtë, kryetari ndërpret shqyrtimin gjyqësor për një afat të caktuar, por jo më tepër se dhjetë ditë. Ndërsa, në rastet kur gjykimi zhvillohet në mungesë të të pandehurit akuza e re përsëri përfshihet në proces verbalin e shqyrtimit gjyqësor dhe ekstrakti i këtij process verbali i njoftohet të pandehurit në mungesë. Në këtë situatë kryetari i seancës pavarësisht mendimit të palëve, ndërpret shqyrtimin gjyqësor dhe shtyn seancën gjyqësore për një afat për jo më shumë se dhjetë ditë, afat ky i cili do të shërbejë për njohjen e të pandehurit në mungesë për akuzën e re dhe përgatitjen e mbrojtjes së tij lidhur me këtë akuzë për të cilën ai nuk ka pasur më parë dijeni. Pavarësisht fazës së shqyrtimit gjyqësor të pandehurit i lind e drejta që për akuzën e re të mundet të kërkojë marrjen e provave të tjera.

Kalimi i akteve.

Duke qënë se në sistemin tonë procedural akuzator me elementë inkuizitorë provat krijohen dhe marrin vlerën provuese para gjykatës, pasi i nënshtrohen debatit dhe shqyrtimit gjyqësor, në praktikë nuk mundet të përjashtohen rastet kur megjithë ekzistëncën e burimeve të provave ndaj të pandehurit në fazën e hetimeve, provat e marra gjatë shqyrtimit gjyqësor nuk janë të një niveli të tillë saqë të provojnë tej cdo dyshimi se vepra penale ka ndodhur dhe se ajo është kryer nga i pandehuri i akuzuar. Situata të tilla në praktikë mundet të shkaktohen për shkak të mangësive procedurale në kryerjen e veprimeveve

hetimore, të cilat mundet të shkaktojë pavlefshmëri të akteve dhe veprimeve procedurale të cilat nuk mundet të përsëriten, apo për shkak të ndryshimit të dëshmive të dëshmitarëve gjatë gjykimit, për shkak kryerjes së riekspertimeve të mundshme të cilat kanë rezultuar me përfundime të kundërta me ekspertimet e kryera gjatë hetimit, apo shkaqe të tjera të kësaj natyre, të cilat mundet të sjellin të njëjtin efekt.

Në një situatë të tillë prokurori nuk mundet ti kërkojë gjykatës deklarimin fajtor për veprën penale për të cilën ai është akuzuar, pasi jo vetëm që do të ishte i pashmangshëm një vendim pafajësie i gjykatës që gjykon cështjen, por do të cënonte të drejtat dhe garancitë kushtetuese dhe të ligjshme të të pandehurit, si dhe veprimitarinë e rregullt dhe në përputhje ligjin te vetë funksionit të prokurorit.

Instrumenti ligjor që shërben për të rikuperuar situata të tilla procedural është kalimi i akteve, të parashikuar nga neni 377 i K.Pr.Penale. Në bazë të kësaj dispozite “Kur prokurori tërheq akuzën dhe në gjëndjen që janë provat vërtetohet se i pandehuri nuk ka faj ose del që ekziston një nga rastet e pushimit të cështjes, gjykata vendos pafajësinë e të pandehurit ose pushimin e cëshjes. Në rast të kundërt gjykata vendos kalimin e akteve prokurorit”. Nëpërmjet kalimit të akteve gjykata e kthen dosjen penale përsëri te prokurori në fazën e hetimeve, dhe në këtë mënyrë këtij të fundit i jepet mundësia që të kryeje hetime te plota lidhur me faktin penal dhe autorin e veprës penale, si dhe kryerjen përsëri të veprimeve procedurale. Megjithatë, kalimi i akteve nuk vendoset kur “vërtetohet se i pandehuri nuk ka faj”, pra është situate kur jo vetëm që nuk ka prova për fajësinë, por përkundrazi ka prova për pafajësinë e të pandehurit, ose një nga rastet e pushimit të cështjes që për gjykatën janë parashikuar nga nenin 387 të K.Pr.Penale.

Duke iu referuar përmbajtjes së nenit 377 të K.Pr.Penale kalimi i akteve mundet të vendoset nga gjykata vetëm në ato raste kur kërkohet nga prokurori, dhe jo kryesisht nga gjykata pa një kërkesë të prokurorit. Nëse prokurori në diskutimin e vet përfundimtar ka kërkuar deklarimin fajtor të të pandehurit për veprën penale për të cilën është akuzuar, atëherë gjykata do të vendosë të deklarojë të pandehurin fajtor apo të pafajshëm, por nuk mundet të vendose kalimin e akteve prokurorit. Megjithëse, përmbajtja e dispozitës së mësipërme është mëse e qartë në praktikën gjyqësore nuk mungojnë rastet kur Gjykata e Lartë ka konstatuar

vendime të gabuara të gjykatave më të ulëta lidhur me zbatimin e nenit 377 të K.Pr.Penale, disa prej të cilave po i përshkruajmë më poshtë.

Në vendimin nr.110 datë 23.02.2005 Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë ka arsyetuar se; “…. Fillimisht, ceshtja ka nisur per vepren penale te parashikuar nga neni 88/1 e 278/2 i K.P., plagosje e rende me dashje e armembajtje pa leje dhe per shkak te amnistise se vitit 1997, eshte vendosur mosfillimi i procedimit penal ne ngarkim te te gjykuarit. Me vendim te Prokurorit te Pergjithshem, eshte shfuqizuar vendimi i mosfillimit te procedimit penal te prokurorit te rrethit Puke dhe kesaj prokurorie i jane vene detyra qe te hetoje ceshtjen tashme me akuzen e vrasjes te mbetur ne tentative dhe armembajtjes pa leje. Me keto akuza, organi i prokurorise ka kaluar aktet per gjykim ne Gjykaten e Rrethit gjyqesor Puke, e cila e ka gjetur fajtor te gjykuarin dhe e ka denuar me gjykim te shkurtuar, perfundimisht me 7 vjet burgim.

Gjykata e Apelit Shkoder, me vendimin nr.77, date 30.03.2004, ka prishur vendimin e mesiperm te Gjykates se shkalles se pare Puke dhe i ka derguar aktet per rigjykim ne po ate gjykate, per shkak se prokuroria ne rifillimin e hetimeve nuk ka zbatuar te gjitha detyrat e lena nga Prokurori i Pergjithshem. Gjykata e apelit, nder te tjera arsyeton: “...moszbatimi i detyrave te Prokurorit te Pergjithshem ben qe kerkesa e prokurorit per gjykimin e te pandehurit N.N te jete i pavlefshem. Organet e prokurorise ne rrethin e Pukes dhe te apelit, duhet te terheqin aktet e te plotesonin detyrat e lena nga Prokurori i Pergjithshem. Ne keto kushte ne rast se organi i prokurorise ne rreth nuk terheq aktet per te plotesuar hetimet, atehere eshte e detyruar gjykata qe te zbatoje detyrat e lena nga Prokurori i Pergjithshem”.

Kolegji Penal, cmon se vendimi i gjykates se apelit jo vetem vjen ne kundershtim me nenin 428/ç te K.Pr.P., por edhe se arsyetimi i tij ne teresi dhe per ate pjese qe citohet ne vecanti, eshte i gabuar ligjerisht dhe konceptualisht. Detyra e gjykates sipas dispozitave te K.Pr.Penale, ne nje sistem akuzator te perzier sic eshte procedimi penal i yni, nuk eshte te verifikoje nese zbatohen ose jo detyrat e prokurorit me te larte nga prokurori me i ulet. Po ashtu, gjykata duke qene ne poziten e arbitrit ne gjykim dhe duke patur perpara vetem fashikullin e gjykimit, nuk ka rol aktiv lidhur me pergatitjen per gjykim te organit te akuzes, ashtu edhe ate te mbrojtjesit te te pandehurit. Eshte e vertete qe ne ceshtjen ne shqyrtim, gjykata e shkalles se pare ka pranuar kerkesen per te proceduar me gjykim te shkurtuar, duke pranuar te jape vendim ne gjendjen qe kane qene aktet. Pavaresisht nga kjo, edhe ne kete rast, gjykata e shkalles se pare ka qene perpara vleresimit nese mund te jape vendim, ose jo me aktet qe i jane vene ne dispozicion nga organi i akuzes dhe jo te

vleresoje nese jane zbatuar detyrat e vena nga Prokurori i Pergjithshem per prokurorine e rrethit gjyqesor.

Gjykata e apelit, ka gabuar edhe lidhur me disponimin e saj, se ne qofte se organi i prokurorise, pas terheqjes se akteve nuk i ploteson detyrat e vena nga Prokurori i Pergjithshem, atehere kete “eshte e detyruar” ta beje gjykata. Ky disponim eshte konceptualisht i gabuar. Gjykata nuk merr detyra nga organi i prokurorise dhe as nuk ploteson detyrimet e prokurorit me te ulet ne raport me Prokurorin e Pergjithshem. Pranimi i kesaj, sikurse arsyetohet ne vendimin e gjykates se apelit, do ta bente gjykaten te ishte e njeaneshme dhe do t‟i hiqte asaj legjitimitetin per te shqyrtuar ceshtjen.

Gjykata e Apelit Shkoder, ne eventualitetin se vlereson te paplote hetimin gjyqesor ne shkalle te pare, ka mundesi te shfuqizoje vendimin e asaj gjykate per shqyrtimin e ceshtjes me gjykim te shkurtuar dhe te plotesoje hetimin gjyqesor atje ku gjykata e apelit e vlereson te nevojshem. Gjykata e apelit, duke qene gjykate qe shqyrton ceshtjen ne ligj e ne fakt, vetem ne rastet e nenit 428/ç te K.Penale, ka te drejte te prishe vendimin e gjykates se shkalles se pare e te ktheje ceshtjen per rigjykim, raste keto qe lidhen me pavlefshmerine e gjykimit ne shkalle te pare e jo me volumin provave te administruara nga ajo gjykate. Ne te gjitha rastet e tjera, vec atyre te nenit 428/ç te K.Pr.Penale, gjykata e apelit ploteson hetimin gjyqesor dhe e perfundon ceshtjen vete, pa kthyer aktet ne shkalle te pare.

Gjithashtu, gjykata e apelit arsyeton gabim lidhur me momentin e kalimit te akteve prokurorit. Sipas nenit 377 te K.Pr.Penale, terheqja e akuzes nga prokurori eshte vleresim i tij dhe jo i gjykates. Gjykata, ne rastin kur prokurori kerkon terheqjen e akteve, ka te drejten te vendose pafajesine e te pandehurit, ose pushimin e ceshtjes dhe te mospranoje terheqjen e akteve nga prokurori, ndersa ne te gjitha rastet e tjera gjykata nuk mund te vendose ndryshe nga sa kerkon prokurori. Gjithsesi nuk eshte gjykata ajo qe vlereson nese aktet duhen terhequr apo jo nga organi i akuzes, por eshte vete ky u fundit qe e ben kete. Nga ana tjeter, gjykata ka detyrimin te vendose lidhur me ceshtjen, mbi ato prova te administruara ligjerisht mbi kerkesen e paleve dhe ne raste te vecanta, te marra prej saj edhe kryesisht ”81.

81 Vendimi nr.110 datë 23.02.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Në vendimin nr.540 datë 22.10.2003 Gjykata e Lartë në një tjetër vendim ka konstatuar një vendim gjyqësor të gabuar lidhur me interpretimin e nenit 377 të K.Pr.Penale, duke arsyetuar se; “…. Orientimet e gjykatës së apelit janë të pasakta dhe

nuk kuptohet se cila është detyra që ajo ka lënë për gjykatën e shkallës së parë në rigjykim, aktet ti kalojnë prokurorit apo ajo të përsërisë veprimet procedural të pavlefshme. Si do që të jetë përfundimi është i gabuar. Gjykata në asnjë rast nuk mundet të urdhërojë kryesisht kalimin e akteve prokurorit, përvec se kur ai, bazuar në nenin 377 të K.Pr.Penale tërheq akuzën dhe në gjëndjen që janë provat gjykata nuk mund të vendosë për pafajësinë e të pandehurit apo për pushimin e cështjes. Në rastin konkret prokuroria ka ushtruar ndjekjen penale dhe është gjykata ajo që kontrollon rregullshmërinë e ushtrimit të saj. Gjykata e apelit nuk mund të urdhërojë gjykatën e shkallës së parë për kryerjen e veprimeve procedural të caktuara, kur ajo nuk ka asnjë pengesë ligjore për të realizuar vetë cdo veprim të tillë …”82.

82 Vendimi nr.540 datë 22.10.2003 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

2.3.3. Diskutimi përfundimtar.

Në përfundim të marrjes së provave të kërkuara nga palët, apo të provave të marra kryesisht nga ana e gjykatës, pasi zhvillohet debati gjyqësor lidhur me pranueshmërinë, vlefshmërinë, përdorshmërinë dhe vlerën e tyre provuese, zhvillohet diskutimi përfundimtar i palëve në procesin gjyqësor.

Fillimisht diskutimi apo konkluzionet përfundimtare parashtrohen nga prokurori, dhe më pas me radhë nga mbrojësi i të pandehurit apo vetë i pandehuri, si dhe palët private në procesin gjyqësor, nëse këto të fundit janë pjesë e një procesi gjyqësor. Gjatë fazës së diskutimeve përfundimtare prokurori dhe mbrojtës i të pandehurit mundet të bëjnë replikë, por në cdo rast fjalën e fundit e ka i pandehuri nëse ky kërkon që të bëjë replikë. Neni 378 i K.Pr.Penale nuk ka parashikuar shprehimisht formën e paraqitjes së diskutimit përfundimtar por në praktikën gjyqësore ai paraqitet kryesisht me shkrim.

Diskutimi përfundimtar i palëve paraqet sintezën e gjykimit dhe shërben si një përmbledhje e zhvillimit të të gjithë procedimit penal, si në fazën e hetimit ashtu edhe në fazën e gjykimit të cështjes. Diskutimi përfundimtar i prokurorit nga ana formale duhet që të përmbajë faktin penal, provat e shqyrtuara në seancë gjyqësore, vlerën provuese të secilës prej tyre dhe vlerën provuese të tyre në tërësi, duhet që detyrimisht të përmbajë se cilat kanë qënë provat dhe pretendimet e kundërta të mbrojtësit të të pandehurit, argumentimin se për cfarë arsye ato nuk qëndrojnë dhe nuk cënojnë vlerën provuese të provave të prokurorit. Po kështu, diskutimit përfundimtar i prokurorit duhet që të përmbajë

analizën e të gjithë elementëve të figurës së veprës penale për të cilën është akuzuar i pandehuri, argumentimin se të gjithë këto elementë të figurës së vepres penale janë konsumuar nga i pandehuri, cili është personaliteti i të pandehurit, rrëzikshmëria shoqërore e veprës penale dhe e të pandehurit, nëse ekzistojnë rrethana rënduese apo rrethana lehtësuese. Në përfundim prokurori shprehet si për fajësinë e të pandehurit ashtu edhe për llojin dhe masën e dënimit që duhet të caktohet nga gjykata për të pandehurin që gjykohet.

Mbi të gjitha argumentet e shprehura nga prokurori në diskutimin përfundimtar duhet që të shprehet edhe mbrojtësi i të pandehurit. Kjo se parashikohet nga ndonjë dispozitë, por është rrjedhim një paraqitje e tillë do të ishte rrjedhim i parimit të kontradiktoritetit në procesin gjyqësor. Mbrojtësi në diskutimin e tij duhet të parashtrojë qëndrimin e tij lidhur me faktin penal si dhe lidhur me akuzën, cfarë është provuar në gjykim dhe cfarë nuk është provuar, nëse mundet të provohet vepra penale dhe akuza me provat e paraqitura nga prokurori dhe se cila është vlera e tyre provuese, nëse vepra penale ka ndodhur argumentat që kjo vepër nuk është kryer nga i pandehuri, apo se është kryer por në kushte dhe rrethana të tjera, nëse ekzistojnë rrethana rënduese apo lehtësuese për të pandehurin. Në përfundim mbrojtësi i të pandehuri duhet që të shprehet lidhur me fajësinë e të pandehurit, dhe nëse pranon fajësinë e të pandehurit atëherë duhet që të paraqesi argumentat e tij lidhur me llojin dhe masën e dënimit që duhet të caktohet nga gjykata në vendimin përfundimtar.

Faza e zhvillimit të diskutimeve përfundimtare nga palët në procesin gjyqësor zhvillohet pas marrjes dhe administrimit të provave në gjykim, por edhe diskutimet përfundimtare janë pjesë e shqyrtimit gjyqësor. Jo pa qëllim në nenin 378/6 të K.Pr.Penale është parashikuar që “me mbarimin e diskutimit përfundimtar kryetari e deklaron të mbyllur shqyrtimit gjyqësor”. Në nenin 378/5 të K.Pr.Penale është parashikuar që diskutimi përfundimtar nuk mundet të ndërpritet për të marrë prova të reja, përvec se kur gjykata e cmon të domosdoshme. Pra, edhe gjatë zhvillimit të diskutimit përfundimtar, për prova që mundet të jenë të domosdoshme për rrethanat e cështjes në gjykim, gjykata mundet që të ndërpresë diskutimin përfundimtar dhe të vendosje marrjen e proave. Marrja e provave mundet të bëhet me kërkesë të palëve, duke u bazuar në nenet 356 dhe 367 të K.Pr.Penale, pra për prova të reja që pala nuk ka pasur mundësinë që ti kërkonte marrjen e tyre në fillim të shqyrtimit gjyqësor, ose

marrja e provave mundet të bëhet edhe kryesisht nga gjykata në këtë fazë të shqyrtimit gjyqësor, kur gjykata nga diskutimet përfundimtarë të palëve mundet që të konstatojë domosdoshmërinë e marrjes së ndonjë prove.

Gjykata e Lartë në vendimin nr.343 datë 09.06.2004 ka mbajtur qëndrimin se gjykata e shkallës së parë ka vepruar në përputhje me nenin 378/5 të K.Pr.Penale, pasi ka ndërprerë diskutimin përfundimtar të palëve dhe ka vendosur që të pyesë të dëmtuarën për rrethana që gjatë shqyrtimit gjyqësor kanë mbetur të pasqaruara dhe të dyshimta. Konkretisht, është arsyetuar që; “…. Nga përmbatja e këtij neni, është gjykata ajo që cmon nevojën dhe domosdoshmërinë e marrjes së provave të reja duke ndërprerë diskutimin përfundimtar, por është e domosdoshmë edhe që ajo të marrë vendimin përkatës duke arsyetuar shkaqet që e detyrojnë të marrë ato prova. Në këto kushte, vlerësimi i gjykatës së apelit, se gjykata e rrethit padrejtësisht ka vendosur të ndërpresë diskutimin përdundimtar të palëve, është i pabazuar pasi gjykata e rrethit gjyqësor ka cmuar e arsyetuar pyetjen e së dëmtuarës jo në tërësi por për problemin e vazhdimësisë së ushtrimit të prostitucionit e të kohës së ushtrimit, pasi në deklarimet e saj ky problem mbetej i pasqaruar dhe i dyshimtë… “83.

83 Vendimi nr.343 datë 09.06.2004 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

84 Neni 378/6 i K.Pr.Penale; “Me mbarimin e diskutimit përfundimtar kryetari e deklaron të mbyllur shqyrtimin gjyqësor”.

E drejta që i njihet gjykatës sipas nenit 378/5 të K.Pr.Penale, për të marrë prova të reja që cmon se janë të domosdoshme për cështjen nuk është e pakufizuar, por mundet të ushtrohet kjo e drejtë deri në momentin kur ende nuk ka përfunduar shqyrtimi gjyqësor. Nga përmbajtja e nenit 378/6 të K.Pr.Penale84, nëse shqyrtimi gjyqësor ka përfunduar, atëherë gjykatës nuk i mbetet vecse të tërhiqet për vendim, dhe momenti procedural për marrjen e provave të reja ka kaluar tashmë. Jo pa qëllim neni 378/5 i K.Pr.Penale parashikon rastin e ndërprerjes së diskutimit përfundimtar, me qëllim marrjen e provave të reja që janë të domosdoshme për rrethanat e cështjes, por nuk parashikon marrjen e provave të reja, qofshin këto edhe të domosdoshme në rastin kur diskutimi përfundimtar i palëve ka përfunduar dhe gjykata ka deklaruar të mbyllur shqyrtimin gjyqësor. Deklarimi nga ana e gjykatës të mbyllur shqyrtimin gjyqësor, shënon edhe momentin procedural kur gjykata nuk mundet që të marrë prova të reja, por vetëm i mbetet të tërhiqet dhe të marrë një vendim përfundimtar lidhur me cështjen objekt gjykmi.

Gjykata e Lartë në vendimin nr.431 datë 15.06.2005 ka mbajtur qëndrimin se gjykata e apelit me të drejtë ka vendosur marrjen e provave të reja, duke kryer këtë veprim procedural gjyqësor ende pa përfunduar shqyrtimin gjyqësor. Konkretisht, është arsyetuar se; “… gjendet i pambështetur në ligj pretendimi i ngritur në rekurs lidhur me shkeljen nga ana e Gjykatës së Apelit Korcë të kërkesave të nenit 378 të K.Pr.Penale.

Provohet se në seancën gjyqësore të datës 17.10.2003, nga ana e trupit gjykues në Gjykatën e Apelit Korcë janë ftuar palët për të parashtruar konkluzionet përkatëse sipas kërkesave të nenit 378/1 të K.Pr.Penale. Parashtrimi i këtyre konkluzioneve kurrsesi nuk mund të ndalojë gjykatën për të marrë prova të reja për sa kohë nga ana e kryetarit të seancës nuk është mbyllur shqyrtimi gjyqësor. Kjo mënyrë procedimi rregullohet qartë në pikat 5 dhe 6 të K.Pr.Penale sipas të cilit, në rastet kur gjykata e cmon të domosdoshme mund të marrë prova të reja duke ndërprerë diskutimin përfundimtar. Sic rezulton nga process verbali i senanës gjyqësore, në datën 17.10.2003 është vendosur të shtyhet séance gjyqësore për të studiuar trupi gjykues dosjen gjyqësore, duke i treguar kështu palëve se nuk ishte deklaruar mbyllja e shqyrtimit gjyqësor dhe duke i lejuar gjykatës të drejtën për të marrë prova të reja, nëse do ta cmonte të domosdoshme, sic edhe veproi me të drejtë në seancën e datës 19.03.2004 … ”85.

85 Vendimi nr.431 datë 15.06.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Momenti procedural në gjykim i paraqitjes së konkluzioneve përfundimtare nga i pandehuri ose mbrojtësi i tij, është me rëndësi në drejtim të respektimit të së drejtave dhe garancive procedurale të të pandehurit në gjykimin e cështjes. Mosdhënia të pandehurit dhe mbrojtësit të tij nga ana e gjykatës, të kohës së nevojshme për të përgatitur diskutimin e tyre përfundimtar, mosdhënia e kohës së nevojshme të pandehurit apo mbrojtësit të tij, të mundësisë për të qënë të pranishëm në gjykim në fazën e diskutimit përfundimtar në rastet kur ata kanë pengesa të ligjshme për tu paraqitur në gjykim, nuk do të përbënte respektim të rregullt të procesit gjyqësor të të pandehurit gjatë gjykimit të cështjes në ngarkim të tij. Sigurisht që, të pandehurit apo mbrojtësit e tyre mundet që edhe ti keqpërdorin këto garanci procedurale me qëllim zvarritjen e proceseve gjyqësore, tejkalimin e afateve të paraburgimit etj, por gjithsesi gjykata në këtë moment të rëndësishëm të procesit gjyqësor, që shënon sintezën e të gjithë gjykimit, duhet që të tregohet sa më shumë propocionale në ezaurimin e këtij

momenti procedural duke deklaruar mungesën apo duke kryer zëvendësimin e mbrojtësit të zgjedhur dhe duke caktuar mbrojtës kryesisht.

Gjykata e Lartë në vendimin nr.410 datë 18.04.2007 ka konstatuar se gjykata e shkallës së parë ka vepruar në kundërshtim me kërkesat e nenit 378/4 të K.Pr.Penale, duke mos i dhënë mundësi të pandehurit që të paraqesë diskutimin e tij përfundimtar dhe të ketë fjalën e fundit në këtë fazë të gjykimit. Konkretisht, është arsyetuar se; “… nga përmbajtja e proces verbali të mbajtur gjatë seancës gjyqësore të datës 28.04.2006, rezulton se përvec të pandehurit D.B, të pandehurit e tjerë nuk kanë parashtruar konkluzionet përfundimtare, e drejtë kjo e parashikuar nga neni 378/1 i K.Pr.Penale.

Edhe i pandehuri Sh.R nëpërmjet kërkesës së datës 27.04.2006, të administruar në dosje, ka konfirmuar marrjen dijeni për gjykimin e datës 28.04.2006 dhe pamundësinë për arsye shëndetësore për të mos marrë pjesë, por do të marrë pjesë në seancën tjetër. Kjo kërkesë është konfirmuar edhe nga oficeri i gatshëm megjithatë gjykata, në kundërshtim me kërkesat e nenit 378/4 të K.Pr.Penale, nuk ka lejuar që i pandehuri të marrë fjalën e fundit dhe pse ishte kërkuar prej tij… ”86.

86 Vendim nr.410 datë 18.04.2007 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Me përfundimin e diskutimeve përfundimtare të palëve në procesin gjyqësor, me përfundimin e replikës nëse palët kërkojnë ta ushtrojnë këtë të drejtë, gjykata nëse vlerëson se shqyrtimi gjyqësor është i plotë dhe se nuk është e domosdoshme marrja e ndonjë prove të re, e deklaron të mbyllur fazën e shqyrtimit gjyqësor, deklarim ky i cili shënohet në process verbalin e seancës gjyqësore, dhe tërhiqet në dhomën e këshillimit për të marrë vendim. Në këtë moment procedural fillon faza e fundit e gjykimit në shkallë të parë, marrja e vendimit përfundimtar nga ana e gjykatës.

2.4. Vendimi përfundimtar.

Vendimi gjyqësor përfundimtar përfaqëson zgjidhjen në themel të cështjes gjyqësore, zgjidhje që jepet nga gjykata duke u bazuar në provat e marra dhe të administruara gjatë shqyrtimit gjyqësor. Në vendimin e saj gjykata shpreh bindjen e saj lidhur me ekzistëncën ose jo të e faktit penal, të veprës penale, për fajësinë ose pafajësinë e të pandehurit, si dhe shkallën e fajit dhe rrëzikshmërinë

e tij shoqërore. Gjykata i jep vendimet në emër të Republikës, ashtu sic është parashikuar edhe në nenin 146 të Kushtetutës.

2.4.1 Marrja e vendimit.

Vendimi përfundimtar nga ana e gjykatës si rregull, ashtu sic edhe është parashikuar në nenin 379 të K.Pr.Penale, merret menjëherë pas mbylljes së shqyrtimit gjyqësor. Praktikisht kjo do të thotë se gjykata me deklarimin të mbyllur shqyrtimin gjyqësor tërhiqet në dhomën e këshillimit, pa e shtyrë seancën gjyqsore, dhe aty pa praninë e palve apo edhe të sekretares gjyqësore por vetëm me praninë e anëtarëve të trupit gjykues, merr vendimin përfundimtar lidhur me cështjen objekt gjykimi, vendim të cilin ua bën të ditur palëve në të njëjtën seancë gjyqësore.

Mëgjithatë, në nenin 379/2 të K.Pr.Penale është parashikuar mundësia që gjykata në rast pamundësie absolute për të dhënë vendimin përfundimtar në të njëjtën seancë gjyqësore, mundet të shtyjë me urdhër të motivuar të kryetarit të shpalljes së vendimit përfundimtar në një datë tjetër. Afati maksimal brënda të cilit gjykata duhet të shpallë vendimin e saj është pesë ditor. Rast pamundësie absolute për të shtyrë shpalljen e vendimit gjyqësor përvec se mundet të jenë shkaqet shëndetësore apo rastet fatore, mundet të jetë edhe volumi i materialeve të cështjes, karakteri i vecantë i dhe i ndërlikuar i cështjes objekt gjykimi e cila ka nevojë për një analizë të vecantë të provave dhe të elementëve të veprës penale apo të fajësisë së të pandehurit.

Në nenin 380 të K.Pr.Penale është sanksionuar që gjykata në marrjen e vendimit nuk mundet që të përdorë prova të tjera përvec atyre provave që janë marrë, administruar dhe shqyrtuar nga gjykata gjatë shqyrtimit gjyqësor, dhe që iu janë nënshtruar debatit të palëve në procesin gjyqësor. Po përshkruajmë më poshtë disa vendime gjyqësore të Gjykatës së Lartë, në të cilat janë konstatuar shkelje të nenit 380 të K.Pr.Penale në marrjen e vendimit nga gjykatat, duke përdorur për marrjen e vendimit prova të cilat nuk janë administruar gjatë shqyrtimit gjyqësor.

Në vendimin nr.630 datë 08.11.2006 të Gjykatës së Lartë ka mbajtur qëndrimin se gjykata në marrjen e vendimit ka marrë në konsideratë disa process verbale të deklarimeve të personave që kanë dijeni lidhur me rrethanat e cështjes, të cilat

nuk kanë qënë administruar në gjykimin e cështjes. Konkretisht, është arsyetuar se; “… Sipas nenit 380 te K.Pr.Penale, ″per te marre vendim gjykata nuk mund te perdore prova te tjera veç atyre qe jane marre ose jane verifikuar ne shqyrtimin gjyqesor″. Rezulton nga aktet se, gjykata e rrethit ka marre provat ne seancat gjyqesore, ja ka neneshtruar ato debatit, i ka analizuar e, mbi bazen e tyre, ka arritur ne perfundimin se i gjykuari ndodhej ne kushtet e heqjes dore vullnetare nga kryerja e krimit. Ndonese ka patur disa ndryshime midis deklarimeve te bera nga i gjykuari, nga E.P, G.P e L.M ne fazen e hetimeve paraprake para oficerit te policise gjyqesore dhe deshmive te bera para gjykates, nuk ka patur kundershtime dhe asnje prej proçesverbaleve nuk eshte lexuar e shqyrtuar ne seancat gjyqesore dhe gjithçka, gjykata e rrethit e bazon mbi provat e marra gjate shqyrtimit gjyqesor. Gjykata e apelit, ne kundershtim me nenin 380 te K.Pr.Penale ju referohet teresisht atyre deklarimeve edhe se, sikurse u permend, ato nuk jane shqyrtuar nga gjykata e nuk jane trajtuar si prova, gje qe e ben vendimin e saj te cenueshem.

Gjithashtu eshte e domosdoshme qe ne rishqyrtimin e çeshtjes, gjykata e apelit te kete parasysh kerkesat e nenit 152 te K.Pr.Penale per çmuarjen e provave, per te percaktuar fuqine provuese te tyre duke ja nenshtruar ato shqyrtimit gjyqesor per te arritur ne perfundime te drejta per pergjegjshmerine penale te te gjykuarit per vepren penale qe akuzohet”87.

87 Vendim nr.630 datë 08.11.2006 I Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Ndërsa, në vendimin nr.623 datë 01.11.2006 Gjykata e Lartë ka mbajtur qëndrimin se gjykata e apelit ka konsideruar se i pandehuri ka qënë i dënuar edhe më parë për vrasje, ndërkohë që në dosjen gjyqësore nuk ka pasur ndonjë akt që të provonte një fakt të tillë. Konkretisht, arsytohet se;

“…Gjykata e apelit, ne kundershtim me sa eshte pranuar nga gjykata e faktit, pa e zgjeruar hetimin gjyqesor ka arritur ne perfundimin se i pandehuri E.G ka qene i denuar edhe me pare per krimin e vrasjes. Ne baze te nenit 380 te Kodit te Procedures Penale, gjykata e apelit duhej t‟i permbahej kerkesave te kesaj dispozite lidhur me provat qe mund te perdoren per te marre vendimin. Nje nder keto kerkesa eshte edhe detyrimi i gjykates per te parashtruar ne vendimin e saj, ne menyre te permbledhur, rrethanat e faktit dhe provat mbi te cilat bazohet vendimi. Nga aktet e dosjes hetimore dhe gjyqesore nuk del qe i pandehuri te kete qene i denuar me pare per ndonje tjeter veper penale.

Per te marre vendimin gjykata nuk mund te perdore prova te tjera vec atyre qe jane

marre ose verifikuar ne shqyrtimin gjyqesor. Konkluzionin e mesiperm te gjykates se apelit te pambeshtetur ne prova, Kolegji Penal i Gjykates se Larte e konsideron shkelje procedurale qe ka ndikuar ne dhenien e vendimit, pasi nuk eshte percaktuar drejt rrezikshmeria e te pandehurit. Kjo rrezikshmeri sherben per caktimin e denimit”88.

88 Vendim nr.623 datë 01.11.2006 I Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Gjykata e Lartë në vendimin nr.606 datë 26.09.2007 ka argumentuar që gjykata e shkallës së parë ka dhënë vendimin e saj përfundimtar, pa administruar fare aktet e ndodhura në fashikullin e prokurorit, duke qënë se është proceduar me gjykimin e shkurtuar, por ndërkohë ka bazuar vendimin e saj në këto akte. Konkretisht, është arsyetuar se; “Ne rigjykim, Gjykata e shkalles se pare Lushnje ka pranuar kerkesen e te pandehurit per gjykim te shkurtuar dhe ne perfundim, me vendimin nr.83, date 04.05.2005 e ka deklaruar fajtor te pandehurin dhe si ka aplikuar dhe nenin 406 te K.Pr.Penale e ka denuar me 15 vjet e 4 muaj burgim. Ky vendim i ankimuar nga prokurori per masen e denimit, eshte prishur nga Gjykata e Apelit Vlore, me arsyetimin se eshte vepruar ne kundershtim me nenet 380 dhe 151 te K.Pr.Penale, pasi eshte bazuar ne aktet e dosjes se gjykimit te meparshem ne gjykaten e shkalles se pare (qe eshte marre vendimi nr.11, date 09.02.2000), te cilat ishin deklaruar te pavlefshme nga gjykata e apelit.

Kolegji Penal i Gjykates se Larte çmon se me te drejte Gjykata e Apelit Vlore, me vendimin nr.453, date 21.12.2005 ka arritur ne konkluzionin se vendimi nr.83, date 04.05.2005 i Gjykates se shkalles se pare Lushnje, eshte marre ne kryerje te shkeljeve proceduriale. Kjo e fundit, ne kundershtim me nenin 380 te K Pr Penale, ka perdorur prova qe nuk jane marre gjate shqyrtimit gjyqesor. Pavaresisht se nga ana e Gjykates se shkalles se pare Lushnje, eshte pranuar kerkesa per gjykim te shkurtuar, ç‟ka nenkupton zgjidhjen e çeshtjes ne gjendjen qe jane aktet e sjella nga prokurori, ajo pa i administruar ato, i ka perdorur si prova mbi te cilat ka bazuar vendimin e saj. Keshtu, ne seancen gjyqesore te dates 04.05.2005, gjykata ka administruar si prova shkresore vetem dosjet gjyqesore te gjykimeve te mepareshme (ne gjykaten e shkalles se pare dhe gjykaten e apelit) dhe nuk ka administruar dosjen hetimore nr.127.

Siç shihet, perveç faktit qe Gjykata e shkalles se pare Lushnje, vendimin e saj nr.83, date 04.05.2005, e ka bazuar ne prova e sjella nga prokurori, te pa administruara ne seance gjyqesore, ne shkelje te nenit 151 te K.Pr.Penale, ka administruar gjate gjykimit prova te

deklaruara te pavlefshme gjate gjykimit te pare ne gjykaten e shkalles se pare, i cili eshte deklaruar i pavlefshem me vendimin e gjykates se apelit”89.

89 Vendimi nr.606 datë 26.09.2007 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Vendimi përfundimtar i gjykatës merret kolegjialisht, kur trupi gjykues nën drejtimin e kryetarit diskuton dhe vendos vecmas për cdo pikë që diskutohet dhe që lidhet me faktin si dhe me ligjin, për masën e dënimit apo përpërgjegjësinë civile. Anëtarët e trupit gjykues votojnë për cdo cështje që ata diskutojnë. Për mënyrën e votimit midis anëtarëve të trupit gjykues në nenin 381 të K.Pr.Penale është parashikuar edhe një procedurë e vecantë. Fillimisht japin mendimin e tyre gjyqtari me vjetërsinë më të vogël në punë, më pas anëtari tjetër i trupi gjykues, ndërsa vetë kryetari i trupit gjykues voton i fundit.

Pas marrjes së vendimit në dhomën e këshillimit procedohet më pas me përpilimin dhe arsyetimin e vendimit përfundimtar, dhe më pas nënshkruhet nga të gjithë anëtarët e trupit gjykues. Vendimi përfundimtar i gjykatës duhet që të ketë edhe elementët e tij përbërës, të domosdoshëm, të cilat janë parashikuar nga neni 383 i K.Pr.Penale. Në të njëjtën dispozitë është parashikuar që vendimi përfundimtar është i pavlëfshëm nëse mungn dispozitivi ose nënshkrimi i anëtarëve të trupit gjykues.

Në praktikë mundet që të ndodhë që një nga anëtarët e trupit gjykues të mos ketë të njëjtin mendim me anëtarët e tjerë të trupit gjykues që janë në shumicë. Në këtë rast anëtari që është në pakicë përpilon në një proces verbal përmbledhës lidhur me arsyet dhe motivet e tij që e kanë bërë të mos jetë dakort me vendimin e shumicës, proces verbal i cili nënshkruhet edhe nga anëtarët e tjerë të trupit gjykues, dhe vendoset më pas në një zarf të vulosur pranë sekretarisë së gjykatës që ka marrë vendimin.

Si elementë të vendimit përfundimtar të gjykatës përmëndim; a) gjykatën që e ka dhënë, b) gjeneralitetet e të pandehurit, gjeneralitetet e palëve private, c) akuzën që i bëhet të pandehurit, ç) parashtrimin e përmbledhur të faktit dhe provat mbi të cilat bazohet vendimi, si dhe arsyet për të cilat gjykata i quan të papranueshme provat e kundërta, d) dispozitivin, duke treguar nenet e zbatura, dh) datën dhe nënshkrimin e anëtarëve të trupit gjykues.

Lidhur me mënyrën e përpilimit dhe domosdoshmërinë e arsyetimit të vendimit gjyqësor mbahet parasysh jo vetëm përmbajtja e nenit 383 të K.Pr.Penale, por është vetë Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë që, në nenin 142/1 të saj parashikon se “vendimet gjyqësore duhet të jenë të arsyetuara”. Po kështu, në nenin 112 të K.Pr.Penale është sanksionuar që “gjykata disponon me vendim dhe me urdhër, vendimi dhe urdhëri arsyetohen, ndryshe janë të pavlefshme”.

Arsyetimi i vendimeve gjyqësore është një kërkesë e domosdoshme që shërben jo vetëm për të garantuar zhvillimin e një procesi të rregullt ligjor për të pandehurin, por njëkohësisht shërben edhe si një garanci për dhënien e drejtësisë nga gjykata, pasi nëpërmjet arsyetimeve të vendimeve gjyqësore palët në procesin gjyqësor, institucionet shtetërore apo shoqëria në tërësi, iu krijohet mundësia që të krijojnë edhe ata besimin se gjykata ka dhënë drejtësi, ose përkundrazi të kritikojnë një vendimmarrje që mund të jetë e gabuar. Po kështu, një arsyetim i mirë dhe bindës i vendimit përfundimtar të gjykatës së shkallës së parë, shërben si një premisë që ky vendim ti rezistojë edhe kontrollit nga gjykatat më të larta. Dispozitat e përmëndura më sipër detyrojnë gjykatën që të arsyetojë dhe motivojë jo vetëm vendimin përfundimtar, por gjykatat janë të detyruara që të arsyetojnë cdo vendim të ndërmjetëm që ato marrin gjatë shqyrtimit gjyqësor.

Në jurisprudencën e saj Gjykata Kushtetuese ka theksuar domosdoshmërinë e arsyetimit të vendimit gjyqësor si një garanci për procesin e rregullt ligjor. Vendimi duhet të mbështetet vetëm mbi faktet që janë paraqitur gjatë procesit gjyqësor dhe duhet të përmbajë bazën ligjore mbi të cilën bazohet zgjidhja e mosmarrëveshjes, analizën e provave dhe mënyrën e zgjidhjes së mosmarrëveshjes. Arsyetimi i vendimeve është element thelbësor i një vendimi të drejtë. Gjyqtari duhet të shpjegojë arsyet e vendimeve të tij, duke iu referuar fakteve për të cilat është zhvilluar procesi, ligjeve të zbatueshme dhe kërkesave të ndryshme të palëve90.

90 Vendimet nr. 11, datë 02.04.2008; nr. 7, datë 09.03.2009; nr. 23, datë 23.07.2009; nr. 38, datë 30.12.2010 të Gjykatës Kushtetuese.

Në vendimin nr.16 datë 27.03.2012 Gjykata Kushtetuese ka mbajtur qëndrimin që nëse vendimet gjyqësore, qoftë dhe kur janë “të arsyetuara”, nuk konsiderohet që janë të arsyetuara nëse kanë në përmbajtjen e tyre argumente jo llogjike, që bazohet me prova që kundërshtojnë njëra tjetrën, apo që përmbajnë argumente

që nuk përmbushin kriteret e arsyetimit. Konkretisht, në këtë vendim është arsyetuar se;

“…. Në rastin konkret, Gjykata konstaton se Gjykata e Apelit për Krime të Rënda, në lidhje me kërkuesin, bazuar në nenin 375 të KPP-së, ka çmuar të ndryshojë cilësimin juridik të veprës penale duke analizuar se veprimet e të pandehurit nga ana objektive nuk përmbajnë elementët e veprës penale të ndihmës për kalim të paligjshëm të kufijve, të parashikuar nga neni 298 i KP-së, vepër për të cilën kërkuesi është dënuar nga gjykata e shkallës së parë, por ato të veprës penale të shpërdorimit të detyrës të parashikuar nga neni 248 i KP-së. Por, duke bërë këtë formulim të ri të veprës penale, gjykata e apelit nuk ka analizuar elementët objektivë dhe subjektivë të veprës së shpërdorimit të detyrës, për të cilën ka dënuar kërkuesin dhe nuk ka argumentuar provat mbi të cilat mbështetet ky konkluzion i saj. Në këtë këndvështrim, i vetmi “arsyetim” që përdor gjykata e apelit për akuzën e re të shpërdorimit të detyrës, është analogjia, pra fakti se “për të njëjtët persona të cilët kanë qenë të ngarkuar me detyra shtetërore si punonjës policie në pikën e kalimit kufitar Rinas, të pandehur në të njëjtin procedim, por të proceduar veçmas ... është konkluduar me vendim përfundimtar si akuzë ndaj tyre ajo e shpërdorimit të detyrës” (shih faqen 32 të vendimit nr. 41, datë 09.07.2010 të Gjykatës së Apelit Tiranë).

Bazuar në standardet e mësipërme kushtetuese dhe në rrethanat e çështjes, Gjykata vlerëson se vendimi i kundërshtuar nuk është logjik, nuk pasqyron mënyrën mbi bazën e të cilës janë analizuar dhe vlerësuar provat që kundërshtojnë njëra-tjetrën dhe se argumentet e Gjykatës së Apelit për Krime të Rënda, të përdorura në pjesën arsyetuese, nuk plotësojnë kriteret e arsyetimit për të mbështetur dhe pranuar pjesën urdhëruese të vendimit të kësaj gjykate. Për më tepër, arsyetimi me analogji, lidhur me një çështje tjetër penale, cenon parimin se përgjegjësia penale është individuale. Në këto kushte, Gjykata çmon se vendimi i Gjykatës së Apelit për Krime të Rënda nuk ka respektuar kërkesat që lidhen me arsyetimin e vendimit gjyqësor dhe për pasojë pretendimi i kërkuesit në këtë aspekt është i bazuar”91.

91 Vendim nr.16 datë 27.03.2012 i Gjykatës Kushtetuese.

Pas përfundimit dhe arsyetimit të vendimit gjyqësor trupi gjykues del në sallë për të shpallur vendimin. Paraprakisht sekretari i gjykatës njofton për futjen në sallë të trupit gjykues dhe iu kërkon të pranishmëve që të ngrihen në këmbë për të dëgjuar vendimin gjyqësor. Vendimi gjyqësor lexohet nga një prej anëtarëve të trupit gjykues, zakonisht kryetari i trupit gjykues, dhe shpallja e vendimit në këtë mënyrë vlen edhe si njoftim për palët që janë të pranishme, apo që duhet të

konsiderohen të pranishme. Pas shpalles vendimi gjyqësor depozitohet në sekretarinë e gjykatës dhe në të njëjtën kohë shënohet dhe data e depozitimit.

Pasi vendimi gjyqësor shpallet në mënyrën e mësipërme gjykata nuk mundet që të ndryshojë apo të prishë vendimin e shpallur prej vetë asaj. Tashmë kjo kompetencë i përket vetëm gjykatës më të lartë e cila vihet në lëvizje në bazë të ankimit të palëve. Megjithatë, nuk përjashtohen në praktikë edhe rastet e gabimeve të mundshme materiale në vendimet gjyqësore të shpallura, gabime në numëra, në data, apo në elementë të tjerë, që kanë të bëjnë me gabime material. Gabimet materiale të vendimeve gjyqësore ndreqen nga vetë gjykata që ka nxjerrë vendimin, kryesisht apo me kërkesë të palëve92. Por, ndreqja e gabimeve materiale nuk është një dispozitë e cila i jep mundësinë gjykatës që të ndryshojë elementë të caktuar në vendimin e saj, të cilat sjellin si pasojë korigjimin apo ndryshimin e vendimit gjyqësor.

92 Neni 385 i K.Pr.Penale.

Gjykata e Lartë në vendimin nr.327 datë 24.05.2006 ka mbajtur qëndrimin se në rastin konkret gjykata që kishte dhënë vendimin nuk kishte kryer thjesht një ndreqje të gabimeve materiale në vendim, por gjykata me arsyetimin e ndreqjes së gabimit ka ndryshuar masën e dënimit për të gjykuarin, veprim ky i cili jo vetëm është i kundraligjshëm, por sjelle edhe përgjegjësi ligjore për gjyqtarin që ka kryer këtë ndryshim. Konkretisht, është arsyetuar që; “…Vendimi perfundimtar eshte çdo vendim qe nuk mund te rivleresohet brenda te njejtit procedim nga e njejta gjykate, ndersa vendimet e tjera qe merr gjykata pasqyrohen ne proçesverbalin e seances gjyqesore e mund te ankimohen veças apo bashke me vendimin perfundimtar (sipas parashikimit ligjor) e, kryesisht, kane te bejne me kerkesat e paleve dhe ecurine normale te shqyrtimit gjyqesor. Vendimi perfundimtar jepet NË EMËR TË REPUBLIKËS dhe ka te beje me zgjidhjen e çeshtjes. Pas shpalljes se vendimit, gjykata nuk ka asnje hapesire ligjore qe te prishe apo ndryshoje ate kur eshte rasti, gjykata, kryesisht apo me kerkesen e paleve, mund te proçedoje per ndreqjen e gabimeve materiale qe mund te jene bere por gjithmone kur ato nuk perbejne shkak per prishjen apo ndryshimin e vendimit dhe deri ne kohen qe dosja gjyqesore nuk eshte derguar ne gjykaten e apelit, nderkohe qe vendimet e ndermjetme mund t'i ndryshoje vete ajo gjykate kur e çmon te nevojshme.

Ne çeshtjen ne shqyrtim, gjykata, haptazi ne kundershtim me ligjin nuk ka bere ndreqje te gabimit material por, ka ndryshuar masen e denimit te dhene ndaj te pandehurit A.B.

Ky vendim (i quajtur per ndreqjen e gabimit), me vendim te Gjykates se Apelit Tirane eshte prishur dhe eshte rrezuar kerkesa si vendim i marre haptazi ne kundershtim me ligjin ne nje kohe qe çeshtja e themelit ishte per shqyrtim ne gjykaten e apelit. Duke arsyetuar se gjykata e rrethit ka vene dore mbi dispozitivin e vendimit duke marre atributet e gjykates se shkalles se dyte, me vendimin nr.277, date 09.05.2003 te gjykates se apelit thuhet se, ne fakt, kerkuesi ka kerkuar nga gjykata qe, denimi penal i dhene, te perputhet me kohen e paraburgimit, gje qe eshte realizuar nga gjykata ku kryesues e relator ka qene i gjykuari E. K gje qe nuk mund ta perjashtoje ate nga pergjegjesia per dhenien e ketij vendimi te pa drejte. Po ashtu paligjshmerine e ketij vendimi per efekte te proçedimit disiplinor e kane konstatuar edhe Kolegjet e Bashkuara te Gjykates se Larte me vendimin nr.33, date 26.09.2003”93.

93 Vendim nr.327 datë 24.05.2006 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

2.4.2. Vendimi i pushimit të cështjes dhe i pafajësisë.

Gjykata me vendimin përfundimtar e zgjidh cështjen penale në njërën nga këto tre mënyra, duke vendosur dënimin e të pandehurit për veprën penale që ai është akuzuar, duke e deklaruar atë të pafajshëm, apo duke vendosur pushimin e cështjes penale. Në nenin 387 të K.Pr.Penale është parashikuar që gjykata vendos pushimin e cështjes kur ndjekja penale nuk duhej që të fillonte, ose kur ndjekja penale nuk mundet që të vazhdojë, ose kur vepra penale është shuar. Gjykata vendos në të njëjtën mënyrë edhe kur ekzistenca e njërit prej kushteve të procedimit apo e një shkaku që shuan veprën penale është e dyshimtë. Duke qënë se dispozita e nenit 387 të K.Pr.Penale nuk parashikon qartë rastet se kur ndjekja penale nuk duhej që të fillonte apo se kur ndjekja penale nuk duhet që të vazhdojë, atëherë për të kupruar se cilat janë këto raste iu referohemi nenit 290 të K.Pr.Penale, ku janë parashikuar rrethanat që nuk lejojnë fillimin e procedimit, si dhe nenit 328 të K.Pr.Penale, ku janë parashikuar rastet e pushimit të cështjes apo të akuzës.

Sipas nenit 290 të K.Pr.Penale, procedimi penal nuk mundet që të fillojë në rastet kur;

a) Personi ka vdekur; b) personi është i papërgjegjshëm ose nuk ka mbushur moshën për përgjegjësi penale; c) mungon ankimi i të dëmtuarit ose ai e tërheq ankimin, në rastet e veprave penale që ndiqen vetëm me ankimin e të dëmtuarit; ç) kur fakti nuk parashikohet si vepër penale ose kur del qartë se fakti nuk

ekziston; d) vepra penale është shuar; dh) është dhënë amnisti; e)në rastet e tjera të parashikuara me ligj.

Ndërsa, në nenin 328 të K.Pr.Penale parashikohet se në cdo fazë të procedimit vendoset nga prokurori pushimi i akuzës ose i cështjes në këto raste;

a) Del qartë se fakti nuk ekziston; b) fakti nuk parashikohet si vepër penale; c) i dëmtuari nuk ka bërë ankim ose heq dorë nga ankimi në rastet që procedimi fillon me kërkesën e tij; ç) personi nuk mundet që të merret i pandehur ose nuk mundet të dënohet; d) ekziston një shkak që shuan veprën penale ose për të cilin ndjekja penale nuk duhej që të fillohej ose nuk duhet të vazhdojë; dh) del se i pandehuri nuk ka kryer veprën penale ose nuk provohet që e ka kryer ai; e) me vendim të formës së prerë i pandehuri është gjykuar për kryerjen e të njëjtës vepër penale; ë) i pandehuri vdes; f) në rastet e tjera të parashikuara me ligj.

Pra, në nenin 290 të K.Pr.Penale janë parashikuar rrethanat që ndalojnë fillimin e një procedimi penal, dhe në një rast të tillë merret nga prokurori vendimi i mosfillimit të procedimit penal, ndërsa neni 328 i K.Pr.Penale parashikon rastet e pushimit të procedimit apo të akuzës, dhe në një rast të tillë nga prokurori merret vendimi i pushimit të akuzës apo të cështjes.

Pavarësisht se këto dispozita procedurale kanë parashikuar rastet e mosfillimit dhe të pushimit të cështje apo akuzës, vendime të cilat i merr prokurori në fazën e hetimeve paraprake, në fazën e gjykimit të cështjes gjykata mundet të përdorë parashikimet të vecanta të këtyre dispozitave për konkluduar se ndjekja penale nuk duhej që të kishte filluar dhe nuk mundet që të vazhdojë.

Por, shkaku që mundet të përdorë gjykata nuk duhet që të jetë nga ato të parashikuara nga neni 388 i K.Pr.Penale, pasi në të kundërt gjykata duhet që të marrë vendim pafajësie dhe jo vendim pushimi të cështjes.

Gjykata gjatë fazës së gjykimit të cështjes penale mundet të vendosë pushimin e cështjes jo vetëm në përfundim të gjykimit, pasi dëgjon edhe diskutimet përfundimtare të palëve në procesin gjyqësor, por një vendim të tillë mundet që ta marrë në cdo fazë të gjykimit, në fazën e kërkesave paraprake, në fazën e marrjes së provave, apo në momente të tjera gjatë shqyrtimit gjyqësor. Mjafton që të shfaqet ekzistenca e një prej shkaqeve që tregojnë se ndjekja penale nuk duhej që të kishte kaluar apo që nuk mundet që të vazhdojë.

Psh, nëse gjatë shqyrtimit gjyqësor do të rezultojë se i pandehuri nuk ka moshën 15 vjec, por ka qënë në moshën 13 vjec në momentin e kryerjes së veprës penale, atëherë gjykata sapo të konfirmojë një fakt të tillë merr vendim ëpr pushimin e cështjes, pa qënë e nevojshme që të përfundojë gjykimin në procedurën e rregullt gjyqësore, pasi në këtë rast ndjekja penale nuk duhej që të kishte filluar. I njëjti vendim do të merrej edhe në rast se i pandehuri vdes gjatë gjykimit të cështjes apo se i dëmtuari me dëmtime trupore që futen në plagosje të lehtë, gjatë shqyrtimit gjyqësor tërheq ankimin ndaj të pandehurit, pasi në këtë rast ndjekja penale nuk mundet që të vazhdojë.

Ndërsa, vendimi i pafajësisë merret nga gjykata në rastet e parashikuara nga neni 388 i K.Pr.Penale, të cilat janë; a) fakti nuk ekziston ose nuk provohet se ekziston; b) fakti nuk përbën vepër penale; c) fakti nuk parashikohet nga ligji si vepër penale; ç) vepra penale shtë kryer nga një person që nuk mundet të akuzohet apo të dënohet; d) nuk provohet që i pandehuri ka kryer veprën penale që akuzohet; e) fakti është kryer në prani të një shkaku të përligjur ose të një shkaku padënueshmërie, si dhe kur ekziston dyshimi për qënien e tyre.

Në rastet kur gjykata merr një vendim pushimi apo pafajësie për të pandehurin, atëherë gjykata vendos njëkohësisht edhe heqjen e masave të sigurimit dhe nëse i pandehuri është i paraburgosur urdhërohet lirimi i menjëhershëm i tij, urdhërim i cili është me ekzkekutim të menjëhershëm, pa qënë e nevojshme që vendimi të marrë formë të prerë.

2.4.3. Vendimi i dënimit.

Nëse gjykata nga provat e administruara gjatë shqyrtimit gjyqësor, pas cmuarjes dhe përcaktimit të vlerës së tyre provuese, krijon bindjen se vepra penale ka ndodhur dhe se ajo është kryer me faj nga i pandehuri që akuzohet për kryerjen e saj, atëherë gjykata merr vendimin e dënimit.

Në këtë vendim, përvec se duhet që të arsyetojë me hollësi rrethanat e faktit, provat ku ajo ka bazuar vendimin e vet, shkaqet që nuk ka marrë në konsideratë provat e kunddërta, gjykata duhet të vlerësojë edhe ekzistëncën e rrethanave rënduese apo lehtësuese, vlerëson shkallën e fajita si dhe përgjegjësisë penale, rrëzikshmërinë e veprës penale dhe rrëzikshmërin e të pandehurit, dhe në

vlerësim të të gjitha këtyre rrethanave përcakton llojin dhe masën e dënimit që duhet të caktohet për të pandehurin.

Në rast se gjykata cakton dënimin me burgim, ajo duhet që të përcaktojë edhe llojin e insitucionit të vuajtjes së dënimit, i sigurisë së lartë, të zakondshme apo i sigurisë së ulët. Nëse caktohet dënimin me gjobë atëherë gjykata mundet që të caktojë për të pandehurin edhe një afat për të paguar shumën e gjobës. Në vendimin e dënimit mundet që të caktohen për të pandehurin edhe dënimet plotësuese, parashikohet gjithashtu se shpenzimet procedurale i ngarkohen të pandehurit, si dhe përcaktohet masa e këtyre shpenzimeve. Kur i pandehuri dënohet për kryerjen e disa veprave penale gjykata cakton fillimisht dënimet për secilën prej veprave penale për të cilat e ka deklaruar fajtor të pandehurin, dhe më tej duke zbatuar rregullat e parashikuara nga nenet 55 dhe 56 të K.Penal për bashkimin e dënimeve gjykata cakton një dënim të vetëm.

Më rëndësi për tu përmëndur në këtë moment procedural është edhe deklarimi i falsifitetit të dokumenteve, nëse këto dokumente sigurisht kanë qënë objekti material i veprës penale për të cilën është dënuar i pandehuri në të njëjtin vendim gjyqësor. Kështu, në një vendim dënimi, në dispozitimin e këtij vendimi, deklarohet falsifiteti i një akti apo një dokumenti që është vërtetuar si i tillë gjatë procesit gjyqësor. Sipas rastit, gjykata urdhëron më pas fshirjen tërësore ose të pjesëshme, përsëritjen apo ndryshimin e aktit apo dokumentit që ka qënë objekt materiali veprës penale, duke caktuar edhe mënyrën se si duhet bërë një veprim i tillë.

Në vendimin nr.229 datë 07.03.2007 Gjykata e Lartë ka mbajtur qëndrimin se gjykata e shkallës së parë në mënyrë të gabuar ka urdhëruar fshirjen e të dhënave të një dokumenti, ndërkohë që nuk ka deklaruar në dispozitivin e vendimit falsifitetin e këtij dokumenti. Konkretisht, është arsyetuar se; “…I gjykuari V.Z eshte deklaruar fajtor dhe denuar me vendimin nr.60, date 03.03.2006 te Gjykates se Rrethit Gjyqesor Korçe me 300.000 leke gjobe per vepren penale te perdorimit te dokumentave te fallsifikuara, parashikuar nga neni 186/1 i K.Penal. Ky vendim eshte lene ne fuqi nga Gjykata e Apelit Korçe me vendimin nr.84, date 28.06.2006. Ne keto kushte, ndodhemi para nje vendimi perfundimtar dhe, ne baze te nenit 4 te ligjit ″Per dhenie amnistie″ i gjykuari konsiderohet person i denuar per efekt te zbatimit te ligjit dhe perfiton prej tij, gje qe parashikohet ne nenin 1, sipas te cilit, amnistohen personat e denuar me gjobe. Vepra per te cilen eshte denuar V.Z, nuk perfshihet ne ato qe

perjashtohen nga neni 3 i ligjit ″Per dhenie amnistie″ e per pasoje, ky Kolegj nuk mund te gjykoje çeshtjen, pasi ndodhemi para rasteve te parashikuara ne nenin 387/1 te K.Pr.Penale, e ajo duhet te pushohet.

Ne vendimin e saj, gjykata ka urdheruar fshirjen e rubrikave nr.8 e 9 nga akti nr.795, date 20.04.1992 i marrjes ne pronesi te tokes nga i gjykuari V.Z, duke u shprehur se bazohet ne nenin 391/1 te K.Pr.Penale. Kolegji Penal i Gjykates se Larte çmon se, ne kete pjese, vendimi i gjykates se rrethit vjen ndesh me ligjin proçedurial, prandaj duhet te prishet.

Nga ana e te dyja gjykatave eshte interpretuar e zbatuar gabim neni 391 i K.Pr.Penale. Sipas permbajtjes se kesaj dispozite, ne rastet kur ne gjykim provohet se nje dokument eshte i fallsifikuar gjykata eshte e detyruar qe, mbasi te deklaroje ne dispozitivin e vendimit falsitetin e ketij dokumenti, te urdheroje edhe menyren se si ky dokument te fshihet, ndryshohet apo perseritet. Ne çeshtjen objekt gjykimi, nga ana e gjykates, jo vetem nuk eshte deklaruar ne dispozitiv ndonje akt apo dokument i fallsifikuar, por eshte urdheruar qe te fshihen disa shenime.

Gjykatat, duke deklaruar fajtor te gjykuarin V.Z per vepren penale te perdorimit te dokumentit te fallsifikuar dhe konkretisht aktit te marrjes ne pronesi te tokes, ne baze te kerkesave te nenit 391 te K.Pr.Penale, mund ta kishin deklaruar si te fallsifikuar kete dokument ne dispozitiv dhe paleve do ju lindte e drejta qe ne rruge civile te zgjidhnin pasojat e ketij fallsiteti...”94.

94 Vendim nr.229 datë 07.03.2007 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

2.5. Gjykimet e posacme.

Nga sa u përmënd më lartë lidhur me procedurën e gjykimit në gjykatën e shkallës së parë, u kuptua qartë se procesi gjyqësor zhvillohet nëpërmjet ezaurimit të disa fazave, veprimet përgatitore, veprimet paraprake, akuzat e reja, marrja e provave, diskutimet përfundimtare dhe në përfundim marrja e vendimit. Kjo mënyrë e zhvillimit të procesit gjyqësor, i cili kalon në fazat e mësipërme, në praktikë quhet si procedura e gjykimit të zakondshëm.

Procedura e gjykimit të zakondshëm, për vetë mënyrën e zhvillimit të saj, jo në pak raste mundet të sjellë si pasojë zgjatjen e proceseve gjyqësore me muaj apo në disa raste edhe me vite. Në praktikën gjyqësore gjykatat dhe prokurori mundet të gjenden në shumë raste në situata të tilla kur cështje të caktuara

penale janë të qarta, të thjeshta, kur veprimet hetimore kryhen në një kohë shumë të shkurtër, apo që i pandehuri mundet të mbajë një qëndrim tërësisht pohues ndaj akuzës, e cila është e provuar njëkohësisht edhe me prova të tjera. Procedimi në këto raste me ritin e gjykimit të zakondshëm mundet të kërkonte jo vetëm kohë, por edhe shpenzime procedurale, ngarkesë e panevojshme e proceseve gjyqësore ne gjykata.

Kështu që, me qëllim thjeshtëzimin e procesit penal në aspektin procedural, por edhe nga nevoja e shkurtimit të procedurave, rritjes së shpejtësisë dhe efektivitetit të gjykimit, ekonomizimit të proceseve gjyqësore, në Kodin e Procedurës Penale janë parashikuar gjykime procedurale alternative, të njohura si gjykimet e posacme. Në nenet 400-406 të K.Pr.Penale janë parashikuar dy lloje gjykimesh të posacme, gjykimi i drejtëpërdrejtë si dhe gjykimi i shkurtuar.

2.5.1. Gjykimi i drejtëpërdrejtë.

Procedura e zhvillimit të gjykimit të drejtëpërdrejtë ka gjetur rregullim në K.Pr.Penale në tre nene, nenet 400-402 të K.Pr.Penale. Ky lloj gjykimi vihet në lëvizje nga ana e prokurorit në ato raste kur hetimet lidhur me faktin penal dhe fajësinë e të pandehuritm janë kryer brënda një kohe shumë të shkurtër dhe nuk është e nevojshme kryerja e veprimeve të tjera hetimore. Duke iu referuar përmbajtjes së dispozitave të mësipërme rezulton se gjykimi i drejtëpërdrejtë mundet të zbatohet për të gjitha llojet e veprave penale, për krimet apo për kundravajtjet. Nenet 400-402 të K.Pr.Penale parashikojnë rastet e gjykimit të drejtëpërdrejtë, si dhe mënyrën e përgatitjes së këtij gjykimi. Janë parashikuar dy raste kur mundet të procedohet me anë të gjykimit të drejtëpërdrejtë;

Së pari, është rasti kur i pandehuri është arrestuar në flagrancë dhe prokurori brënda 48 orëve, që është edhe afati i dërgimit të kërkesës për vleftësimin e arrestit në gjykataë, paraqet në gjykatë jo vetëm kërkesën për vleftësim të arrestit dhe caktim të masës së sigurimit, por njëkohësisht kërkohet edhe gjykimi i njëkohshëm. Pra, praktikisht kjo kërkesë bëhet në ato raste kur të gjitha veprimet hetimore që janë të nevojshme për cështjen, janë kryer të plota si dhe janë kryer brënda 48 orëve.

Po kështu, brënda këtij afati prokurori duhet ti ketë bërë të njohur të pandehurit akuzën që i bëhet, si dhe i pandehuri duhet që të jetë njohur me të gjitha aktet në

ngarkim të tij, duke i garantuar të pandehurit të gjitha garancitë procedurale që do ti siguroheshin edhe në rast se hetimet do të kishin vazhduar normalisht për një afat më të gjatë se 48 orë. Kështu që, gjykata në një rast të tillë duhet që të shqyrtojë tre kërkesa brënda në seancën gjyqësore, vleftësimi i arrestit në flagrancë, caktimi i masës së sigurimit për të pandehurin, si dhe gjykimi i njëkohshëm i të pandehurit.

Gjykata që merr aktet nëse vleftëson të drejtë arrestin në flagrancë dhe njëkohësisht vlerëson se nuk ka nevojë që të kryhen hetime të tjera, procedon menjëherë me gjykimin e cështjes. Ndërsa, kur arresti konsiderohet nga gjykata si i paligjshëm aktet i kthehen prokurorit për të vazhduar hetimet paraprak. Nga ana procedurake gjykata fillimisht cel seancën e vleftësimit të arrestit në flagrancë sipas përcaktimeve të nenit 259 të K.Pr.Penale, seancë e cila zhvillohet me pjesëmarrjen e domosdoshme të prokurorit dhe të mbrojtësit. I arrestuari mundet që edhe të refuzojë që të marrë pjesë në këtë seancë gjyqësore.

Me hapjen e shqyrtimit gjyqësor prokurori i paraqet gjykatës rrethanat e faktit si dhe provat ku mbështet akuzën e tij. Gjykata pasi dëgjon edhe të arrestuarin dhe mbrojtësin e tij administron aktet e paraqitura nga prokurori dhe pasi dëgjon edhe diskutimet përfundimtare të prokurorit dhe të mbrojtësit merr vendimin e saj lidhur më këto kërkesa. Gjykata fillimisht shqyrton ligjshmërinë e arrestit në flagrancë si dhe kërkesën për caktimin e masës së sigurimit. Nëse vleftëson të ligjshëm arrestin në flagrancë, atëherë gjykata vlerëson nëse veprimet hetimore janë kryer të plota. Nëse cmon se veprimet hetimore janë kryer të plota dhe nuk ka nevojë për hetime të tjera, gjykata procedon menjëherë me gjykimin e cështjes.

Pra, gjykata tërhiqet për vendim dhe në kthim nëse vendos vleftësimin e ligjshëm të arrestit dhe cmon se duhet të procedohet me gjykim të drejtëpërdrejtë, në të njëjtën seancë gjyqësore gjykata fillon fazën e gjykimit të cështjes sipas rregullave të gjykimit të zakondshë. Madje i pandehuri mundet të kërkojë që të procedohet edhe njëkoëhësisht me gjykimin e shkurtuar.

Mundet të ndodhë që gjykata të vendosë vleftësimin e ligjshëm të arrestit por cmon se hetimet nuk janë të plota, dhe në një rast të tillë përfundon seancën gjyqësore dhe i kthen aktet prokurorit për të proceduar me hetimet paraprake. Në nënin 400/2 të K.Pr.Penale është parashikuar që, megjithëse gjykata mund të vendosë vleftësimin e paligjshëm të arrestit, mundet të vazhdojë brënda të njëjtës

seancë me gjykimin e drejtëpërdrejtë, nëse i pandehuri dhe prokurori japin pëlqimin për një të proceduar në këtë mënyrë. Kjo dispozitë procedurale ka parashikuar kështu një “marrëveshje” midis prokurorit dhe të pandehurit, si kusht për të proceduar me këtë lloj gjykimi nëse arresti nuk vleftësohet i ligjshëm.

Së dyti, mundet të procedohet me gjykimin e drejtëpërdrejtë edhe ndaj të pandehurit që gjatë marrjes në pyetje ka pohuar lidhur me kryerjen e veprës penale dhe njëkohësisht fajësia e tij është e qartë. Në këtë rast veprimet hetimore duhet që të mbarojnë brënda pesëmbëdhjetë ditëve nga rregjistrimi i veprës penale.

Pra, nëse në rastin e parë gjykimi i drejtëpërdrejtë vihet në lëvizjë nga prokurori në një afat brënda 48 orëve, afat që fillon nga arrestimi i të pandehurit, në rastin e dytë afati është pesëmbëdhtjetë ditë dhe ky afat fillon nga dita e rregjistrimit të veprës penale, nuk ka rëndësi nëse në rastin e dytë i pandehuri është nën masën e sigurimit arrest në burg apo në gjëndje të lirë. Pikërisht për këtë arsye afati nuk lidhet me momentin e arrestimit në flagrancë, pasi jo të gjithë të pandehurit domosdoshmërisht duhet të jenë të arrestuar në mënyrë që të procedohet më gjykimin e drejtëpërdrejtë, por lidhet me momentin e rregjistrimit të veprës penale, ku nuk përjashtohen edhe rastet kur i pandehuri mundet të jetë në masë sigurimi arrest në burg.

Në rast se vepra penale për të cilën kërkohet që të procedohet me gjykim të drejtëpërdrejtë lidhet edhe me vepra të tjera penale, për të cilat nuk janë kushtet për të proceduar me gjykim të drejtëpërdrejtë, atëherë procedohet vecmas duke ndarë veprat penale të tjera apo të bashkëpandehurit e tjerë nga cështja, nëse janë kushtet për ndarjen e cështjes të parashikuara nga neni 93 i K.Pr.Penale.

Në rastin e procedimit me gjykim të drejtëpërdrejtë ligji procedural ka ngarkuar prokurorin për kryerjen e disa veprimeve procedurale për të përgatitur gjykimin e drejtëpërdrejtë. Në këtë mënyrë prokurori urdhëron paraqitjen e të pandehurit në seancë, nëse i pandehuri është i lirë afati nuk mund të jetë më shumë se tre ditë. Prokurori njofton gjithashtu edhe mbrojtësin e të pandehurit për datën e gjykimit, i cili deri në ditën ë seancës mundet që të shikoje aktet e hetimeve dhe të nxjerrë kopje të tyre. Qëllimi i këtyre veprimeve përgatitore është që gjykimi i drejtëpërdrejtë të fillojë brënda një kohe sa më të shkurtër.

Sic shihet, për të proceduar me anë të gjykimit të drejtëpërdrejtë është e nevojshme edhe vullneti i të pandehurit dhe mbrojtësit të tij, jo vetëm në dhënin e pëlqimit nëse arresti vlerësohet i paligjshëm nga gjykata, por në përgjithësi për përgatitjen e këtij gjykimi. Nëse i pandehuri apo mbrojtësi i tij do të kërkonin marrjen e provave të reja, do të kërkonin më tepër kohë për të përgatitur mbrojtjen e tyre, apo nëse i pandehuri do të kërkonte një afat të arsyeshëm për të siguruar vetë një mbrojtës, pavarësisht plotësimit të kërkesave ligjore të mësipërme, praktikisht nuk do të mundej të realizohej gjykimi i drejtëpëdrejtë, pikërisht me qëllim sigurimin e garancive procedurale të pandehurit në fazën e hetimeve.

Instituti i gjykimit të drejtëpërdrejtë ka elementë mikse të një gjykimi, ku palët kanë pavarësinë e sjelljes së tyre procedurale dhe njëkohësisht, kanë edhe kushtëzime nga njëra tjetra, por kanë edhe mundësinë për një procedim të bazuar në një pakt, pra në një marrëveshje të përbashkët. Kjo e bën këtë insititut gjykimi që të dallohet principalisht nga instituti i gjykimit të shkurtuar. Ndërsa tek gjykimi i drejtëpërdrejtë iniciohet dhe vendoset fillimi i procedimit nga prokurori dhe më pas bashkërendohet me të pandehurin, gjithnjë mbi bazën e ruajtjes së ekskluzivitetit të gjykatës në vendimarrje, e cila vendos për procedimin ose jo me gjykim të drejtëpërdrejtë, krejt e kundërta ndodh në institutin e gjykimit të shkurtuar ku iniciativa e ka i pandehuri dhe ku prokurori jep thjesht një mendim i cili në asnjë rast nuk është frenues apo lejues95.

95 Gjykimet e Posacme, Maksim Haxhia, artikull në revistën Jeta Juridike, mars 2011.

2.5.2. Gjykimi i shkurtuar.

Procedura e zhvillimit të gjykimit të shkurtuar është rregulluar nga nenet 403-406 të K.Pr.Penale. Nëse gjykimi i drejtëpërdrejtë është pak i zbatuar në praktikën gjyqësore, gjykimi i shkurtuar është një lloj gjykimi i cili është aplikuar gjerësisht në praktikën gjyqësore, për shkak edhe të anëve prozitive që sjell ky lloj gjykimi. Gjykimi i shkurtuar vihet në lëvizje nga i pandehuri apo nga përfaqësuesi i tij i posacëm. Procedura e gjykimit të shkurtuar konsiston në faktin që në fazën e gjykimit të cështjes eleminohet faza e marrjes së provave dhe e shqyrtimit gjyqësor, duke vlerësuar si të tilla aktet e hetimeve paraprake pa qënë e nevojshme pyetja e dëshmitarëve, e ekspertëve, kryerja e ballafaqimeve, apo marrja e provave të reja gjatë gjykimit të cështjes.

Kërkesa për të proceduar me gjykimin e shkurtuar, bazohet në nenin 403 të K.Pr.Penale, sipas të cilit i pandehuri ose mbrojtësi i tij i posacëm mundet të kërkojnë që cështja të përfundohet derisa mos të ketë filluar shqyrtimi gjyqësor. Kërkesa mundet të bëhet me shkrim të pakten tre ditë para datës së seancës gjyqësore, ndërsa kur bëhet në seancë gjyqësore kërkesa bëhet me gojë. Paraqitja e kërkesës është në diskrecionin e të pandehurit, i cili në një rast të tillë pranon aktet e hetimeve paraprake në gjëndjen që ato ndodhen.

Duke iu referuar përmbajtjes së nenit 403 të K.Pr.Penale kërkesa për të proceduar me gjykim të shkurtuar bëhët nga i pandehuri ose përfaqësuesi i tij i posacëm. Në praktikën gjyqësore “përfaqësuesi i posacëm” është kuptuar mbrojtësi i të pandehurit i cili ka një akt përfaqësimi, pra një prokurorë, në përmbajtjen e të cilës është përshkruar shprehimisht se mbrojtësi i të pandehurit ka marrë nga i pandehuri tagrin për të kërkuar përpara gjykatës gjykimin e shkurtuar. Në praktikën gjyqësore është konsoliduar qëndrimi që nëse i pandehuri i gjykuar në mungesë nuk ka përmëndur shprehimisht në prokurë, që mbrojtësi i tij gjatë gjykimit mundet që të kërkojë të procedohet me gjykimin e shkurtuar, atëherë gjykata nuk ka pranuar kërkesën pasi mbrojtësi në këtë rast nuk ka një vullnet të shprehur të të pandehurit për të proceduar me këtë mënyrë gjykimi. Mëgjithatë, ka mendime96 se vendimet e ndërmjetme të gjykatës, në këto raste që rrëzojnë kërkesës e mbrojtësit për të proceduar me gjykimin e shkurtuar për këtë shkak, janë të pabazuara. Kjo me arsyetimin se në momentin që i pandehuri ka zgjedhur më prokurë mbrojtësin e tij, ai i jep njëkohësisht edhe tagrin e përfaqësimit të tij në gjykim për të gjitha veprimet procedural gjyqësore në tërësinë e tyre dhe nuk është e nevojshme që të përshkruhet shprehimisht kërkesa për gjykim të shkurtuar. Kjo për edhe për faktin se kur i pandehuri i jep përfaqësuesit të tij të drejtën e mbrojtjes, kjo nënkupton ushtrimin e saj në të gjithë hapësirën dimensionale të ushtrimit të tagrave procedural.

96 Gjykimet e Posacme, Maksim Haxhia, artikull në revistën Jeta Juridike, mars 2011.

Nëse gjykata pranon që të procedojë me gjykim të shkurtuar atëherë i pandehuri dhe mbrojtësi i tij në vijim të gjykimit nuk mundet të debatojnë lidhur me vlefshmërinë apo përdorshmërinë e provave të paraqitura në gjykim. Kjo për shkakun se në gjykimin e shkurtuar mungon faza e hetimit gjyqësor dhe marrjes së provave sic zhvillohet në gjykimin e zakondshëm, dhe pas parashtrimit hyrës të palëve administrohen aktet e hetimeve paraprake të ndodhura në fashikullin

e prokurorit dhe menjëherë gjykimi kalon në fazën e diskutimit përfundimtar të provave, fazë në të cilën palët argumentojnë vlerën provuese të akteve të hetimeve paraprake, të padebatuara në seancë sipas parimit të kontradiktoritetit, por nuk lejohet debate lidhur me vlefshmërinë apo përdorshmërinë e tyre. Jo se i pandehuri apo mbrojtësi nuk lejohet ta bëjë ngrejë një pretendim të tillë, por nuk mundet të kryhet gjatë procedimit të këtij lloji gjykimi. Nëse i pandehuri apo mbrojtësi i tij do të kontestojë aktet e administruara nga gjykata, atëherë gjykata duhet që me vendim të ndërmjetëm të revokojë vendimin për zhvillimin e gjykimit të shkurtuar dhe të vazhdojë me gjykimin e zakondshëm.

Prokurori jep mendim lidhur me kërkesën për të proceduar me gjykim të shkurtuar, jep mendimin e tij nëse cështja mundet të zgjidhet në gjëndjen që janë aktet, por mendimi i prokurorit është konsultativ për gjykatën që gjykon cështjen dhe nuk është përcaktues lidhur me pranimin ose të kërkesës.

Në praktikë ka pasur paqartësi lidhur me momentin e paraqitjes së kërkesës për të proceduar me gjykim të shkurtuar. Shprehja “derisa mos jetë filluar shqyrtimi gjyqësor” që parashikohet në nenin 403/1 të K.Pr.Penale, duket se konfondohet me nenet e tjera të K.Pr.Penale. Përmëndim këtu që i gjithë Kreu II, i titullit VII i emërtuar “Gjykimi”, është emërtuar “shqyrtimi gjyqësor”, kapitull që nis me nenin 339 të K.Pr.Penale dhe përfundon me nenin 378/6 të K.Pr.Penale, seksioni i diskutimit përfundimtar, nen në të cilin parashikohet që, “me mbarimin e diskutimit përfundimtar kryetari e deklaron të mbyllur shyrtimit gjyqësor”. Ndërkohë që, edhe në gjykimet që zhvillohen me procedurën e gjykimit të zakondshëm vijon procedura gjyqësore rregullisht deri në fazën e marrjes së provave, dhe njëkohësisht bëhen edhe diskutimet përfundimtare. Edhe në nenin 355 të K.Pr.Penale është parashikuar që; “pasi kryhen veprimet e treguara në nenet e mësipërme, kryetari e deklaron të hapur shqyrtimin gjyqësor dhe tregon identitetin e të pandehurit dhe akuzën në ngarkim të tij”. Me të drejtë lind pyetja, deri në cfarë momenti procedural mundet të paraqitet kërkesa për të proceduar me gjykim të shkurtuar?

E përmëndëm dhe më sipër që dallimi procedural i mënyrës së zhvillimit të gjykimit të shkurtuar nga ai i zakondshëm, qëndron në dy momente, në uljen në përfundim të gjykimit të masën së dënimit që caktohet për të pandehurin me 1/3 e tij, si dhe në eleminimin e fazës së marrjes së provave gjatë gjykimit sipas

procedurës së gjykimit të zakondshëm, por administrohen aktet e fashikullit të hetimit dhe gjykata vendos në bazë të këtyre akteve. Në këtë pikë procedura e gjykimit të zakondshëm përbën një shmangie nga sistemi procedural akuzator që karakterizon K.Pr.Penale, duke u shfaqur lidhur me marrjen e provave në gjykim si një proces gjyqësor me tipare inkuizitore. Pra, procedimi me gjykim të shkurtuar eleminon fazën e hetimit gjyqësor. Dhe, në nenit 359 të K.Pr.Penale është parashikuar që; “hetimi gjyqësor fillon me marrjen e provave të kërkuara nga prokurori ose i dëmtuari akuzues dhe vazhdon me marrjen e atyre që kërkohen nga i pandehuri, mbrojtësi, palët e tjera”.

Kështu që, në pikëpamjen tonë momenti kui i pandehuri duhet që të paraqesë kërkesën e tij për të proceduar me gjykim të shkurtuar është pikërisht deri sa mos të ketë filluar marrja e provave të kërkuara nga prokurori dhe i pandehuri. Kjo pasi, deri në këtë moment procedural procedura e gjykimit të zakondshëm është e njëllojtë me procedurën e gjykimit të shkurtuar, karakteristikat dalluese të gjykimit të shkurtuar qëndrojnë pikërisht pas këtij momenti dhe kanë të bëjnë me mënyrën e marrjes dhe administrimit të provave të mbledhura gjatë hetimeve paraprake. Në vijim të kësaj llogjike shprehja, derisa mos jetë filluar “shqyrtimi gjyqësor” që parashikohet në nenin 403/1 të K.Pr.Penale, duket se lidhet me momentin derisa të mos ketë filluar “hetimi gjyqësor”, fillimi i të cilit nis me marrjen e provave të kërkuara nga palët në procesin gjyqësor.

Në vendimin nr.6 datë 11.01.2006 e Gjykata e Lartë ka parashtruar në arsyetimin e saj që kërkesa për të proceduar me gjykim të shkurtuar, mundet të paraqitet nga i pandehuri deri sa mos te këtë filluar hetimi gjyqësor me marrjen e provave sipas nenit 359 të K.Pr.Penale. Konkretisht, arsyetohet se; “…gjate shqyrtimit te akteve te ceshtjes objekt gjykimi, Kolegji arriti ne perfundimin se, gabimisht gjykata ka konfonduar dy momente te ndryshme qe i perkasin shqyrtimit gjyqesor. Ka konfonduar deklarimin te hapur te shqyrtimit gjyqesor qe parashikohet ne dispoziten e nenit 355 te K.Pr.Penale, dispozite, e cila perfshihet ne kreun e dyte te titullit te VII -te te K.Pr.Penale, me te cilin parashikohen rregullat e gjykimit, ne pergjithesi, ne momentin se kur mund te paraqitet kerkesa per gjykim te shkurtuar. Ajo sipas dispozites se nenit 403 te ketij Kodi, mund te paraqitet derisa te mos jete filluar shqyrtimi gjyqesor, dispozite kjo qe perfshihet ne nje kapitull te vecante te tij, i cili parashikon rregullat qe duhen zbatuar gjate zhvillimit te gjykimeve te posacme, sikurse eshte dhe gjykimi i shkurtuar.

Nga permbajtja e dy dispozitave qe u referuan dhe nga vendi ku ato ndodhen del se, hapja e shqyrtimit gjyqesor i perket fazes se veprimeve paraprake te gjykimit, kurse fillimi i shqyrtimit gjyqesor, megjithese eshte moment i veprimeve te fillimit te ketij procesi, vjen pas parashtrimit hyres dhe kerkesave paraprake nga palet (neni 356 i K.Pr.Penale) dhe dispozitave te gjykates lidhur me to (neni 357 i K.Pr.Penale), por para procedimit per marrjen e provave, rradha e se ciles percaktohet ne nenin 359 te K.Pr.Penale.

Argument plus ne mbeshtetje te perfundimit te Kolegjit Penal, si me siper, eshte dhe vete formulimi qe i ka bere ligjvenesi dispozites se nenit 359 te K.Pr.Penale, sipas se ciles hetimi gjyqesor fillon me marrjen e provave te kerkuara nga prokurori ose i demtuari dhe vazhdon me marrjen e atyre qe kerkohen nga i pandehuri, mbrojtesi dhe palet e tjera.

Bazuar ne sa me siper, Kolegji e konsideron te pabazuar ne ligj vendimin e ndermjetem date 14.04.2004 te gjykates se shkalles se pare per mospranimin e kerkeses se mbrojtesit te gjykuarit E. per gjykim te shkurtuar, por, meqenese ne kete faze gjykimi, ky gabim nuk mund te ndreqet, i vihet ne dukje asaj per ta patur parasysh ne te ardhmen”97.

97 Vendin nr.6 datë 11.01.2006 I Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Disponimi nëse lidhur me cështjen objekt gjykimi do të procedohet ose jo me gjykim të shkurtuar është në diskrecion të gjykatës, e cila duke iu referuar përmbajtjes së nenit 404 të K.Pr.Penale, nëse cmon se cështja mundet të zgjidhet në gjëndjen që janë aktet vendos gjykimin e shkurtuar, në të kundërt rrëzon kërkesën duke proceduar me gjykimin e zakondshëm. Në këtë mënyrë është gjykata ajo që, pavarësisht edhe mendimit të prokurorit në seancë gjyqësore, duhet të analizojë dhe studiojë me hollësi aktet e ndodhura në fashikullin e gjykimit, por edhe aktet e ndodhura në fashikullin e hetimit, dhe të vlerësojë nëse cështje zgjidhet në gjëndjen që janë aktet.

Në cmuajen e kërkesës për gjykim të shkurtuar gjykata vlerëson interesin e zgjidhjes së cështjes në gjendjen që janë aktet, duke vlerësuar nëse veprimet hetimore janë kryer të plota, nëse veprimet hetimore dhe aktet procedurale janë të rregullta dhe nëse i pandehuri dhe mbrojtësi kanë kontestime lidhur me vlefshëmrinë apo përdorshmërinë e tyre në gjykim, nëse do të jetë e nevojshme marrja e ndonjë prove të re, nëse është e nevojshme qartësimi i ndonjë rrethane që mundet të jetë e dyshimtë duke u bazuar në aktet e ndodhura në fashikullin gjyëqsor. Dhe vetëm nëse të gjitha këto rrethana lejojnë zgjidhjen e shpejtë të cështjes, në atë gjëndje që janë aktet, atëherë gjykata procedon me gjykim të

shkurtuar. Nuk është e rëndësishme nëse i pandehuri pranon ose akuzën, pasi i pandehuri mundet të jetë më qëndrim mohues por kërkon të procedojë me gjykim të shkurtuar.

Nëse gjykata vendos që të pranojë kërkesën për gjykimin e shkurtuar atëherë gjykimi vazhdon me paraqitjen nga prokurori të rezultateve të hetimit dhe të akteve që ai kërkon të administrohen nga gjykata. Mbrojtësi gjithashtu parashtron qëndrimin e tij lidhur me akuzën si dhe lidhur me rrethanat e kryerjes së veprës penale, administrohen aktet e hetimit paraprak, të cilat kthehen në dosje gjyqësore, dhe më pas gjykimi kalon menjëherë në fazën e diskutimit përfundimtar të palëve. Kundër vendimit të ndërmjetëm të gjykatës lidhur me kërkesën për zhvillimin e gjykimit të shkurtuar mundet të bëhet ankim vetëm bashkë me vendimin përfundimtar.

Në vendimin përfundimtar, gjykata nëse vendos që të dënojë të pandehurin, për shkak të zhvillimit të gjykimit të shkurtuar ul dënimin e caktuar për të pandehurin me 1/3 e tij. Pra, gjykimi i shkurtuar nuk ka vlerë vetëm për ekonomizimin e procedurës së gjykimit, por njëkohësisht parashikon edhe përfitimin nga i pandehuri të uljës së 1/3 së dënimit, pikërisht për shkak të “marrëveshjes” së tij të pranuar nga gjykata për të ekonomizuar procedurat gjyqësore. Nëse i pandehuri në përfundim të gjykimit të shkurtuar dënohet me burgim të përjetshëm, ky dënim atij për shkak të aplikimit të gjykimit të shkurtuar i zëvendësohet me 25 vjet burgim. Përfitimi i uljes së dënimit me 1/3 e tij, për shkak të zhvillimit të gjykimit të shkurtuar, bën që në praktikën gjyqësore një përqindje e madhe e cështjeve penale gjykohen pikërisht me procedurën e gjykimit të shkurtuar.

Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë me vendimin unifikues nr.2 datë 29.01.2003 kanë unifikuar praktikën gjyqësore lidhur me mënyrën e zhvillit të gjykimit të shkurtuar, duke mbajtur disa qëndrime, të cilat duhet të mbahen parasysh nga gjykatat në zhvillimin e këtij gjykimi. Konkretisht, arsytohet se; “…Gjykimi i shkurtuar ka vlere per ekonomi gjyqesore sepse thjeshton dhe shkurton procedurat, rrit shpejtesine dhe efektivitetin e gjykimit dhe sjell si pasoje nje perfitim per te pandehurin ne uljen e 1/3 te mases se denimit dhe mos aplikimin e denimit me burgim te perjetshem. Eshte e rendesishme te theksohet fakti qe ky perfitim nuk duhet te shkoje ne dem te dhenies se drejtesise. Per kete qellim, kerkesen e te pandehurit ose mbrojtesit te posacem te tij, gjykata e pranon vetem atehere kur ajo paraprakisht bindet se mund ta

perfundoje ceshtjen ne gjendjen qe jane aktet, pa qene nevoja per t‟ja nenshtruar ato shqyrtimit gjyqesor…… Gjykimi i shkurtuar, si gjykim i posacem, ne thelb te tij ka pranimin e akteve te grumbulluara gjate fazes se hetimit paraprak dhe eviton marrjen e provave ne seance gjyqesore dhe debatin lidhur me to. …

Bazuar sa me siper, Kolegjet e Bashkuara te Gjykates se Larte, duke unifikuar praktiken gjyqesore arrijne ne perfundimin se kur shqyrtimi gjyqesor ka filluar me gjykim te zakonshem, nuk mund te vazhdohet me tej me gjykim te shkurtuar…

Kolegjet e Bashkuara te Gjykates se Larte, duke unifikuar praktiken gjyqesore arrijne ne perfundimin se ne nje gjykim me disa te pandehur nuk mund te procedohet per disa me gjykim te posacem dhe per te tjeret me gjykim te zakonshem.

Vetem ne rastin kur ne kushtet e nenit 93 te K.Pr.P., vendoset ndarja e ceshtjes, mund te lejohet gjykimi i shkurtuar per te pandehurit qe e kane kerkuar nje gjykim te tille dhe ceshtja te vecohet per te pandehurit e tjere qe kerkojne gjykimin e zakonshem. Eshte konceptualisht e gabuar kur gjykimi i shkurtuar aplikohet vetem si perfitim per te pandehurin, pavaresisht nga fakti se eshte proceduar me gjykim te zakonshem.

Duke marre shkas nga praktika jo te njejta gjyqesore, Kolegjet e Bashkuara te Gjykates se Larte, me kete vendim unifikues sqarojne edhe disa momente te tjera qe lidhen me gjykimin e shkurtuar.

Ketij gjykimi ne dallim nga gjykimi i zakonshem i mungon faza e marrjes se provave dhe kerkesat lidhur me pavlefshmerine e tyre.

Ligji parashikon qe ceshtja zgjidhet ne gjendjen qe jane aktet, qe nenkupton pranimin e tyre nga palet ashtu sikurse jane. Eshte detyrim i gjykates te vleresoje nese ne ate gjendje qe jane aktet mund te jape vendim pa cenuar drejtesine dhe intreresat e ligjshme te te pandehurit. Gjykimi vazhdon me paraqitjen e konkluzioneve perfundimtare, te cilat i referohen akteve te pranuara nga palet sikurse parashikon neni 405/5 dhe 6 i K.Pr.P. dhe gjykata jep vendim bazuar ne to.

Ne rast se palet kane pretendime lidhur me pavlefshmerine e akteve, qofshin pavlefshmeri absolute apo relative dhe kerkojne konstatimin apo deklarimin e kesaj pavlefshmerie, gjykata duhet te revokoje vendimin per gjykim te shkurtuar dhe te urdheroje vazhdimin e procedimit me gjykim te zakonshem….

Ne interpretim te pikes 6 te nenit 404 te K.Pr.P. konsensusi i prokurorit nuk eshte kusht i domosdoshem qe gjykata te pranoje kerkesen e te gjykuarit per te proceduar me gjykim te shkurtuar. ….

Me pranimin e kerkeses per te vazhduar me gjykim te shkurtuar, dosja e prokurorit kthehet ne dosje gjyqesore dhe sherben per t‟u bazuar ne parashtrimin e konkluzioneve perfundimtare te paleve dhe per dhenien e vendimit nga gjykata.

Lidhur me menyren e aplikimit te uljes se denimit, duhet fillimisht te caktohet denimi per vepren penale dhe me pas aplikohet zbritja e nje te tretes se tij.

Kur i pandehuri deklarohet fajtor per disa vepra penale, duhet te caktohet fillimisht denimi per cdo njeren prej tyre dhe pasi aplikohet bashkimi i denimeve sipas nenit 55 te K.P., behet zbritja nga denimi i bashkuar me nje te treten”98.

98 Vendimi Unifikues nr.2 datë 29.01.2003 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë.

Më sipër u përmënd që kundër vendimit të ndërmjetëm të gjykatës për të proceduar ose jo me gjykimin e shkurtuar, mundet të bëhet ankim bashkë me vendimin përfundimtar. Po kështu, përmëndëm që gjykimi i shkurtuar nuk është vetëm një përfitim për të pandehurin, i cili përfuton uljen e 1/3 së dënimit, por shërben edhe për ekonomi gjyqësore. Në praktikën gjyqësore mundet të ketë rast kur gjykata në mënyrë të gabuar mundet të vendosë që të rrëzojë kërkesën e të pandehurit për të zhvilluar gjykimin e shkurtuar dhe procedon me atë të gjykimit të shkurtuar. Sigurisht, i pandehuri kundër vendimit të ndërmjetëm bën ankim në gjykatën e apelit, e cila mundet që ta gjejë të drejtë pretendimin e të pandehurit se gjykata e shkallës së parë në mënyrë të gabuar nuk ka pranuar të zhvillojë gjykimin e shkurtuar. Pyetja që shtrohet në këtë rast është nëse gjykata më e lartë duhet që të ulë 1/3 e dënimit për të pandehur ose jo?

Ekziston mendime se vendimi i ndërmjetëm për të pranuar ose gjykimin e shkurtuar është vetëm në diskrecion të gjykatë së shkallës së parë, pasi është kjo gjykata që zhvillon shqyrtimin gjyqësor dhe marrjen e provave, dhe ndërkohë që gjykimi i zakondshëm është zhvilluar, atëherë vendimi i gjykatës së apelit nuk është i rëndësihëm më për nevojën e ekonomisë gjyqësore, për një gjykim që ka përfunduar me procedurën e zakondshme.

Por, ekziston edhe mendimi i kundërt që gjykimi i shkurtuar nuk shërben vetëm për ekonomi gjyqësore, por i sjell të pandehurit edhe përfitimin e uljes së 1/3 së

dënimit, e drejtë e ligjshme kjo e cila nuk mundet ti mohohet në mënyrë të gabuar nga gjykata e shkallës së parë. Disponimi i gjykatës për kërkesën për gjykim të shkurtuar është një vendim i ndërmjetëm që si gjithë vendimet e tjera mundet ti nënshtrohet shqyrtimit në gjykatën më të lartë dhe nëse ky disponim mundte të jetë i gabuar, atëherë rrjedhimisht gjykata më e lartë duhet që të rregullojë pasojat e krijuara nga kjo vendimmarrje e gabuar.

Në gjykimin në apel apo qoftë edhe në Gjykatën e Lartë, kur gjykata pranon pretendimin e të pandehurit se atij i është mohuar pranimi nga ana e gjykatës e kërkesës për gjykim të shkurtuar dhe për rrjedhojë përfitimin e nga zbatimi i gjykimit të shkurtuar, në cdo rast gjykata që shqyrton ankimin qoftë apelin apo rekursin, nëse ajo cmon se kërkesa e bërë nga i pandehuri është rrëzuar pa të drejtë, gjykata duhet të vendose ndryshimin e vendimit për këtë pjesë duke vendosur vetëm zbritjen e masës së dënimit të dhënë me 1/3 e tij99.

99 Gjykimet e Posacme, Maksim Haxhia, artikull në revistën Jeta Juridike, mars 2011.

Në gjykimet që janë zhvilluar me procedurën e gjykimit të shkurtuar, gjykata mundet të deklarojë fajtor të pandehurin, duke ulur 1/3 e dënimit të dhënë, por mundet të deklarojë edhe pafajësinë e të pandehurit për veprën penale për të cilën është akuzuar. Po kështu, gjykata mundet të vendosë është ndryshimin e cilësimit ligjor të veprës penale për të cilën është akuzuar i pandehuri nga prokurori, duke e dënuar për një vepër penale tjetër. Kjo pasi, zhvillimi i gjykimit të shkurtuar nuk përjashton zbatimin e nenit 375 të K.Pr.Penale. Në praktikën gjyqësore është diskutuar fakti nëse gjykata mundet të ndryshojë cilësimin e veprës penale për të cilën është akuzuar i pandehuri, duke e dënuar atë për një vepër penale më të rëndë. Dhe ky diskutim është shtruar edhe në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese, e cila ka mbajtur edhe një qëndrim të sajin lidhur me këtë moment, pra me ndryshimin e cilësimit ligjor të veprës penale.

Në këndvështrimin kushtetues, Gjykata Kushtetuese ka mbajtur qëndrimin se gjykimi i shkurtuar është një gjykim i posaçëm i cili konsiston në heqjen dorë në mënyrë të vullnetshme nga i pandehuri nga disa aspekte themelore të së drejtës për një proces të rregullt ligjor, të tilla si parimi i barazisë së armëve dhe i formimit të provës në kontradiktoritet, për të përfituar një ulje dënimi. Në këtë aspekt, Gjykata Kushtetuese ka arsyetuar se përdorimi i rregullave të përgjithshme të gjykimit të zakonshëm në gjykimin e posaçëm bëhet, në mënyrë

taksative, vetëm në rastet kur këtyre rregullave u referohen në mënyrë eksplicite dispozitat e veçanta të gjykimit të shkurtuar100.

100 Vendimi nr.4 datë 10.02.2012 i Gjykatës Kushtetuese.

101 Po aty.

Edhe Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut ka trajtuar në disa çështje veçoritë e institutit të gjykimit të shkurtuar. Ajo, duke analizuar institutin në fjalë, ka theksuar se “kjo procedurë paraqet avantazhe të padiskutueshme për të pandehurin: në rast dënimi, ky i fundit gëzon një ulje të dënimit (shih vendimet në çështjen Hermi kundër Italisë, dhe në çështjen Hany kundër Italisë). Kjo procedurë gjithsesi është e shoqëruar me një lehtësim të garancive procedurale të ofruara nga e drejta e brendshme, në veçanti për sa i përket publicitetit të diskutimit si dhe mundësisë që të kërkohet paraqitja e provave dhe thirrja e dëshmitarëve (shih vendimin në çështjen Këiatkoxska kundër Italisë). Këto garanci përbëjnë aspekte themelore të së drejtës për një proces të rregullt ligjor të sanksionuar nga neni 6 i KEDNJ-së. Gjithsesi as teksti dhe as fryma e kësaj dispozite nuk ndalojnë që një person të heqë dorë në mënyrë spontane dhe të shprehur nga kjo e drejtë. Por, që të merret në konsideratë nën këndvështrimin e Konventës, kjo heqje dorë duhet të jetë e shprehur në mënyrë eksplicite dhe duhet të jetë e shoqëruar me një minimum garancish”. Në vijim GJEDNJ-ja ka çmuar se, duke kërkuar procedimin me gjykim të shkurtuar, aplikanti ka hequr dorë në mënyrë eksplicite nga të drejtat e tij për një seancë publike, të thërrasë dëshmitarët e tij në gjykim, të paraqesë prova, në këmbim të një sërë avantazheve që atij i garantohen nga legjislacioni i brendshëm (shih vendimin në çështjen Scoppola kundër Italisë)101.

Në rastin objekt gjykimi në gjykatën e shkallës së parë i pandehuri duke marrë në konsideratë kualifikimin e veprës penale të “moskallëzimit të krimit”, të kryer nga prokurori, si dhe duke vlerësuar dënimin e parashikuar për këtë vepër penale (në rast të deklarimit fajtor të tij nga gjykata), ka kërkuar të procedohet me gjykim të shkurtuar, në gjendjen që janë aktet, në lidhje me këtë vepër penale, duke hequr dorë kështu në mënyrë të vullnetshme nga disa të drejta kushtetuese (marrjes së provave duke respektuar parimin e kontradiktoritetit, oralitetit etj.) në gjykim në mënyrë që të përfitojë nga avantazhet (ulja e dënimit) e përcaktuara nga legjislatori për këtë qëllim. Në vlerësimin e Gjykatës Kushtetuese gjykatat e juridiksionit të zakonshëm edhe pse kanë pranuar kërkesën e kërkuesit për të proceduar me gjykim të shkurtuar në lidhje me veprën penale të “moskallëzimit

të krimit”, e kanë deklaruar fajtor dhe dënuar për një vepër penale të re, më të rëndë, atë të “trafikimit të narkotikëve” duke i cenuar kështu kërkuesit të drejtën e mbrojtjes në lidhje me veprën për të cilën është deklaruar fajtor.

Gjykata Kushtetuese ka mbajtur qëndrimin që, nëse gjykatat e juridiksionit të zakonshëm edhe në rastin kur procedohet me gjykim të shkurtuar, njësoj si në gjykimin e zakonshëm, do të mund të bëjnë ndryshimin e cilësimit juridik të veprës penale dhe të dënojnë të pandehurin me një masë dënimi më të rëndë se ajo e kërkuar nga prokurori, instituti do të humbiste çfarëdolloj justifikimi kushtetues, për arsye se i pandehuri, duke hequr dore në mënyrë të vullnetshme nga disa parime kushtetuese si parimi i barazisë së armëve dhe nga parimi i kontradiktoritetit, do të sakrifikonte të drejtat e tij kushtetuese jo vetëm pa pasur asnjë lloj përfitimi, por edhe duke marrë një dënim më të lartë nga ai që priste.

Gjykata ka arritur në konkluzionin se, kur nga gjykatat e juridiksionit të zakonshëm procedohet me gjykim të shkurtuar, procedim në të cilin, duke qenë se gjykata merr në konsideratë vetëm dosjen e prokurorit, nuk ekziston mundësia e realizimit të së drejtës së mbrojtjes efektive nga i pandehuri, ndryshimi i cilësimit juridik të veprës penale nga ana e gjykatës, është në kundërshtim me qëllimin e këtij gjykimi.

Gjykata Kushtetuese vlerësoi në cështjen konkrete se kërkuesi, edhe pse është proceduar me gjykim të shkurtuar, është dënuar nga gjykatat e juridiksionit të zakonshëm për një vepër penale të re, më të rëndë nga ajo e përcaktuar nga prokurori në kërkesën për gjykim, pa pasur mundësinë për të ushtruar të drejtën e mbrojtjes ndaj formulimit të ri të veprës penale102.

102 Vendimi nr.4 datë 10.02.2012 i Gjykatës Kushtetuese.

Në këtë mënyrë, me këtë vendim të Gjykatës Kushtetuese, vihet njëherë theksi të vendimi i ndërmjetëm i gjykatës së shkallës së parë që disponon lidhur me gjykimin e shkurtuar, vendimi i cili duhet që të rrjedhë nga një analizë shumë e hollësishme e akteve të ndodhura në fashikullin hetimor. Nëse gjykata konstaton se ka premisë për një ndryshim të kualifikimit ligjor të veprës penale, për një vepër penale më të rëndë sesa ajo që akuzohet i pandehuri, atëherë gjykimi duhet të vazhdojë me procedurën e gjykimit të zakondshëm, duke i dhënë mundësinë të pandehurit që të ushtrojë në mënyrë të plotë në gjykim të drejtat e tij procedurale. Nëse gjykata këtë fakt e konstaton në përfundim të gjykimit, në

fazën e marrjes së vendimit përfundimtar, në vijim të llogjikës së vendimit të Gjykatës Kushtetuese, gjykata e zakondshme duhet që të revokojë vendimin e ndërmjetëm për zhvillimin e gjykimit të shkurtuar dhe të procedojë me gjykimin e zakondshëm, për shkakun se në gjëndjen që janë aktet cështja nuk mundet të zgjidhet dhe se provat duhet ti nënshtrohen hetimit gjyqësor.

2.6. Masat e sigurimit në fazën e gjykimit të cështjes.

Masat e sigurimit personale dhe ato pasurore janë rregulluar në K.Pr.Penale në nenet 227-277 të K.Pr.Penale, dispozita në të cilat është rregulluar mënyra e caktimit të tyre, kushtet dhe kriteret e caktimit, mënyra e zbatimit, zëvendësimit, afatet përkatëse të kohëzgjatjes së masave të sigurimit, si dhe shuarja apo revokimi i tyre.

Në nenin 15/2 të K.Pr.Penale ku është parashikuar që nuk mundet të marrë pjesë në gjykim gjyqtari që ka vleftësuar masën e sigurimit ose cdo kërkesë tjetër gjatë hetimeve paraprake. Po kështu, në nenin 18/1, gërma (b) të K.Pr.Penale, është parashikuar që palët mundet të kërkojnë përjashtimin e gjyqtarit, kur gjatë ushtrimit të funksioneve dhe para se të jetë dhënë vendimi ai ka shfaqur mendimin e tij lidhur mbi faktet ose rrethanat objekt procedimi.

Masat e sigurimit personale apo dhe pasurore, për shkak të qëllimit të tyre për të plotësuar nevojat e sigurimit gjatë procedimit penal, për të parandaluar rrëzikun e ikjes së të dyshuarit, rrëzikun e dëmtimit të provave, rrëzikun që i dyshuari të kryejë ndonjë vepër tjetër penale, për të parandaluar rrëzikun që objekte apo sende të ndryshme të rëndojnë apo shtojnë pasojat e veprës penale, duke pasur parasysh që këto nevoja lindin dhe zhvillohen gjatë fazës së hetimeve paraprake, vendosen gjatë kësaj fazë të procedimit penale. Kërkesat e hetimeve paraprake gjykohen nga gjyqtari i vetëm, i cili në respektim të dy dispozitave të mësipërme nuk mundet që të marrë pjesë në gjykimin e cështjes. Në nenin 228 të K.Pr.Penale është parashikuar se njëri nga kushtet për caktimin e masës së sigurimit personale është ekzistenca e dyshimit të arsyeshëm se i dyshuari ka kryer veprën penale. Dyshimi i arsyeshëm duhet të provohet para gjykatës me prova konkrete, në bazë të të cilave i dyshuari, për të cilën gjykata cakton masën e sigurimit, domosdoshmërisht duhet që të ketë një shkallë shumë të lartë probabiliteti se ka kryer veprën penale.

Në praktikën gjyqësore është hasur diskutimi nëse masat e sigurimit mundet të merren gjatë fazës së gjykimit të cështjes, nëse ato duhet ti shqyrtojë i njëjti trup gjykues që gjykon cështjen në themel, apo nëse marrja e një vendimi të tillë gjatë fazës së gjykimit përbën shkak për përjashtimin e trupit gjykues, për arsye se ka paragjykuar mënyrën e përfundimit të gjykimi. Qëndrimet kanë qënë të ndryshme, me argument pro dhe kundër.

Në nenin 228 të K.Pr.Penale është parashikuar që masat e sigurimit personale vendoset ndaj personit të dyshuar për të cilin ekziston një dyshim i bazuar në prova se ka kryer një vepër penale. Ekziston mendimi që masat e sigurimit vendoset ndaj personit të dyshuar gjatë fazës së hetimit të cështjes, dhe se ato vendosen me qëllim për të garantuar vazhdimin e hetimeve. Nëse cështja penale ndodhet në gjykim dhe nëse i pandehuri nuk ka masë sigurimi, gjatë fazës së gjykimit nuk mundet të kërkohet apo të caktohet rishtazi një masë sigurimi për sa kohë nga prokurori nuk ka një akuzë të re për ndonjë fakt apo rrethanë të re.

Në favor të mendimit të mësipërm është edhe interpretimi i nenit 15 të K.Pr.Penale, konkretisht i pikës 2 të tij, ku përcaktohet se: “Nuk mund të marrë pjesë në gjykim gjyqtari që ka vleftësuar masën e sigurimit ose çdo kërkesë tjetër të prokurorit të paraqitur gjatë hetimit paraprak në të njëjtin procedim”. Në një interpretim literal të këtij neni, së pari do rezultonte se nuk mund të marrë pjesë në gjykim gjyqtari që ka vleftësuar masën e sigurimit në të njëjtin procedim, ndërsa në një lexim të dytë integral të tekstit të dispozitës, rezulton nga një deduksion literal që masat e sigurimit vendosen (vetëm) gjatë hetimit paraprak.

Në vijim të këtij qëndrimi gjyqtari, në momentin që do të shqyrtonte në gjykim kërkesën për caktimin e masës së sigurimit, do të shqyrtonte kushtet dhe kriteret, sigurisht do analizonte rrethanat e veprës penale, veprimet e mundshme të personit të pandehur, provat, në të cilat do të bazohej kërkesa për masë (që do të ishin provat e sjella në gjykim nga prokurori për të provuar akuzën ndaj të pandehurit), veprime që do të çonin në vënien në dyshim të paanësisë së gjyqtarit apo të trupit gjykues në sytë e të pandehurit. Gjykata automatikisht do të paragjykohej nga i pandehuri si një gjykatë e njëanshme. Një vendim për caktimin e masës së sigurimit nga i njëjti trup gjykues që gjykon çështjen në themel nuk do të merrej pa krijuar tek gjyqtarët, qoftë edhe minimalisht, bindjen se individi i akuzuar është ai që ka kryer veprën, gjë që bie ndesh me parimin e

prezumimit të pafajësisë, e kështu do të rrëzohej paanësia e tyre objektive dhe vendimi përfundimtar do të ishte i paragjykuar dhe do të konsiderohej si një produkt i një procesi të parregullt ligjor.

Megjithatë, ekziston edhe qëndrimi i kundërt se gjykata në fazën e gjykimi mundet të caktoje masë sigurimit për të pandehurin, i cili është duke u gjykuar. Sipas këtyre argumentave në kuptim e zbatim të drejtë të ligjit, nuk rezulton që Kodi i Procedurës Penale të përcaktojë se kërkesa e prokurorit dhe caktimi i masës së sigurimit nga gjykata mund të bëhet vetëm në fazën e hetimit paraprak. Prokurori mund të paraqesë kërkesë për caktimin e masës së sigurimit në çdo fazë e shkallë të procedimit penal deri sa gjykata nuk ka dhënë vendim përfundimtar. Kur kërkesa për masë sigurimi paraqitet gjatë fazës së gjykimit, kompetenca për shqyrtimin e saj i përket vetëm trupit gjykues që shqyrton themelin e akuzës. Ligji procedural penal përcakton rregulla të tilla që bëjnë dallim thelbësor mes fazës së hetimit paraprak dhe fazës së gjykimit. Në fazën e gjykimit, gjykata duhet të marrë vendime pa qenë e ndikuar nga vendimmarrja e mëparshme, qoftë edhe kur ato bazohen në dyshimet e arsyeshme. Për këtë qëllim parashikohet ndalimi i nenit 15, pika 2 të Kodit të Procedurës Penale, sipas së cilit gjyqtari që ka vleftësuar masën e sigurimit nuk merr pjesë në gjykimin e themelit të akuzës.

Po kështu, argument tjetër në vijim të këtij qëndrimi është fakti se, ka dallim mes gjykimit lidhur me caktimin e masës së sigurimit dhe gjykimit lidhur me themelin e akuzës. Për caktimin e masës së sigurimit gjykata disponon bazuar në dyshimin e arsyeshëm të mbështetur në prova. Për vendimin përfundimtar lidhur me themelin e akuzës, gjykata disponon bazuar në bindjen e saj mbështetur në prova që vërtetojnë ose jo akuzën, pra tej çdo dyshimi të arsyeshëm. Edhe vetë Kodi i Procedurës Penale i ka njohur palëve mundësinë që, gjatë fazës së gjykimit, t’i kërkojnë vetë gjykatës së themelit të revokojë apo zëvendësojë masën e sigurimit.

Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë në vendimin unifikues nr.7 datë 14.10.2011 kanë unifikuar praktikën gjyqësore në këtë pikë, duke mbajtur qëndrimin se masat e sigurimit vendoset si në fazën e hetimit të cështjes ashtu edhe në fazën e gjykimit të saj, dhe se kërkesa për caktimin e masës së sigurimit në këtë rast gjykohet nga trupi gjykues që gjykon cështjen ne themel.

Konkretisht, është arsyetuar në këtë vendim se; “’…. Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë vlerësojnë që gjykatat më të ulëta kanë interpretuar dhe zbatuar drejt ligjin procedural penal. Masa e sigurimit mund të caktohet rishtazi edhe në fazën e gjykimit, madje nga e njëjta gjykatë që shqyrton themelin e akuzës, meqënëse, në rrethanat e çështjes objekt i këtij gjykimi, rezulton se janë përmbushur kushtet dhe kriteret për caktimin e tyre të parashikuara nga ligji procedural penal.

Prandaj, nuk ka mbështetje në ligj pretendimi i ngritur në rekursin e mbrojtësit të të pandehurit I.K se, në fazën e gjykimit, gjykata nuk mund të caktojë më masë sigurimi. Ajo vetëm mund të revokojë apo zëvendësojë një masë sigurimi që është caktuar njëherë në fazën e hetimit paraprak. Gjykata në fazën e gjykimit nuk mund të caktojë masa sigurimi dhe më pas të zgjidhë në themel çështjen…

Por, në përgjigje të çështjeve të parashtruara për njehsimin e praktikës gjyqësore dhe të pretendimeve të parashtruara në rekursin e të gjykuarit për shkelje të rënda procedurale në gjykim, Kolegjet e Bashkuara vlerësojnë se nevojitet të interpretohet kuptimi dhe përmbajtja e dispozitave të Kodit të Procedurës Penale mbi kushtet paraprake për caktimin e masës së sigurimit, kushtet e kriteret e lidhura me “rrezikun” që justifikon këto masa, atyre lidhur me “përshtatshmërinë“ e masave të sigurimit, rrethanave se kur vendimi gjyqësor mbi këto masa ka forcën e gjësë së gjykuar, si dhe për kompetencën, natyrën e dallimin e objektit të gjykimit kur gjykata, në çdo fazë të procedimit, investohet, arsyeton e disponon mbi masën e sigurimit nga rasti i vendimit të pushimit, pafajësisë apo dënimit të së pandehurit.

8. Në pikën 1 të nenit 228 të Kodit të Procedurës Penale parashikohet se:

“1. Askush nuk mund t‟u nënshtrohet masave të sigurimit personal në qoftë se në ngarkim të tij nuk ekziston një dyshim i arsyeshëm, i bazuar në prova”.

Nëpërmjet analizës dhe interpretimit të drejtë të kësaj dispozite, posaçërisht të shprehjes “dyshim i arsyeshëm, i bazuar në prova” në harmoni me institutet e tjera procedurale, mund të bëhet dallimi dhe të arrihet në përfundime të drejta, jo vetëm lidhur me kushtet paraprake për caktimin e masës së sigurimit por edhe se përse kjo masë mund të caktohet edhe në fazën e gjykimit të çështjes penale. Për rrjedhojë mund të kuptohet dhe të dallohet gjykimi mbi dyshimin e arsyeshëm bazuar në prova për caktimin e masës së sigurimit nga gjykimi i provës për efekt të formimit të bindjes mbi të vërtetën, jashtë çdo dyshimi të arsyeshëm, në dhënien e vendimit të pushimit, pafajësisë apo dënimit të së pandehurit.

Dyshimi i arsyeshëm i bazuar në prova sipas pikës 1 të nenit 228, nënkupton që bëhet fjalë për ekzistencën e dyshimit të arsyeshëm të bazuar në prova, pra për ekzistencën e atyre elementëve të mjaftueshëm juridikë dhe të rrethanave të faktit që i krijojnë bindje gjykatës në drejtim të mundësisë që personi nën hetim dhe i pandehuri të ketë kryer veprën penale.

Për rrjedhojë, për caktimin e masës së sigurimit është e nevojshme që provat, direkte apo indirekte, të jenë të tilla që të bëjnë të duket e mundshme përgjegjësia e të hetuarit a të gjykuarit në lidhje me akuzën e ngritur ndaj tij.

Dyshimi i bazuar në prova nuk kërkon që ai të jetë ezaurues, domosdoshmërisht një drejtimesh, pra në drejtim të fajësisë. Pavarësisht prej këtij dyshimi të arsyeshëm bazuar në prova se i gjykuari ka kryer veprën penale, në përfundim të gjykimit të themelit mund të rezultojë e të vërtetohet si fajësia, ashtu edhe pafajësia e të pandehurit.

Prandaj, Kolegjet e Bashkuara vijnë në përfundimin unifikues se dyshimi i arsyeshëm, provat ku ai bazohet për të justifikuar caktimin dhe vijimin e zbatimit të masës së sigurimit, nuk nevojitet të ketë të njëjtën shkallë sigurie dhe vlerë provueshmërie për të konkluduar sikurse provat që janë të domosdoshme për dhënien ose jo të vendimit të dënimit ndaj të pandehurit. Mjafton që ato të jenë të tilla që, në gjendjen ku janë aktet e procedimit, prej tyre mund të nxirren përfundime se ndaj të hetuarit a të gjykuarit ekziston një shkallë e arsyeshme mundësie e fajësisë për kryerjen e veprës penale në ngarkim të tij.

Dispozita e pikës 1 të nenit 228 tregon vetë dallimin e natyrës së veçantë të gjykimit dhe mënyrën e kriteret mbi të cilat krijohet bindja e gjykatës për caktimin ose jo të masës së sigurimit krahasuar me atë të dhënies ose jo të vendimit të dënimit. Në rastin e parë, gjykimi mbështetet në dyshime të arsyeshme bazuar në prova, që tregojnë mundësinë e kryerjes së veprës penale objekt procedimi dhe mundësinë e atribuimit, pra të ekzistencës së fajësisë, pikërisht në drejtim të të gjykuarit për atë vepër penale (fumus commissi delicti), ndërsa në rastin e dytë, gjykimi mbështetet vetëm në prova që vërtetojnë, jashtë çdo dyshimi, dhe e bindin gjykatën për kryerjen ose jo të veprës prej tij”103.

103 Vendim Unifikues i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë nr.7 datë 14.10.2011.

2.7. Gjykimi i personave juridikë të akuzuar për kryerjen e veprave penale.

Në kushtet e zhvillimit aktual të veprimtarive financiaro-ekonomike, në kushtet e itensifikimit të marrëdhënieve tregtare dhe iniciativës së lirë ekonomike,

personat juridikë kanë një rol tepër të rëndësishëm në zhvillimin ekonomik të një shteti. Personat juridikë janë subjekte të së drejtës dhe si të tilla duke marrë pjesë në veprimtari ekonomike, janë një burim të drejtash por edhe detyrimesh. Dhe kur flasim për detyrime të këtyre subjekteve të së drejtës, duhet që të mbajnë në konsideratë si përgjegjësinë e tyre në aspektin civil, fiskal apo administrative, por edhe përgjegjësinë e këtyre subjekteve të së drejtës në aspektin penal.

Legjislacioni penal shqiptar, për t’ju përgjigjur këtyre nevojave të zhvillimit shoqëror si dhe rritjes së veprimtarisë së personave juridikë në fushën ekonomike, për t’ju përgjigjur nëvojës së shmangies së pasojave të dëmshme që mundet të vijnë nga veprimtaria kriminale e personave juridikë, ka parashikuar dënimin penal edhe të personave juridikë, duke i bërë ato subjekte të së drejtës penale dhe procedural penale.

Hap më rëndësi në këtë drejtim është miratimi i ligjit nr.9754 datë 14.06.2007 “Për përgjegjësinë penale të personave juridikë”. Në fakt, në që vitin 1995 ka qënë e miratuar që më parë neni 45 i K.Penal që bënte fjalë për përgjegjësinë penale të personave juridikë, dispozitë kjo e cila është shfuqizuar në mënyrë të gabuar në vitin 2001. Më pas me ligjin nr.9275 datë 16.09.2004 me ndryshimet qe iu bënë Kodit Penal në këtë periudhë u rishtua në Kodin Penal neni 45 i tij. Duke qënë se për zbatimin në praktikë të nenit 45 të K.Penal ishte e nevojshme detajimi i masave ndëshkuese dhe procedurës së marrjes në përgjegjësi penale të personave juridikë, parashikimi i aspekteve të tjera procedurale në këtë drejtim, u miratua ligji nr.9754 datë 14.06.2007 “Për përgjegjësinë penale të personave juridikë”, ligj I cili ka për objekt përcaktimin e rregullave për përgjegjësine, procedimin penal dhe llojet e masave ndëshkuese, që merren ndaj personave juridikë për kryerjen e veprës penale. Pavarësisht legjislacionit të ri në këtë drejtim, ligji në fjalë ka arritur që të gjejë zbatim në praktikën gjyqësore, edhe pse jo në një masë të konsiderueshme. Për shkak të risive që ka sjellë legjislacioni procedural penal në këtë fushë, cmojmë se do të ishte me rëndësi trajtimi i disa momenteve procedurale që kanë të bëjnë me procedurën e gjykimit të personave juridikë.

Në nenin 2 të ligjit të mësipërm është parashikuar që dispozitat e këtij ligji zbatohen ndaj personave juridikë për aq sa nuk është parashikuar ndryshe në K.Penal, në K.Pr.Penale dhe në dispozita të tjera penale. Në këtë kuptim

megjithëse ligji i mësipërm është një ligj i posacëm, përsëri është parashikuar që dispozitat e këtij ligji, ku bëjnë pjesë edhe dispozitat procedurale, duhet të aplikohen dhe zbatohen në harmoni me dispozitat e K.Pr.Penale. Kështu që, për të kuptuar qartë pozionin procedural të personave juridikë, duhet të mbajmë në konsideratë njëkohësisht dispozitat procedural të parashikuara nga K.Pr.Penale si dhe ato të parashikuara nga ligji për përgjegjësinë penale të personave juridikë.

Natyrisht, personi juridik mundet të marrë pjesë në gjykim vetëm me anë të një personi fizik që e përfaqëson. Megjithatë, mundet të ndodhë që përfaqësuesi i personit juridik të jetë gjithashtu në të njëjtin procss gjyqësor vetë i pandehur, dhe në këtë rast krijohet një situatë konflikti interesash në kuadrin e përgatitjes së linjës mbrojtëse përpara organit gjyqësor, për shkakun se mbrojtja e njërit mundet të kalojë në akuzimin e tjetrit apo e anasjellta104.

104 Përgjegjësia penale e personave juridikë, Toena, I.Elezi, E.Bozheku.

Në nenin 26/1 të ligjit nr.9754 është parashikuar që “personi juridik, që procedohet penalisht, përfaqësohet nga organi i personit juridik ose nga avokati i emëruar prej tij”. Edhe personi juridikë në momentin që merret i pandehur apo që dërgohet për gjykim, gëzon të gjitha garancitë dhe të drejtat procedurale, që gëzojnë edhe të pandehurit persona fizik. Kështu, edhe personi jurdikë nëpërmjet përfaqësuesit të tij i njihet e drejta që të zgjedhë një mbrojtës, garancitë për mbrojtësin, mundet të zbatohen dispozitat për caktimin e mbrojtësit kryesisht, dhe mbrojtësi i personit juridikë të akuzuar në një proces gjyqësor disponon të njëjtat mjete procedural si edhe me të pandehurit persona fizik.

Personi juridik i pandehur në gjykim mundet të mbrohet edhe nga organi i personit juridik, administrator, përfaqësuesi ligjor, por në këtë rast ligji ka parashikuar një përjashtim, mosrespektimi i të cilit mundet të sjelle parregullsi dhe pavlefshmëri të veprimeve procedurae.

KREU III

GJYKIMI NË GJYKATËN E APELIT.

3.1. Vështrim i përgjithshëm.

Instituti i ankimit përvec se është një institut procedural është në të njëjtën kohë edhe një e drejtë kushtetuese. Kushtetuta parashikon në nenin 43 të saj që, kushdo ka te drejtë të ankohet kundër një vendimi gjyqësor në një gjykatë më të lartë, përvec se vetë në Kushtetutë është parashikuar ndryshe. Ndërsa, në nenin 407/3 të K.Pr.Penale është parashikuar se mjetet e ankimit janë apeli, rekursi, si dhe kërkesa për rishikimin e vendimeve penale të formës së prerë.

Në kontekstin historik instituti procedural i ankimit ka lindur më mesjetë, kohë kur gjyqtarët u bënë nëpunës së aparatit shtetëror. Ai bazohej në të drejtën e perandorit për të ndërhyrë në veprimet e nëpunësve të varur prej tij. Lutja që i bëhej perandorit për të ndërhyrë quhej “apellatio”, d.m.th apel, që kishte kuptimin e të drejtuarit dikujt më fjalë për të goditur vendimin e një gjyqtari më të ulët përpara gjykatës më të lartë. Cdo gjykatë më e lartë kishte të drejtë të rishikonte cështjen, duke dhënë një vendim të ri. Në këtë mënyrë lutja që i bëhej perandorit ose mbretit për të ndërhyrë në vendimin e gjyqatrit shërbente për shqyrtimin e cështjes nga një autoritet më i lartë dhe u bë mjet i rëndësishëm për formimin e së drejtës105.

105 Komentar i Procedurës Penale, H.Islami, I.Panda, A.Hoxha, faqe 525.

106 Po aty.

Pas Revolucionit Francez u pranua parimi procedural i gjykimit në dy shkallë, i bazuar jo në varësinë e gjyqtarit më të ulët nga ai më i lartë, sepse gjyqtarët varen vetëm nga ligji, por në dhënien e vendimeve sa më të mira106. Gjykimi në dy shkallë do të përbënte një garanci për zhdukjen ose pakësimin e gabimeve në dhënin e drejtësisë, në mënyrë që në përfundim të të gjithë këtij procesi të arrihej që të merrej një vendim sa më i drejtë.

Sistemi i gjykimit në shkallë të dytë konsiderohet se është dy llojesh; a) gjykimi i apelit, në të cilin gjykimi përsëritet si në gjykatën e shkallës së parë, duke marrë tërësisht apo pjesërisht provat e shqyrtuara nga gjykata e shkallës së parë, si dhe

duke marrë edhe prova të reja, dhe b) gjykimi i revizionit, në të cilin gjykata e shkallës së dytë kufizohet në kontrollin e veprimeve gjyqësore të gjykimit në shkallë të parë, pa përsëritur gjykimin e mëparshëm dhe pa marrë prova të reja. Kodi i Procedurës Penale ka pranuar llojin e parë të gjykimit në shkallë të dytë, pra gjykimin e apelit. Por, njëkohësisht është pranuar edhe rekursi apo kërkesa për rishikim të vendimit, të cilat janë mjete ankimi të cilat shqyrtohen me procedura të vecanta107.

107 Komentar i Procedurës Penale, H.Islami, I.Panda, A.Hoxha, faqe 548.

108 Manuele Breve, Diritto Processuale Penale, Giuffre, Milano, faqe 645.

109 Manuele Breve, Diritto Processuale Penale, Giuffre, Milano, faqe 645.

Gjykimi në gjykatën e apelit, si rregull është një gjykim “shkresor”, ku gjykata “lexon” aktet e fashikullit gjyqësor të gjykatës që ka gjykuar cështjen në shkallë të parë, brënda kufijve dhe brënda shkaqeve që kanë parashtruar palët në ankimet e tyre, dhe zakonisht në të shumtën e rasteve gjatë gjykimit në gjykatën e apelit nuk merren prova. Në këtë mënyrë shmanget gjatë gjykimit në apel parimi i oralitetit, parim i cili zëvendësohet me leximin e proces verbaleve të seancave gjyqësore të zhvilluara në gjykimin e shkallës së parë. Kështu që, humbet në këtë gjykim, në një masë jo të vogël, niveli psikologjik i testimit të palëve, sidomos në një proces që duhet të ishte i vendosur në qëndër të debatit dhe kontradiktoritetit midis palëve përpara trupit gjykues. Për më tepër, procesi gjyqësor në gjykatën e apelit, për kufizimin që i bëhet kontradiktoritetit dhe oralitetit dhe për kthimin e tij vetëm në leximin e akteve, përfaqëson mangësi në krahasim me gjykimin në shkallë të parë, në të cilin gjyqtari ka një kontakt të drejtëpërdrejtë me marrjen e provave dhe burimin e tyre108.

Pavarësisht këtyre cilësive, është e rëndësishme që të vëmë në dukje dhe garancinë që përfaqëson gjykimi në apel për palët. Kjo sepse, vendimi në përfundim të gjykimit do të merret nga gjyqtarë të ndryshëm nga ata që kanë gjykuar cështjen penale në shkallë të parë, që janë gjithmonë trupë gjyqësor, dhe që njëkohësisht kanë pushtetin që të procedojnë edhe kryesisht lidhur me veprime të caktuara procedurale. Në fakt, në krahasim me gjykimin në shkallë të parë, në gjykimin në apel gjykata mundet që të ndreqë gabimet e mundshme të bëra nga gjykata e shkalla e parë lidhur me kompetencën dhe juridiksioni, lidhur me papërdorshmërinë e provave, pavlefshmërinë absolute apo atë relative të akteve dhe veprimeve procedurale109.

3.2. Palët që mund të bëjnë apel, forma dhe afati.

E drejta për të bërë ankim në gjykatën e apelit iu përket palëve që kanë marrë pjesë në gjykimin e shkallës së parë, që janë prokurori, i pandehuri dhe mbrojtësi tij, si dhe i dëmtuari akuzues apo palët private nëse ato kanë marrë pjesë në gjykim.

Ankimi i prokurorit si rregull bëhet nga prokurori i seancës, por mundet të bëhet edhe nga prokurori i rrethit, si dhe prokurori pranë gjykatës së apelit. Prokurori i rrethit mundet të bëjë ankim pavarësisht nga mendimi i prokurorit të seancës, dhe gjithashtu prokurori pranë gjykatës së apelit mundet që të bëjë ankim pavarësisht nga prokurori i rrethit dhe prokurori i seancës. Kur ankimi bëhet nga prokurori i seancës ky i fundit mundet që edhe të marrë pjesë vetë në gjykimin që zhvillohet në gjykatën e apelit, me autorizimin e prokurorit të apelit.

I pandehuri mundet që të bëjë ankim vetë ose me anë të mbrojtësit të tij. Sigurisht që në rastin kur i pandehuri është i pranishëm në gjykim dhe mbrojtësi është i zgjedhur prej tij, situate është mëse e qartë. Situata fillon dhe bëhet më e ndërlikuar në rastet e zhvillimit të gjykimeve në mungesë të të pandehurve, me mbrojtës kryesisht apo të zgjedhur nga familjarët e të pandehurit në mungesë.

Në nenin 410/2 të K.Pr.Penale është parashikuar që, “kundër vendimit të dhënë në mungesë, mbrojtësi mundet që të bëjë ankim vetëm kur është i pajisur me një akt përfaqësimi të lëshuar në format e parashikuara nga ligji”. Ndërsa, në nenin 48/3 të K.Pr.Penale është parashikuar që, “zgjedhja e mbrojtësit për personin e ndaluar, të arrestuar, ose të dënuar me burgim, derisa ky nuk e ka bërë vetë zgjedhjen, mundet që të bëhet nga një i afërm i tij…”.

Praktika gjyqësore në vite ka qënë jo konsenguente në këtë pikë, pra lidhur me pranimin e ankimit të bërë nga mbrojtësit e të pandehurit në mungesë, madje ka pasur edhe një diversitet vendimesh dhe qëndrimesh midis Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese.

Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë me vendimet unifikuese nr.47 datë 28.01.1999 dhe nr.354 datë 28.07.1999, nr.368 datë 29.07.2000, kanë mbajtur qëndrimin se mbrojtësi i të pandehurit mundet të bëjë ankim vetëm nëse ka një akt përfaqësimi, dhe nuk mundet të bëjë ankim mbrojtësi i caktuar kryesisht. Sipas këtyre vendimeve akti i përfaqësimit mundet të bëhet nga i pandehur dhe

në raste përjashtimore, të parashikuara nga neni 48/3 i K.Pr.Penale, akti i përfaqësimit mundet që të bëhet nga të afërmit e të pandehurit. Në këtë mënyrë kanë mbajtur qëndrimin se e drejta e ankimit është një e drejtë që i rezervohet personalisht të pandehurit dhe vetëm ai mundet që ta disponojë këtë të drejtë.

Ndërkohë, Gjykata Kushtetuese me vendimin nr.17 datë 17.04.2000 ka mbajtur qëndrimin se edhe mbrojtësi i caktuar nga familjarët, edhe mbrojtësi i caktuar kryesisht nga gjykata, ka të drejtë që të bëjë ankim edhe pa pasur aktin e përfaqësimit nga i pandehuri i gjykuar në mungesë. Vendimet e ndërsjellta dhe të kundërta në këtë pikëpamje midis Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese kanë vijuar edhe me disa vendime të tjera të mëvonshme.

Duke pranuar praktikën gjyqësore, me ndikimin e Gjykatës Kushtetuese, se mundet të bëjnë ankim edhe mbrojtësit që nuk janë zgjedhur nga vetë i pandehuri, u krijua një rritje e numërit të ankimeve në gjykatat më të larta. Gjithashtu, në momentin kur të pandehurit të dënuar në mungesë viheshin në dijeni për vendimin e dënimit të dhënë ndaj tyre, rivendoseshin në afat sipas nenit 147 të K.Pr.Penale110. Megjithëse cështjet penale ishin gjykuar më parë në shkallët më të larta, gjykoheshin përsëri, por këtë radhë mbi bazën e ankimit të të pandehurit.

110 Neni 147 i K.Pr.Penale parashikon se; “Prokurori, i pandehuri, palët private dhe mbrojtësit rivendosen në afatin e caktuar kur provojnë se nuk kanë pasur mundësi ta respektojnë afatin për shkak të rastit fator ose të forcës madhore. Në qoftë se është dhënë vendimi në mungesë, i pandehuri mund të kërkojë rivendosjen në afat për të bërë ankim kur provon se nuk ka marë dijeni për vendimin”.

Në vitin 2010 Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë i kërkuan Gjykatës Kushtetuese që të shfuqizonte si antikushtetues nenin 48/3 dhe 410/2 të K.Pr.Penale, që i cituam më sipër, dhe që bën fjalë për zgjedhjen e mbrojtësi të të pandehurit nga të afërmit e tij, derisa ai vetë nuk ka bërë zgjedhjen, si dhe të drejtën e këtij mbrojtësi për të bërë ankim kundër vendimit gjyqësor.

Kërkesa u bë objekt gjykimi në Gjykatën Kushtetuese e cila në këtë vendim ka riformuluar praktikën e saj kushtetuese në lidhje me gjykimin në mungesë, duke zvogëluar hapësirën që kanë mbrojtësit e të pandehurit në mungesë për të bërë ankim në gjykatën më të lartë, por njëkohësisht dy nenet e mësipërme Gjykata Kushtetuese ka vlerësuar se janë në pajtim me Kushtetutën, duke sqaruar që nëse këto dy dispozita interpretohen drejtë, atëherë shmanget dykuptimësia midis tyre. Gjykata Kushtetuese mbajti qëndrimin se e drejta për të bërë ankim i

përket të pandehurit, por kjo e drejtë mundet të tranferohet tek familjarët e tij, kështu që sipas këtij vendimi mundet që të bëhet ankim nga mbrojtësi i zgjedhur nga familjarët e të pandehur, vetëm nëse provon se ato po veprojnë në bazë të porosisë që kanë marrë nga i pandehuri.

Konkretisht Gjykata Kushtetuese arsyetoi se; “….Gjykata vlerëson se duhet të riinterpretojë praktikën e saj në lidhje me gjykimin në mungesë dhe sidomos në lidhje me të drejtën e të gjykuarit në mungesë, për t‟u rivendosur në afat për të ankimuar vendimin e dhënë. Këtë mision gjykata e vlerëson se mund ta bëj nëpërmjet interpretimit pajtues të dispozitave konkrete objekt shqyrtimi me Kushtetutën dhe me praktikën e Gjykatës Europiane, e cila ka vendosur disa detyrime rreth problematikës që ka të bëjë me gjykimin në mungesë....

Gjykata çmon se e drejta e të pandehurit për të marrë pjesë në gjykim, si dhe për të zgjedhur përfaqësuesit ligjorë është një e drejtë kushtetuese vetjake, e cila nuk mund të transferohet te familjarët. Po ashtu, parashikimi në nenin 48/3 për mundësinë e familjarëve për të pajisur me prokurë mbrojtësin e të pandehurit nuk nënkupton transferimin e të drejtës për të zgjedhur mbrojtësin nga i pandehuri te familjarët, por nënkupton edhe ushtrimin e vullnetit të këtij të pandehurit, nëpërmjet familjarëve. Me fjalë të tjera, i pandehuri e ushtron këtë të drejtë vetjake nëpërmjet familjarëve të tij, të cilët kanë mundësinë objektive për të kontaktuar me avokatë, në mënyrë që këta të fundit të shqyrtojnë mundësinë për të marrë cilësinë e mbrojtësit ligjor të të pandehurit. Në këto kushte, në qoftë se ka mospërputhje ndërmjet vullnetit të të pandehurit dhe vullnetit të familjarëve të tij, që kanë keqinterpretuar vullnetin e të pandehurit ose kanë pasur një vullnet të ndryshëm për mbrojtësin ligjor, duhet të mbizotërojë vullneti i të pandehurit, i cili në çdo rast mund të refuzojë ose shkarkojë mbrojtësin e zgjedhur nga familjarët.

Në rastin e gjykimit në mungesë, GJEDNJ-ja përcakton qartë se është detyrë e autoriteteve publike që të informojnë të pandehurin nëse ka ose jo një procedim penal në ngarkim të tij, pasi vetëm në këtë mënyrë mund të arrihet siguria se i pandehuri ka hequr dorë me vullnetin e tij të lirë nga pjesëmarrja në gjykim. Në këtë mënyrë duhet që autoritetet shtetërore të marrin të gjitha masat e nevojshme për të informuar të pandehurin dhe vetëm nëse janë të sigurt se ai ka marrë njoftim në formën që parashikon ligji, atëherë mund të vazhdohet me procedimin në mungesë. Pra, lejohet zgjedhja e avokatit nga ana e familjarëve vetëm nëse këta të fundit shprehin vullnetin e të pandehurit për të hequr dorë nga pjesëmarrja në proces dhe jo të investohen me këtë zgjedhje nëse nuk kanë kontakte me të pandehurin, çka, sipas GJEDNJ-së është detyrë e

organeve kompetente shtetërore. E njëjta situatë është edhe për sa i përket ankimit. Familjarët e të pandehurit mund të paraqesin ankim vetëm në rast se janë duke përmbushur vullnetin e të pandehurit dhe vetëm nëse i pandehuri ka dijeni se ndaj tij ka filluar e po zhvillohet një proces penal. Në këtë mënyrë është rigoroz zbatimi i procedurave të njoftimit....

Në këto kushte Gjykata duhet të pranojë mbrojtësin e zgjedhur nga familjarët e të pandehurit vetëm nëse provon se ato po veprojnë në bazë të porosisë që kanë marrë nga i pandehuri. Po i njëjti arsyetim duhet të ndiqet edhe në rastin kur është një avokat i zgjedhur nga familjarët e të pandehurit që kërkon rivendosjen në afat, për të ankimuar vendimin e një shkalle më të ulët. Në këtë rast gjykata duhet të hetojë nëse vërtet i pandehuri nuk ka pasur dijeni për gjykimin e zhvilluar kundër tij dhe nëse mbrojtësi ligjor i zgjedhur nga familjarët e të pandehurit është zgjedhur me dijeninë e këtij të fundit.

Sa më lart, konform praktikës së Gjykatës Europiane, Gjykata Kushtetuese çmon se kërkesa e paraqitur nga Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë nuk duhet pranuar sepse edhe ashtu siç janë formuluar dy paragrafët e dispozitave të kontestuara, po qe se interpretohen në këtë mënyrë, shmanget mundësia e dykuptimësisë së tyre”111.

111 Vendim nr.30 datë 17.06.2010 I Gjykatës Kushtetuese.

112 Neni 420 i K.Pr.Penale.

Forma e ankimit. Neni 412 i K.Pr.Penale ka sanksionuar anën formale të ankimeve penale, sipas të cilit ankimi duhet që të jetë në formë të shkruar, duhet që të tregohet vendimi i ankimuar, numëri dhe data e tij, gjykatën që e ka dhënë, pikat e vendimit që kundërshtohen, shkaqet e ankimit, si dhe cfarë kërkohet me ankimin nga gjykata e më e lartë. Mosrespektimi i anës formale të ankimit përbën shkak që gjykata që shqyrton ankimin të vendose mospranimin e ankimit, pra vendos mospranimin pa e shqyrtuar cështjen në themel, por vetëm sa konstaton mangësitë në ankimin e paraqitur.

Mospranimi ankimit, pa e shqyrtuar fare cështjen në themel vendoset edhe atëherë kur ankimi është paraqitur nga personi që nuk është i legjitimuar, kur vendimi është i paankimuesëhm, kur nuk janë respektuar dispozitat lidhur me paraqitjen, dërgimin dhe njoftimin e ankimit, si dhe kur është hequr dorë nga ankimi112.

Në praktikën gjyqësore, për shkak të vonesave të ndryshme në arsyetimin e vendimeve gjyqësore, mundet të ndodhë jo rrallë që prokurori apo i pandehuri dhe mbrojtësi i tij nuk kanë në dorë vendimin gjyqësor të arsyetuar, të cilin ata kërkojmë që ta ankimojnë, dhe kjo për faj apo për shkak të tyre. Nga njëra anë pala që do të bëjë ankimin duhet që të respektojë anën formale të ankimit, duke parashtruar shkaqet për të cilat bën ankim dhe pikat e vendimit gjyqësor që kundërshtohet dhe nga ana tjetër palët nuk kanë mundësi të jenë njohur me vendimin e arsyetuar, ndërkohë afati i ankimit mundet të jetë në limitet e tij.

Në praktikën gjyqësore në raste të tilla veprohet me anë të një ankimi të shkurtër, ku përshkruhet gjykata që ka dhënë vendimin, numëri dhe data e tij, si dhe cfarë kërkohet me anë të ankimit, pa përshkruar shkaqet e ankimit në mënyrë të detajuar, pikërisht për shkak të mungesës së vendimit gjyqësor të arsyetuar. Kjo me qëllimin që pala që kundërshton vendimin të mos humbasë afatin e ankimit. Në këtë mënyrë, duke shfrytëzuar mundësinë e nenit 415/2 të K.Pr.Penale, ku parashikohet se; “Ai që ka bërë ankimin ka të drejtë që deri pesë ditë para seancës të paraqesë në sekretarinë e gjykatës që do të gjykojë cështjen, arsye të tjera që lidhen me ankimin”, palët plotësojnë ankimin e tyre të shkurtuar me në ankim shtesë, i cili domosdoshmërisht duhet që të paraqitet pesë ditë para seancës gjyqësore në gjykatën që do të shqyrtojë ankimin.

Në fakt, edhe dispozita e nenit 415/2 të K.Pr.Penale bën fjalë për “arsye të tjera që lidhen me ankimin”, duke nënkuptuar që mundet të paraqiten në vijim arsye shtesë mbi ankimin, por nuk nënkupton faktin se ankimi i paraqitur më parë nuk mundet të jetë pa shkaqe fare. Pra, “arsye të tjera që lidhen me ankimin” nuk duket se ka të njëjtin kuptim me “shkaqet e ankimit” të kërkuar nga neni 412 i K.Pr.Penale.

Nëse do ti referoheshin përmbajtjes së nenit 420 të K.Pr.Penale, mungesa e përmëndjes së shkaqeve të ankimit, mospërmbushja e anës formale të ankimit, do të mund të shkaktonte mospranimin e ankimit nga gjykata e apelit. Dhe në të vërtetë ka pasur vendime të shpeshta gjyqësore që kanë vendosur në këtë mënyrë. Kjo ka ndodhur me arsyetimin se ana formale e ankimit nuk është respektuar, duke mos u paraqitur në mënyrë të plotë brënda afatit ligjor, dhe se neni 415/2 të K.Pr.Penale bën fjalë për shkaqë të tjera lidhur me ankimin, por

nuk rregullon situatën kur ankimi nuk ka të përshkruar asnjë shkak konkret që kundërshton vendimin gjyqësor që ankimohet.

Mirëpo, nëse do të bënim një interpretim sistematik të këtyre dispozitave procedurale, në lidhje edhe me nenin 383 dhe 384 të K.Pr.Penale, do mund të arrinim në një përfundim tjetër. Kështu, në neni 383 të K.Pr.Penale përshkruhen qartë se cilat janë elementët e vendimit përfundimtar që merr gjykata e shkallës së parë, ku përfshihen rrethanat e faktit, provat se ku gjykata ka bazuar vendimin, si dhe arsyet për të cilat gjykata i quan të papranueshme provat e kundërta, pra elelemntë këto të arsyetimit të vendimit. Ndërsa, në nenin 384 të K.Pr.Penale parashikohet që vendimi “shpallet në seancë nga kryetari ose një anëtar i trupit gjykues me anë të leximit”. Pra, me fjalë të tjera, nëse do ti qëndronin strikt procedurës penale të gjitha vendimet gjyqësore përfundimtare në përfundim të gjykimit në duhet që të shpallen të arsyetuara. Një detyrim ligjor ky i cili në praktikën e sotme gjyqësore respektohet në shumë pak raste, për të mos thënë në asnjë rast. Gjykatat në shpalljen e vendimit lexojnë vetëm pjesën e dispozitivit, ndërsa vendimi i arsyetuar depozitohet më pas në sekretarinë e gjykatës.

Është pikërisht ky mosrespektim i dispozitave procedurale nga ana e gjykatës në shpalljen e vendimeve të arsyetuara, shkaku që palët nuk respektojnë formën e ankimit që duhet të depozitojnë para gjykatës në afatin e caktuar. Me të drejtë neni 420 i K.Pr.Penale parashikon që gjykata mundet të vendose mospranimin e ankimit nëse ai nuk përban shkaqet dhe nuk respektohet kështu forma e tij, por legjislatori duke bërë një përcaktim të tillë në dispozitën në fjalë, ka prezumuar faktin se vendimi përfundimtar i gjykatës është shpallur i arsyetuar në prani të palëve, sic kërkohet nga nenet paraardhëse 383 dhe 384 të K.Pr.Penale, pra prezumon faktin se palët në momentin e paraqitjes së ankimit janë njohur me vendimin e arsyetuar, dhe në llogjikën e nenit 420 të K.Pr.Penale as që mundet të mendohet se vendimi i arsyetuar vonohet nga gjykata me ditë të tëra edhe pasi kalon afati i ankimit, madje nuk mungojnë edhe rastet kur arsyetimi i vendimit mungon edhe me muaj nga shpallja e dispozitivit të vendimit gjyqësor.

Pikërisht në vijim të këtij interpretimi, me qëllim për t’ju përshtatur nevojës së mësipërme, si dhe me qëllim për të garantuar të drejtën e palëve në procesin gjyqësor që të ushtrojnë me eficencë të drejtën e tyre të ankimit ndaj vendimeve gjyqsore në një gjykatë më të lartë, duhet të bëhet një interpretim më i zgjeruar i

përmbajtjes së nenit 415/2 të K.Pr.Penale, të përshkruar më sipër, duke pranuar që, pala e cila jo për fajin e saj nuk ka pasur mundësinë që të paraqesë një ankim të arsyetuar duke treguar shkaqet e kundërshtimit të vendimit gjyqësor, të mundet ti paraqesë në afatin e parashikuar nga neni 415/2 i K.Pr.Penale, deri pesë ditë para seancës gjyqësore që zhvillohet në gjykatën më të lartë.

Praktika gjyqësore e Gjykatës së Lartë ka pranuar një arsyetim të tillë, duke lejuar palën që bën ankim që të paraqesë shkaqet e ankimit deri pesë ditë para seancës në gjykatën e apelit. Konkretisht, në vendimin nr.691 datë 12.10.2005 kjo Gjykatë ka arsyetuar se; “...Rezulton gjithashtu se, ditën e dhjetë mbas dhënies së vendimit (me datë 29.07.2004), të gjykuarit A.R dhe B.R kanë paraqitur, pranë asaj gjykate, nje kërkesë të titulluar "Për zënie afati", me të cilën kërkonin fotokopjimin e dosjes, me qëllim studimi të saj, nga avokati, për të paraqitur ankimin e plotë, të cilin, sipas shënimit që ndodhet në të, e paraqitën me datën 10.12.2004, (d.m.th. 12 ditë para fillimit të gjykimit të çështjes). Këtë ankim Gjykata e Apelit Vlorë, me vendimin nr.404, datë 22.12.2004, të saj, duke arsyetuar vetëm për mosplotësimin, sipas saj, të kërkesave të dispozitës së nenit 412 të K.Pr.Penale, të kërkesës së parë (asaj, të titulluar për zënie afati), jo vetëm që nuk e mori në shqyrtim, por as që e përmendi se ekziston në dosje, vendim të cilin Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë e gjen të pabazuar në ligj dhe për rrjedhojë, të cënueshëm.

Kolegji arriti në këtë përfundim, pasi edhe pse kërkesa e datës 29.07.2004, nga emërtimi, formalisht ka formën e një kërkese për zënie afati, (nocion ky që, nga gjykata e apelit, me të drejtë është konsideruar jashtëprocedural), në përmbajtjen e saj bën fjalë për një ankim, ndonëse të paplotë, kundër një vendimi gjyqësor konkret. Kjo pasi në lëndën e saj, permendet jo vetëm gjykata që e ka dhënë, por edhe numri dhe data e dhënies së tij. Për më tëpër, veç kësaj kërkese, nga ana e të gjykuarve, i është drejtuar me kërkesë të veçantë sekretarisë së gjykatës që ka dhënë vendimin, thuajse me të njëjtën përmbajtje, veprim ky që dëshmon, si për pamundësinë, për shkaqe që nuk vareshin prej tyre, te paraqitjes se ankimit të plotë kundër vendimit të gjykatës, ashtu edhe për insistimin serioz dhe dëshirën subjektive të tyre për të paraqitur ankim kundër tij.

Kolegji çmon se ankimin e plotësuar sipas kërkesave të ligjit, në zbatim të kërkesave të pikës 2, të dispozitës së nenit 415 të K.Pr.Penale, të gjykuarit e paraqitën sikundër u përmend, më datën 10.12.2004 - dymbëdhjetë ditë para fillimit të gjykimit. Ndodhur para këtyre rrethanave, ky Kolegj çmon se, nga ana e gjykatës së apelit, të gjykuarve, nuk iu

krijuan kushtet ligjore për të realizuar të drejtën e ankimit ndaj një vendimi fajësie që gjykata e shkallës së parë ka dhënë ndaj tyre”113.

113 Vendimi nr.691 datë 12.10.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

114 Neni 418 i K.Pr.Penale.

Afati i paraqitjes së ankimit është dhjetë ditë, afat i cili fillon nga e nesërmja e shpalljes së vendimit ose e nesërmja e njoftimit të vendimit. Ankimi paraqitet në sekretarinë e gjykatës që ka dhënë vendimin dhe kopje e ankimit të bërë nga njëra palë në procesin gjyqësor i njoftohet edhe palës tjetër, njoftim i cili kryhet nga sekretaria e gjykatës e cila ka dhënë vendimin dhe ku është paraqitur edhe ankimi.

Heqja dorë nga ankimi mundet që të bëhet si nga prokurori ashtu edhe nga i pandehuri apo palët private. Prokurori i seancës mundet që të heqë dorë ankimi i kryer prej tij deri në fillim të shqyrtimit gjyqësor, kurse prokurori pranë gjykatës që shqyrton ankimin mundet që të heqë dorë deri para fillimit të diskutimit përfundimtar114. Rrjedhimisht edhe i pandehuri vetë ose nëpërmjet mbrojtësit të tij mundet që të heqë dorë nga ankimi deri në momentin procedural të fillimit të fazës së diskutimit përfundimtar.

Në nenin 418/3 të K.Pr.Penale është parashikuar ana formale e heqjes dorë nga ankimi, akt i cili kryhet me anë të një “deklarate për heqje dorë” dhe paraqitet në formën dhe mënyrën e parashikuar për paraqitjen e ankimit, sipas rastit në gjykatën që ka dhënë vendimin apo në gjykatën që shqyrton cështjen. Sigurisht, kjo mënyrë e paraqitjes së deklaratës së heqjes dorë nga ankimi është në rastet kur nuk ka filluar shqyrtimi i ankimit në gjykatën që gjykon ankimin, ndërsa kur heqja dorë kryhet gjatë gjykimit të cështjes në gjykatën e apelit, atëherë deklarata e heqjes dorë paraqitet gjatë gjykimit dhe para fillimit të diskutimit përfundimtar.

Në vendimin e mëposhtëm Gjykata e Lartë ka mbajtur qëndrimin se gjykata e apelit në mënyrë të gabuar ka pranuar heqjen dorë nga ankimi me anë të një deklarate që nuk përmbush anën formale dhe kushtet e parashikuara nga neni 418/3 të K.Pr.Penale. Në këtë vendim është arsyetuar se; “... nga ana e gjykatës së apelit është konsideruar "heqje dorë" në kuptimin procedural të këtij termi një deklaratë, e cila, jo vetëm nga forma, por sidomos nga përmbajtja e saj, nuk plotëson kushtet që,

sipas dispozitës së nenit 418 të K.Pr.Penale, duhet të plotësojë akti i paraqitur për t'u konsideruar heqje dorë nga ankimi.

Kështu, në një kohë kur, megjithëse sipas pikës 2 të kësaj dispozite, i pandehuri mund të heqë dorë nga ankimi edhe nëpërmjet mbrojtësit, gjykata e apelit, pa kryer verifikimet e nevojshme, ka pranuar të mirëqënë deklarimin e mbrojtësit të të gjykuarve, sipas të cilit heqja dorë nga ankimi i paraqitur prej tij ishte edhe vullneti i tyre. Duke bërë interpretimin gramatikor të dispozitës së përmendur, ky Kolegj konstaton se, nga përmbajtja e saj rezulton se, për të qënë i vlefshëm akti i heqjes dorë, ai jo vetëm që duhet të paraqitet duke respektuar, në pikëpamje të formës, kërkesat e dispozitës së nenit 412 të K.Pr.Penale (të përmbajë vendimin e ankimuar, ditën e tij dhe gjykatën që e ka dhënë), por, edhe kur nuk bëhet drejtpërdrejt nga i pandehuri, po nëpërmjet mbrojtësit apo përfaqësuesit të tij, duhet të jetë shprehje e vullnetit të lirë të tij, kërkesë kjo që në mungesë të autorizimit lëshuar mbrojtësit, për këtë qëllim nga i gjykuari K.Y, nuk ka gjetur zbatim në çështjen objekt shqyrtimi”115.

115 Vendim nr.745 datë 26.01.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

3.3. Apeli dhe apeli kundërshtues.

Apeli është mjeti i ankimit që mundet të përdoret nga prokurori apo nga i pandehuri, mbrojtësit, ose nga palët private që kanë marrë pjesë në gjykimin penal në shkallë të parë, për të kundërshtuar vendimin e gjykatës së shkallës së parë në gjykatën e apelit. Përdorimi i apelit, si mjet i ankimit, detyron gjykatën e apelit që të rishqyrtojë rrethanat e cështjes, të gjykuar në gjykatën e shkallës së parë, brënda kufijve që janë të përshkruar dhe që përmbahen në shkaqet e ankimit. Pra, nëse në apel përshkruhet se gjykata e shkallës së parë nuk ka vlerësuar drejtë provat e paraqitura në gjykim, atëherë gjykata e apelit është e detyruar që të vlerësojë nëse provat e paraqitura në gjykimin e shkallës së parë janë vlerësuar drejtë dhe në përputhje me vlerën e tyre provuese ose jo. Në këtë mënyrë, apeli përmban shkaqet dhe pikat që kundërshtohen në vendimin e gjykatës së shkallës së parë.

Apeli kundërshtues. Në nenin 423 të K.Pr.Penale është parashikuar edhe apeli kundërshtues. Sipas kësaj dispozite pala që nuk ka bërë ankim, brënda afatit pesë ditor nga njoftimi i ankimit të bërë nga pala tjetër, mundet që të paraqesë apel

kundërshtues. Ushtrimi i së drejtës së apelit kundërshtues krijon mundësinë e integrimit të parimit të kontradiktoritetit në gjykimin në apel. Me anë të apelit kundërshtues pala që nuk ka bërë ankim i paraqet gjykatës së apelit një arsyetim tjetër lidhur me bazueshmërinë në ligj dhe në prova të vendimit të gjykatës së shkallës së parë, një arsyetim alternativ që lidhet me të njëjtën temë që njëkohësisht është edhe objekti i ankimit.

Më fjalë të tjera, nëse në një rast në apelin e tij i pandehuri pretendon se gjykata e shkallës së parë ka gabuar në vlerësimin e provave, duke marrë në konsideratë një provë, psh një njohje personi, vlera provuese e të cilës është kontestuar nga i pandehuri dhe që pretendohet se është e pavlefshme, dhe si rrjedhim vendimi i dënimit është bazuar mbi këtë provë, me mjetin procedural të apelit kundërshtues prokurorit pranë gjykatës së shkallës së parë i jepet mundësia, që në respektim të parimit të kontradiktoritetit, ti parashtojë gjykatës së apelit një arsyetim tjetër lidhur me rregullsinë e provës së mësipërme dhe si rrjedhim bazueshmërinë në ligj të vendimit gjyqësor të ankimuar, duke arsyetuar se në rastin konkret prova ka qënë e vlefshme dhe që provon kryerjen e veprës penale. Në këtë mënyrë, objekti i apelit kundërshtues i përmbahet të njëjtit objekt dhe është brënda kufijve të kundërshtimit të vendimit të gjykatës së shkallës së parë, që përmbahen në apel.

Në paraqitjen e apelit kundërshtues vlejnë të njëjtat rregulla formale sikurse edhe për paraqitjen e apelit. Edhe apeli kundërshtues paraqitet në gjykatën që ka dhënë vendimin, paraqitet brënda afatit pesë ditor nga njoftimi i ankimit, dhe njëkohësisht i njoftohet palës tjetër.

Në nenin 423/4 të K.Pr.Penale parashikohet që, apeli kundërshtues e humbet fuqinë në rast mospranimi për shqyrtim të apelit të palës tjetër ose të heqjes dorë prej tij. Pra, kushdo qoftë pala që ka paraqitur apelin kundërshtues, shqyrtimi i apelit kundërshtues ndjek shqyrtimin e apelit, dhe është i varur nga shqyrtimi i këtij të fundit. Nëse pala që ka bërë apel nuk legjitimohet për ta paraqitur atë, nëse apeli është paraqitur jashtë afatit ligjor dhjetë ditor nga marrja dijeni për vendimin, nëse nuk është respektuar ana formale e apelit, apo nëse ekziston ndonjë shkak tjetër që sjell si pasojë mospranimin e apelit, pra pa u shqyrtuar cështja në themel në gjykatën e apelit, atëherë nuk mundet të shqyrtohet as edhe apeli kundërshtues, pasi nuk kemi më një apel që të mund të kundërshtohet. Pra,

në një rast të tillë bie motivi dhe arsyeja e paraqitjes së apelit kundërshtues.

3.4. Shkaqet e apelit.

Kodi i Procedurës Penale nuk ka vendosur ndonjë kufizim lidhur me faktin se për cfarë shkaqesh mundet që të bëhet apel në gjykatën e apelit, duke lënë kështu të hapur mundësinë që palët pjesëmarrëse në gjykimin e shkallës së parë, të mund të bëjnë apel për cdo arsye që ata besojnë se vendimi i gjykatës së shkallës së parë ka qënë i pabazuar më prova dhe në ligj, plotësisht apo pjesërisht. Kjo lidhet edhe me faktin se gjykatat e apelit janë gjykata që shqyrtojnë si kundërshtimet lidhur me ligjin, ashtu edhe kundërshtimet lidhur me provat, me marrjen, cmuarjen, vlerësimin e tyre, si dhe përcaktimin e vlerës së tyre provuese.

Prokurori mundet që të bëjë apel kundër vendimit të gjykatës së shkallës së parë në cdo rast kur ai mendon se gjykata ka gabuar lidhur me marrjen e vendimit përfundimtar ose lidhur me ndonjë vendim të ndërmjetëm, i cili në këtë rast kundërshtohet bashkë me vendimin përfundimtar. Prokurori i Përgjithshëm, për shkak edhe të funksionimit hiearkik dhe të centralizuar të Prokurorisë, në vitin 2008 ka nxjerrë një udhëzim lidhur me rastet kur prokurorët, si rregull, duhet që të bëjnë apel kundër vendimeve gjyqësore të gjykatës së shkallës së parë.

Sipas udhëzimit nr.1 datë 14.11.2008 të Prokurorit të Përgjithshëm “Për ushtrimin me eficencë të së drejtës së ankimit”, prokurori i seancës në gjykimin e cështjes në gjykatën e shkallës së parë, si rregull, duhet të ushtrojë apel kur gjykata ka vendosur në kundërshtim me konkluzionet e tij përfundimtare apo me kërkesën e tij lidhur me;

 Alternativat e ekzekutimit të dënimit të parashikuara në Kodin Penal,

 Kërkesat që lidhen me ekzekutimet e dënimeve, të parashikuara në titullin IX, kreu II, të K.Pr.Penale,

 Masën e sigurimit arrest në burg të kërkuar për një vepër penale të kryer me dashje dhe që parashikon dënimin me minimum jo më pak se tre vjet burgim duke deklaruar heqjen e saj,

 Masën e sekuestros apo konfiskimit të caktuar sipas K.Pr.Penale apo sipas ligjit “Për parandalimin dhe goditjen e krimit të organizuar”,

 Masën e dënimit duke deklaruar; 1) mosvendosjen e saj për mungesë të përgjegjësisë penale për cdo shkak; 2) caktimin e një mase dënimi nën minimumin e parashikuar nga ligji penal; 3) caktimin e një mase dënimi me më pak se gjysma e dënimit të kërkuar nga prokurori në konkluzionet e tij përfundimtare, kur masa e dënimit e kërkuar ka qënë mbi katër vjet burgim; 4) caktimin e një mase dënimi me një diferencë me shumë se katër vjet burgim nga kërkesa e prokurorit në konkluzionet përfundimtare.

Në udhëzimin e mësipërm është parashikuar gjithashtu që prokurori i seancës në gjykatën e rrethit gjyqësor, si rregull, duhet që të ushtrojë ankim kur gjykata ka vendosur në kundërshtim me konkluzionet e tij përfundimtare, qoftë edhe pjesërisht, si dhe kur akuza bën fjalë për; 1) veprime apo mosveprime korruptimi; 2) veprime apo mosveprime pastrimi parash; 3) veprime apo mosveprime në shpërdorim të detyrës ose që lidhen me detyrën, të kryera nga autorë në rolin e prokurorit, gjyqtarit, oficerit të policisë gjyqësore, punonjësit të strukturës policore, të zyrave doganore apo të tatimeve, drejtuesit të një organi apo një strukture organike shtetërore, pavarësisht nga niveli i kësaj strukture në hiearkinë organike; 4) veprime apo mosveprime të autorëve ricidivistë.

Megjithatë, udhëzimi në fjalë nuk pengon dhe nuk ndalon prokurorin që të paraqesë apel edhe në raste të tjera, për arsye që ai mendon se gjykata e shkallës së parë ka gabuar në vendimmarrjen e saj.

I pandehuri dhe mbrojtësi i tij nuk kanë gjithashtu ndonjë kufizim lidhur me shkaqet e apelit. Ata mundet që të paraqesin apel për shkaqe që mundet të lidhen me vendimin e dënimit, vendimin e pushimit, lidhur me masën apo llojin e dënimit të caktuar, lidhur me aplikimin e dënimeve alternative, apo për arsyetime të vecanta të vendimit gjyqësor, për të cilat ai mendon se nuk janë të favorshme për të pandehurin.

3.5. Kufijtë e shqyrtimit të cështjes në gjykatën e apelit.

Për shkak të natyrës së gjykimit në gjykatën e apelit, e cila është një gjykatë që e shqyrton cështjen si nga pikëpamja e ligjit ashtu edhe e faktit, dhe që ka për synim ndreqjen e të gjitha mangësive të mundëshme që mundet të jenë shkaktuar apo lejuar në gjykimin në shkallë të parë, gjykata e apelit e shqyrton cështjen në tërësi dhe nuk kufizohet vetëm në shkaqet e ngrituara dhe të

paraqitura në apel. Sigurisht, gjykata e apelit është e detyruar që shqyrtojë dhe të vlerësojë të gjitha shkaqet e kundërshtimit të vendimit të gjykatës së shkallës së parë dhe të arsyetojë bazueshmërinë e tyre, por gjykata e apelit mundet të shqyrtojë edhe rrethana të tjera të lidhur me cështjen në gjykim, rrethana të cilat mundet të mos jenë ngritur si shkaqe apeli por që mundet të ndikojnë në marrjen e vendimit përfundimtar në gjykatën e apelit, lidhur me vetë apelin e paraqitur nga palët.

Gjithashtu, në nenin 425/1 të K.Pr.Penale është parashikuar se gjykata e apelit shqyrton cështjen edhe lidhur me pjesën që iu takon të bashkëpandehurve që nuk kanë paraqitur apel, por kjo brënda kufijve të shkaqeve të apelit. Nëse në një rast për shëmbull, i pandehuri paraqet apel kundër vendimit të gjykatës së shkallës së parë duke pretenduar se nuk provohet kryerja e veprës penale dhe ndodhja e saj, atëherë në këtë rast gjykata e apelit shqyrton cështjen edhe lidhur me bashkë të pandehurin tjetër i cili është akuzuar se ka kryer veprën penale në bashkëpunim me të pandehurin e parë. Por, nëse apeli i një të pandehuri është paraqitur për shkaqe personale, psh për masën apo llojin e dënimit të caktuar, atëherë gjykata e apelit nuk mundet që të shqyrtojë cështjen edhe në lidhje me bashkëpandehurin që nuk ka bërë ankim, pasi në një rast të tillë gjykata e apelit nuk mundet që të dalë jashtë kufijve dhe shkaqeve të ankimit.

Në nenin 425/3 të K.Pr.Penale është parashikuar parimi i mosrëndimit të pozitës së të pandehurit (reformatio in peius). Në bazë të këtij parimi, në rastet kur apelues është vetëm i pandehuri, gjykata nuk mundet të caktojë një dënim më të rëndë, të zbatojë një masë sigurimi më të rëndë, ti japë pafajësisë një shkak më pak të favorshëm nga ai i vendimit të apeluar.

Megjithëse Kushtetuta dhe Konventa Europiane për të Drejtat e Njeriut nuk e përmëndin në mënyrë të shprehur këë parim, parimi i mosrëndimit të pozitës së të pandehurit në vetvete përmban dimensionin kushtetues. Gjykata Kushtetuese e konsideron zbatimin e parimit të mosrëndimit të pozitës së të pandehurit si garanci më shumë për të gjykuarin, me qëllim që ai të realizojë në mënyrë efektive të drejtën e për t’ju drejtuar me ankim gjykatës. E drejta për t’ju drejtuar gjykatës më të lartë merr rëndësi në një shoqëri demokratike, prandaj askush nuk mundet që ta humbasë këtë përparësi. Ekzistenca e këtij parimi i jep mundësi të gjykuarve që të mos heqin dorë nga garancitë që ofron Kushtetuta, vetëm nga

frika se mundet të dëmtohen rëndë interesat e tyre. Parë nga ky këndvështrim, mosrespektimi i reformatio in peius do të përbënte njëkohësisht cënim të thelbit të një gjykimi dhe në vecanti të së drejtës për një roces të rregullt ligjor, në kuptim të nenit 42 të Kushtetutës dhe të nenit 6 të Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut116.

116 Vendim nr.13 datë 15.04.2003 i Gjykatës Kushtetuese.

Në praktikën gjyqësore është diskutuar fakti nëse parimi i mosrëndimit të pozitës së të pandehurit zbatohet në cdo shkallë të gjykimit, dhe nëse ky parim zbatohet edhe në rast të rigjykimit të cështjes. Me fjalë të tjera, marrim një rast kur gjykata ka caktuar dënimin për të pandehurin, ky vendim më pas apelohet vetëm nga i pandehuri. Ndërkohë gjykata e apelit vendos prishjen e vendimit të gjykatës së shkallës së parë dhe kthimin e cështjes për rigjykim për shkak të shkeljeve procedurale që kanë sjelle pavlefshmërinë e vendimit të mëparshëm. Lind pyetja, a mundet që gjatë rigjykimit të cështjes gjykata të caktoje për të pandehurin një masë dënimi më të rëndë sesa ajo e caktuar në vendimin e parë, apo nëse mundet të ndryshojë cilësimin ligjor të veprës penale nga një vepër penale me e lehtë në një vepër penale më të rëndë?

Pavarësisht mendimeve të ndryshme juridike në këtë drejtim, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë kanë unifikuar praktikën gjyqësore, duke pranuar faktin se parimi i mosrëndimit të pozitës së të pandehurit gjen zbatim edhe në rastet e rigjykimit të cështjes, nëse kundër vendimit të mëparshëm që është prishur nga gjykata më e lartë është bërë apel vetëm nga i pandehuri. Konkretisht, në këtë vendim gjyqësor është arsyetuar nga Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë se;

“… Përsa i përket pretendimet për rëndim të pozitës, bazuar në përfundimin për ndryshim të gabuar të cilësimit ligjor të veprës penale të rrëmbimit ose mbajtjes peng të personit - nga kryerja e saj në rrethana lehtësuese, parashikuar në nenin 109/a të K.Penal (me të cilin kishte cilësuar veprën e të gjykuarve L. dhe P. gjykata e shkallës së parë, në gjykimin e parë), në rrëmbim ose mbajtje peng të personit pa këto rrethana (lehtësuese), parashikuar në nenin 109/I të K.Penal (me të cilin u cilësua vepra mbas rigjykimit), përfundim ky që u përshkrua me hollësi më lart, Kolegjet e Bashkuara arritën edhe në përfundimin tjetër, sipas të cilit ky pretendim është i drejtë dhe duhet pranuar.

Për të qartësuar kuptimin ligjor të rëndimit të pozitës në këtë rast, çmohet me vend, së pari, të krahasohen, si sanksionet e dispozitave të neneve 109/I dhe 109/a të K.Penal, të cilat janë dukshëm të ndryshëm, ashtu edhe vetë natyra e ndryshme e këtyre dy figurave krimi të rrëmbimit ose mbajtjes peng të personit, në lidhje me pranimin e një rrethane specifike të anës subjektive të subjektit të figurës së krimit, që parashikohet në nenin 109/a të K.Penal.

Përsa i përket sanksioneve për veprën penale të rrëmbimit ose mbajtjes peng të personit pa rrethana lehtësuese (neni 109/1 i K.Penal), parashikohet (si sanksion), dënimi kumulativ me burgim dhe me gjobë (lloj i veçantë ky sanksioni në K.Penal), në të cilin minimumi i dënimit me burgim është dhjetë dhe maksimumi njëzetë vjet, ndërsa minimumi i gjobës është dy milionë dhe maksimumi pesë milionë lekë, në një kohë kur për veprën penale të rrëmbimit të personit në rrethana lehtësuese (neni 109/a i K.Penal), parashikohet si lloj dënimi vetëm ai me burgim, masa minimale e të cilit është tre, kurse ajo maksimalja pesë vjet.

…. çmohet me vend të theksohet që, zbatimi i parimit të moskeqësimit të pozitës ...” (reformatio in peius), si një nga parimet e pranuara gjerësisht, thuajse universale, të së drejtës procedurale penale, të trajtohet duke patur parasysh rrethanat specifike të çështjes penale konkrete objekt shqyrtimi, gjatë gjithë ecurisë së gjykimeve dhe rigjykimeve të saj. Si rrethanë specifike në çështjen objekt shqyrtimi, Kolegjet e Bashkuara veçojnë faktin që, sikurse është përmendur në pjesët e para të këtij vendimi, mbas përfundimit të gjykimit të parë të saj në Gjykatën e shkallës së parë Berat, vendimi nr.2, date13.01.2003 i asaj gjykate u apelua vetëm nga të gjykuarit, duke u pretenduar prej vetë atyre pavlefshmeria e akteve në lidhje me ushtrimin e ndjekjes penale nga prokurori dhe ushtrimin e së drejtës së mbrojtjes, shkaqe për të cilat edhe u vendos prishja tërësore e tij. Veçojnë gjithashtu edhe faktin që, mbi të njëjtat fakte dhe prova, gjykata e rigjykimit rëndoi pozitën e të gjykuarve L. dhe P., si në lidhje me cilësimin ligjor të veprës së rrëmbimit (nga rrëmbim ose mbajtje peng të personit në rrethana lehtësuese, parashikuar në nenin 109/a të K.Penal, në rrëmbim ose mbajtje peng të personit, pa këto rrethana që parashikohet në nenin 109/I të këtij Kodi) dhe rrjedhimisht edhe dënimin për këtë vepër, ashtu edhe duke i deklaruar fajtorë e dënuar ata edhe për një akuzë tjetër, e cila sikurse u përmend, ishte ometuar gjatë gjykimit të parë, kuptohet për gabimin e prokurorit të seances gjyqësore dhe vetë gjykatës që gjykoi këtë çështje. Fakti që vendimi i mëparshëm (nr.2, datë 13.01.2003), në këtë rast, u prish për shkelje procedurale, të cilat, sipas dispozitës së nenit 128 të K.Pr.Penale, sjellin pavlefshmëri absolute të akteve të atij gjykimi, nuk do të thotë që edhe interesat thelbësore të personave të deklaruar fajtorë me vendimin përfundimtar

të atij gjykimi, i cili në pikëpamje formalo-juridike, edhe ai, u shpall i pavlefshëm (sikurse janë lloji i veprës penale për të cilën ata ishin deklaruar fajtorë, nga njëra anë dhe sidomos lloji e masa e dënimit, caktuar për ta, nga ana tjetër), pësojnë fatin e atyre akteve. Po të pranohej e kundërta, e drejta e ankimit të të gjykuarve në proçesin penal, e gjithëpranuar, si nga K.E.D.NJ., Kushtetuta e Shqipërisë dhe legjislacioni procedural penal shqiptar, do të zhvishej nga thelbi i saj, nga kushtet reale që duhet t‟i garantohen atyre (të gjykuarve), për t‟u realizuar, prej tyre, në mënyrë efektive, e drejta për t‟iu drejtuar gjykatës më të lartë me ankim kundër vendimeve të gjykatës më të ulët. Për këto arsye, Kolegjet e Bashkuara çmojnë që ndreqja e gabimeve të lejuara nga gjykata e gjykimit të mëparshëm, gjatë rigjykimit të çështjes, kur vendimi prishet mbi ankimin vetëm të të gjykuarit (pavarësisht shkaqeve të prishjes), nuk duhet të rëndojë pozitën e tij, sikurse ka ndodhur në çështjen objekt shqyrtimi, me të gjykuarit L. dhe P.

Në përforcim të këtij rregulli unifikues, këto Kolegje sjellin si argument, edhe faktin e njohur që, në proçesin penal individi ndodhet përballë shtetit. Ai ndodhet përballë organit të akuzës, që sikurse dihet, ka barrën e provës. Por edhe kur është para gjykatës që shqyrton akuzën e ngritur kundër tij, si dhe provat e sjella nga prokurori për të provuar këtë akuzë, mundësitë dhe mjetet që ka në dispozicion individi i akuzuar për të realizuar një mbrojtje efektive përballë tyre, jo rrallë ndodh që të mos jenë të ekuilibruara me ato të organit të akuzës, që përfaqëson shtetin. Po në emër të shtetit, si pjesë e njërit prej tre pushteteve të sistemit të qeverisjes, që është gjykata, kjo e fundit jep drejtësi dhe nuk ka se si të pranohet që, kur individi ankohet kundër vendimit të dhënë kundër tij dhe ky vendim prishet për gabimet e lejuara në gjykim, po prej gjykatës që e ka dhënë vendimin e ankimuar, në rigjykim të rëndohet pozita e tij në çastin e paraqitjes së ankimit. Po të pranohej e kundërta, nuk do të ishin të pakta rastet kur, për të mos riskuar, edhe kur mund të kishin realisht bazë për të pretenduar aspekte të veçanta paligjshmërie të vendimeve gjyqësore në dëm të tyre, të gjykuarit do të tërhiqeshin nga ushtrimi i një të drejte themelore të tyre Kushtetuese, sikundër është e drejta e ankimit.

Në vijim të arsyetimit si më sipër, Kolegjet e Bashkuara arritën në përfundimin se pretendimi i parashtruar nga prokurori gjatë shqyrtimit të çështjes prej tyre, sipas të cilit, vendimi i gjykatës së shkallës së parë, në pjesën në të cilën bëhet fjalë për cilësimin ligjor të veprës, edhe për të gjykuarit L. e P., u la në fuqi edhe nga gjykata e apelit dhe (po sipas këtij pretendimi) se, meqenëse rekursues ishte edhe prokurori, bazuar në përmbajtjen e pikës 2 të dispozitës së nenit 425 të K.Pr.Penale, atyre nuk u është rënduar pozita, nuk është i bazuar. Edhe pse, sipas kësaj dispozite, kur apelues është (edhe) prokurori, gjykata e apelit mund t‟i japë faktit një cilësim juridik më të rëndë, të japë lloj më të rëndë dënimi

ose të rrisë masën e tij, apo në vënd të pafajësisë ta deklarojë personin e akuzuar fajtor, etj., përcaktime këto, të cilat janë zbatuar edhe në praktikën tonë gjyqësore (përfshirë edhe atë të Gjykatës së Lartë), në çështjen objekt gjykimi, këto përcaktime nuk mund të gjejnë zbatim, pasi sikurse u përshkrua me hollësi më lart, keqësimi i pozitës procedurale të të gjykuarve L. e P. kishte ndodhur që me vendimin nr.11, datë 25.01.2005 të gjykatës së rigjykimit (Gjykates se shkallës së parë Berat), mbas prishjes të vendimit të mëparshëm nr.2, datë 13.01.2003, të saj, nga gjykata e apelit), kurse gjykata e apelit vetëm se e konfirmoi këtë formë rëndimi të pozitës së tyre.

Të pabazuar, këto Kolegje, gjejnë edhe pretendimin tjetër të përfaqësuesit të akuzës, sipas të cilit, bazuar në përmbajtjen e pikës 3 të dispozitës së nenit 425 të K.Pr.Penale, parimi i moskeqësimit të pozitës të të pandehurit duhet të gjejë zbatim vetëm gjatë gjykimit të çështjes në apel dhe jo edhe në shkallët e tjera të gjykimit.

Lidhur me këtë, Kolegjet e Bashkuara, megjithëse konstatojnë që, në Kodin e Procedurës Penale, vetëm në pikën 3 të dispozitës së nenit 425 të tij, është sanksionuar shprehimisht me ligj parimi i mosrëndimit të pozitës (që, gjykata nuk mund të caktojë një dënim më të rëndë, të zbatojë një masë sigurimi më të rëndë, t‟i japë pafajësisë një shkak më pak të favorshëm nga ai i vendimit të apeluar, kur apelues është vetëm i pandehuri), edhe pse nuk gjëndet, në formë të shprehur qartë (eksplicite), arritën në përfundimin sipas të cilit, parimi i mosrëndimit të pozitës së të pandehurit duhet të gjejë zbatim në të gjitha shkallët e gjykimit të çështjes (d.m.th. edhe gjatë gjykimit dhe rigjykimit të saj në Gjykatën e Lartë, apo gjatë rigjykimit në gjykatën e shkallës së parë)117.

117 Vendim Unifikues nr.2 datë 06.02.2009 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë.

Baza juridike për zbatimin e këtij parimi gjëndet si në Konventën Europiane të të Drejtave të Njeriut (neni 7: nuk mund te jepet një dënim më i rëndë se ai që është zbatueshëm në çastin kur vepra ka qenë kryer), në Kushtetutën e Shqipërisë (neni 29: “Nuk mund të jepet një dënim më i rëndë se ai që ka qënë parashikuar në ligj në kohën e kryerjes së veprës penale, pika 2 dhe “Ligji penal favorizues ka fuqi prapavepruese” pika 3), ashtu edhe në Kodin Penal të saj (neni 3: Ligji i ri që nuk dënon veprën penale ka fuqi prapavepruese - paragrafi II-të dhe kur ligji i kohës kur është kryer vepra penale dhe ligji i mëvonshëm janë të ndryshëm, zbatohet ai ligj dispozitat e të cilit janë më të favorshme për personin që ka kryer veprën penale - paragrafi i III-të), në të cilat mishërohet një nga parimet më të rëndësishme të së Drejtës Materiale dhe Procedurale Penale, sikurse është parimi i humanizmit. Parimin e mosrëndimit të pozitës së të pandehurit, jurisprudenca

e Gjykatës Kushtetuese e konsideron standart Kushtetues, parim, i cili si në këndvështrimin e K.E.D.NJ., ashtu edhe në Kushtetutë, përmban dimension Kushtetues dhe e shtrin atë në të gjitha shkallët e e gjykimit, duke përfshirë edhe atë në Gjykatën e Lartë (Vendimi nr.15, datë 22.07.2008 i Gj.K.), e konsideron “… parim të lidhur me garancitë e akcesit në gjykatë, si element i proçesit të rregullt” dhe shprehet se “… Zbatimi i këtij parimi është një garanci më shumë për të gjykuarin, me qëllim që ai të realizojë, në mënyrë efektive, të drejtën për t’iu drejtuar me ankim gjykatës”, si dhe se “… ekzistenca e këtij parimi u jep mundësi të gjykuarve që të mos heqin dorë nga garancitë që ofron Kushtetura, vetëm nga frika se mund të dëmtohen rëndë interesat e tyre - kupto: (vetëm nga frika se mund t’u rëndohet pozita” (Vendimi 13/2003 i Gj.K.)118.

118 Po aty.

Në të kundërt, nëse lidhur me vendimin e gjykatës së shkallës së parë ka paraqitur apel prokurori, në nenin 425/2 të K.Pr.Penale është parashikuar që gjykata e apelit;

a) mundet ti japë faktit një cilësim juridik më të rëndë, të ndryshojë llojin ose të rrisë masën e dënimit, të ndryshojë masën e sigurimit dhe të marrë cdo masë tjetër që e urdhëron ose e kërkon ligji,

b) mundet ti japë dënim atij që është deklaruar i pafajshëm, ti japë pafajësi për një shkak të ndryshëm nga ai nga ai që pranohet në vendimin e apeluar,

c) mundet të zbatojë, të ndryshojë ose të përjashtojë dënimet plotësuese dhe masat e sigurimit.

Sigurisht që situate është e qartë në rastet e apelit të prokurorit, ku si rrjedhim nuk gjen zbatim parimi i mosrëndimit të pozitës së të pandehurit, sic u përshkrua më sipër. Por, në përmbajtjen e nenit 425 të K.Pr.Penale nuk parashikohet nëse parimi i mosrëndimit të pozitës së të pandehurit gjen ose jo zbatim në rastet e apeleve kundërshtuese të paraqitur nga ana e prokurorit. Pak më sipër shpjeguam se me apelin kundërshtues, pala që nuk ka paraqitur apel, kundërshton dhe ushtron kontradiktoritetin e saj ndaj apelit të paraqitur nga pala tjetër. Kur vendoset mospranimi apo mosshqyrtimi i apelit rrjedhimisht gjykata e apelit nuk merr në shqyrtimin as edhe apelin kundërshtues.

Megjithatë, në nenin 423/3 të K.Pr.Penale është parashikuar që; “apeli kundërshtues i prokurorit nuk ka efekt për bashkëtëpandehurin jo apelues që nuk ka bërë apel”. E interpretuar a contrario kjo dispozitë do të thotë që apeli kundërshtues i prokurorit ka efekt ndaj të pandehurit që ka paraqitur apel. Dhe efekti i apelit kundërshtues të prokurorit në këtë rast duket se nuk është vetëm i lidhur me shkaqet e ankimit, përndryshe për cfarë arsye duhet të kishte rregullimi i parashikuar nga neni 423/3 i K.Pr.Penale, por efekti i tij shkon edhe më tej, me mundësinë e rëndimit të pozitës së të pandehurit nga gjykata e apelit.

3.6. Veprimet procedurale gjatë gjykimit në gjykatën e apelit.

Parimet dhe mënyra e zhvillimit të gjykimit në gjykatën e apelit janë përgjithësisht po ato të gjykimit në shkallë të parë, me përjashtim të disa ndryshimeve të parashikuara posacërisht për procedurën e gjykimit në apel. Ndryshimet konsistojnë në kufijtë e shqyrtimit të cështjes në gjykatën e apelit, si dhe në mënyrën zgjidhjes se cështjes me vendimin përfundimtar në varësi të rrethanës se cila nga palët ka paraqitur ankimin, nëse gjen zbatim parimi i mosrëndimit të pozitës së të pandehurit ose jo, rrethana këto për të cilat folëm më sipër. Edhe në gjykatën e apelit gjykimi bëhet me trup gjykues dhe zbatohen të njëjtat rregulla për përjashtimin e gjyqtarëve.

Kolegji i gjykatës së apelit zbaton të njëjtat rregulla për njoftimin e të pandehurit të pranishëm në gjykim apo në mungesë, si dhe për njoftimin, zgjedhjen apo caktimin e mbrojtësit, ashtu sikur dhe veprohet gjatë gjykimit në shkallë të parë. Edhe në gjykatën e apelit kryhen të gjitha veprimet procedurale për njoftimin e të pandehurit në mungesë, kërkimin për njoftimin e tij, nxjerrjen e vendimit të mosgjetjes së të pandehurit, në mungesën e vullnetshme të të pandehurit në gjykim, si dhe lidhur me vendimet e ndërmjetëme për deklarimin e mungesës së të pandehurit apo për zëvendësimin e mbrojtësit, kur janë shkaqet që justifikojnë një veprim të tillë, si dhe në gjykimin në shkallë të parë.

Pasi kryhen veprimet paraprake të gjykimit dhe sigurohet prania e të pandehurit në seancë gjyqësore apo e mbrojtësit të tij nëse i pandehuri gjykohet në mungesë, gjykimi vijon më tej me relatimin e cështjes nga ana e trupit gjykues që gjykon cështjen në shkallë të dytë. Një nga anëtarët e trupit gjykues, që quhet ndryshe relatori i cështjes, relaton në seancë gjyqësore duke lexuar vendimin e gjykatës së shkallës së parë, si dhe duke përshkruar palën që ka bërë ankim, sipas rastit

prokurori apo i pandehuri, apo palën tjetër që nuk ka bërë apel por mundet që të ketë paraqitur apel kundërshtues.

Më pas, procedura e gjykimit vijon me parashtrimin e palës që ka bërë apel, e cila paraqet para trupit gjykues shkaqet dhe arsyet e kundërshtimit të vendimit të gjykatës së shkallës së parë, si dhe cfarë kërkon nga gjykata e apelit. Pala që nuk ka paraqitur apel ose që ka paraqitur apel kundërshtues, parashtron gjithashtu arsyetimet e veta dhe qëndrimin ndaj vendimit gjyqësor të apeluar. Mundet të ndodhë që të dy palët të bëjnë apel dhe të dyja palët mundet të kundërshtojnë vendimin gjyqësor për arsye të ndryshme.

Trupi gjykues pasi njihet edhe me aktet në fashikullin gjyqësor mundet që t’ju bëjë pyetje palëve në gjykim lidhur me pretendimet e tyre dhe ë kërkojë sqarime plotësuese lidhur me rrethanat e pretendimeve të tyre. Nëse gjykata e apelit cmon se nuk duhet që të përsëritet shqyrtimit gjyqësor, atëherë ftohen palët që të paraqesin diskutimet e tyre përfundimtare dhe më pas trupi gjykues tërhiqet për të marrë vendimin përfundimtar.

Por, gjykata e apelit mundet që të vendosë edhe përsëritjen e shqyrtimit gjyqësor, përsëritjen e plotë apo të pjesëshëm të tij. Shqyrtimi gjyqësor përsëritet me kërkesën e prokurorit apo të pandehurit në gjykim, me qëllim rimarrjen e një apo të disa provave të shqyrtuara në gjykimin në shkallë të parë apo për marrjen e ndonjë prove të re që ka rëndësi për rrethanat e cështjes objekt të gjykimit119. Kjo ndodh si rregull për provat që janë administruar me kontestime në gjykimin në shkallë të parë, ose që nuk janë pranuar të shqyrtohen në shkallë të parë, apo për prova të reja që janë zbuluar pas përfundimit të gjykimit në shkallë të parë apo që kanë dalë aty për aty.

119 Neni 427/1 i K.Pr.Penale.

Përsëritja tërësisht apo pjesërisht e shqyrtimit gjyqësor nuk bëhet vetëm me kërkesën e palëve, por mundet që të vendoset edhe kryesisht nga gjykata e apelit nëse kjo cmohet se do të jetë e nevojshme. Kjo për shkakun se gjykata e apelit nuk bën thjesht një kontroll konstatues të gjykimit të shkallës së parë, por shqyrton në tërësi cështjen me qëllim që të plotësohen mangësitë si dhe të korigjohen gabimet e mundshme të kryera gjatë gjykimit në gjykatën e shkallës së parë. Pavarësisht rasteve të mësipërme, gjykata e apelit vendos përsëritjen e shqyrtimit gjyqësor edhe në rastin nëse vërtetohet që i pandehuri nuk ka marrë

pjesë në gjykimin në shkallë të parë, për shkak të mosmarrjes dijeni apo nëse nuk ka mundur që të paraqitet në gjykim për shkaqe apo pengesa ligjore120. Mospërsëritja e shqyrtimit gjyqësor në gjykatën e apelit në rastet e gjykimit në mungesë të të pandehurit në shkallën e parë, por duke qënë i pranishëm në gjykatën e apelit, cënon të drejtën e të pandehurit për tu mbrojtur dhe për tu dëgjuar lidhur me akuzën në ngarkim të tij.

120 Neni 427/4 i K.Pr.Penale.

121 Vendim nr.425 datë 25.04.2007 i Gjykatës së Lartë.

Në vendimin nr.425 datë 25.04.2007 të Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë është mbajtur qëndrimi se të pandehurit të pranishëm në gjykimin në apel, por i gjykuar në mungesë në shkallë të parë, duke mos përsëritur shqyrtimin gjyqësor i kanë cënuar atij sigurimin e mbrojtjes në gjykimin penal. Konkretisht, është arsyetuar se; “... Sipas dokumentave qe jane administruar, del se me 25.05.2005, D.N eshte kapur ne Itali pa dokumenta dhe eshte sjelle ne Shqiperi. Ka marre pjese ne shqyrtimin e çeshtjes ne Gjykaten e Apelit Durres ne seancat e datave 21.12.2005 dhe 02.02.2006, por nuk ka dhene asnje shpjegim rreth akuzes ne ngarkim te tij. Ne rastin konkret, gjykata e apelit kishte te drejten dhe mundesine qe, sipas nenit 427/4 e K.Pr.Penale te perseriste shqyrtimin gjyqesor kur vertetohet se i pandehuri nuk ka marre pjese ne shkalle te pare sepse nuk ka marre dijeni.

Veprimet e mesiperme te gjykates se rrethit dhe te apelit, bien ndesh me kerkesat e K.Pr.Penale per sigurimin e mbrojtjes nga i pandehuri dhe per pasoje, vendimet duhet te prishen e çeshtja te kthehet per rishqyrtim”121.

Përsëritja e shqyrtimit gjyqësor në gjykimin në apel nuk bëhet në të gjitha rastet kur kërkohet nga palët në gjykim, pasi kërkesa e palëve nuk e vë detyrimisht gjykatën para pranimit të saj. Përsëritja e shqyrtimit gjyqësor bëhet vetëm nëse gjykata e apelit e cmon të nevojshme për rrethanat e cështjes dhe kur kjo do ti shërbente zgjidhjes së drejtë të cështjes.

Në vendimin nr.244 datë 30.04.2003 Gjykata e Lartë ka mbajtur qëndrimin se në rastin konkret gjykata e apelit më të drejtë nuk ka pranuar përsëritjen e shqyrtimit gjyqësor, pasi përsëritja e shqyrtimit nuk duhet të kuptuar si një veprim që ndreq gabimet e organit procedues të kryera që në fazën e hetimit, por kryhet me qëllim marrjen e atyre provave që do të ndihmonin zgjidhjen e drejtë të cështjes. Kjo lidhet edhe me rolin e gjykatës në procesin gjyqësor penal, që

është rol kryesisht pasiv, si rrjedhim gjykata që është duke gjykuar cështjen nuk mundet të shndërrohet në aktive në procesin gjyqësor duke kryer funksione apo veprime procedurale që janë të një shkalle të tille që i përkasin prokurorit si autoriteti që ushtron ndjekjen penale dhe që ka barrrën e provës për provuar kryerjen e veprës penale dhe fajësinë e autorit të saj. Konkretisht, është arsyetuar në këtë vendim se; “...Nga ana e prokurorit pretendohen veprime te kryera ne kundershtim me kerkesat e K.Pr.Penale nga gjykata e apelit pasi nuk u pranua kerkesa per rishqyrtimin teresor te ceshtjes. Ne kerkesat e tij te dates 9.12.2002, prokurori ka kerkuar perseritjen teresisht te hetimit gjyqesor duke theksuar qe pervec provave te reja si vertetime nga Dega e Kuader Personelit te Ministrise se Rendit Publik, akti origjinal i kontrollit e dokumentacioni i ardhur nga pala maqedonase, te pyeten 20 deputete qe kane shkuar ne Maqedoni e studentet e Akademise se Rendit qe kane kaluar me nje autobuz ne Maqedoni. Gjykata e apelit, ne zbatim te kerkesave procedurale, ka analizuar kerkesat e prokurorit dhe me vendim i ka refuzuar ato me arsyetimin se nuk eshte e nevojshme marrja e provave te reja.

Kolegji Penal i Gjykates se Larte çmon se qendrimi i gjykates se apelit eshte i drejte e i bazuar ne ligj. Perseritja e shqyrtimit gjyqesor ne baze te nenit 427 te K.Pr.Penale behet kur gjykata e cmon te nevojshme kerkesen e pales qe kerkon rimarrjen e provave te administruara ne shqyrtimin gjyqesor te shkalles se pare ose per marrjen e provave te reja dhe vetem me vendim te saj, d.m.th. kerkesa e paleve nuk e ve detyrimisht gjykaten para pranimit te saj. Ne rastin ne shqyrtim, prokurori ka kerkuar perseritjen teresisht te shqyrtimit gjyqesor “per te rimarre edhe njehere provat e marra ne gjykimin e shkalles se pare” por nuk jep asnje argument per nevojen e rimarrjes se ketyre provave. Ai ka kerkuar qe te merren prova te reja (qe u permenden) ne nje kohe qe gjate hetimeve paraprake nuk eshte realizuar marrja e tyre dhe as eshte kerkuar te merren ato prova e te paraqiten ne gjykimin e ceshtjes ne gjykaten e shkalles se pare. Gjithashtu perseritja e shqyrtimit gjyqesor nuk duhet te pranohet si nje veprim qe prokurori te ndreqe gabimet e lejuara prej tij, por te paraqese ato prova qe ndihmojne ne zgjidhjen e drejte te ceshtjes. Keshtu nuk mund te trajtohet si marrje prove te re paraqitja e akteve origjinale kur ne gjykim jane paraqitur fotokopjet e tyre jo sipas kerkesave ligjore. Megjithate, duke patur parasysh faktin qe gjykata e apelit gjykon edhe si gjykate fakti, ishte detyre e prokurorit qe te merrte dokumentat qe permend ne kerkesen e tij, te gjente deshmitaret qe duhej te pyeteshin e te kerkonte pyetjen e tyre ne gjykim e jo t‟i kerkonte gjykates qe te merrte dokumentet, te gjenden e pyeten me cilesine e deshmitarit njezet deputete, personat e Akademise se Rendit, perfaqesuesit e Ansamblit Folklorik te Rrethit te Librazhdit, te merret kontakt me Drejtorine e Folklorit ne

Ministrine e Kultures, te merret kontakt me drejtuesit e Akademise se Rendit, me drejtuesit e Ministrise se Drejtesise, etj. te cilat ne vetvete nuk jane detyra qe i takojne gjykates.

Mospranimi me vendim i ketyre kerkesave te prokurorit nga gjykata e apelit, nuk perben shkelje te normave proceduriale, por nje çmim qe e realizon gjykata ne zbatim te funksioneve te saj ligjore”122.

122 Vendim nr.244 datë 30.04.2003 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

123 Komentar i Procedurës Penale, H.Islami, I.Panda, A.Hoxha, faqe 548-549.

Nëse gjykata e apelit vendos që të përsërisë shqyrtimin gjyqësor, në procesin e marrjes dhe të administrimit të provave gjatë gjykimit, edhe në gjykatën e apelit, zbatohen me përpikmëri rregullat procedurale që janë të zbatueshme në gjykatën e shkallës së parë, të parashikuara nga nenet 359 deri në nenin 371 të K.Pr.Penale.

3.7. Marrja e vendimit.

Në përfundim të shqyrtimit gjyqësor, shqyrtim i cili bëhet në tërësi dhe nuk kufizohet vetëm në shkaqet e paraqitura në ankim, bëhet diskutimi përfundimtar i palëve dhe gjykata tërhiqet për të marrë vendimin përfundimtar. Dhënia e vendimit nga gjykata e apelit bazohet në provat e marra nga gjykata e shkallës së parë dhe të verifikuara gjatë gjykimit në apel, si dhe bazuar në provat e reja të marra gjatë shqyrtimit gjyqësor duke iu përmbajtur kufijve ligjorë të përcaktuar në nenin 425 të K.Pr.Penale, të cilat lidhen me subjektin që ka bërë ankimin123.

Duke iu referuar nenit 428 të K.Pr.Penale gjykata e apelit pasi shqyrton cështjen vendos në njërën nga mënyrat e mëposhtme;

a) lënien në fuqi të vendimit;

b) ndryshimin e vendimit;

c) prishjen e vendimit dhe pushimin e cështjes kur janë rastet që nuk lejojnë fillimin apo vazhdimin e procedimit ose kur nuk vërtetohet fajësia e të pandehurit;

ç) prishjen e vendimit dhe kthimin e akteve gjykatës së shkallës së parë kur nuk janë respektuar dispozitat që lidhen me, kushtet për të qënë gjyqtar në cështjen konkrete, me numërin e gjyqtarëve që është i domosdoshëm përformimin e kolegjeve të caktuara në këtë Kod, kushtet lidhur me ushtrimin e ndjekjes penale nga prokurori dhe pjesëmarrjen e tij në procedim, me

pjesëmarrjen e përfaqësuesit të të dëmtuarit akuzues dhe të mbrojtjes së të pandehurit, me shkeljen e dispozitave për paraqitjen e akuzave të reja, si dhe në cdo rast kur në dispozita të vecanta është parashikuar pavlefshmëria e vendimit.

Rasti i parë dhe rasti i tretë i vendimmarrjes së gjykatës së apelit janë të qarta dhe nuk po vazhdojmë më tej me trajtimin e tyre.

Për sa i përket rastit kur gjykata e apelit vendos ndryshimin e vendimit të gjykatës së shkallës së parë. Kjo mundet që të kryhet nga gjykata e apelit në rastet kur ajo konstaton në përfundim të shqyrtimit gjyqësor se vendimi i gjykatës së shkallës së parë nuk është i drejtë dhe i bazuar në ligj dhe në prova. Kjo vendimmarrje e gjykatës së apelit lidhet më tepër me anën thelbësore të gjykimit, të interpretimit të ndryshëm që mundet ti bëjë gjykata e apelit rrethanave të cështjes, kualifikimin e drejtë ligjor të veprës penale, si dhe me mënyrën e ndryshme të cmuarjes së vërtetësisë dhe vlerës provuese të provave të paraqitura në gjykimin e shkallës së parë, si dhe atyre që mundet të merren me anë të përsëritjes së shqyrtimit gjyqësor ne gjykimin në apel. Në këto raste prezumohet se dispozitat procedurale gjatë gjykimit në gjykatën e shkallës së parë janë zbatuar drejtë, vetëm se gjykata e apelit krijon një bindje të ndryshme nga ajo e shkallës së parë lidhur me faktin penal dhe provat e shqyrtuara

E ndryshme është situata kur gjykata e apelit vendos prishjen e vendimit dhe kthimin e akteve gjykatës së shkallës së parë, për rastet e parashikuara nga neni 428/ç të K.Pr.Penale. Kthimi i akteve për rigjykim në gjykatën e shkallës së parë kryhet nga gjykata e apelit për raste taksativisht të parashikuara nga dispozita e mësipërme. Të gjitha rastet e parashikuara në këtë dispozitë bëjnë fjalë për shkelje procedurale të kryera gjatë gjykimit në shkallë të parë të cilat passjellin cënimin e vendimit të gjykatës së shkallës së parë. Në këtë vijë arsyetimi gjykata e apelit nuk mundet që të vendosë prishjen e vendimit dhe kthimin e cështjes për rigjykim, për kryerjen e veprimeve konkrete procedurale që mundet të kenë të bëjnë me marrjen apo vërtetësinë e provave, për të plotësuar hetimin gjyqësor, nëse këto nuk krijojnë ndonjë shkak nga ato të parashikuara nga neni 428/ç i K.Pr.Penale. Nëse gjykata e apelit nuk konstaton ndonjë nga shkeljet procedurale të parashikuara nga neni 428/ç i K.Pr.Penale, atëherë ajo duhet zgjidhë vetë cështjen, duke përsëritur tërësisht apo pjesërisht shqyrtimin gjyqësor, dhe pa e

kthyer cështjen për rigjykim.

Jo pa qëllim, në asnjë dispozitë që bën fjalë për procedurën e gjykimit në gjykatën e apelit, nuk është parashikuar që gjykata e apelit lë detyra për tu kryer në gjykatën e shkallës së parë në rigjykimin e cështjes. Kjo për arsyen se gjykata e apelit si gjykatë ligji dhe fakti dhe jo si një gjykatë revizioni, sikurse ka qënë para hyrjes në fuqi të Kodit aktual të Procedurës Penale, i ka të gjitha mundësitë procedurale që të korigjoje dhe të ndreqë gabimet e mundshmë të kryera gjatë gjykimit në shkallën e parë, i ka mundësitë që të plotësoje hetimin gjyqësor dhe marrjen e provave dhe në bazë të tyre të marrë një vendim te drejtë lidhur me zgjidhjen e cështjes.

Në praktikën gjyqësore janë të shpeshta rastet kur gjykatat e apelit në mënyrë të gabuar kthejnë cështje për rigjykim në gjykatën e shkallës së parë edhe për raste që nuk janë të parashikuar në nenin 428/ç të K.Pr.Penale. Kthimi në mënyrë të gabuar për rigjykim në këto raste, me qëllim përsëritjen e pjesëshme të shqyrtimit gjyqësor, marrjen e ndonjë prove të re, apo rimarrjen e saj, do të krijonte pasoja të tjera të dëmshme përvec asaj të zvarritjes së gjykimit. Kështu, kjo do të bënte që të përsëriteshin veprime të tjera procedurale, marrja e provave, rregullshmëria e të cilave nuk është cënuar edhe në gjykimin në apel, do të dëmtonte procesin e të provuarit pasi më kalimin e kohës dëshmitarët nuk gjenden, harrojnë, ndikohen nga palet në gjykim, edhe vëndet janë të ndryshueshme, sende të caktuara mundet të ndryshojnë apo të zhduken. Kjo do të sillte pasoja negative gjithashtu edhe në lidhje me afatet e paraburgimit të të pandehurve nën masën e sigurimit arrest në burg apo edhe në lidhje me afatet e të pandehurve me masë sigurimit arrest në shtëpi.

Në vendimin e mëposhtëm Gjykata e Lartë ka mbajtur qëndrimin se gjykata e apelit në mënyrë të gabuar ka vendosur që të kthejë cështjen për rigjykim në gjykatën e shkallës së parë, pa përcaktuar se cili shkak ekziston për kthimin e cështjes për rigjykim. Në këtë mënyrë është arsyetuar se; “... ne nenin 428 te K.Pr.Penale, parashikohen zgjidhjet qe jepen me vendimin e gjykates se apelit. Sipas germes (ç) te ketij neni, gjykata e apelit, pasi shqyrton çeshtjen, vendos prishjen e vendimit dhe kthimin e akteve per rishqyrtim gjykates se rrethit. Por per te marre nje vendim te tille duhet detyrimisht qe gjykata e apelit te percaktoje se cili nga shkaqet qe parashikohet ekziston. Perveç te tjerash, prishja e vendimit e kthimi i akteve per rishqyrtim vendoset edhe kur nuk jane respektuar dispozitat qe lidhen me ushtrimin e

ndjekjes penale nga prokurori dhe pjesemarrjen e tij ne proçedim dhe me shkeljen e dispozitave per paraqitjen e akuzave te reja. Sikurse del nga permbajtja e ketij neni, ndryshe nga sa permend ne vendim gjykata e apelit, nuk ndodhemi para shkeljeve qe kane te bejne me ushtrimin e ndjekjes penale nga prokurori dhe as me shkelje te dispozitave per paraqitjen e akuzave te reja. Mos paraqitja e akuzave te reja apo te rrethanave renduese qe nuk jane permendur ne kerkesen e prokurorit per gjykim, nuk perbejne shkelje te nenit 373 te K.Pr.Penale, pasi kemi te bejme me ushtrimin e kompetencave dhe te te drejtave te tij. Do te ndodheshim para shkeljeve te dispozitave per paraqitjen e akuzave te reja ne rastet kur ato nuk i komunikohen te pandehurit, ose nuk zbatohen kerkesat e nenit 374 te K.Pr.Penale.

Nga sa me siper, vendimi i gjykates se apelit, nuk bazohet ne kerkesat proçedurale sepse nuk ka patur shkak per paraqitje te akuzave te reja, apo rrethanave renduese. Gjithashtu, sikurse u theksua nga prokurori, nuk qendron fakti per bashkepunimin si rrethane renduese. Si ne gjykim ne shkalle te pare dhe gjate hetimit paraprak te çeshtjes nuk ka dale qe midis te gjykuarve te kete patur ndonje lloj bashkepunimi.

Ne keto rrethana, vendimi i gjykates se apelit duhet te prishet e çeshtja t‟i kthehet asaj gjykate per vazhdimin e gjykimit”124.

124 Vendim nr.24 datë 31.01.2007 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Në një vendim tjetër të saj Gjykata e Lartë ka mbajtur qëndrimin se gjykata e apelit në mënyrë të gabuar ka vendosur kthimin e akteve gjykatës së shkallës së parë, pasi llogjika juridike e prishjes së vendimit dhe kthimit të cështjes për rigjykim është që të sigurojë nevojën e pasjes së një gjykimi fillestar dhe më pas të garantohet edhe e drejta e ankimit në një gjykatë më të lartë, edhe kjo kur konstatohen gjatë gjykimit në apel shkelje procedurale ne gjykimin në shkallë të parë që shkaktojnë pavlefshmëri, të cilat sjellin si nevojë që gjykimi në shkallë të parë të ribëhet nga e para. Konkretisht, në vendimin në fjalë është arsyetuar se; “...Kolegji Penal i Gjykates se Larte arrin ne perfundimin se shkaqet per te cilat gjykata e apelit ka vendosur te prishe vendimin e gjykates se shkalles se pare e ta ktheje ceshtjen per rigjykim po ne ate gjykate jane te ndryshme nga ato qe parashikon neni 428/ç i K.Pr.Penale. Sipas kesaj dispozite vendimi i gjykates se shkalles se pare mund te prishet dhe ceshtja te kthehet per rigjykim vetem ne rastet kur vete ajo gjykate lejon shkelje te tilla procedurale, te cilat ne vetvete e bejne vendimin e saj te pavlere e per shkak te kesaj pavlefshmerie eshte e nevojshme qe gjykimi te ribehet nga e para. Pra, koncepti i ligjevenesit ne nenin 428/ç te K.Pr.Penale eshte ai i nevojes se pasjes se te drejtes per nje

gjykim fillestar dhe me tej te garantimit te te drejtes se ankimit ne nje gjykate me te larte. Edhe po t‟u referohemi rasateve qe parashikon neni 428/ç i K.Pr.P., rezulton i qarte fakti se qe çeshtja t‟i kthehet gjykates se shkalles se pare per rishqyrtim, duhet qe per shkaqe te shkeljeve te asaj gjykate te arrihet ne perfundimin se jemi perpara nje gjykimi te pavlefshem, apo me fjale te tjera te pakryer. Shkaqet per te cilat gjykata e apelit e ka kthyer ceshtjen per rigjykim kane te bejne me shkelje te organit te akuzes ne hetimin paraprake, te cilat gjykata e shkalles se pare ka per detyre t‟i konstatoje dhe t‟i vleresoje ne arritjen e perfundimeve te saj. Ajo gjykate ne shqyrtimin e ceshtjeve penale bazohet ne administrimin e provave ne seance gjyqesore dhe ne vleresimin e veprimeve qe nuk mund te kryhen më te bera gjate fazes se hetimit paraprak. Me fjale te tjera, pavaresisht nga shkeljet e organit te akuzes vete gjykata e shkalles se pare nuk ka te drejte t‟ia ktheje aktet per hetime ketij organi, me perjashtim te rasteve te parashikuara nga neni 377 i K.Pr.Penale. Kolegji ka mendimin se gjykata e shkalles se pare ka detyrimin te konstatoje pavlefshmerite ne fazen e hetimit paraprak, apo shkelje te ligjit ne kete faze dhe fton palet te zhvilloje gjykimin ne perputhje me rregullat procedurale, ku secila pervec pretendimeve i parashtron gfjykates rrethanat dhe provat lidhur me sa kerkohet. Ne qofte se nuk ka shkaqe nga ato qe e bejne vendimin e pavlefshem te gjykates se shkalles se pare qe ta konsiderojme kete vendim si te paqene, gjykata e apelit ka detyrimin qe te korrigjoje gabimet dhe shkeljet e ligjit te tjera vec atyre te nenit 428/ç te K.Pr.P. ne gjykimin e saj. Ky perfundim vjen nga koncepti ligjor qe pranon K.Pr.Penale, i cili gjykaten e apelit e konsideron gjykate ligji e fakti dhe jo gjykate revizioni, sikurse ajo ka qene perpara hyrjes ne fuqi te K.Pr.Penale te vitit 1995….”125.

125 Vendim nr.500 datë 01.10.2003 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

126 Rëndesia dhe pozicioni ligjor i Gjykatave të Apelit parë në aspektin teorik dhe praktik, artikull shkencor, A.Belishta, Revista Jeta Juridike nr.2 viti 2005.

Në praktikën gjyqësore por edhe në diskutimet teorike është shtruar diskutimi se në cfarë faze të gjykimit në apel gjykata mundet që të vendosë prishjen e vendimit dhe kthimin e cështjes për rigjykim, dhe nëse mundet që të vendose kthimin për rigjykim në rastet kur vetë gjykata e apelit ka vendosur përsëritjen e shqyrtimit gjyqësor126.

Duke pasur në konsideratë procedurën e gjykimit në gjykatën e apelit, prishja e vendimit të gjykatës së shkallës së parë dhe kthimi i cështjes për rigjykim në gjykatën e shkallës së parë, është parashikuar në nenin 428/ç të K.Pr.Penale si një nga llojet e vendimeve përfundimtare që merr kjo gjykatë, kështu që si edhe vendimet e tjera përfundimtare që merren nga gjykata e apelit, edhe kthimi i

cështjes për rigjykim është, një vendim që merret në përfundim të shqyrtimit të cështjes në gjykatën e apelit.

Ndërsa lidhur me pjesën e dytë të diskutimit të mësipërm situata është e ndryshme. Sic edhe u përmënd më sipër, shkaqet e parashikuara në nenin 428/ç të K.Pr.Penale, me konstatimin e të cilëve gjykata e apelit prish vendimin e gjykatës së shkallës së parë dhe kthen cështjen për rigjykim, janë shkaqe që lidhen me pavlefshmëri të vendimit përfundimtar të vendimit gjyqësor të apeluar, për shkak të shkeljeve procedurale, të parashikuara si pavlefshmëri absolute.

Madje përmbajtja e nenit 428/ç e K.Pr.Penale është pothuajse e njëjtë me përmbajtjen e nenit 128 të K.Pr.Penale, në të cilën përshkruhen rastet e pavlefshmërisë absolute. Në një rast të tillë gjykimi në shkallë të parë duhet që të bëhet nga e para, pikërisht për shkak të nulitetit të gjykimit të mëparshëm, e metë kjo që nuk mundet që të ndreqet apo të korigjohet në gjykatën e apelit. Pamundësia për të mos ndrequr apo mos korrigjuar pavlefshmërinë absolute të gjykimit në shkallë të parë, justifikon qëllimin e ligjit procedural për kthimin e cështjës për rigjykim.

Në rast të pranisë së shkaqeve të parashikuara nga neni 428/ç i K.Pr.Penale, që sjellin si pasojë pavlefshmërinë e vendimit të apeluar, duke qënë se këto pavlefshmëri nuk mundet të ndreqen në gjykimin në apel, gjykata e apelit nuk mundet që të vazhdojë gjykimin duke përsëritur tërësisht apo pjesërisht shqyrtimin gjyqësor, apo sic quhet ndryshe duke e gjykuar cështjen në fakt.

Për sa kohë gjykata e apelit do të vendoste me vendim të ndërmjetëm që të përsëriste shqyrtimin gjyqësor, atëherë kjo presupozon faktin se gjykata e apelit paraprakisht ka vlerësuar se nuk ekziston ndonjë nga shkaqet e kthimit të cështjes për rigjykim sipas nenit 428/ç të K.Pr.Penale. Pra, me fjalë të tjera nuk është konstatuar në një rast të tillë ndonjë mangësi e gjykimit në shkallë të parë që nuk mundet që të korrigjohet në gjykimin në apel. Nëse gjykata e apelit ka pranuar një situatë të tillë, atëherë kjo gjykatë në përfundim të përsëritjes së shqyrtimit gjyqësor duhet që ta zgjidhë cështjen në themel dhe jo të vendosë rigjykimin e cështjes edhe pasi ka përsëritur shqyrtimin gjyqësor.

Në rastet kur gjykata e apelit vendos kthimin e akteve në gjykatën e shkallës së parë, në të njëjtin vendim gjykata e apelit urdhëron që rigjykimi i cështjes të bëhet nga një kolegj tjetër i së njëjtës gjykatë.

Nëse gjykata e apelit vendos lënien në fuqi të vendimit të gjykatës së shkallës së parë apo ndryshimin e tij, atëherë pavarësisht faktit nëse paraqitet rekurs nga palët në Gjykatën e Lartë, vendimi i gjykatës së apelit është i formës së prerë dhe i ekzekutueshëm. Kjo rregullohet në nenin 417 të K.Pr.Penale, në të cilin parashikohet që ekzekutimi i vendimit të ankimuar pezullohet deri në përfundim të gjykimit në gjykatën e apelit. Ndërsa kur vendimet e gjykatës së shkallës së parë kanë të bëjnë me liritë personale, sic janë vendimet për caktimin, zëvendësimin, shuarjen apo revokimin e masave të sigurimit personale, janë menjëherë të ekzekutueshme që në momentin që ato jepen në gjykatën e shkallës së parë.

KREU IV

GJYKIMI NË GJYKATËN E LARTË.

4.1. Vështrim i përgjithshëm.

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë dhe ligji “Për organizimin e pushtetit gjyqësor në Republikën e Shqipërisë”, kanë parashikuar që Gjykata e Lartë është autoriteti më i lartë gjyqësor në vënd. Në nenin 141 të Kushtetutës është parashikuar që Gjykata e Lartë ka juridiksion fillestar dhe juridiksion rishikues.

Ka juridiksion fillestar për në rastet kur gjykon cështje penale në të cilat janë të akuzuar Presidenti i Republikës, Kryetari dhe anëtarë të Këshillit të Ministrave, deputetë, gjyqtarë të Gjykatës së Lartë si dhe gjyqtarë të Gjykatës Kushtetuese. Kjo kategori funksionarësh shtetërorë gjykohen nga Gjykata e Lartë sipas juridiksionit fillestar nëse ata do të jenë në funksion në kohën që ndaj tyre është ngritur një akuzë penale. Ndërsa, kur personat e mësipërm në kohën e gjykimit

të tyre nuk do jenë më në një nga funksionet e mësipërme, atëherë ata do të gjykohen nga gjykatat e shkallës së parë. Në rastet kur Gjykata e Lartë gjykon me juridiksionin fillestar atëherë ajo gjykon sipas të njëjtave rregullave procedurale sic gjykohet në gjykatën e shkallës së parë, për të cilat kemi folur në kapitullin II të këtij punimi.

Është me rëndësi që të kuptojmë drejtë kuptimin e juridiksionit rishikues të Gjykatës së Lartë. Në kuptimin e gjerë, me rishikim kuptohet shqyrtimi dhe njëherë i cështjeve gjyqësore të përfundura me vendim të formës së prerë me qëllim korigjimin apo modifikimin e tyre. Si rregull rishikimi bëhet për shkaqë të caktuara, të lidhura me bazueshmërinë e vendimit në ligj dhe në fakt. Në këtë kuptim, ai ndahet në rishikim për shkak të ligjit dhe në rishikim për shkak të faktit. Në rastin e parë vendimi rishikohet sepse nuk është zbatuar ligji ose është zbatuar në mënyrë të gabuar, kurse në rastin e dytë sepse vendimi bazohet në provat të paligjshme ose sepse zbulohen prova të reja127.

127 Komentar i Procedurës Penale, H.Islami, I.Panda, A.Hoxha, faqe 559.

128 Komentar i Procedurës Penale, H.Islami, I.Panda, A.Hoxha, faqe 560.

Mjeti i ankimit që përdoret për secilin rishikim emërtohet në disa mënyra, në ligjin tonë procedural penal ankimi për shkelje të ligjit quhet rekurs, ndërsa ai për shkak të gabimit në fakt quhet kërkesë rishikimi. I pari gjykohet nga Gjykata e Lartë ndërsa i dyti fillimisht nga Gjykata e Lartë dhe më pas nga gjykata që ka dhënë vendimin. Juridiksioni rishikues që përmëndet në Kushtetutë i Gjykatës së Lartë, përfshin si rishikimin për shkelje të ligjit, ku gjykimi iniciohet me anë të rekursit, ashtu edhe rishikimin për gabimin në fakt, i cili iniciohet me anë të mjetit procedural të kërkesës për rishikim128.

Rekursi për në Gjykatën e Lartë mundet që të bëhet vetëm për shkelje të ligjit dhe nuk mundet të bëhet për cështje të faktit. Në këtë mënyrë gjykimi i faktit është shmangur në Gjykatën e Lartë. Kjo e fundit, si gjykatë ligji, gjykon vetëm cështje të ligjit, dhe nuk mundet që të gjykojë apo të kontrollojë vendimet gjyqësore të gjykatave më të ulëta sic mundet të bëjnë gjykatat e apelit. Gjykata e Lartë kontrollon vetëm atë pjesë të gjykimit dhe vendimit gjyqësor të gjykatës më të ulët, që ka të bëjë me zbatimin e ligjit material apo procedural, sic mundet të jetë, struktura e veprës penale, cilësimi ligjor i saj, interesi i ligjshëm që është cënuar,

konkurimi i veprave penale, zbatimi i kërkesave të ligjit lidhur me caktimin e masës apo llojit të dënimit, si dhe cështje të tjera të kësaj natyre.

Gjithashtu, në ndryshim nga apeli, si mjet i ankimit të vendimeve gjyqësore të gjykatës së shkallës së parë, shkaqet për të cilat mundet të bëhet rekurs në Gjykatën e Lartë qëndrojnë brënda një “liste të mbyllur”, sic do e shohim më poshtë, dhe që janë të parashikuar në nenet 431 dhe 432 të K.Pr.Penale, ndërsa shkaqet për të cilat mundet të bëhet apel në gjykatën e apelit nuk janë të limituara, por mundet të bëhet apel për një numër të pakufizuar shkaqesh për të cilat kundërshtohen vendimet gjyqësore të gjykatave të shkallës së parë.

Gjykata e Lartë, si organi më i lartë gjyqësor në Shqipëri, ushtron disa funksione. Me anë të vendimeve gjyqësore të saj Gjykata e Lartë siguron ruajtjen e interpretimit të njëjtë të ligjit material dhe procedural penal, siguron unitetin e së drejtës objektive shtetërore, siguron respektimin e kufijve të juridiksioneve të ndryshme dhe rregullon mosmarrëveshjet për kompetencën që mundet të kenë gjykatat më të ulëta, si dhe përmbush edhe detyra të tjera të parashikuara në norma ligjore të vecanta.

Gjykata e Lartë gjykon në trupa gjyqësore të përbërë nga pesë gjyqtarë. Kur lind nevoja për njëhsimin apo ndryshimin e praktikës gjyqësore Gjykata e Lartë mundet që të tërheqë për shqyrtim në Kolegjet e Bashkuara cështje të ardhura për gjykim në Kolegjin Penal të kësaj gjykate. Tërheqja e cëshjeve penale në Kolegjet e Bashkuara mundet që të bëhet me vendim të Kryetarit të Gjykatës së Lartë ose me vendimit të Kolegjit Penal. Vendimet unifikuese të Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë janë të detyrueshme për tu zbatuar nga gjykatat më të ulëta në cështje të tjera të ngjashme129.

129 Neni 438/4 i K.Pr.Penale.

Vendimet unifikuese të Gjykatës së Lartë bëjnë një rregullim vetëm brënda kufijve të cështjes konkrete që gjykohet, brënda hapësirës së përmbajtjes së normave juridike, dhe nuk mundet që të krijojnë një normë të re, gjë të cilën mundet ta bëjë vetëm pushteti ligjvënës. Vendimet unifikuese të Gjykatës së Lartë, pavarësisht natyrës kontinentale të së drejtës sonë procedurale penale, në fakt kanë natyrën e precedentit, karakteristike e vëndeve të sistemit Common Law. Precedenti ka cilësinë që nuk lejon luhatje të papranueshmë të praktikës

gjyqësore, nuk lejon vendime kontradiktore për cështje gjyqësore analoge dhe nuk lejon pabarazi në zgjidhjet juridike.

Nëse një praktikë gjyqësore duhet njëhsuar, kjo bëhet se ajo ka qënë me luhatje kontradiktore dhe për shkak të nevojës për të disiplinuar një fushë delikate të zbatimit të ligjit. Nëse praktika gjyqësore duhet ndryshuar, kjo bëhet se ajo ka qënë konstante por ka qënë e gabuar. Të dy termat në fund të fundit kanë një gjë të përbashkët, vendosjen e një rregulle ose rregullimi të ri ex nunc. Duke pranuar se kjo rregull (rregulli i caktuar me vendimin unifikues), është e detyrueshme për gjykatat më të ulëta në raste të ngjashme dhe analoge, ne pranojmë në të vërtetë precedentin. Në vënd të ballafaqimit të fakteve të një cështje direkt me dispozitën e ligjit do të kemi krahasimin e fakteve të cështjes me një cështje të ngjashme dhe zbatimin e zgjidhjes së mëparshme (precedentin) në cështjen në shqyrtim130.

130 Natyra juridike e vendimeve të Gjykatës së Lartë, koha e precedentëve, Kristaq Traja. Revista Jeta Juridike nr.1, Tetor 2005.

4.2. Shkaqet e rekursit në Gjykatën e Lartë, forma, afati.

Rekursi është mjeti i ankimit, nëpërmjet të cilit palët në procesin gjyqësor penal, prokurori, i pandehuri apo palët private që mundet të marrin pjesë në gjykimin penal, i drejtohen Gjykatës së Lartë dhe ku pretendojnë se vendimet e gjykatave më të ulëta janë vendime që vijnë në kundërshtim me ligjin material apo procedural penal ose janë marrë në zbatim të gabuar të ligjit penal.

Rekursi në Gjykatën e Lartë nuk mundet të bëhet për cdo lloj shkaku dhe arsye për të cilat palët mundet të kundërshtojnë vendimet e gjykatave më të ulëta. Shkaqet për të cilat mundet të bëhen rekurs duhet domosdoshmërisht që të jenë shkaqe ligjore, dhe jo kundërshtime që lidhen me faktin apo me të provuarin gjatë një gjykimi të caktuar. Kemi të bëjmë me dy lloje të rekurseve, rekursi i drejtëpërdrejtë, pra kundër vendimit të gjykatës së shkallës së parë, si dhe rekursi kundër vendimeve të formës së prerë, pra kundër vendimeve të gjykatës së apelit.

Rekurs i drejtëpërdrejtë, ka kuptimin që vendimet e gjykatës së shkallës së parë ankohen nga palët në procesin gjyqësor drejtëpërdrejtë në Gjykatën e Lartë, pa qënë nevoja që të gjykohen në gjykatën e apelit. Objekt rekursi të drejtëpërdrejtë mundet të jenë vendimet e gjykatës së shkallës së parë lidhur me

mosmarrëveshjet me juridiksionin, kompetencat lëndore apo tokësore si dhe në raste të tjera të vecanta, kur vetë ligji procedural ka parashikuar një mundësi të tillë131. Një nga këto raste është parashikuar në nenin 259/4 të K.Pr.Penale, sipas të cilit prokurori kundër vendimeve të gjykatës së shkallës së parë që ka vendosur vlerësimin e paligjshëm të ndalimit apo të arrestit në flagrancë të të arrestuarit dhe lirimin e menjëhershëm të tij, mundet të bëjë rekurs të drejtëpërdrejtë kundër vendimit të gjykatës së shkallës së parë në Gjykatën e Lartë.

131 Neni 431 i K.Pr.Penale.

Në nenin 73/1 të K.Pr.Penale është parashikuar që, “kur ka mosmarrëveshje për juridiksioni, gjykata që e ngre atë merr vendim, të cilin bashkë me kopjen e akteve të nevojshme për zgjidhjen e sa ia dërgon Gjykatës së Lartë, duketreguar palët dhe mbrojtësit”. Ndërsa, në nenin 89/1 të K.Pr.Penale është parashikuar që, “Ka mosmarrëveshje, në cdo gjëndje a shkallë të procedimit, kur dy a më shumë gjykata në të njëjtën kohë marrin ose nuk pranojnë që të marrin për shqyrtim të njëjtën akuzë, që i atribuohet të njëjtit person”.

Nëse në rastin e mosmarrëveshje lidhur kompetencën K.Pr.Penale e ka bërë përkufizimin se kur kemi të bëjmë me mosmarrëveshje, në rastin e juridiksionit nuk është bërë një përkufizim i tillë. Duke qënë se ekzistojnë tre lloje juridiksionesh, penal, civil dhe administrativ, duke iu referuar edhe llogjikës juridike të nenit 89/1 të K.Pr.Penale, do ishin para mosmarrëveshjes lidhur me juridiksionin në rastin kur gjykatat që do përfaqësojnë secilin prej juridiksioneve, në të njëjtën kohë do të merrnin ose nuk do të pranonin që të marrin në shqyrtim të njëjtën cështje.

Nëse flasim për rekurset e drejtëpërdrejta lidhur me kompetencën dhe juridiksionin duhet që t’ju referohemi rasteve të mosmarrëveshjeve midis gjykatave lidhur me kompetencën dhe juridiksionin, dhe nuk mundet të bëhet rekurs i drejtëpëdrejtë për cdo vendim të gjykatës së shkallës së parë apo të gjykatës së apelit që vendos të deklarojë moskompetencën tokësore apo lëndore, ose mungesën e juridiksionit.

Të njëjtin qëndrim ka mbajtur edhe Gjykata e Lartë në vendimin nr.28 datë 19.01.2006 në të cilin është arsyetuar se; “... Gjykata e Rrethit Kavaje, ne kundershtim me parashikimet e nenit 83 e vijues te K.Pr.Penale ka shpallur moskopetencen e saj,

vendim te cilin Kolegji Penal i Gjykates se Larte e gjen te pambeshtetur ne ligj per aresye se: Se pari, ne kuptim te kerkesave te nenit 85 te K.Pr.Penale, kur gjykata e shkalles se pare çmon se procedimi eshte ne kompetence te nje gjykate tjeter, shpall moskopetencen duke urdheruar dergimin e akteve gjykates kompetente. Me vendimin e saj te dates 08.12.2005, Gjykata e Rrethit Kavaje, ne kundershtim me dispoziten e sipercituar nuk ka urdheruar dergimin e çeshtjes ne nje tjeter gjykate qe ajo e çmonte si kopetente duke e lene keshtu çeshtjen te pagjykuar ndonese ne lende kompetenca i takonte gjykates.

Se dyti, ne dispozitivin e vendimit nr.463 date 08.12.2005 te Gjykates se Rrethit Kavaje, ne kundershtim me kerkesat e nenit 424/1 e 431 te K.Pr.Penale eshte vendosur qe ankimi ndaj ketij vendimi lejohej ne Gjykaten e Larte. Siç del e qarte nga materialet e administruara ne dosjen gjyqesore, ne çeshtjen ne gjykim nuk ndodhemi perpara ndonje mosmarreveshjeje lidhur me kompetencat prandaj ankimi duhet t'i drejtohej Gjykates se Apelit Durres.

Nga permbajtja e nenit 431 te K.Pr.Penale lejohet rekurs i drejt perdrejte ne Gjykaten e Larte per mosmarreveshje lidhur me juridiksionin dhe kompetencat dhe ne kuptim te nenit 89 te ketij Kodi, do te ndodhemi perpara nje mosmarreveshjeje per kompetencen kur dy ose me shume gjykata ne te njejten kohe marrin ose nuk pranojne te marrin ne shqyrtim nje akuze. Ne keto raste, ne baze te kerkesave te nenit 90/2 te K.Pr.Penale, gjykata qe ngre mosmarreveshje paraqet aktet ne Gjykaten e Larte per zgjidhjen e saj sipas neni 91 te Kodit te Pr.Penale.

Nderkohe ne nenin 407 e vijues te K.Pr.Penale jane te percaktuara mjetet me te cilat mund te ankimohet nje vendim gjyqesor dhe ato jane "Apeli" ndaj vendimeve gjyqesore te shkalles se pare dhe "Rekursi" ndaj vendimeve te gjykates se apelit. Per keto aresye, vendimi i Gjykates se Rrethit gjyqesor Kavaje me nr.463, date 08.12.2005 duhet te ishte objekt i shqyrtimit me apel nga Gjykata e Apelit Durres”132.

132 Vendim nr.28 datë 19.01.2006 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Rekursi kundër vendimeve të formës së prerë, është mjeti i ankimit nëpërmjet të cilit palët në procesin gjyësor ankimojnë në Gjykatën e Lartë vendimet e gjykatave të apelit. Ky rregullim është parashikuar në nenin 432/1 të K.Pr.Penale, dispozitë e cila ka pësuar ndryshime në vitin 2002. Para ndryshimeve të vitit 2002 neni 432/1 i K.Pr.Penale parashikonte që rekursi bëhej kundër vendimeve të formës së prerë, dhe në praktikën gjyqësore të asaj kohë ka pasur raste kur paraqitej rekurs kundër vendimeve të gjykatës së shkallës së parë, pasi kishte kaluar afati 10 ditor

i ankimit, pra pasi vendimi kishte marrë formë të prerë, pa u gjykuar cështja në gjykatën e apelit.

Me ndryshimet e bëra nenit 432/1 të K.Pr.Penale, këto praktika të gabuara u ndaluan, duke saktësuar tashmë në këtë dispozitë se rekursi paraqitet kundër vendimeve të formës së prerë, por kundër vendimeve të gjykatës së apelit. Gjithashtu, nga përmbajtja e kësaj dispozite kuptohet se vendimet e gjykatës së apelit janë të formës së prerë, pra janë të ekzekutueshme, pa pritur që të përfundojë gjykimi i cështjes penale në Gjykatën e Lartë.

Sic edhe e përmëndëm më sipër, rekursi për në Gjykatën e Lartë bëhet vetëm për shkaqe të caktuara, të parashikuara shprehimisht në nenin 432 të K.Pr.Penale, dhe nuk mundet të jetë për cdo lloj shkaku. Në bazë të nenit 432 të K.Pr.Penale rekursi mundet që të bëhet për këto shkaqe;

a) Për mosrespektim ose zbatim të gabuar të ligjit penal; Kur përmëndet ligji penal kemi parasysh Kodin Penal, Kodin e Procedurës Penale, dispozita penale të parashikuara në ligje të tjera, apo norma juridike që janë të lidhura dhe që duhen të mbahen parasysh për zbatimin e ligjit penal. Psh, vepra penale “shpërdorimi i detyrës” e parashikuar nga neni 248 i K.Penal, është një vepër penale për ekzistëncën e së cilës domosdoshmërisht do duhet që të analizohet dhe të interpretohen edhe norma të tjera juridike në ligje të tjera, në të cilat të referon neni 248 i K.Penal dhe ku janë parashikuar “detyra” e personit që ushtron funksione publike, si dhe “mospërmbushja e rregullt e detyrës”, elementë këto të domosdoshëm të anës objektive të veprës penale të mësipërme.

Shkaku i rekursit për mosrespektim ose zbatim të gabuar të ligjit penal, bën fjalë për ato raste kur palët pretendojnë interpretim të gabuar të dispozitave penale të bëra nga gjykatat më të ulëta, që mundet të jenë qoftë për ekzistëncën e veprës penale, ashtu edhe për caktimin e llojit dhe të masës së dënimit.

b) Për shkelje që kanë si pasojë pavlefshmërinë absolute të vendimit të gjykatës, sipas nenit 128 të K.Pr.Penale; Në nenin 128 të K.Pr.Penale janë të parashikuara shprehimisht rastet e pavlefshmërisë absolute, e cila nuk mundet që të rekuperohet gjatë shkallëve të tjera të gjykimit, kur nuk janë respektuar dispozitat lidhur me; kushtet për të qënë gjyqtar në cështjen konkrete dhe numërin e gjyqtarëve që janë të domosdoshëm për formimine kolegjeve të

caktuara në Kod; të drejtën e prokurorit për ushtrimin e ndjekjes penale dhe pjesëmarrjen e tij në procedim; thirrjen e të pandehurit dhe praninë e mbrojtësit kur kjo është e detyrueshme.

c) Për shkelje procedurale që kanë ndikuar në dhënien e vendimit; Lidhur me ekzistëncën e këtij shkaku dispozita sic shihet ka parashikuar që duhet të ekzistojnë shkeljet procedural, por që edhe të kenë ndikuar në dhënin e vendimit, në kuptimin që nëse shkeljet nuk do të ishin kryer gjatë gjykimit, vendimi përfundimtar i gjykatës më të ulët do mund të ishte i ndryshëm nga ai për të cilin bëhet rekurs.

Shkelje të tilla procedurale mundet të jenë nga më të ndryshmet. Mundet të kemi të bëjmë me mosrespektimin nga ana e gjykatës të parimit të kontradiktoritetit në gjykim, i pandehuri dhe mbrojtësi i tij nuk ka pasur mundësinë dhe kohën e mjaftueshmë për të debatuar dhe kundërshtuar provat e paraqitura nga akuza.

Si shkelje procedurale në këtë rast mundet të jetë edhe mungesa e arsyetimit te vendimit gjyqësor. Kur flasim për mungesë të arsyetimit të vendimit gjyqësor do kuptojmë jo vetëm rastin kur mungon edhe formalisht arsyetimi, por edhe në rastet kur një vendim mundet të jetë formalisht i arsyetuar madje me shumë faqe, por është jo llogjik dhe manifeston kontradikta llogjike lidhur me mënyrën se si gjykata ka arritur në përfundimin se vepra penale ka ndodhur dhe është kryer nga i pandehuri ose lidhur më mënyrën se si gjykata ka arritur në përfundimin se i pandehuri ka qënë i pafajshëm. Po kështu, mundet që të pretendohet edhe fakti se në arsyetimin e vendimit mungon kontradiktoriteti procedural, në kuptimin që gjykata nuk ka mundur të bëjë një arsyetim të plotë të provave të paraqitura në gjykim, ti ballafaqonte ato me njëra tjetrën, dhe të arrinte të shpjegonte arsyet që gjykata nuk i ka marrë parasysh provat e kundërta.

Në të tilla raste duhet që të bëhet dallimi midis dy momenteve, elementëve të të provuarit dhe rezultatit të provave. Për shkak të natyrës së gjykimit në Gjykatën e Lartë, e cila është një gjykatë ligji dhe jo fakti, nuk konsiderohet si një shkallë e tretë e gjykimit, por ajo kontrollon ligjshmërinë e gjykimeve të zhvilluara në dy shkallët e mëparshme. Kështu që, Gjykata e Lartë nëse konstaton shkelje procedurale në mënyrën e marres së provave, të besueshmërisë dhe mënyrës së drejtë të vlerësimit të tyre, mungesën e një arsyetimi llogjik të vendimit gjyqësor

dhe mungesën e kontradiktoritetit procedural të provave në analizën që iu kanë bërë atyre gjykatat me të ulëta, vendos prishjen e vendimit për të cilën është bërë rekurs për ndonjërën prej këtyre arsyeve, dhe më pas dërgon cështjen në gjykatën e faktit, në mënyrë që kjo e fundit të bëjë një vlerësim të ri të rezultatit të të provuarit, gjë që nuk mundet ta bëjë vetë Gjykata e Lartë.

Afati i paraqitjes së rekursit në Gjykatën e Lartë është parashikuar në nenin 435 të K.Pr.Penale. Në bazë të kësaj dispozite afati për të paraqitur rekursin është 30 dita nga dita që vendimi ka marrë formë të prerë.

Nëse në rastin e apelit afati 10 ditor fillonte nga dita e nesërme e shpalljes apo njoftimit të vendimit, në rastet e gjykimit në mungesë, në rastin e rekursit dispozita e mësipërme ka bërë një rregullim tjetër, duke saktësuar që afati fillon nga dita që vendimi ka marrë formë të prerë, që në fakt është dita kur shpallet vendimi në gjykatën e apelit. Pra, në rastin e rekursit fillimi i afatit të ankimit nuk lidhet me momentin e njoftimit të vendimit apo marrjes dijeni për vendimin e gjykatës së apelit, por vetëm me shpalljen e tij në seancë gjyqësore. Të njëjtin qëndrim Gjykata e Lartë ka mbajtur në vendimin nr.743 datë 26.10.2005 në të cilin është arsyetuar se; “…Rekursi, eshte mjet i veçante ankimi qe paraqitet ne Gjykaten e Larte por jo ne te njejtat kushte si ankimi, Sipas nenit 432 te K.Pr.Penale, rekursi ne Gjykaten e Larte, paraqitet kunder vendimeve te gjykates se apelit por, sipas nenit 435/1 te K.Pr.Penale, rekursi duhet te paraqitet brenda 30 diteve nga data qe vendimi ka marre forme te prere". Nga ky percaktim del qarte se ka nje afat rigorozisht te percaktuar, 30 ditor nga dita qe vendimi ka marre forme te prere dhe jo nga dita e njoftimit te vendimit, Ne se personi i gjykuar ne mungese nuk e paraqit rekursin brenda 30 diteve nga dita qe vendimi i gjykates se apelit ka marre forme te prere, ai nuk mund ta paraqese direkt rekursin ne Gjykaten e Larte me pretendimin e kohes kur i eshte komunikuar apo ka marre dijeni per vendimin. I gjykuari qe e ka humbur kete afat per te ushtruar rekurs, nuk mund t'a paraqese direkt ne Gjykaten e Larte, por duhet qe ne baze te nenit 147 te K.Pr.Penale, te kerkoje ne gjykaten e shkalles se pare rivendosjen ne afat per te bere rekurs dhe vetem ne se gjykata e pranon kerkesen, mund te paraqese rekurs ne Gjykaten e Larte. Duhet theksuar gjithashtu se ne nenin 147/2 te K.Pr.Penale percaktohet se "ne qofte se eshte dhene vendimi ne mungese, i pandehuri mund te kerkoje rivendosjen ne afat per te bere ankim kur provon se nuk ka marre dijeni per vendimin" qe

do te thote se, kerkesa behet vetem nga i pandehuri apo nga mbrojtesi i autorizuar prej tij…”133.

133 Vendimi nr.743 datë 26.10.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Në rast se rekursi i paraqitur në Gjykatën e Lartë, bëhet për shkaqe të ndryshme nga ato që u parashtruan më sipër dhe pretendohen shkaqe të tjera, të cilat nuk janë parashikuar si shkaqe për të cilat mundet të ankimohen vendimet e gjykatës së apelit, Gjykata e Lartë vendos mospranimin e rekursit, pa e gjykuar cështjen në themel. Mospranimi i rekursit është një vendim që merret nga Kolegji Penal në dhomën e këshillimit dhe pa pjesëmarrjen e palëve në gjykim. Në këtë vendim analizohet nëse rekursi është bërë për shkaqe të parashikuara nga neni 432 i K.Pr.Penale, ose jo, por Kolegji Penal nuk mundet të shprehet lidhur me themelin e cështjes dhe të bazueshmërisë së vendimit për të cilin është bërë rekurs, pasi ky është një përfundim që arrihet vetën në rastin kur është bërë gjykimi në Gjykatën e Lartë në prani të palëve në procesin gjyqësor.

Në vendimin e mëposhtëm Gjykata Kushtetuese ka konstatuar se Gjykata e Lartë me vendimin e marrë në dhomën e këshillimit për mospranimin e rekursit, ka shkelur të drejtën e të pandehurit për një proces të rregullt ligjor, pasi Kolegji ka dhënë në dhomën e këshillimit një konkluzion që duhej të ishte marrë në përfundim të gjykimit të cështjes. Konkretisht, është arsyetuar se; “…

Në vendimin e Kolegjit Penal megjithëse pranohet se kërkuesit kanë pretenduar si shkak për prishjen e vendimeve, cilësimin e gabuar ligjor të veprës penale nga gjykatat, në dispozitiv është vendosur mospranimi i rekursit. Nga mënyra sesi Kolegji Penal e ka shqyrtuar cështjen në dhomën e këshillimit dhe vendimi që ai ka marrë, Gjykata Kushtetuese konkludon se mpleksja e kompetencave të Kolegjit në dhomën e këshillimit me atributet që ai ushtron gjatë seancës gjyqësore, që në rastin konkret janë evidente, kanë cënuar procesin ligjor.

Shqyrtimi i rekursit në dhomën e këshillimit është krejt i ndryshëm nga shqyrtimi i cështjes në seancë gjyqësore. Detyra e dhomës së këshillimit është të vlerësojë nëse shkaqet e ngritura në rekurs janë të tilla që të përputhen me kërkesat e nenit 432 të K.Pr.Penale. Mjafton ekzistenca e këtyre shkaqeve, pa i hyrë vlerësimit të tyre në fakt, që cështja të kalohet në seancë gjyqësore. Duke qënë se dhoma e këshillimit nuk është e pajisur nga ligji me atributet e gjykimit të cështjes në themel dhe as të zgjidhjes së drejtësisë së

vendimit, sigurisht mbetet seance gjyqësore që të vlerësojë bazueshmërinë në ligj të shkaqeve të parashtruara nga kërkuesit në rekurs dhe të vendimit gjyqësor….

Gjithashtu, arsyetimi i përdorur në vendimin objekt shqyrtimi se, gjykatat në marrjen e vendimit kanë zbatuar drejtë ligjin penal dhe normat e tjera juridike, përbën në konkluzion përfundimtar të shqyrtimit të cështjes në themel, në të cilin ka arritur Kolegji Penal në dhomën e këshillimit, por që nuk mundet të përputhet me kuptimin ligjor që ligjvënësi ka formuluar për mospranimin e rekursit.

Nga argumentat e parashtruara më lartë, Gjykata Kushtetuese arrin në përfundimin se në moskalimin e cështjes në seancë gjyqësore nga Kolegji Penal, ndërkohë që shqyrtimi dhe dhënia zgjidhjeve shkaqeve ligjore të parashtruara në rekurs nuk i përket dhomës së këshillimit, i ka mohuar kërkuesve të drejtën për tu mbrojtur dhe dëgjuar nëpërmjet avokatit të tyre, duke mos u garantuar njëkohësisht zhvillimin e një procesi të rregullt ligjor në kutim të nenit 42 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë”134.

134 Vendim nr.24 datë 24.04.2001 i Gjykatës Kushtetuese.

Akti i rekursit, detyrimisht duhet që të jetë në formë të shkruar dhe duhet që të tregojë saktë shkaqet për të cilat kundërshtohet vendimi gjyësor në Gjykatën e Lartë. Në nenin 435/2 të K.Pr.Penale është parashikuar që akti i rekursit duhet që të nënshkruhet nga mbrojtësi i të pandehurit. Nëse i pandehuri nuk ka mbrojtës të zgjedhur, kryetari i kolegjit i cakton një mbrojtës kryesisht dhe i bëhen lajmërimet në këtë rast edhe të pandehurit. Caktimi i mbrojtësit në këtë fazë të procedurës gjyqësore në Gjykatën e Lartë, i krijon mundësinë të pandehurit që të ndreqe në kohë dhe brënda afatit 30 ditor nga dita kur vendimi gjyqësor i ankimuar ka marrë formë të prerë, mangësitë e aktit të rekursit, të nënshkrimit të tij nga mbrojtësi i caktuar, duke shmangur kështu një vendim mospranimi të rekursit në dhomën e këshillimit nga ana e Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Për paraqitjen e rekursit, njoftimin e tij palës tjetër, paraqitjen e tij në gjykatën që ka dhënë vendimin, të personave që iu përket e drejta e ankimit, si dhe të anës së tij formale, janë të zbatueshme dispozitat e parashikuara në Kreun I, të Titullit VIII të K.Pr.Penale, rregulla të përgjithshme mbi ankimet, për të cilat kemi folur në kapitullin III, në gjykimin në apel. Të njëtat rregulla të përgjithshme janë të zbatueshme edhe për rekursin në Gjykatën e Lartë, për sa kohë nuk është parashikuar ndryshe në dipozitat e neneve 431-448 të K.Pr.Penale, që bëjnë fjalë për gjykimin në Gjykatën e Lartë.

4.3. Shqyrtimi në Gjykatën e Lartë.

Në rast se Kolegji Penal nuk vendos mospranimin e rekursit në dhomën e këshillimit, atëherë cështja kalon për gjykim në seancë gjyqësore. Gjykata e Lartë gjykon me kolegje me pesë gjyqtarë. Për sa iu përket rregullave lidhur me publicitetin e seancës, mbajtjen e rregullit në seancë, si dhe me drejtimin e diskutimit, të cilat janë të zbatueshme në gjatë gjykimeve në gjykatën e shkallës së parë dhe të apelit, janë gjithashtu të zbatueshme edhe në gjykimin që zhvillohet në Gjykatën e Lartë, për aq sa ato mundet të jenë të zbatueshme. Pra, për sa kohë ligji procedural penal nuk ka parashikuar ndonjë rregullim të ndryshëm procedural lidhur me procedurën e zhvillimit të gjykimit në Gjykatën e lartë.

Në gjykimin në Gjykatën e Lartë veprimet paraprake për përgatitjen e gjykimit i drejton Kryetari i Kolegjit Penal. Ky i fundit cakton datën për shqyrtimin e rekursit, si dhe kryen studimin e akteve të ndodhura në dosjen gjyqësore. Po kështu, sekretaria e gjykatës kryen njoftimin e prokurorit pranë Gjykatës së Lartë për depozitimin e akteve që lidhen me rekursin të paktën dhjetë ditë para seancës gjyqësore.

Karakteristikë e gjykimit në Gjykatën e Lartë është rregullimi i parashikuar në nenin 437/3 të K.Pr.Penale, sipas të cilit i pandehuri dhe palët private në këtë gjykim përfaqësohen nga mbrojtësit. Për shkak të natyrës së gjykimit në Gjykatën e Lartë, e cila është një gjykatë ligji dhe jo gjykatë fakti, dhe si rrjedhim diktohet një debat ligjor lidhur me ekzistëncën ose jo të shkaqeve të ngritura në rekurs, është parashikuar kushti procedural që i pandehuri dhe palët e tjera pjesëmarrëse në gjykim të përfaqësohen nga mbrojtësit e tyre. Nëse i pandehuri nuk ka zgjedhur mbrojtës lidhur me këtë fazë të gjykimit atëherë detyrimisht caktohet për të pandehurin një mbrojtës kryesisht. Jo pa qëllim në nenin 435/2 të K.Pr.Penale është parashikuar që edhe rekursi i të pandehurit duhet që të nënshkruhet nga mbrojtësi i tij. Nëse i pandehuri nuk ka mbrojtës, që në këtë fazë Kryetari i Kolegjit i cakton atij një mbrojtës kryesisht, në mënyrë që mbrojtësi i të pandehurit të mundet të ndreqë mangësitë e mundëshme të rekursit.

Kështu që, i gjykuari dhe palët private nuk janë protagonistë në gjykimin që zhvillohet në Gjykatën e Lartë. Padyshim që këtu është marrë në konsideratë

vecoria dhe natyra e gjykimit në Gjykatën e Lartë, shqyrtimi i të cilit përqëndrohet kryesisht në cështje ligjore, në mënyrën e zbatimit të ligjit material dhe procedural nga gjykatat më të ulëta. Pikërisht për këtë arsye, realizimi i mbrojtjes së të pandehurit në seancën gjyqësore që mundet të zhvillohet në këtë gjykatë bëhet vetëm nga mbrojtësi ligjor i tij. Një mbrojtje e tillë është në interes të të pandehurit dhe të dhënies së drejtësisë në përgjithësi.

Në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese135 është mbajtur qëndrimi se në ndryshim nga gjykimi që zhvillohet në gjykatën e shkallës së parë dhe në gjykatën e apelit, mospjesëmarrja e mbrojtësit të të gjykuarit në Gjykatën e Lartë edhe pas kryerjes së njoftimeve të rregullta respektive, nuk do të përbënte gjithmonë proces të parregullt në kuptimin kushtetues. Por nëse “interesat e drejtësisë” do ta kërkonin një gjë të tillë, atëherë mbrojtja e të akuzuarit, qoftë edhe kryesisht, në kuptim të nenit 6/3/c të KEDNJ, do të ishte e nevojshme edhe në këtë shkallë të gjykimit. Gjykata Kushtetuese ka vlerësuar në vendimin në fjalë se interesat e drejtësisë kërkojnë detyrimisht realizimin e mbrojtjes, qoftë edhe me mbrojtës të caktuar kryesisht, të të akuzuarit që do të gjykohet në Gjykatën e Lartë, mbi bazën e rekursit të paraqitur nga prokurori, në të cilin, kërkohet një rëndim i dukshëm i pozitës së tij,në krahasim me vendimin e dhënë për të njëjtën cështje nga gjykata e apelit136.

135 Vendimi nr.16 datë 08.06.2006 i Gjykatës Kushtetuese.

136 Po aty.

Në gjykimin që zhvillohet në Gjykatën e Lartë, kjo e fundit e shqyrton cështjes brënda kufijve të shkaqeve të ngritura në rekurs. Në këtë mënyrë Gjykata e Lartë merr në shqyrtim të gjitha shkaqet dhe kundërshtimet ndaj vendimit të gjykatës së apelit, të ngritura në rekurs dhe brënda këtyre kufijve shqyrtohet edhe cështja konkrete në këtë gjykim. Megjithatë, Gjykata e Lartë për cështje ligjore të cilat duhet të shihen edhe kryesisht nga gjykata në cdo gjëndje e shkallë të procedimit, dhe që nuk janë parë nga gjykatat më të ulëta, mundet ti marrë edhe ato në shqyrtim dhe në varësi të tyre të marrë vendimin përfundimtar lidhur me cështjen në gjykim.

Në fillim të seancës gjyqësore Kryetari i Kolegjit bën verifikimin e legjitimit të palëve, të rregullshmërisë së kryerjes së njoftimeve, si dhe verifikimin nëse njoftimet janë realizuar. Shqyrtimi gjyqësor më pas vijon me relatimin e cështjes

nga njëri prej anëtarëve të Kolegjit Penal dhe më pas kalohet në diskutimet e palëve në procesin gjyqësor. Radha e diskutimit në këtë rast fillon nga pala që ka paraqitur rekursin dhe më pas nga pala tjetër. Nuk lejohet replika pas kryerjes së diskutimeve nga palët.

Më mbarimin e diskutimeve të palëve në procesin gjyqësor, me përfundimin e pyetjeve apo të sqarimeve të mëtejshme që mundet të ketë ndonjë nga anëtarët e Kolegjit Penal, trupi gjykues tërhiqet për të marrë vendimin përfundimtar.

4.4. Marrja e vendimit përfundimtar.

Vendimi përfundimtar në gjykimin në Gjykatën e Lartë, si rregull, merret menjëherë pas mbarimit të seancës. Megjithatë, në raste të vecanta kur për shkak të natyrës së ndërlikuar të cështjes ose të rëndësisë së cështjes, trupi gjykues mundet që të shtyjë marrjen e vendimit për aq ditë sa është e nevojshme.

Në nenin 441 të K.Pr.Penale është parashikuar që Gjykata e Lartë në përfundim të shqyrtimit të cështjes mundet të vendosin në njërën nga mënyrat e mëposhtëme;

a) Lënien në fuqi të vendimit ndaj të cilit është bërë rekursi; Nëse Gjykata e Lartë merr një vendim të tillë atëherë kjo tregon se vendimi për të cilin është bërë rekurs është një vendim i drejtë dhe i bazuar në ligj dhe se shkaqet e ngritura në rekurs nuk qëndrojnë dhe nuk përbëjnë shkak për cënimin e vendimit gjyqësor të ankimuar.

b) Ndryshimin e vendimit për cilësimin ligjor të veprës penale, për llojin dhe masën e dënimit, për pasojat civile të veprës penale; Një vendi i tillë merret nga Gjykata e Lartë nëse ajo vlerëson se gjykatat më të ulëta nuk kanë kryer një vlerësim të drejtë të faktit penal dhe të elementëve të veprës penale, nuk kanë zbatuar drejtë ligjin penal lidhur me cilësimin ligjor, dispozitat penale lidhur me mënyrën e caktimit të dënimit, vlerësimin e rrethanave rënduesë apo lehtësuese.

Edhe në gjykimin që zhvillohet në Gjykatën e Lartë gjen zbatim parimi i mosrëndimit të pozitës së të pandehurit (reformation in peius), në kuptimin që gjykata në ndryshimin e cilësimit ligjor të veprës penale, në ndryshimin e llojit dhe të masës së dënimit, nëse rekursi nuk është bërë nga prokurori por është bërë nga i akuzuari, nuk mundet që ti japë faktit një cilësim ligjor për një vepër

penale më të rëndë, apo të caktojë një lloj apo një masë dënimi më të rëndë, sesa ajo që është caktuar për të gjykuarin për gjykatat më të ulëta.

c) Prishja e vendimit dhe zgjidhjen e cështjes pa e kthyer atë për rishqyrtim; rastet se kur Gjykata e Lartë merr një vendim të tillë janë të parashikuara në nenin 442 të K.Pr.Penale. Ky vendim merret nëse fakti nuk parashikohet si vepër penale, vepra penale është shuar ose ndjekja penale nuk mundet të fillonte apo nuk mundet të vazhdonte. Në këtë rast merret vendimi për pushimin e cështjes.

Po kështu, vendoset prishja e vendimit nëse vendimi i ankimuar është i pavlefshëm për shkaqet e parashikuara në K.Pr.Penale, apo nëse vendimi është dhënë me gabim në person. Në këtë rast vendimi i Gjykatës së Lartë i njoftohet prokurorit për të marrë masa të tjera të nevojshme.

Gjykata e Lartë vendos prishjen e vendimit dhe zgjidhjen e cështjes pa e kthyer për rishqyrtim, edhe në rastin kur ka kontradikta midis vendimit të ankimuar dhe një vendimi tjetër të mëparshëm, lidhur me të njëjtin person dhe me të njëjtën vepër penale, të dhëna nga e njëjta ose një tjetër gjykatë penale. Në një rast të tillë Gjykata e Lartë urdhëron që të zbatohet ai vendim gjyqësor që ka caktuar dënimin më pak të rëndë për të gjykuarin.

ç) Prishja e vendimit dhe kthimin e akteve për rishqyrtim; Përvec rasteve të parashikuara në paragrafin e mësipërm, Gjykata e Lartë kur vendos prishjen e vendimit të ankimuar ia dërgon aktet për gjykim gjykatës që ka dhënë vendimin që është prishur. Dërgimi i akteve bëhet në gjykatën e apelit, nëse është prishur vetëm vendimi i kësaj gjykate, dhe nëse Gjykata e Lartë ka vendosur prishjen e vendimit të gjykatës së apelit si dhe vendimin e gjykatës së shkallës së parë, atëherë mundet që të vendosë dërgimin e akteve edhe në gjykatën e shkallës së parë, nëse shkaku për të cilin prishen dy vendimet e mësipërme nuk mundet që të korigjohet në gjykatën e apelit.

Në nenin 443/2 të K.Pr.Penale është parashikuar që Gjykata e Lartë mundet të prishë vendimin e ankimuar jo në lidhje me të gjitha disponimet e këtij vendimi, por vetëm të një pjesë të tij, duke deklaruar në vendim se cilat pjesë të vendimit të ankimuar prishen. Më pas për pjesën që vendimi i ankimuar prishet, cështja kthehet për rigjykim. Kjo quhet ndryshe edhe prishje e pjesëshme e vendimit të ankimuar. Në një rast të tillë pjesët e vendimit që nuk prishen nga Gjykata e

Lartë, përbëjnë gjë të gjykuar nëse këto pjesë nuk kanë një lidhje thelbësore me pjesët e vendimit gjyqësor që prishen.

Rigjykimi i cështjes penale pas prishjes së vendimit nga Gjykata e Lartë, bëhet sipas rregullave të caktuara për zhvillimin e gjykimit, sipas shkallës së gjykatës në të cilën është dërguar cështja për rigjykim. Në rigjykim nuk lejohet që të diskutohet kompetenca e njohur me vendimin e prishjes. Në kuptimin që nëse aktet janë dërguar për rigjykim në gjykatën e apelit, kjo e fundit nuk mundet të vërë në diskutim kompetencën e saj për të gjykuar cëhstjen penale apo ta dërgojë cështjen, pa e gjykuar në themel, për kompetencë gjykimi në gjykatës e shkallës së parë.

Gjykata që rigjykon cështjen i përmbahet vendimit të Gjykatës së Lartë për cdo cështje të së drejtës që është vendosur në këtë vendim. Të gjitha detyrat dhe konkluzionet e vendimit të Gjykatë së Lartë janë të detyrueshme për gjykatën që rigjykon cështjen.

Prishja e vendimit dhe kthimi i cështjes për rigjykim është një ndër llojet e vendimeve që mund të marrë Gjykata e Lartë, në te cilin shprehet roli i kësaj Gjykate në sistemin gjyqësor, si autoriteti më i lartë gjyqësor që kontrollon mënyrën e zbatimit të ligjit nga gjykatat më të ulëta në gjykimin e cështjeve gjyqësore, duke mbetur një gjykatë ligji dhe jo një gjykatë fakti. Vendimi për prishjen e vendimit të ankimuar nga Gjykata e Lartë lidhet me kontrollin e ligjshmërisë së vendimit të ankimuar, kontrolli mundet të jetë edhe lidhur me mënyrën e cmuarjes së provave në gjykim dhe vlerës së tyre provuese, vlefshmërisë së tyre, mënyrën se si gjykatat më të ulëta kanë arritur në një konkluzion të caktuar lidhur me procesin e të provuarit. Megjithatë, edhe nëse Gjykata e Lartë mundet të konstatojë zbatim të gabuar të ligjit në një rast të tillë, për shkak të natyrës së gjykimit që zhvillohet, që nuk është një gjykatë fakti, cështja dërgohet për rigjykim në gjykatat e faktit, me qëllim që gjykatat më të ulëta të bëjnë një rivlerësim të provave të administruara, kësaj herë sipas detyrave dhe konkluzioneve të Gjykatës së Lartë, dhe vetëm pasi të ketë zbatuar detyrat e lëna në vendimin e Gjykatës së Lartë, gjykatat më të ulëta duhet që të marrin një vendim përfundimtar lidhur me cështjen objekt të gjykimit.

Detyrat e lëna në vendimin e Gjykatës së Lartë për gjykatën që do të rigjykojë cështjen mundet të jenë nga më të ndryshmet. Këto detyra mundet të kenë të

bëjnë me vlerësimin dhe cmuarjen e drejtë të provave të adminstruara në gjykim, me marrjen e provave të reja apo me sqarimin e rrethanave të caktuara që mundet të kenë të bëjnë me ekzistëncën e faktit penal apo të provueshmërisë së fajësisë në kryerjen e veprës penale. Detyrat në këtë rast mundet të kenë të bëjnë edhe marrjen në konsideratë të pavlefshmërisë së veprimeve apo akteve procedurale të caktuara, e cila në mënyrë të gabuar mundet të mos jetë marrë në konsideratë në gjykimet e mëparshme, apo mundet që të jetë marrë në konsideratë në mënyrë të gabuar. Detyrat e lëna për rigjykimin e cështjes mundet të kenë të bëjnë edhe me përdorshmërinë e provave të caktuara në gjykim apo edhe me ndreqjen e parregullsive të caktuara ose rimarrjen e provave gjatë rigjykimit të cështjes. Lloji i detyrave të lëna në rigjykimin e cështjes nga Gjykata e Lartë janë rast pas rasti dhe do të varen nga karakteristikat individuale të cështjes penale objekt shqyrtimi në Gjykatën e Lartë. Në varësi të natyrës dhe llojit të detyrave të lëna nga Gjykata e Lartë, që lidhen detyrimisht edhe me mangësitë e verifikuara gjatë gjykimit të rekursit, do jetë edhe elementi tjetër i disponimit të Gjykatës së Lartë, se në cilën gjykatë do të dërgojë cështjen për rigjykim, në gjykatën e apelit apo në gjykatën e shkallës së parë.

d) Prishja e vendimit të gjykatës së shkallës së apelit dhe lënien në fuqi të vendimit të gjykatës së shkallës së parë; Ky vendim i Gjykatës së Lartë merret në rastet kur gjykata e apelit në mënyrë të gabuar ka ndryshuar apo prishur vendimin e gjykatës së shkallës së parë dhe ky i fundit vellrësohet si i drejtë nga Gjykata e Lartë.

Në rastet kur Gjykata e Lartë ka vendosur prishjen e vendimit dhe dërgimin e cështjes për rigjykim, sic dhe u përmënd më sipër, detyrat dhe konkluzionet e arritura lidhur me cështjen në fjalë nga kjo gjykatë, janë të detyrueshme për gjykatën që rigjykon cështjen.

Megjithatë, ndonëse ky detyrim i gjykatës që rigjykon cështjen është mëse i qartë, në praktikën gjyqësore nuk kanë munguar rastet kur gjykatat që kanë rigjykuar cështjet në mënyrë të gabuar nuk kanë kryer detyrat e lëna nga Gjykata e Lartë, u bërë kështu shkak për prishjen e vendimit të ankimuar dhe rikthimin e cështjes përsëri për rigjykim.

Në vendimin nr.63 datë 14.02.2007 të Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë është arsyetuar se; “…Ne kundershtim me urdherimet e nenit 440 te K.Pr.Penale, sipas te

cilit konkluzionet dhe udhezimet e Gjykates se Larte jane te detyrueshme per zbatim per gjykaten qe rishqyrton çeshtjen. Ne kundershtim me kete, pavaresisht se ne gjykaten e apelit jane zhvilluar 17 seanca gjyqesore, ne to eshte realizuar pyetja vetem e dy deshmitareve, F.S dhe Y.M. Nga materialet e dosjes del se pergjigjet negative te kerkesave per paraqitjen e deshmitareve te kerkuar nuk jane marre ne formen, rrugen dhe personat e autorizuar qe te krijonin besim se me te vertete ata nuk ndodheshin ne Shqiperi. Ne keto kushte, gjate rigjykim te çeshtjes duhet mundesuar rithirrja e tyre, ne zbatim te detyrave te lena nga Gjykata e Larte, ne gjykimin e meparshem.

Vertet gjykata, ne kushtet e mosparaqitjes se deshmitareve, ne zbatim te nenit 369 te K.Pr.Penale ka lejuar leximin e thenieve te deshmitareve O.G, B.M, E.Rr dhe te pandehurve A.B dhe I.Q para oficerit te policise gjyqesore, te cilat hedhin drite per fajesine e te gjykuarve, por keto prova nuk i ka perdorur dhe as i ka analizuar si prova te kunderta ne aresyetimin e vendimit. Pra nuk eshte mbajtur parasysh udhezimi i Gjykates se Larte ne gjykimin e meparshem, per vleresimin me objektivitet te ketyre provave nga ana e gjykates se apelit, kerkese kjo dhe e nenit 152 te K.Pr.Penale.

Vendimi i gjykates se apelit eshte i paaresyetuar, gje qe vjen ne kundershtim me kerkesat e nenit 383/ç te K.Pr.Penale. Gjate kthimit per rigjykim te çeshtjes, nga gjykata e apelit duhet te mbahen parasysh konkluzionet dhe te zbatohen udhezimet e siperpermendura, te lena nga Gjykata e Larte”137.

137 Vendim nr.63 datë 14.02.2007 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Në vendimin e Gjykatës së Lartë nr.524 datë 27.09.2006 të Gjykatës së Lartë është arsyetuar se;”…Siç rezulton nga aktet çeshtja penale ne ngarkim te te pandehurve A.H dhe R.H eshte shqyrtuar kater here nga Gjykata e Apelit Durres.

Vendimi i pare i kesaj gjykate, nr.288, date 12.12.2001, eshte prishur nga Kolegji Penal i Gjykates se Larte dhe aktit i jane derguar per rishqyrtim per shkelje te dispozitave ligjore qe kane te bejne me njoftimin e te pandehurve. Ndersa vendimi tjeter i saj, nr.168, date 19.05.2003, eshte prishur nga Kolegji Penal i Gjykates se Larte me vendimin nr.530, date 15.10.2003, duke i lene nje sere detyrash ne rishqyrtim, realizimi i te cilave ishte i domosdoshem per nxjerrjen e konkluzioneve te drejta si per cilesimin ligjor te vepres, ashtu edhe per fajesine e te pandehurve.

Ne vendimin e Kolegjit Penal eshte vene detyre perseritja e shqyrtimit gjyqesor, ku provat e paraqitura nga te paditurit t‟i nenshtrohen debatit gjyqesor, duke realizuar mundesine e verifikimit e te vlersimit me objektivitet te tyre, si dhe duke bere analizen

teresore te provave te tjera per te percaktuar faktin nese ndodhemi para bashkepunimit ne realizimin e vepres penale dhe rolin e secilit te pandehur ne kete drejtim.

Por siç del nga aktet, Gjykata e Apelit Durres edhe ne rigjykim nuk ka vendosur perseritjen e shqyrtimit gjyqesor, por mbi te njejta prova qe ishin marre me pare, vetem duke bere nje analize me te gjere te tyre, arsyeton se provat dhe pretendimet e ngritura jane te pabazuara dhe duke vleresuar se nuk eshte vendi per te marre ne konsiderate ato, vendos lenien ne fuqi te vendimit te gjykates se faktit.

Ne keto kushte, Kolegji Penal i Gjykates se Larte me vendimin nr.34, date 26.01.2005 e ka prishur vendimin nr.70, date 05.03.2004 te Gjykates se Apelit Durres duke ia derguar perseri aktet per rishqyrtim asaj gjykate, duke ia bere te qarte se ne zbatim te nenit 440 te K.Pr.Penale, detyrat dhe konkluzionet e lena me vendim te Gjykates se Larte jane te detyrueshme per gjykaten qe rishqyrton çeshtjen, pra ne rastin konkret per gjykaten e apelit dhe i terheq vemendjen se mosrealizimi i detyrave te vena nga Kolegji Penal i Gjykates se Larte eshte veprim haptazi ne kundershtim me ligjin.

Por edhe pse ky detyrim shprehet qarte ne nenin 440 te K.Pr.Penale dhe eshte ritheksuar me force ne vendimin e mesiperm te Gjykates se Larte, duke i terhequr vemendjen per veprim haptazi ne kundershtim me ligjin, perseri ne rishqyrtimin e kesaj çeshtje, Gjykata e Apelit Durres, ndonese e gjykon per here te katert kete çeshtje, duke mos perfillur ne menyre te hapur ligjin dhe vendimin e Kolegjit Penal te Gjykates se Larte, nuk vendos perseritjen e shqyrtimit gjyqesor, por mbi bazen e atyre provave te administruara, merr te njejtin vendim si me pare, duke lene ne fuqi vendimin e Gjykates se Rrethit gjyqesor Durres.

Duhet theksuar se ndonese rigjykimi i kesaj çeshtje, vetem per mos zbatim te detyrave te lena nga Gjykata e Larte, po behej per here te dyte ne kete gjykate, ne vendimin e saj te fundit nr.248, date 11.07.2005, objekt shqyrtimi ne kete Kolegj, Gjykata e Apelit Durres, jo vetem ne pjesen pershkruese dhe arsyetuese te vendimit, por as ne ate hyrese te tij, nuk permend shkakun perse kjo çeshtje gjykohet per here te katert ne kete gjykate, kronologjine e ketyre gjykimeve, etj., duke lene keshtu te kuptphet se kjo çeshtje ka ardhur per here te pare ne kete shkalle gjykimi.

Kolegji Penal i Gjykates se Larte ne menyre te perseritur i terheq vemendjen Gjykates se Apelit Durres, se duke mos zbatuar detyrat dhe konkluzionet e lena prej tij ne dy vendime radhazi, ne veshtrim te nenit 440 te K.Pr.Penale, eshte veprim haptazi ne kundershtim me ligjin. Persa siper, duke vepruar ne kundershtim me kerkesat e ligjit

procedurial penal, vendimi i Gjykates se Apelit Durres eshte i cenueshem e per rrjedhoje ai duhet prishur dhe aktet i duhen derguar per rishqyrtim. Ne rishqyrtim ajo gjykate duhet te perserise shqyrtimin gjyqesor dhe t‟i realizoje detyrat e lena ne vendimin nr.530, date 15.10.2003 te Kolegjit Penal te Gjykates se Larte”138.

138 Vendim nr.524 datë 27.09.2006 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

Edhe pas përfundimit të rigjykimit të cështjes, sipas rastit nga gjykata e shkallës së parë ose nga gjykata e apelit, përsëri palët në procesin gjyqësor mundet që të ushtrojnë të drejtën e ankimit, sipas rastit me anë të apelit apo me anë të rekursit. Megjithatë, në këtë rast ankimimi i vendimit të gjykatës që ka rigjykuar cështjen nuk mundet që të bëhet për cdo lloj shkaku, pasi cështja është gjykuar njëherë më parë nga e njëjta gjykatë dhe mundet të jetë prishur vetëm për shkaqe të caktuara. Në nenin 448/2 të K.Pr.Penale është parashikuar që ankimi në këto raste mundet të bëhet vetëm për shkaqe që nuk lidhen me pikat e vendosura nga Gjykata e Lartë, pasi për këto momente Gjykata e Lartë e ka marrë vendimin e saj duke kthyer cështjen për rigjykim dhe palët në procesin gjyqësor nuk mundet që të diskutojnë më tej bazueshmërinë e vendimit të Gjykatës së Lartë, ose ankimi mundet të bëhet nëse gjykata që ka rigjykuar cështjen, gjatë rigjykimit të cështjes, nuk i është përmbajtur vendimit të Gjykatës së Lartë për cdo cështje të së drejtës që është vendosur në të, sic ishin dhe dy rastet e mësipërme të marra nga praktika gjyqësore.

Prishja e vendimit dhe kthimi i cështjes për rigjykim vlen edhe për të gjykuarin që nuk ka paraqitur rekurs, përvec se kur shkaku i prishjes së vendimit nga Gjykata e Lartë është personal dhe lidhet vetëm me të gjykuarin që ka bërë rekurs dhe nuk lidhet me të gjykuarin tjetër.

KREU V

VËSHTRIM KRAHASUES ME LIGJIN ITALIAN.

5.1. Vështrim i përgjithshëm.

Kodi i Procedurës penale aktuale i miratuar në vitin 1995, në kohën e miratimin të tij, si dhe në kontekstin historik të zhvillimit të legjislacionit penal në Shqipëri, përfaqësonte një hap përpara dhe me rëndësi në drejtim të demokratizimit të ligjit procedural penal, në garantimin e të drejtave dhe lirive të individit në procesin penal, në krijimin e themeleve të qëndrueshme të shtetit të së drejtës, si dhe në garantimin e një procesi të rregullt gjyqësor të personave që i nënshtroheshin procesit penal.

Sigurisht, që në kohën e hartimit dhe të miratimit të K.Pr.Penale ishte e nevojshme që hartuesit e këtij kodi të bazoheshin në modele të sprovuara të legjislacioneve të shteteve të huaja, në mënyrë që të sigurohej krijimi i një legjislacioni procedural penal sa më bashkëkohor dhe që t’ju përgjigjej kërkesave të kohës. Në këtë drejtim, hartuesit e K.Pr.Penale në krijimin e ligjit të ri procedural penal janë mbështetur në një masë të konsiderueshme në legjislacionin procedural penal Italian. Praktika gjyqësore aktuale, jo në pak raste, ka krijuar problematika të ndryshme në disa momente të procesit penal, për zgjidhjen e të cilave shpesh i referohemi legjislacionit procedural penal Italian, si dhe praktikës gjyqësore të këtij shteti, duke u munduar kështu për të gjetur zgjidhje të këtyre problematikave, të cilat jo në pak raste janë krijuar edhe për shkak të mos implementimit të saktë dhe të plotë të normave procedurale të legjislacionit në fjalë, por edhe për shkak të një praktike të pakonsoliduar dhe kryesisht të varfër gjyqësore.

Për këtë qëllim, në këtë punim kemi menduar që ti kushtojmë vëmëndje edhe procedurës së zhvillimit të procesit gjyqësor sipas ligjit procedural penal Italian, duke u munduar kështu që të bëjmë një krahasim midis dy procedurave penale në fazën e gjykimit në shkallë të parë dhe të veprimeve procedural që i paraprijnë këtij gjykimi, por edhe duke u përpjekur për të gjetur zgjidhje të mundshme të problematikave të krijuara nga praktika jonë aktuale gjyqësore.

5.2. Sistemi procedural penal në Itali.

Në kapitullin e dytë të këtij punimi bëmë një përshkrim të shkurtër të llojeve të sistemeve procedurale penale, si dhe të sistemit procedural të adoptuar nga ligji procedural shqiptar. Kodi aktual i Procedurës Penale në Itali ka hyrë ne fuqi më datë 24.10.1989. Deri në këtë datë në shtetin Italian zbatohej Kodi i Procedurës Penale të vitit 1930, i njohur me emrin “Kodi Rocco”, emërtim që lidhej me mbiemrin e Ministrit të Drejtësisë në Itali në kohen e miratimit të këtij Kodi. Kodi Rocco karakterizohej nga përshtatja e një skeme të tipit të përzier, ku ishin të pranishme pjesërisht tiparet dhe rregullat procedurale inkuizitore dhe pjesërisht ato akuzatore. Tiparet inkuzitore të procesit penal mbizotëronin në fazën e hetimeve, i cili në vetvete ishte i ndarë në dy momente, hetimi i përgjithshëm, që i ishte besuar Prokurorit, si dhe hetimit formal, që i ishte besuar gjyqtarit hetues, i cili kishte si qëllim hulumtimin dhe formimin e provave nëpërmjet iniciativës së lirë të gjyqtarit në kërkimin e tyre dhe që kryhej sipas parimit të fshehtësisë. Në këtë fazë prokurori ishte në fazë tërësisht të pabarabartë me të pandehurin dhe mbrojtësin, por ishte gjyqtari hetues ai që kryente një rol aktiv në procesin e kërkimit dhe marrjes së provave. Ndërsa, tiparet e sistemit akuzator ishin të pranishme në fazën e debatit gjyqësor, i cili gjithsesi mbetej i kufizuar nga provat e siguruara nga organi akuzës që në fazën e hetimeve paraprake, sipas metodave inkuizitore.

Kodi i Procedurës penale i vitit 1989, në vënd të sistemit procedural penal të përzier që karakterizonte K.Pr.Penale të mëparshëm, krijoi një sistem procedural të tipit akuzator. Tiparet e këtij sistemi bëjnë më mirë të mundur gërshetimin e garancisë me eficencën e procesit penal dhe që shfaqen në dallimin e qartë midis rolit të prokurorit dhe të gjyqtarit, në eleminimin e fshehtësisë së akteve të gjyqtarit dhe në formimin e provës, në theksimin më tepër të të drejtave të palëve dhe në barazinë e tyre, në vlerësimin e rolit të debatit gjyqësor dhe të zhvillimit të debatit gjyqësor oral para gjyqtarit.

Megjithatë, modifikimet legjislative të mëvonshme të bëra K.Pr.Penale të vitit 1989, si dhe një sërë vendimesh të Gjykatës Kushtetuese Italiane, kanë sjellë ndryshime të thella në fizionominë e sistemit procedural akuzator ekzistues, duke krijuar përsëri një sistem procedural të përzier me elementë të tjerë që nuk janë karakteristikë vetëm të sistemit procedural akuzator.

5.3. Gjyqtarët dhe gjykatat penale në Itali.

Në nenin 1 të K.Pr.Penale Italiane është parashikuar që, “juridiksioni penal ushtrohet nga gjyqtarët e parashikuar nga ligjet që rregullojnë sistemin gjyqësor”. Mbi bazën e këtyre ligjeve që rregullojnë sistemin gjyqësor në Itali, detyra e gjyqtarëve penal në Itali, kryhet nga gjyqtarët profesionistë, të quajtur ndryshe “toga”, të cilët i përkasin sistemit gjyqësor, si magjistratë karriere. Por, ushtrojnë detyrën e gjyqtarit edhe gjyqtarët hororarë, të quajtur ndryshe “laik”, me të gjitha funksionet që ka edhe gjyqtari i vetëm. Kemi të bëjmë edhe me subjekte që vetëm në mënyrë të përkohshme vishen me pushtet juridiksional, sic është rasti i gjyqtarëve të paqes, prania e të cilëve justifikohet me faktin se numëri i gjyqtarëve profesionistë është i pamjaftueshëm për të përballuar volimin e punës në zyrat gjyqësore. Në raste të tjera, elementë laikë marrin pjesë në formimin e trupave gjyqësore kolegjiale së bashku me gjyqtarët profesionistë.

Duke iu referuar llojeve të juridiksionit dallojmë në sistemin gjyqësor në Itali disa lloje të gjykatave penale; Gjyqtarë të përgjithshëm dhe gjyqtarë të vecantë. Kriteri dallues midis këtyre dy kategorive qëndron në faktin se disa gjyqtarë e ushtrojnë funksionin e tyre në rastet e përgjithshme të veprave penale dhe të pandehurve, ndërsa disa gjyqtarë të tjerë i ushtrojnë funksionet e tyre gjyqësore për një kategori të caktuar veprash penale dhe për një kategori të caktuar të pandehurish. Kjo ndarje ekziston edhe në sistemin gjyqësor në Shqipëri, përmëndim këtu gjyqtarët e Gjykatës për Krime të Rënda, që ushtrojnë funksionet e tyre për një kategori të caktuar të veprave penale që bëjnë pjesë në kompetencë e tyre lëndore, duke qënë kështu gjyqtarë të vecantë dhe jo të përgjithshëm që janë gjyqtarët e tjerë të juridiksionit të zakondshëm. Në sistemin procedural penal në fuqi në Itali si gjyqtarë të përgjithshëm janë;

a) Gjykata, që vepron në kuadrin e nënndarjeve administrative dhe që gjykon herë si organ monokratik, pra me një gjyqtar, që mundet të jetë edhe një gjyqtarë honorarë, dhe herë të tjera gjykon si organ kolegjial, me trupë gjyqësore të përbërë nga tre gjyqtarë karriere.

b) Gjykata e krimeve të rënda, që gjykon me trupë gjyqësore të përbërë nga tetë gjyqtarë, dy prej të cilëve janë gjyqtarë karriere, ndërsa gjashtë të tjerët janë gjyqtarë laikë.

c) Gjyqtari i paqes, është organ monokratik honorar, që ushtron funksione gjyqësore për vepra penale të lehta apo për konfilikte të vogla midis personave.

Ndërsa, si gjykata të vecanta në sistemin procedural penal në Itali konsiderohen;

a) Gjykata për të miturit, që ushtron funksionet gjyqësore me trup gjykues kolegjial me dy gjyqtarë karriere dhe nga dy gjyqtarë laikë, një nga këta të fundit duhet të jetë mashkull dhe një femër, dhe që duhen të zgjidhen nga qytetarë të shquar në fushën e ndihmës sociale, kultivues të shkencës së biologjisë, psikiatrisë, antropologjisë kriminale, pedagogjisë, psikologjisë.

b) Gjykatat ushtarake, që ushtrojnë funksione gjyqësore me trup gjykues të përbërë nga dy magjistratë që i përkasin sistemit gjyqësor ushtarak dhe nga një ushtarak me funksionin e gjyqtarit.

Të gjitha këto që përmëndëm janë gjykata që gjykojnë cështjet penale në shkallën e parë të gjykimit. Gjykojnë në shkallë të dytë, gjykata e apelit lidhur me vendimet e nxjerra nga gjykata e zakonshme (pavarësisht nga përbërja e kësaj të fundit), gjykata e krimeve të rënda e apelit lidhur me vendimet e gjykatës së krimeve të rënda; ndërmjet gjyqtarëve të veçantë, gjykata e apelit për të miturit lidhur me vendimet e nxjerra nga gjykata për të miturit, gjykata ushtarake e apelit lidhur me vendimet e gjykatës ushtarake.

Vendimet e gjyqtarit të paqes në shkallën e dytë nuk gjykohen nga gjykatat e apelit, sipas juridiksionit të zakondshëm, por vendimet e gjyqtarit të paqes në shkallë të dytë gjykohen nga “gjykata” e përmëndur më sipër, që vepron në kuadrin e nënndarjeve administrative. Ndërsa për cështjet e tjera penale kjo gjykatë gjykon si gjykatë e shkallës së parë, lidhur me vendimet e gjyqtarit të paqes vepron si gjykatë e shkallës së dytë.

Gjithashtu, në sistemin gjyqësor Italian ushtron funksionet gjyqësore Gjykata e Kasacionit, e cila sikurse edhe në sistemin gjyqësor në Shqipëri, është një gjykatë e shkallës së ligjshmërisë të vendimeve të gjykatave më të ulëta. Gjykata e Kasacionit është një organ i vetëm dhe në veprimtarinë e saj gjyqësore kufizohet me verifikimin, në këndvështrimin juridik, të procedimit dhe të vendimeve gjyqësore të nxjerra nga gjithë gjykatat e tjera, kontroll icili kryhet për respektimin e ligjit.

Në sistemin gjyqësor Italian bëhet edhe dallimi midis gjyqtarëve të fazës para gjykimit të cështjes, ku bëjnë pjesë, gjyqtari për hetimet paraprake dhe gjyqtari i seancës paraprake, që janë dy të ndryshëm nga njëri tjetri, si dhe gjyqtarit të fazës së zbatimit të vendimit ose të quajtur ndryshe të fazës së ekzekutimit të vendimit. Gjyqtari i ekzekutimit të vendimit, vendos lidhur me cështjet që lindin në lidhje me zbatimin e vendimit gjyqësor apo të ndonjë mase juridiksionale. Këto funksione gjyqësore ushtrohen nga gjyqtari i mbikëqyrjes, i cili gjykon në shkallë të parë si organ monokratik. Ndërsa, në shkallën e dytë vendimet e gjyqtarit të mbikëqyrjes gjykohen nga gjykata e mbikëqyrjes, organ kolegjial pranë gjykatës së apelit dhe përbëhet nga dy gjyqtarë karriere dhe dy gjyqtarë laik.

5.4. Përfundimi i hetimeve paraprake.

Në nenin 278 të Kodit të Procedurës sonë penale është parashikuar që, gjatë hetimeve paraprake, për rastet e parashikuara në ligj, mbi kërkesën e prokurorit, të pandehurit, të dëmtuarit dhe të palëve private, vendos gjykata. Dhe në zbatim të nenit 13/2, gërma (a) të K.Pr.Penale në gjykatën e shkallës së parë kërkesat e palëve gjatë hetimeve paraprake gjykohen nga një gjyqtar, i cili në fakt është i njëjti gjyqtar që shqyrton të gjitha kërkesat e kryera gjatë hetimeve paraprake lidhur më të njëjtën cështje penale. Ky gjyqtar është emërtuar me emrin gjyqtari i hetimeve paraprake. Gjatë fazë së hetimeve paraprake ai gjykon kërkesat e prokurorit për sekuestrime në rastet e parashikuara shprehimisht nga ligji, kontrolle, përgjime, kërkesat për vleftësimin e ndalimeve apo arrestimeve në flagrancë, kërkesat për sigurimin e provës, kërkesave për caktimin e masave të sigurimit, për zëvendësimin, shuarjen apo revokimin e tyre, ankimet e të pandehurit, mbrojtësit të tij apo të palëve private lidhur me vendime të ndryshme të prokurorit gjatë fazës së hetimeve paraprake.

Në këtë pikë ligji jonë procedural penal është i njëjtë me ligjin procedural Italian. Në Kodin e Procedurës Penale të Italisë është parashikuar me të njëjtat karakteristika gjyqtari i hetimeve paraprake. Në ligjin Italian emërtimi si “gjyqtar për hetimet paraprake” në vend të “gjyqtari i hetimeve” – ka si qëllim për të sqaruar veçorinë e rolit: “një gjyqtar i veshur me kompetencat ad acta, të cilit, d.m.th. nuk i ngarkohet drejtimi i procedimit në unitetin e tij, por vetëm për të marrë masat mbi kërkesat e veçanta që akuza dhe mbrojtja i paraqesin në përmbushje të detyrimeve funksionale ndaj tezave të tyre respektive”. Gjithashtu, është një gjyqtar që gjatë

zhvillimit të fazës hetimeve, kur nuk është formuluar akoma një akuzë dhe, si pasojë, nuk është vënë në lëvizje një veprim, nuk mund pra, të marrë kompetencat dhe të shqiptojë vendime që i përkasin akuzës. Veç të tjerave, ligjvënësi në këtë pikë ka qenë mjaft i qartë, gjyqtari për hetimet paraprake vepron, në rastet e parashikuara nga ligji, me kërkesë të prokurorit, të “palës” private dhe të personit të dëmtuar nga vepra penale. Në këtë aspekt ai paraqitet me karakteristikat e figurës “terciare” tipike të funksionit gjyqësor, duke qenë se “nxjerr arsyetimet e tij dhe vendos ekskluzivisht mbi bazën e elementëve të dhëna nga palët”. Prania e gjyqtarit gjatë zhvillimit të hetimeve paraprake i nënshtrohet “kërkesës së palës” dhe është e kufizuar ndaj “rasteve të parashikuara nga ligji”.

Ndonëse, lidhur me “gjyqtarin e hetimeve paraprake” nuk ka ndonjë dallim midis ligjit procedural penal italian dhe atij shqiptar, lidhur me mënyrën e përfundimit të hetimeve paraprake, veprimet procedurale për dërgimin e cështjes për gjykim dhe celja më pas e shqyrtimit gjyqësor, ekzistojnë dallime të rëndësishme, ku ligji procedural penal italian ka parashikuar një sërë veprimesh procedurale paragjyqësore.

Në Kodin e Procedurës sonë penale, në nenin 327/2 të tij është parashikuar që, prokurori, pasi shqyrton aktet dhe sigurohet që i pandehuri ose mbrojtësi është njohur me to vendos sipas rastit, pushimin e cështjes ose dërgimin e saj në gjykatë. Pra, pasi janë kryer të gjitha veprimet e nevojshme hetimore, prokurori ka detyrimin në bazë të kësaj dispozitë që të njohë me të gjitha aktet e procedimit penal të pandehurin ose mbrojtësin e tij, dhe vetëm më pas të vendosë pushimin e cështjes ose dërgimin e saj në gjykatë. Dërgimi i cështjes në gjykatë bëhet në rastin kur prokurori ka prova të plota për vërtetimin e akuzës. Në këtë rast prokurori përpilon kërkesën për gjykim, formon fashikullin e gjykimit duke futur në këtë fashikull aktet procedurale sic parashikohet në nenin 332 të K.Pr.Penale, që bën fjalë për formimin e fashikullit, dhe më pas cështja penale dërgohet në gjykatë. Me marrjen e akteve të mësipërme gjyqtari apo trupi gjykues i caktuar për të gjykuar cështjen kryen veprimet përgatitore për gjykimin e cështjes dhe cakton seancën gjyqësore në të cilën do të fillojë gjykimi i cështjes, i cili vazhdon dhe përfundon sipas rregullave përkatëse të parashikuar në kreun II të këtij punimi.

Në Kodin e Procedurës Penale Italiane, përfundimi i hetimeve, dërgimi i cështjes për gjykim dhe fillimi i gjykimit të cështjes bëhet në një mënyrë krejt të ndryshme nga ajo që parashikohet nga ligji procedural penal shqiptar, të cilën po e përshkruajmë si më poshtë.

Para mbarimit të afateve të hetimeve paraprake, duke përfshirë edhe zgjatjet e mundëshme të afateve të hetmit, prokurori, nëse nuk duhet të formulojë kërkesën për pushimin e cështjes, i komunikon të pandehurit dhe mbrojtësit “njoftimin e përfundimit të hetimeve paraprake”. Njoftimi ka një funksion garantues të spikatur dhe duhet të përforcohet në forma shumë të sakta. Duhet të përmbajë, para së gjithash, elementët që i lejojnë të pandehurit të njohë “faktin” për të cilin procedohet dhe “normat ligjore”, që konsiderohen të shkelura. Në përfundim të një hetimi, i drejtuar ekskluzivisht për të provuar akuzën, janë në fund të fundit këto “informacionet” që mund t’i interesojnë para se prokurori të kërkojë dërgimin në gjykim. Verifikimi i të hetuarit mund të ketë një qëllim të dyfishtë: të kontrollojë plotësimin efektiv të hetimeve dhe të masë koherencën e këtyre hetimeve me zgjedhjet e “parashikuara” të prokurorit.

Në ndryshim nga K.Pr.Penale Shqiptare, në Kodin e Procedurës Penale Italiane është parashikuar që vendimi i pushimit të cështjes nuk merret nga Prokurori, por nëse Prokurori në përfundim të hetimeve vlerëson se ndjekja penale nuk mundet që të vazhdojë dhe që cështja penale duhet të pushohet, atëherë prokurori i bën kërkesë gjykatës për pushimin e cështjes, dhe vendimi në këtë rast merret nga Gjykata. Kërkesa për pushimin e cështjes i dërgohet gjyqtarit për hetimet paraprake, së bashku më fashikullin që përmban njoftimin e veprës penale, dokumentacionin që ka të bëjë me investigimet e kryera dhe procesverbalet e akteve të kryera më parë para gjyqtarit. Gjyqtari, nëse pranon kërkesën për arkivim, shpall vendimin e arsyetuar dhe i kthen aktet prokurorit. Këtë vendim gjyqtari i hetimeve paraprake e merr në dhomën e këshillimit, pa pjesëmarrjen e të pandehurit, mbrojtësit apo të palëve private, dhe pa kontradiktoritet, procedurë e njohur me emrin de plano.

Përbri kësaj procedure de plano kodi parashikon një procedurë më komplekse, me një apo më shumë seanca në dhomën e këshillimit dhe me pjesëmarrjen e prokurorit, të personit nën hetim dhe të personit të dëmtuar nga vepra penale. Kjo procedurë tjetër bëhet e nevojshme në rastin kur gjyqtari nuk e pranon

kërkesën dhe në rastin e kundërshtimit të personit të dëmtuar ndaj kërkesës së prokurorit. Në vijim të seancës mund të shfaqen tre situata:

a) hetimet “iussu judicis”: gjyqtari mund të disponojë me anë të një urdhëri që prokurori të kryejë hetime të mëtejshme, duke caktuar afatin e domosdoshëm për kryerjen e tyre;

b) akuza e detyruar: gjyqtari mund të disponojë me anë të një urdhëri që, brenda dhjetë ditëve, prokurori të formulojë akuzën;

c) urdhëri i arkivimit: seancat në dhomën e dëgjimit, të zhvilluara me pjesëmarrjen e subjekteve të interesuara, mund të përfundojnë vetëm me nxjerrjen e një urdhëri. Ndërsa vendimi përcakton procedurën de plano, urdhëri ezauron procedimin në dhomën e këshillimit si në rastin e “rivlerësimit në kontradiktoritet” të akteve të dërguara gjyqtarit për hetimet paraprake së bashku me kërkesën fillestare për arkivim, po ashtu edhe në rastin e marrjeve të mëtejshme të ndodhura në procedimin e dhomës së këshillimit.

Pas njoftimit të pandehurit të përfundimit të hetimeve, pas njohjes së tij me aktet e procedimit penal, Prokurori, nëse nuk janë kushtet për arkivimin apo për pushimin e cështjes, ushtron veprimin penal. Prokurori ushtron veprimin penal në disa forma;

a) me kërkesën për dërgimin për gjykim, formuluar gjyqtarit të seancës paraprake. Kjo kërkesë, sikurse e përmëndëm, duhet të paraprihet, me pasojë pavlefshmërinë, nga njoftimi i përfundimit të hetimeve paraprake dhe nga ftesa për të pandehurin për t’u paraqitur për t’u marrë në pyetje;

b) me kërkesën për aplikimin e dënimit, drejtuar gjyqtarit për hetimet paraprake;

c) me paraqitjen e të pandehurit në gjendje arresti apo i burgosur para gjykatës së gjykimit apo me thirrjen në gjykim para të njëjtës trupë gjykuese të të pandehurit të lirë që ka dhënë kallëzimin;

d) me kërkesën për gjykim të shpejtë, që i drejtohet gjyqtarit për hetimet paraprake;

e) me kërkesën për nxjerrjen e vendimit penal të dënimit, që i parashtrohet gjyqtarit për hetimet paraprake;

f) me vendimin për thirrjen e drejtpërdrejtë në gjykim para trupit gjykues me përbërje monokratike në procedimet pa seancë paraprake.

Secila nga format e mësipërme të veprimit penal të Prokurorit lidhet me procedurat e zhvillimit të gjykimeve, nëse do të kemi të bëjmë me një gjykim të zakondshëm apo nëse janë kushtet për të proceduar me zhvillimin e ndonjë nga gjykimet e posacme të parashikuara nag ligji procedural penal italian.

5.5. Seanca paraprake.

Në momentin që prokurori ushtron veprimin penal me anë të “kërkesës së dërgimit për gjykim”, vë në lëvizje fazën paragjyqësore të seancës paraprake, seancë e cila fillimisht në K.Pr.Penale të Italisë ka qënë e parashikuar vetëm për veprat penale në kompetencë të gjykatave që gjykojnë me trupa gjyqësore, ndërsa më pas është shtrirë edhe ndaj disa veprave penale në kompetencë të gjykatave që gjykojnë me gjyqtar të vetëm.

Seanca paraprake, është një institut që ka “rëndësi qëndore” në strukturën e procesit penal sipas K.Pr.Penale të vitit 1989. Në hartimin fillestar të kodit seanca paraprake ka si funksion kryesor atë të fillimit të një kontrolli gjyqësor mbi ushtrimin e veprimit penal, kontroll që luan rolin e “filtrit të akuzave të nxituara”, ku gjykimi duhet evituar kur, në ngarkim të një të pandehuri, nuk ekzistojnë elementët e duhur për të justifikuar fillimin e procesit penal.

Kërkesa për gjykim, është akti i cili në momentin që depozitohet në sekretarinë e gjykatës, vendos fillimin e seancës paraprake. Ligji italian parashikon që kërkesa është e pavlefshme nëse nuk është njoftuar më parë i pandehuri për përfundimin e hetimeve dhe nuk është ftuar të paraqitet për tu përgjigjur. Ky rregullim duket se ka pasur si synim për t’i garantuar të pandehurit mundësinë e një kontakti të drejtpërdrejtë me prokurorin, për të garantuar mundësinë e një marrje në pyetje ku do t’i komunikohej fakti dhe mundësia për të paraqitur shfajësimet e veta. Kjo është me rëndësi edhe për organin e akuzës për qëllimin e një vlerësimi sa më të ndërgjegjshëm në lidhje me ekzistencën apo jo të elementëve të veprës penale për të cilën është akuzuar i pandehuri. Parashikimi i pavlefshmërisë së kërkesës për gjykim e bën të qartë se si mungesa e një ftese të vlefshme paraprake për t’u marrë në pyetje hedh poshtë aktin e fillimit të veprimit të seancës paraprake.

Gjyqtari i seancës paraprake, për shkak të kompetencave të ndryshme gjyqësore nuk mundet të jetë ai që ka qënë gjyqtari i hetimeve paraprake në të njëjtën cështje penale, por funksionet e gjyqtarit për seancën paraprake ushtrohen nga një magjistrat i gjykatës së rrethit gjyqësor në të cilin ndodhet gjyqtari kompetent që do të gjykojë cështjen ne themel. Në fakt, në hartimin fillestar të Kodit të Procedurës Penale Italiane gjyqtari i seancës paraprake ishte i njëjti me gjyqtarin e hetimeve paraprake, edhe pse kompetencat gjyqësore në dy rolet e mësipërme janë të ndryshme. Po ai gjyqtar që, si hipotezë, kishte marrë pjesë në adoptimin e masave që kanë të bëjnë me lirinë e personit nën hetim, ose që ishte përfshirë në marrjen e një prove nëpërmjet eksperimentit të provës, thirrej pastaj për të kryer funksionet e gjyqtarit të seancës paraprake. Por, me ndryshimet e bëra K.Pr.Penale në Itali në vitin 1999, ndryshime këto të nxitura edhe nga jurisprudenca e Gjykatës Kushtetuese Italiane, gjyqtari që në të njëjtin procedim ka ushtruar funksionet e gjyqtarit për hetimet paraprake nuk mund të mbajë edhe seancën paraprake.

Aktet hyrëse të seancës paraprake. Në momentin që prokurori ka paraqitur kërkesën, lind detyrimi për gjyqtarin që të vërë në lëvizje këtë kërkesë. Gjyqtari në këtë rast brënda pesë ditëve nga depozitimi i kërkesës, cakton me një vendim ditën, orën dhe vendin e seancës, fillimi i të cilës duhet të bëhet brenda një afati jo më shumë se tridhjetë idtë nga depozitimi, duke marrë masat për të emëruar një mbrojtës kryesisht për të pandehurin, nëse ai nuk ka zgjedhur vetë një mbrojtës. Njoftimi, duke treguar të gjithë elementët e sipërpërmendur të caktuar në vendim, si dhe duke i bashkëngjitur kërkesën e formuluar nga prokurori, i njoftohet edhe të pandehurit, personit të dëmtuar, identiteti dhe vendbanimi i të cilit duhet të rezultojë në aktet e depozituara nga prokurori.

Prokurori në këtë fazë të procesit penal ka detyrimin që të depozitojë pranë sekretarisë dokumentacionin që ka të bëjë me hetimet e kryera, duke dërguar bashkë me kërkesën për gjykimin në sekretarinë e gjykatës edhe të fashikullit përkatës të akteve të procedimit penal. Prokurori në këtë fazë nuk mundet që të ketë të drejtën e përzgjedhjes së akteve që do të përfshijë në fashikullin që do të dërgojë në seancën paraprake, por ka detyrimin për t’i dërguar gjyqtarit të seancës paraprake të gjitha aktet nëpërmjet të të cilave është zhvilluar hetimi paraprak dhe që marrin pjesë në formimin e fashikullit të procesit në tërësinë e tij.

Njohja e akteve në këtë fazë të procesit i lejon të pandehurit të artikulojë në mënyrë të ndryshme mbrojtjen e tij; në radhë të parë, mund të zgjedhë që të përballojë seancën paraprake për të kundërshtuar kërkesën e prokurorit; në radhë të dytë, mund të vendosë për të kërkuar që procesi të përcaktohet në seancën paraprake me kërkesën për gjykim të shkurtuar ose me aplikimin e një dënimi me marrëveshje; në radhë të tretë, mund të marrë vendimin për të hequr dorë nga seanca paraprake dhe të kërkojë gjykimin e shpejtë, duke e quajtur më të favorshme që të synojë tek debati gjyqësor.

Zhvillimi i seancës. Seanca paraprake zhvillohet në dhomën e këshillimit, duke përjashtuar, pra, çfarëdo publiciteti, zhvillohet me pjesëmarrjen e nevojshme të prokurorit dhe të mbrojtësit të të pandehurit.

Trupi gjykues duhet të verifikojë konstituimin e rregullt të palëve, duke urdhëruar ripërsëritjen e njoftimeve, të fletë-thirrjeve, të komunikimeve, të cilat mund të sjellin pavlefshmëri. Mund të ndodh që mbrojtësi i të pandehurit të mos jetë i pranishëm, gjyqtari, në këtë rast, do të duhet të caktojë, si zëvendësues, një mbrojtës tjetër i gjendshëm menjëherë gjithmonë nëse mungesa nuk i detyrohet pamundësisë absolute për t’u paraqitur për pengesë të ligjshme.

Nëse i pandehuri nuk paraqitet në seancën paraprake dhe rezulton se fletë thirrjet drejtuar të pandehurit dhe njoftimet që i përkasin e tij janë të rregullta, gjyqtari i seancës paraprake, me anë të një urdhëri deklaron mungesën e të pandehurit dhe vazhdon seancën paraprake në mungesë të të pandehurit, duke u përfaqësuar ky i fundit nga mbrojtësi i zgjedhur prej tij apo i caktuar nga gjykata. I njëjti vendim merret nga gjyqtari edhe në rastet kur i pandehuri ka shprehur vullnetin dhe lejon që seanca paraprake të zhvillohet në mungesë të tij.

Për të gjitha veprimet procedurale që kryhen gjatë seancës paraprake, duhet që të mbahet proces verbali përkatës, i cili si rregull mbahet në formë përmbledhëse.

Diskutimi. Me përfundimin e verifikimit që ka të bëjë me konstituimin e palëve, gjyqtari merr vendim mbi pranimin e “akteve dhe dokumentave” të prodhuara nga palët. Ai, në këtë vendim, edhe njëherë do të drejtohet nga kriteret e “ligjshmërisë”, të “dobisë” dhe të “rëndësisë” së akteve lidhur me cështjes dhe, pikërisht në frymënë e tyre, do të pranojë që aktet e kryera nga prokurori të bashkëngjitura kërkesës për gjykim si dhe dokumentat dhe memoriet të

depozituara nga i pandehuri apo nga palët private në ushtrim të të drejtave të tyre procedurale.

Prokurori mundet që, pas depozitimit të kërkesës për gjykimin e cështjes dhe para diskutimit në seancën paraprake, të kryejë edhe veprime të tjera hetimore të quajtura “hetime plotësuese” të prokurorit. Në këtë rast gjyqtari i seancës paraprake rregullon mënyrën e zhvillimit të kësaj seancë, duke kryer shtyrjet e mundshme me qëllim që të garantojë kontradiktoritetin e palëve edhe lidhur me aktet e hetimeve plotësuese, por njëkohësisht duke garantuar edhe shpejtësinë e gjykimit.

Në vijim hapet diskutimi ku palët përdorin aktet e depozituara bashkëngjitur kërkesës për gjykim, si dhe të akteve dhe të dokumentave të pranuara nga gjyqtari i senacën paraprake para se të fillojë diskutimi.

Dikutimin e hap i pari prokurori duke parashtruar para gjyqtarit të seancës paraprake rezultatet e hetimeve dhe burimet e provës që justifikojnë kërkesën për gjykim. Në këtë fazë i pandehuri ka të drejtën që të japë edhe deklarimet e tij të lira dhe më kërkesë të palëve gjyqtari mundet që të disponojë edhe me pyetjen e të pandehurit nga palët.

Pyetja eventuale e të pandehurit pasohet, sipas rradhës, nga diskutimi i mbrojtësit të të pandehurit, diskutimi i palëve private të pranishme në seancën paraprake. Me mbylljen e mbrojtjes, prokurori dhe mbrojtësit mund të replikojnë vetëm një herë.

Pamundësia për të marrë vendim në gjëndjen e akteve. Megjithëse palët mundet të kenë përfunduar dikutimet e tyre, jo domosdoshmërisht gjyqtari do të deklarojë të mbyllur diskutimin. Mundet të ndodhë që gjyqtari i seancës paraprake në gjëndjen që ndodhen aktet të mos jetë në gjëndje që të marrë një vendim. Në këtë rast gjyqtari mundet që të veprojë në dy mënyra; a) të tregojë se cilat janë veprimet hetimore të mëtejshme që duhet të kryhen; b) të disponojë me iniciativën e tij për të marrë drejtëpërdrejti provat e tjera të nevojshme. Gjyqtari vepron sipas pikës (a) nëse në përfundim të diskutimit në seancën paraprake mendon se hetimet janë të paplota. Në këtë rast ai parashikon se cilat janë veprimet hetimore që duhet të kryhen, dhe i cakton njëkohësisht prokurorit edhe afatin për kryerjen e këtyre hetimeve, duke i njoftuar edhe datën e seancës së re

paraprake. Ndërsa, veprimi sipas pikës (b) në fakt është konceptuar si një alternativë e marrjes së vendimit si më sipër. Nëse nuk është e mundur të procedohet menjëherë me marrjen e provave, gjyqtari cakton datën e seancës së re dhe disponon me thirrjen e dëshmitarëve, të ekspertëve, të konsulentëve teknikë, për të cilët është pranuar dëgjimi dhe marrja në pyetje. Të gjitha veprimet procedurale në vijim kryhen nga i njëjti gjyqtar.

Vendimet e gjyqtarit të seancës paraprake. Pasi është deklaruar i mbyllur diskutimi i palëve në seancën paraprake, gjyqtari duhet që të procedojë me marrjen e vendimit. Në këtë rast, sipas nenit 424 të K.Pr.Penale Italiane gjyqtari mundet që të vendosë ; a) vendimin për mosfillimin e procesit ose b) vendimin që urdhëron gjykimin.

Vendimi për mosfillimin e procesit merret në ato raste kur, ekziston një shkak që shuan veprën penale, ose për të cilin veprimi penal nuk duhet të fillonte apo nuk duhet të vazhdojë, nëse fakti nuk është parashikuar nga ligji si vepër penale, nëse ka rezultuar qartë se fakti nuk ekziston apo që i pandehuri nuk e ka kryer, nëse kemi të bëjmë me person që nuk mund të akuzohet apo nuk mund të dënohet për çfarëdo shkaku tjetër. Sipas nenit 425/3 të K.Pr.Penale Italiane, vendimi për mosfillimin e procesit merret nga gjyqtari i seancës paraprake edhe kur elementët e marra rezultojnë të pamjaftueshëm, kontradiktor apo gjithësesi jo në gjendje për të mbështetur akuzën në gjykim.

Nëse gjyqtari i seancës paraprake nuk gjen elementët që t’i mundësojnë mbylljen e seancës paraprake me një vendim për mosfillimin e procesit, atëherë sipas nenit 424/1 të K.Pr.Penale, si alternativë, gjyqtari duhet që të vendosë urdhërimin për dërgimin e cështjes për gjykim ose i quajtur ndryshe disponon gjykimin. Me këtë vendim akuza ka kapërcyer shqyrtimin e seancës paraprake dhe në vijim duhet që ti nënshtrohet fazës së gjykimit të cështjes. Kështu që, vendimi që disponon gjykimin, përmbyll një fazë, atë të seancës paraprake dhe hap një tjetër, atë të gjykimit të cështjes.

Formimi i fashikujve. Në nenin 332 të K.Pr.Penale shqiptar është parashikuar që fashikulli i gjykimit, që përmban aktet e përmëndura shprehimisht në këtë dispozitë, formohet vetëm nga prokurori në fazën pas përpilimit të kërkesës për gjykimin e cështjes. Prokurori, kërkesës për gjykim i bashkëngjit aktet që duhet të futen në fashikullin e gjykimit, ndërsa kopja e këtyre akteve, si dhe aktet e tjera

procedurale të cilat nuk janë pjesë e fashikullit të gjykimit sipas dispozitës së mësipërme, qëndrojnë në një fashikull tjetër, të emërtuar si fashikulli i hetimeve apo fashikulli i prokurorit.

Ndërsa, në nenin 431/1 të K.Pr.Penale Italiane është parashikuar një procedurë tjetër dhe e ndryshme lidhur me mënyrën e formimit të fashikujve. Menjëherë pasi gjyqtari i seancës paraprake ka marrë vendimin që disponon për gjykim, apo në një seancë tjetër të re që duhet të mbahet jo më vonë se pesëmbëdhjetë ditë, procedon në kontradiktoritetin e palëve, me formimin e fashikullit të gjykimit.

Në këtë mënyrë formimi i fashikullit të gjykimit kryhet nga gjyqtari i seancës paraprake dhe jo nga prokurori. Gjyqtari formon fashikullin e gjykimit duke u bazuar në kërkesën e prokurorit se cfarë aktesh ai do të futë në këtë fashikull, akte te cilat janë parashikuar shprehimisht në ligj se cilat duhet të jenë, por gjyqtari mundet të marrë në konsideratë në këtë moment edhe kërkesat e të pandehurit apo të mbrojtësit të tij, që parashtrojnë kundërshtime mbi aktet e prokurorit apo për akte të mbrojtjes që kërkohen të jenë edhe këto pjesë përbërëse e fashikullit të gjykimit.

Aktet e tjera të cilat nuk janë pjesë e fashikullit të gjykimit, të formuar nga gjyqtari i seancës paraprake sipas kontradiktoritetit të palëve, si dhe aktet e paraqitura nga mbrojtja, në kuadër të veprimeve investiguese të mbrojtjes, janë pjesë e fashikullit të prokurorit. Ky i fundit nuk formohet nga gjyqtari i seancës paraprake, sipas kontradiktoriteti të palëve, por nga vetë prokurori dhe mbrojtësi i të pandehurit.

5.6. Gjykimet e posacme.

Me anë të parashikimit të “gjykimeve të posaçme”, ligji procedural iu ofron palëve në procesin gjyqësor një gamë modulesh proceduriale të hartuar në mënyrë të ndryshme në raport me situata specifike të paracaktuara, me qëllimin për të stimuluar adoptimin e rrugëve alternative më të përshtatshme me ngjarjen konkrete, duke realizuar kështu shpejtësi vendimi, ekonomi gjyqësore si dhe efiçencë më të madhe të sistemit penal e llogaritur mbi shpejtësinë e dhënies së dënimit penal.

Në Kodin e Procedurës Italiane janë parashikuar pesë gjykime të posacme, që janë: 1) gjykimi i shkurtuar; 2) procedimi për aplikimin e dënimit me kërkesë të palëve; 3) procedime me vendim; 4) gjykimi i drejtpërdrejtë; 5) gjykimi i shpejtë;

5.6.1. Gjykimi i shkurtuar.

Gjykimi i shkurtuar është një procedim që përkufizohet si një vendim themeli i dhënë para seancës paraprake. Edhe pse gjykimi i shkurtuar mbart në vetvete një perspektivë shpërblyese për të pandehurin, pasi me zhvillimin e këtij gjykimi parashikohet ulja e një të tretës së dënimit nëse rast të një vendimi fajësie për të pandehurin, në Kodin e Procedurës Penale Italiane është parashikuar si një gjykim i mirëfilltë themeli, në kuptimin që gjyqtari në përfundim të këtij gjykimi mundet të disponojë me vendim dënimi apo me dënim pafajësie.

Gjykimi i shkurtuar fillon me një iniciativë ekskluzive të të pandehurit. Kërkesa në këtë rast lidhet vetëm me shkurtimin e procedimit dhe pa ndonjë kufizim të themelit. Pra, përbën një “marrëveshje mbi procedurën” e gjykimit të cështjes dhe që dallohet nga “marrëveshja mbi dënimin”. Megjithatë, për sa kohë ligji procedural ka parashikuar uljen e një të tretës së dënimit, duket se gjykimi i shkurtuar përmban edhe elementë të kësaj të dytës.

Gjykimi i shkurtuar mundet të marrë dy forma; e para tipike, është ajo që zhvillohet gjatë seancës paraprake; e dyta, atipike, është ajo lind nga shndërrimi i një procedure tjetër të posacme, sic mundet të jetë gjykimi i drejtëpërdrejtë, dhe përcaktohet në dhomën e këshillimit, pa publicitet dhe si alternativë e gjykimit publik.

Gjykimi i shkurtuar tipik. Ky gjykim fillon me kërkesën e të pandehurit dhe mundet të zhvillohet për cdo vepër penale, duke përfshirë edhe veprat penale që dënohen me burgim të përjetshëm. Në këtë rast dënimi i përjetshëm zëvendësohet me dënimin me 30 vjet burgim. I pandehuri mund të kërkojë që procesi të përcaktohet që në seancën paraprake; a) në gjëndjen që janë aktet, ose b) në vijim të një plotësimit të provave, i konsideruar i domosdoshëm për qëllimet e vendimit.

Në rastin e parë, gjyqtari procedon patjetër me gjykimin e shkurtuar. Gjyqtari në këtë rast, nuk mundet të refuzojë kërkesën për të proceduar me gjykimin e shkurtuar. Në rastin e dytë e disponon vetëm nëse plotësimi i kërkuar i provës

rezulton i nevojshëm për qëllimet e vendimit dhe është “në pajtueshmëri me qëllimet e ekonomisë proceduriale tipike të procedimit ...” (neni 438, paragrafi 5 K.Pr.Penale). Në rastin e dytë është gjyqtari ai i cili vlerëson nëse mundet të zhvillohet gjykimi i shkurtuar dhe mundet edhe që të refuzojë kërkesën e të pandehurit. Kur gjyqtari gjithsesi, mendon se mund të marrë vendim në gjendjen aktuale të akteve merr, edhe kryesisht, mjetet e provës që ai i çmon të nevojshme për vendimmarrjen. Po kështu, pëlqimi i prokurorit për të proceduar me gjykimin e shkurtuar nuk është kusht për pranimin ose jo të gjykimit të shkurtuar.

Kërkesa për gjykimin e shkurtuar duhet të paraqitet, personalisht apo nëpërmjet përfaqësuesit të posaçëm, me gojë apo me një akt të shkruar. Nëse kërkesa për zhvillimin e gjykimit të shkurtuar është paraqitur nga mbrojtësi i pajisur edhe me prokurë, por që në prokurën përkatëse nga i pandehuri nuk i është dhënë ky tagër, atëherë kërkesa nuk pranohet.

Afati i paraqitjes së kërkesës për gjykimin e shkurtuar është parashikuar të jetë para se të formulohen diskutimet sipas neneve 421 dhe 422 K.Pr.Penale. Dispozitat e mësipërme procedurale bëjnë fjalë për konkluzionet e prokurorit dhe të pandehurit në fazën e zhvillimit të seancës paraprake të gjykimit. Është pikërisht kjo faza e procesit kur i pandehuri mundet që të paraqesë kërkesën për zhvillimin e gjykimit të shkurtuar.

Pasi gjyqtari disponon lidhur me kërkesën për gjykimin e shkurtuar, mbi bazën e kërkesës së pakushtëzuar, sipas pikës (a) të përmëndur më sipër, vendimi përfundimtar jepet në “gjëndjen e akteve” dhe nuk lejohet që të merren prova të tjera, shqyrtohen vetëm ato të ndodhura në fashikullin e prokurorit dhe të vënë në dispozicion para gjyqtarit të seancës paraprake. Në rast se kërkesat e të pandehurit për gjykimin e shkurtuar është e kushtëzuar nga marrja e provave të tjera (pika “b” e mësipërme), atëherë gjyqtari do të shqyrtojë edhe plotësimet apo provat e tjera të mbledhura gjatë seancës paraprake.

Procedura e gjykimit të shkurtuar zhvillohet në dhomën e këshillimit. Në interes ekskluziv të të pandehurve është përcaktuar që nëse ata bëjnë kërkesë gjyqtari disponon që ai gjykim të zhvillohet në seancë publike, por rregulli procedural është që gjykimi zhvillohet pa publicitet.

Në përfundim të këtij gjykimi gjyqtari mundet të marrë një vendim dënimi apo pafajësie, duke aplikuar të njëjtat rregulla të gjykimit të parashikuara për vendimin sikurse se dhe në gjykimin e zakondshëm. Në rastin e vendimit të dënimit, dënimi konkret i caktuar për të pandehurin, i cili rezulton nga llogaritja e të gjitha rrethanave, ulet me një të tretën; dënimi me burgim të përjetshëm jo në izolim ditor zëvendësohet me 30 vjet burgim, dhe ai me burgim të përjetshëm me izolim ditor, në rastet e pjesëmarrjes së veprave penale dhe të veprës penale në vazhdimësi, zëvendësohet me burgim të përjetshëm.

Gjykimi i shkurtuar atipik. Gjykimi i shkurtuar atipik është një formë e vecantë e gjykimit të shkurtuar, që ndërfutet mbi një procedim tjetër të posacëm alternative, sic mundet të jetë gjykimi i shpejtë, gjykimi i drejtëpërdrejtë dhe procedimi me anë të vendimit penal. Në raste të vecanta të këtyre gjykimeve të posacme, duke respektuar afatet respektive procedurale i pandehuri mundet që të kërkojë të zhvillohet gjykimi i shkurtuar edhe pse mundet të jetë duke u zhvilluar një nga gjykimet e tjera të posacme.

Procedura e gjykimit të posacëm të gjykimit të shkurtuar është rregulluar edhe në nenin 403 e vijues të Kodit tonë të Procedurës Penale, insititut të cilin e kemi trajtuar në kapitullin II të këtij punimi. Duke bërë një krahasim midis këtij instituti dhe ligjit procedural Italian vëmë re se janë pothuajse të njëjtë. Ngjashmëritë qëndrojnë në iniciativën ekskluzive të të pandehurit për të proceduar me këtë lloj gjykimi, në uljen e dënimit me aplikimin e këtij gjykimi në një të tretën e tij, në mënyrën e zhvillimit të gjykimit të shkurtuar duke vlerësuar aktet e fashikullit të prokurorit, në faktin se pëlqimi i prokurorit nuk është kusht për të proceduar me gjykimin e shkurtuar. Nëse do të shohim 402/4 të K.Pr.Penale shqiptar, vëmë re se edhe kur është proceduar me gjykimin e drejtëpërdrejtë, para se të fillojë shqyrtimi gjyqësor, i pandehuri mundet që të kërkojë të procedohet me gjykimin e shkurtuar. Në këtë mënyrë edhe ligji jonë procedural duket se e ka pranuar zhvillimin e të quajturit gjykim të shkurtuar atipik nga doktrina italiane.

Megjithatë, ekzistojnë edhe disa dallime. Sipas nenit 404 të K.Pr.Penale shqiptar, gjykata vendos që të procedojë me gjykimin e shkurtuar nëse cmon se cështja zgjidhet në gjëndjen që janë aktet, ndërsa sipas ligjit procedural penal Italian, kur kërkesa e të pandehurit për të proceduar me gjykimin e shkurtuar bëhet me

arsyetimin se cështja zgjidhet në gjëndjen që janë aktet, atëherë gjyqtari detyrimisht duhet që të pranojë kërkesën për gjykimin e shkurtuar, kështu që procedimi më tej me këtë lloj gjykimi në këtë rast është detyrim për gjykatën dhe nuk mbetet në vlerësimin e saj pranimi i kërkesës. Në procedurën tonë të gjykimit të shkurtuar përjashtohet mundësia që gjyqtari para se të procedojë me këtë lloj gjykimi të marrë edhe prova të tjera që nuk ndodhen në fashikullin e prokurorit dhe që mundet të kenë rëndësi lidhur me cështjen, ashtu sic ka mundësinë të veprojë gjyqtari i seancës paraprake sipas ligjit procedural penal Italian. Nëse sipas ligjit tonë procedural kërkesa për gjykimin e shkurtuar vlerësohet nga trupi gjykues që do të gjykojë cështjen, sipas ligjit Italian kërkesa për gjykimin e shkurtuar, në gjykimin e shkurtuar tipik, vlerësohet nga gjyqtari i seancës paraprake, para se të ketë filluar gjykimi i cështjes, dhe mandej do të jetë pikërisht i njëjti gjyqtar që do të duhet të marrë edhe vendimin përfundimtar lidhur me fajësinë apo pafajësinë e të pandehurit.

5.6.2. Procedimi për aplikimin e dënimit me kërkesë të palëve.

Instituti i aplikimit të dënimit me kërkesë të palëve, që parashikohet në nenet 444-448 të K.Pr.Penale Italiane, i emërtuar vazhdimisht dhe mjaft kuptimplotë “patteggiamento”139 përbën modelin tipik të drejtësisë së nogociuar dhe me marrëveshje. Edhe pse ky institut paraqet mjaft pika të përbashkëta me gjykimin e shkurtuar, dallohet për shkakun se “marrëveshja” në këtë rast, realizohet lidhur me masën e dënimit dhe si rrjedhim lidhur me themelin e cështjes, ndërsa në gjykimin e shkurtuar marrëveshja realizohet mbi tkurrjen apo reduktimin e procedurës së procesit gjyqësor.

139 Patteggiamento-(marrëveshje për dënimin).

Në gjykimin e shkurtuar, në momentin që i pandehuri paraqet kërkesën për të proceduar me këtë lloj gjykimi të posacëm, nuk ka dijeni se cfarë se cfarë dënimi do të caktohet nga gjyqtari në vendimin përfundimtar. Ndërsa në procedimin e posacëm “patteggiamento” i pandehuri është në dijeni se cili mundet të jetë lloji apo masa e dënimit që mundet të caktohet në vendimin përfundimtar.

Neni 444/1 i K.Pr.Penale Italiane përcakton se i pandehuri dhe prokurori mund t’i kërkojnë gjyqtarit aplikimin e një “sanksioni zëvendësues apo të një dënimi monetar, i ulur deri me një të tretën, ose të një dënimi me burgim kur ky i fundit, duke patur parasysh rrethanat dhe i ulur me një të tretën, nuk i kalon dy vjet burgim apo të

arrestit, vetëm ose së bashku me dënimin monetar”. Pala që inicion marrëveshjen në këtë rast duhet të tregojë në mënyrë të saktë llojin dhe masën e dënimit të kërkuar, që asnjëherë nuk mund të zbresë nën kufirin minimal të dënimit të parashikuar nga ligji.

Iniciativa për marrëveshjen mund të merret si nga i pandehuri po ashtu edhe nga prokurori, për arsyen e qartë se që të dy rezultojnë të legjitimuar për të kryer zgjedhje për thjeshtimin e procedurës.

I pandehuri duhet të shprehë vullnetin e tij personalisht apo me anë të përfaqësuesit të posaçëm. Mbrojtësi nuk mundet të kryejë një marrëveshje të tillë, pa miratimin e posacëm të të pandehuri, as në kuptimin për të propozuar marrëveshjen, as në kuptimin për të kundërshtuar marrëveshjen e arritur mes palëve. Nëse gjyqtari mendon se duhet verifikuar vullneti i kërkesës dhe i pëlqimit mund të disponojë paraqitjen e të pandehurit. Kërkesa dhe pëlqimi shprehen me gojë gjatë seancës paraprake apo shqyrtimit gjyqësor, përndryshe duhen formuluar me akt të shkruar.

Kërkesa për aplikimin e dënimit me kërkesë të palëve mundet të bëhet edhe në fazën e hetimeve nga personi nën hetim, para përfundimit të tyre dhe para se të jetë ushtruar veprimi penal. Në një rast të tillë shprehja e pëlqimit nga ana e prokurorit përfshin edhe mbylljen e hetimeve si dhe formulimin e akuzës ndaj të pandehurit. Kërkesa për aplikimin e dënimit me marrëveshje mundet të bëhet në fazën e seancës paraprake. Nëse është aplikuar gjykimi i drejtëpërdrejtë, pra është eleminuar faza e seancës paraprake, kërkesa mundet që të paraqitet në fazën e procesit gjyqësor.

Afati përfundimtar për formulimin e kërkesës është ai i paraqitjes së diskutimeve gjatë seancës paraprake. Ndërsa në gjykimin e drejtpërdrejtë afati është ai i deklarimit të hapjes së shqyrtimit gjyqësor në gjykimin e shkallës së parë. Para këtyre afateve është e mundur të parashtrohet kërkesa në çfarëdo momenti të fazës së hetimeve paraprake.

Nëse kërkesa dhe pëlqimi paraqiten gjatë hetimeve, gjyqtari fikson një seancë të posaçme për vendimin dhe i cakton një afat kërkuesit për njoftimin e palës tjetër. Por, nëse është vetëm njëra nga palët që bën kërkesën, gjyqtari fikson një afat për tjetrën për shprehjen e vullnetit.

Pasi të jetë formalizuar marrëveshja mbi dënimin që duhet aplikuar konkretisht, gjyqtari kompetent, d.m.th. gjyqtari i seancës së caktuar në mënyrë të posaçme, nëse kërkesa është bërë gjatë hetimeve paraprake, ose gjyqtari i seancës paraprake apo gjyqtari i gjykimit që do të gjykojë cështjen në themel, nëse eshtë proceduar me gjykimin e drejtëpërdrejtë, sipas fazës në të cilën gjendet procedimi, shpall menjëherë vendimin nëse ekzistojnë të gjitha kushtet për aplikimin e procedimit të posacëm në fjalë.

Me pranimin e “marrëveshjes” së arritur midis prokurorit dhe të pandehurit për aplikimin e dënimit me kërkesë të palëve, gjykata shqyrton aktet e hetimeve paraprake të paraqitura nga prokurori dhe jep vendimin përfundimtar lidhur me cështjen. Në këtë mënyrë, eleminohet edhe në këtë rast, ashtu sikurse edhe te gjykimi i shkurtuar, faza e shqyrtimit gjyqësor gjatë fazës së gjykimit të cështjes.

Me aplikimin e këtij gjykimi të posacëm, sipas marrëveshjes së palëve, gjykata jo detyrimisht duhet që të marrë një vendim fajësie lidhur me të pandehurin. Nëse nga aktet e shqyrtuara do të rezultojë që fakti nuk ekziston, që i pandehuri nuk e ka kryer, që fakti nuk përbën vepër penale apo nuk është parashikuar nga ligji si vepër penale, që vepra penale është shuar apo që mungon një kusht për procedim, gjyqtari mund të procedojë me pafajësinë edhe në prani të një kërkese për aplikimin e dënimit nga i pandehuri dhe të pëlqimit të shprehur nga prokurori.

Nëse rrethanat e mësipërme nuk rezultojnë, pra gjyqtari nuk mundet që të japë një vendim pafajësie, atëherë gjyqtari duhet që të procedojë me verifikimet e mëtejshme, të kontrollojë saktësinë e cilësimit juridik të faktit si dhe të rrethanave të kryerjes së veprës penale, të vlerësojë përputhjen me ligjin të dënimit të caktuar. Gjyqtari, megjithëse bëhet fjalë për një vendim me marrëveshje, natyrisht që në vendimin e tij duhet të arsyetojë dënimin e dhënë duke garantuar caktimin e një dënimi të drejtë, qënë rastin konkret përfaqëson ekulibrin ndërmjet uljes së dënimit dhe ndërmjet shpëjtësisë së tij.

Efektet. Me pranimin e kërkesës për aplikimin e dënimit, i pandehuri gëzon të drejtën e uljes “deri në një të tretën” të dënimit. Duke iu referuar praktikës gjyqësore italiane140 shprehja normative “dënim i ulur deri me një të tretën” duhet kuptuar vetëm në kuptimin që “masa e uljes nuk mund të kalojë një të

140 Gjykata e Kasacionit, Kolegjet e Bashkuara, 24 mars 1990, Borzaghini.

tretën dhe në kuptimin që mund të arrihet në ulje deri në dy të tretat e dënimit”. Nëse do të kemi të bëjmë me disa akuza, që shqyrtohen në të njëjtën cështjë, ulja e dënimit si më sipër, kryhet pasi është përcaktuar dënimi i vetëm dhe i bashkuar për veprat penale të kryera.

Beneficet e mëtejshme të këtij gjykimi të posacëm kanë të bëjnë edhe me përjashtimin e dënimit me pagimin e shpenzimeve proceduriale, si dhe me mungesën e aplikimit të dënimeve plotësuese dhe të masave të sigurisë, me përjashtim të masës së konfiskimit si dënim plotësues.

Procedimi për aplikimin e dënimit me kërkesë të palëve, realizohet si rezultat e “marrëveshjes” midis prokurorit dhe të pandehurit, dhe marrëveshja nuk konsiston vetëm lidhur me reduktimin e procedurave gjyqësore, duke eleminuar shqyrtimin gjyqësor, por edhe lidhur me masën e dënimit që do të caktohet nga gjykata në vendimin përfundimtar. Masa e dënimit të rënë dakort nga palët në marrëveshje nuk është detyruese për gjykatën që gjykon cështjen, e cila në këtë procedurë kryen kontrollin e saktësinë e cilësimit juridik të faktit, të rrethanave të kryerjes së veprës penale, si dhe të vlerësojë përputhshmërinë me ligjin të dënimit të caktuar.

Ky lloj i gjykimit të posacëm nuk është i parashikuar në ligjin tonë procedural penal. Insituti i gjykimit të shkurtuar të implementuar nga ana jonë në K.Pr.Penale ngjason me gjykimin e shkurtuar sipas ligjit procedural italian, dhe si rrjedhim nuk është implementimi i ndonjë forme të vecantë i institutit italian të “Patteggiamento” –s.

Parashikimi i një instituti të tillë në Kodin tonë të Procedurës Penale, i implementuar me përshtatjet e nevojshme procedurale, si dhe i zbatuar në mënyrën e duhur me garancitë ligjore të nevojshme, mendojmë se do të shërbente si një mjet procedural tepër efikas në reduktimin e procedurave gjyqësore në gjykimin e cështjeve dhe në rritjen e shpëjtësisë së përfundimit të hetimeve paraprake.

5.6.3. Procedimi me vendim (dekret).

Procedimi me dekret është një gjykim i posacëm që ka për qëllim që të shmangë nga kryerja e procedurave gjyqësore si seancën paraprake, ashtu edhe fazën e shqyrtimit gjyqësor. Në rastin kur prokurori mendon se duhet të aplikojë një

dënim me gjobë, edhe pse në zëvendësim të dënimit me burgim, për vepra penale që ndiqen kryesisht, mund t’i kërkojë gjyqtarit për hetimet paraprake nxjerrjen e një (dekreti) vendimi penal dënimi.

Kërkesa, në këtë rast bëhet nga prokurori dhe i drejtohet gjyqtarit të hetimeve paraprake. Kërkesa duhet të jetë e shoqëruar më arsyet ku ajo mbështetet dhe duhet të paraqitet para gjyqtarit për hetimet paraprake në një afat prej brënda gjashtë muajve nga data kur emri i personit të hetuar është regjistruar në regjistrin e njoftimeve të veprës penale. Në kërkesën në fjalë duhet që të tregohet masa e dënimit si dhe dënimi plotësues eventual.

Vendimi përfundimtar në këtë lloj procedimi të posacëm bazohet vetëm në elementët e provave mbi bazën e të cilavë është ngritur edhe akuza penale dhe si rrjedhim në fashikullin e hetimeve paraprake, i cili i shqyrtohet nga gjyqtari për hetimet paraprake.

Prokurori ka të drejtën për të kërkuar aplikimin e një dënimi të ulur deri në gjysmën e ediktit141 minimal. Kjo zbutje në këtë rast ka një karakter shpërblyes dhe është si pasojë e thjeshtimit më të madh të procedurës me vendim përkundrejt procedimeve të tjera të posaçme dhe ka si funksion për të nxitur të pandehurin për të pranuar dënimin me një ndëshkim shumë të reduktuar.

141 editto –, shpallje - në të drejtën romake çdo akt që vjen nga një magjistratë apo nga perandori. Urdhër i dhënë nga një autoritet publik.

Nëse gjyqtari mendon se nuk duhet të pranojë kërkesën, sepse, për shembull, është propozuar tej afatit prej gjashtë muajve ose sepse e konsideron jo në përputhje me dënimin e treguar, ia kthen aktet prokurorit. Gjyqtari nuk disponon me kthimin e akteve prokurorit vetëm nëse rezulton në akte se ekziston ndonjë nga rastet e pafajësisë. Nëse gjyqtari është i mendimit se duhet pranuar kërkesa atëherë ai merr vendimin penal të dënimit dhe duhet të japë një dënim në masën e treguar nga prokurori.

Dënimi sipas procedimit me dekret ka disa karakteristika; a) Edhe pse merr formë ekzekutive, vendimi nuk ka efektin e formës së prerë në gjykimin civil apo administrativ; b) me anë të vendimit nuk mundet që të aplikohen dënimet plotësuese; c) procedimi me dekret nuk mbart dënimin për pagimin e shpenzimeve të procedimit, si dhe përcakton përsëri që dënimi konsiderohet si paqënë dhe nëse brenda afatit prej pesë vjetësh, kur vendimi-dekret i referohet

një krimi, ose prej dy vjetësh, kur i referohet një kundërvajtjeje, i pandehuri nuk kryen asnjë krim apo kundërvajtje të atij lloji.

5.6.4. Gjykimi i drejtëpërdrejtë.

Gjykimi i drejtëpërdrejtë së bashku me gjykimin e shpejtë i paraprijnë fillimit të gjykimit të cështjes në themel, me aplikimin e këtyre gjykimeve eleminohet faza e seancës paraprake dhe cështja penale i nënshtrohet gjykimit brënda një kohe të shkurtër.

Iniciativa për të proceduar me gjykimin e drejtëpërdrejtë i përket prokurorit, i cili mundet të kërkojë zhvillimin e këtij gjykimi në dy situata;

a) Nëse i pandehuri është arrestuar në flagrancë për kryerjen e një vepre penale dhe nëse provat janë të qarta, prokurori brënda afatit dyzet e tetë orë mundet të kërkojë që të disponohet drejtëpërdrejtë me fazën e gjykimit të cështjes, duke eleminuar kështu hetimet paraprake të mëtejshme si dhe fazën e seancës paraprake. Në këtë mënyrë personi i arrestuar shoqërohet për tek gjyqtari i gjykimit për vleftësimin e arrestit, caktimin e masës së sigurimit, si dhe në të njëjtën kohë për të proceduar me gjykimin e cështjes. Nëse gjyqtari vleftëson arrestimin si të ligjshëm, procedohet menjëherë me gjykimin e cështjes në themel. Nëse gjyqtari nuk e vleftëson arrestin si të ligjshëm mund të procedohet njëlloj me gjykimin e drejtpërdrejtë, vetëm nëse i pandehuri dhe prokurori janë dakord. Përndryshe aktet duhet t’i kthehen prokurorit në mënyrë që të procedojë në rrugën procedurale të zakondshme.

Mundet që të kërkohet zhvillimi i gjykimit të drejtëpërdrejtë edhe në rastin kur për të pandehurin është vleftësuar më parë arrestimi, dhe kërkesa për gjykimin e drejtëpërdrejtë bëhet brënda një afati prej pesëmbëdhjetë ditë nga dita e arrestimit në flagrancë. Në këtë rast është e nevojshme që jo vetëm arrestimi të jetë vleftësuar i ligjshëm, por që të jetë caktuar për të pandehurin masa e sigurimit arrest në burg.

b) Situata tjetër kur mundet të procedohet me gjykimin e drejtëpërdrejtë, lidhet me hipotezën e pranimit nga i pandehuri se ka kryer veprën penale që ai është akuzuar. Nëse procedohet me gjykimin e drejtëpërdrejtë për të pandehurit e lirë, atëherë ai thirret që të paraqitet në gjykim brënda një afati prej pesëmbëdhjetë ditë nga rregjistrimi i veprës penale. Ndërsa kur i pandehuri është i

paraburgosur atëherë ai shoqërohet për të marrë pjesë në gjykim brënda afatit pesëmbëdhjetë ditor.

Me kryerjen e këtyre veprimeve procedurale dhe shoqërimin apo thirrjen e të pandehurit në gjykim, zhvillimi i gjykimit vijon sipas procedurës së zakondshme, me përjashtim të disa specifikave të vecantë. Në radhë të parë, komunikimi i akuzës bëhet nga prokurori të pandehurit të pranishëm në seancë, veçse kur procedohet me anë të thirrjes së të pandehurit të lirë, në atë rast fakti i komunikuar është përfshirë në vendimin përkatës. Në radhë të dytë, është parashikuar mundësia që palët të paraqesin në mënyrë të drejtpërdrejtë në gjykim dëshimtarët pa nevojën e fletë-thirrjes apo që nëpunësi gjyqësor apo agjenti i policisë gjyqësore të thërrasë edhe me gojë personin e dëmtuar dhe dëshmitarët dhe të njoftojë mbrojtësin.

Ndërkohë, edhe pse është shmangur seanca paraprake i pandehuri para se të fillojë gjykimi i cështjes në themel ka të drejtën; a)për të kërkuar gjykimin e shkurtuar ose aplikimin e një dënimi me marrëveshje dhe b) që, gjithashtu, mund të kërkojë një afat jo më shumë se dhjetë ditë për të përgatitur mbrojtjen. Ky është një nga rastet kur sic e kemi përmëndur dhe më sipër kemi të bëjmë me gjykimin e shkurtuar atipik. Është me vend të nënvizojmë, si gjykimi i shkurtuar dhe kërkesa për aplikimin e dënimit janë dy institute alternative, kështu që aplikimi i njërit përjashton aplikimin e tjetrit, dhe i pandehuri nuk mundet që të kërkojë që të aplikohen të dy këto insitute dhe nuk mundet që të përfitojë njëherazi uljen e dëbimit nga të dy këto gjykime të posacme.

Instituti i gjykimit të drejtëpërdrejtë është parashikuar edhe në Kodin tonë të Procedurës Penale, në nenet 400-402 të tij, sic dhe e kemi përmëndur në kapitullin II të këtij punimi. Ndryshimet konsistojnë në faktin se, sipas ligjit italian gjykimi i drejtëpërdrejtë mundet të jetë edhe atipik, në rastin kur i pandehuri heq dorë nga seanca paraprake, që është një fazë që shmanget nga ky lloj gjykimi, ndërsa sipas ligjit tonë proceduarl gjykimi i drejtëpërdrejtë është vetëm tipik dhe kërkohet vetëm nga prokurori në kushte pothuajse të ngjashme me ato të ligjit italian.

Ndryshimi tjetër konsiston në faktin se sipas ligjit italian, nëse kërkohet të procedohet me gjykimin e drejtëpërdrejtë kërkesa i drejtohet gjyqtarit të gjykimit, ndërsa sipas nenit 400/1 të Kodit tonë të Procedurës Penale kërkesa për të

proceduar me gjykimin e drejtëpërdrejtë i drejtohet gjyqtarit që shqyrton kërkesat për vleftësimin e arrestit në flagrancë dhe caktimin e masës së sigurimit, që është gjyqtari i hetimeve paraprake, i cili nëse pranon që të procedojë me gjykimin e drejtëpërdrejtë vazhdon më pas menjëherë me gjykimin e cështjes në themel.

Po kështu, nëse do të shohim situatën e parashikuar në pikën (b) të përshkruar më sipër, ku është parashikuar që gjykimi i drejtëpërdrejtë mundet të kërkohet brënda afatit pesëmbëdhjetë ditor edhe në rastin kur i pandehuri ka pranuar se ka kryer veprën penale që ai është akuzuar, vëmë re së neni 400/3 të Kodit tonë të Procedurës Penale, ka parashikuar rastin e aplikimit të gjykimit të drejtëpërdrejtë ndaj të pandehurit që gjatë marrjes në pyetje ka pohuar dhe fajësia e tij është e qartë. Pra, sipas ligjit tonë procedural penal, në këtë rast, nuk mjafton vetëm që i pandehuri të ketë pohuar por fajësia e tij të jetë e qartë dhe rrjedhimisht e provuar edhe me prova të tjera, pa u mjaftuar vetëm me pohimin e të pandehurit.

5.6.5. Gjykimi i shpejtë.

Edhe gjykimi i shpejtë, si ai i drejtpërdrejtë, është një procedim me karakter të fortë akuzues duke qenë se i jep vlerë fazës së shqyrtimit gjyqësor, duke kapërcyer seancën paraprake, por ky lloj gjykimi i posacëm nuk kapërcen fazën e hetimeve e paraprake faze e cila jo vetëm që nuk kapërcehet por presupozohet të ketë arritur një nivel të konsiderueshëm zhvillimi. Kërkesa për zhvillimin e gjykimit të shpejtë mundet të bëhet nga prokurori si dhe i pandehuri dhe vlerësohet nga gjyqtari i hetimeve paraprake. Prania e gjyqtarit të hetimeve paraprake, që shqyrton kërkesën për gjykimin e shpejtë, pra, përfaqëson një element themelor të ndryshimit midis gjykimit të shpejtë dhe gjykimit të drejtpërdrejtë. Veç kësaj, ngjashmëria e strukturës akuzuese rezulton dominuese ndaj tiparit dallues të njohjes të një hapësire më të gjerë kohore (nëntëdhjetë ditë) dhënë prokurorit për hetimet paraprake në gjykimin e shpejtë.

Kur është prokurori që kërkon gjykimin e shpejtë, gjyqtari e disponon në prani të ekzistencës së disa kushteve:

a) kushti i parë është “prova evidente” e marrë gjatë hetimeve. Bëhet fjalë, natyrisht, për një vlerësim të bazuar jo aq mbi prova të mirëfillta (që vështirë

mund të gjenden në atë gjendje të procedimit, veçse nëpërmjet procesit të marrjes së provës) se sa mbi elementët e njohjes që presin akoma verifikimin e shqyrtimit gjyqësor që të mund të marrin ndonjë kuptim për qëllimet e pohimit të përgjegjësisë:

b) kushti i dytë përfaqësohet nga nevoja e komunikimit të fakteve personit nën hetim: ose gjatë pyetjes ose nëpërmjet ftesës për t’u paraqitur, në rastin kur personin nuk është paraqitur, dhe gjithmonë kur nuk ka paraqitur një pengesë të ligjshme dhe nuk është shpallur i ikur.

c) kushti i fundit përbëhet nga rregulli sipas të cilit kërkesa për gjykim të shpejtë duhet të parashtrohet brenda nëntëdhjetë ditëve nga regjistrimi i njoftimit të veprës penale në regjistrin e njoftimit të veprave. Duhet thënë që fillimi i afatit nuk është fiksuar nga data kur emri i personit të cilit i atribuohet vepra penale regjistrohet në regjistër, por nga data e regjistrimit të njoftimit, që, është e qartë, mund të jetë shumë mirë e ndryshme nga data kur regjistrohet edhe emri i personit.

Në neni 453/3 të K.Pr.Penale Italiane është parashikuar gjykimi i shpejtë i ashtuquajtur atipik, që realizohet kur i pandehuri të paktën tre ditë para datës së caktuar për seancën paraprake heq dorë nga garancia e kontrollit mbi veprimin penal në seancë dhe kërkon gjykimin e shpejtë, me një deklarim të paraqitur në sekretari personalisht apo me anë të përfaqësuesit të posaçëm. Përballë kësaj kërkese gjyqtari për hetimet paraprake duhet detyrimisht të nxjerrë vendimin për thirrjen në gjykim pa mundur të ushtrojë asnjë pushtet diskret.

Kur është prokurori ai që e propozon, procedimi fillon nëpërmjet paraqitjes së kërkesës për gjykim të shpejtë e cila përmban formulimin e akuzës dhe që përbën, pra, ushtrimin e veprimit penal.

Brenda pesë ditëve nga kjo paraqitje, që shoqërohet nga depozitimi i fashikullit të akteve të hetimeve, gjyqtari për hetimet paraprake nxjerr vendimin e gjykimit të shpejtë ose të rrëzimit të kërkesës me pasojë kthimin e akteve tek prokurori. Nëse gjyqtari nxjerr vendimin që disponon gjykimin e shpejtë procedohet me formimin e fashikullit për gjykimin.

Vendimi që disponon gjykimin e shpejtë i komunikohet prokurorit dhe i jepet njoftimi të pandehurit dhe personit të dëmtuar të paktën tridhjetë ditë para datës së gjykimit. Brenda të njëjtit afat merr njoftim mbrojtësi për datën e seancës.

Brenda pesëmbëdhjetë ditëve nga njoftimi i vendimit, i pandehuri, ka të drejtën për të kërkuar gjykimin e shkurtuar, duke ia komunikuar prokurorit dhe duke depozituar provën e këtij komunikimi. Mundësia për të kërkuar gjykimin e shkurtuar, në kuadrin e gjykimit të shpejtë të disponuar me kërkesë të prokurorit, nuk mund t’i shmanget, në fakt, të pëndehurit i cili, jo për faj të tij, e shikon veten të privuar nga seanca paraprake dhe pra nga vendi ku ushtrohet në rrugë të zakonshme e drejta për procedurën e shkurtuar dhe si rrjedhojë ulja e dënimit.

Procedura e zhvillimit të gjykimit të shpejtë, ka ngjashmëri me gjykimin e drejtëpërdrejtë, por dallon në disa momente. Gjykimi i drejtëpërdrejtë kërkohet vetëm nga prokurori, brënda afatit 48 orë kur i pandehuri është i arrestuar në flagrancë ose afatit 15 ditor kur i pandehuri është i lirë dhe ka pohuar lidhur me kryerjen e veprës penale, gjykimi i drejtëpërdrejtë shmang fazën e hetimeve të mëtejshme paraprake dhe eleminon njëkohësisht fazën e seancës paraprake. Kërkesa e prokurorit i dërgohet gjyqtarit të gjykimit i cili vlerëson kërkesën duke proceduar me gjykimin e cështjes ose me kthimin e akteve prokurorit.

Gjykimi i shpejtë nuk shmang fazën e hetimeve paraprake, shmang vetëm seancën paraprake, kërkohet brënda një afati prej nëntëdhjetë ditë nga rregjistrimi i veprës penale, dhe jo nga rregjistrimi i emrit te përsonit në rregjistër, nuk kërkohet vetëm nga prokurori por ekziston edhe gjykimi i shpejtë atipik, kur i pandehuri heq dorë nga seanca paraprake, si dhe kërkesa shqyrtohet nga gjyqtari për hetimet paraprake. Ky fundit nëse kërkesa është e bazuar disponon për gjykimin e shpejtë dhe për formimin e fashikullit të gjykimit, duke kryer kështu veprime procedurale që në procedurën e zakondshme do të duhej të kryheshin nga gjyqtari i seancës paraprake. Në këtë rast, pas disponimit për gjykim cështja do të gjykohet nga gjyqtari i gjykimit ne themel të cështjes dhe jo nga gjyqtari për hetimet paraprake që ka pranuar kërkesën për gjykimin e shpejtë.

Gjykimi i shpejtë nuk është një institut që është parashikuar në ligjin tonë procedural penal. Por, duke qënë se ky lloj gjykimi në thelb ka si qëllim shmangien e procedurës se seancës paraprake, seancë e cila mungon në procedurën tone gjyqësore, nuk mendojmë se një institut i tillë është i nevojshëm për procedurën e zhvillimit të gjykimit sipas Kodit tonë të Procedurës Penale.

5.7. Gjykimi i zakondshëm.

Faza e gjykimit të cështjes rregullohet nga Kodi i Procedurës Penale Italiane në kreun e shtatë të tij, i cili bazohet në tre momente, të akteve e fazës para gjykimit, në debatin gjyqësor, si dhe lidhur me aktet që pasojnë debatin gjyqësor.

Në momentin e debatit gjyqësor janë parashikuar garancitë maksimale. Provat, mbi të cilat bazohet vendimi gjyqësor formohen gjatë shqyrtimit gjyqësor, duke iu nënshtruar kontradiktoriteti të palëve në gjykim. Palët në procesin gjyqësor mundet që të pyesin drejtëpërdrejtë dëshmitarët e thirrur, ekspertët, mundet të kërkojnë marrjen e provave të kundërta me ato që kërkohen nga prokurori gjatë gjykimit, secila nga palët në procesin gjyqësor ka te drejtën që të debatojë, të kundërshtojë dhe të diskutojë lidhur me vlerën provuese të provave të paraqitura gjatë shqyrtimit gjyqësor.

Po kështu, është parashikuar që gjyqtari i cili do të marrë vendimin lidhur me cështjen, duhet që njëkohësisht të ketë marrë pjesë në fazën e shqyrtimit të provave. Faza e shqyrtimit gjyqësor, si pjesë e procesit gjyqësor, është faza në të cilën më shumë se në cdo fazë tjetër të procedimit penal në tërësi, respektohen karakteristikat e sistemit procedural akuzator.

5.7.1. Aktet e fazës para gjykimit.

Faza para gjykimit ka funksionin e përgatitjes së shqyrtimit gjyqësor. Aktet dhe veprimet e fazës së para gjykimit i binden vetëm rregullave të shqyrtimit gjyqësor dhe nuk janë të kushtëzuara në asnjë mënyrë nga marrjet e mëparshme të provave, ato kanë si qëllim për të garantuar zhvillimin e rregullt dhe të dobishëm të fazës së mëpasme. Faza e para gjykimit fillon jashtë seancës publike, në momentin kur mbërrin tek sekretaria e gjykatës vendimi që urdhëron gjykimin së bashku me fashikullin e gjykimit të ndërtuar në kontradiktoritetin e palëve. Ky vendim duhet t’i dërgohet pa vonesë gjyqtarit kompetent. Faza para gjykimit përbëhet nga një sërë aktesh, të nevojshme dhe eventuale, monokratike dhe kolegjiale, thjeshtë shtytëse dhe me efekt vendimmarrës. Faza e veprimeve para gjykimit përfundon me celjen e seancës gjyqësore e cila përkon me hapjen e shqyrtimit gjyqësor. Megjithatë, në rastet e parashikuara në mënyrë taksative nga ligji, mundet të ndodhë që procesi të përfundojë që në “dhomën e këshillimit” të fazës para gjykimit, pa u celur shqyrtimi gjyqësor.

Aktet e fazës para gjykimit sipas ligjit procedural penal italian, iu korespondojnë në Kodin tonë të Procedurës Penale veprimet përgatitore, të cilat kryhen nga gjyqtari i caktuar për gjykimin e cështjes para se të ketë filluar shqyrtimit gjyqësor. Janë pothuajse të ngjashme rregullat procedurale lidhur me caktimin e datës së seancës gjyqësore, lidhur me të drejtat e palëve në këtë fazë që të shqyrtojnë në sekretari aktet e ndodhura në fashikullin gjyqësor, sendet e sekuestruara, të marrin kopje të këtyre akteve, rregullat lidhur me veprimet ngutshme të sigurimit të proves, të depozitimit në sekretarinë e gjykatës nga prokurori dhe palët e tjera të listës së personave që do të pyeten si dëshmitar në procesin gjyqësor, si dhe të atyre që do të pyeten si ekspertë.

Nëse sipas ligjit tonë afati është deri në pesë ditë para seancës, në ligjin italian ky afat është shtatë ditë, brënda të cilit duhet që të depozitohen lista e dëshmitarëve dhe të ekspertëve. E vecanta e ligjit procedural italian është fakti se depozitimi i listës së dëshmitarëve apo të ekspertëve brënda afatit të mësipërm, është parashikuar në nenin 468 të K.Pr.Penale se është me pasojë papranueshmërie. Pra, nëse brënda këtij afati listat e dëshmitarëve që do të pyeten, të pandehurve në një procedim të lidhur apo të ekspertëve, nuk janë depozituar në sekretarinë e gjykatës, pyetja e tyre nuk mundet që të kërkohet në momentet e mëtejshme të gjykimit.

Depozitimi i listës së dëshmitarëve, me pasojë paranueshmërie, ka funksionin dhe njëkohësisht synimin për të evituar futjen, nga çdo lloj ane, i provave surprizë. Synon, pra, për “të informuar”, brenda afateve të fiksuara mirë, kundërpalën dhe për të siguruar një përdorim korrekt të kontradiktoritetit në gjykim. Depozitimi i listës duhet të lidhet edhe me tregimin e rrethanave rreth të cilave “do të bëhet marrja në pyetje”, duke bërë kështu të mundur që pala tjetër ti njohë paraprakisht këto rrethana. Nëse në listën e dëshmitarëve nuk janë treguar rrethanat për të cilat ato do të pyeten ose rrethanat e treguara janë “të përgjithshme”, edhe në këtë rast ligji italian ka sanksionuar papranueshmërinë e tyre. Ndryshimi tjetër me ligjin tonë procedural qëndron në faktin se sipas ligjit italian, gjyqtari pasi depozitohen listat e mësipërme bën, për kërkesën e palëve, një shqyrtim vetëm me qëllimin për të vërtetuar nëse dëshmitë e treguara në listë janë “të ndaluara nga ligji” apo nëse ato janë “dukshëm të tepërta”, dhe vetëm më pas ai autorizon thirrjen e tyre në gjykim.

Në dallim nga sa më sipër, në ligjin tonë procedural, mosdepozitimi i listës së dëshmitarëve apo ekspertëve që do të pyeten në gjykim brënda afatit pesë ditor para celjes së seancës, nuk është parashikuar se është me pasojë papranueshmërie. Prokurori dhe i pandehuri apo palët e tjera në gjykim mundet të depozitojnë listën e dëshmitarëve që kërkohen të pyeten prej tyre edhe në një fazë të mëvonshme, deri në momentin e parashtrimit hyrës dhe kërkesave për prova.

Po kështu, në fazën e veprimeve përgatitore në ligjin tonë procedural penal nuk është parashikuar se gjyqtari bën ndonjë shqyrtim lidhur me rrethanat për të cilat do të pyeten dëshmitarët apo nëse pyetja e tyre mundet të jetë “dukshëm e tëpërt” për nevojat e gjykimi.

Në Kodin e Procedurës Penale Italiane, neni 469, është parashikuar që gjykata mundet të marrë një vendim para gjyqësor lidhur me cështjen, që në këtë fazë dhe pa vazhduar me tej lidhur me gjykimin e cështjes, nëse eksiton ndonjë nga rastet e paprocedueshmërisë të njohur të veprimit penal apo të shuarjes së vërtetuar të veprës penale. Në bazë të nenit 469 K.Pr.Penale shpallja e vendimit paragjyqësor i nënshtrohet një kushti të dyfishtë:

a) është e mundur nëse, për të vërtetuar shkaqet e pafajësisë së dhënë para kohe, “nuk është i nevojshëm procedimi në gjykim”. Është e mundur, pra, nëse çështjet që kanë të bëjnë me ushtrimin e veprimit penal apo me shuarjen e veprës penale paraqiten për t’u zgjidhur pa dashur të merret prova të tjera gjatë hetimit gjyqësor. Në këtë rast, aktet paragjyqësore të vëna në dispozicion të gjyqtarit dhe që ndodhen në fashikullin e gjykimit mund të jetë të mjaftueshme për të marrë një vendim të tillë; b) është, gjithashtu, e mundur shpallja sipas nenit 469 të K.Pr.Penale nëse prokurori dhe i pandehuri nuk kundërshtojnë.

Duke pasur parasysh se në K.Pr.Penale Italiane është parashikuar zhvillimi i seancës paraprake, e cila ka si funksion kryesor atë të fillimit të një kontrolli gjyqësor mbi ushtrimin e veprimit penal, kontroll që luan rolin e “filtrit të akuzave të nxituara”, ku gjykimi duhet evituar kur, në ngarkim të një të pandehuri, nuk ekzistojnë elementët e duhur për të justifikuar fillimin e procesit penal, duket në pamje të parë se parashikimi i marrjes së vendimit paragjyqësor nga gjyqtari i gjykimit të cështjes, është i panevojshëm dhe shfaqet si një

parashikm normativ i dyfishtë. Megjithatë, kjo duket se është e justifikuar për dy arsye;

a) se jo gjithmonë hetimet paraprake përfundojnë në një seancë paraprake. Mund të ndodhë, për shembull, që procedimi të shkojë në proces nëpërmjet një gjykimi të shpejtë, pa kaluar, pra, itinerarin e duhur për të përcaktuar “në rrugë paraprake” ngjarjen proceduriale. Në këtë rast vetëm vendimi paragjyqësor mund të përjashtojë dërgimin e akteve në gjykim;

b) që nuk mund të përjashtohet që shkaqet e paprocedueshmërisë (dhe të mos vazhdimit) të veprimit penal dhe të shuarjes së veprës penale të shfaqen pikërisht në intervalin kohor ndërmjet mbylljes së hetimeve paraprake dhe fillimit të gjykimit. Le të sjellin ndërmend tërheqjen e ankimit, së bërë pas dërgimit të vendimit që urdhëron gjykimin, ose në rastin kur mundet që të parashikohet një amnisti, ndërsa është në proces faza paragjyqësore.

Marrja e një vendimi të tillë paragjyqësor nuk është parashikuar në ndonjë nga dispozitat e Kodit tonë të Procedurës Penale. Në respektim të nenit 387 të K.Pr.Penale shqiptare, gjykata mundet të vendosë pushimin e cështjes edhe para se të ketë përfunduar diskutimi përfundimtar apo para se të ketë përfunduar shqyrtimi gjyqësor, por nuk është parashikuar që një vendim i tillë mundet të merret që në fazën e veprimeve përgatitore dhe para celjes së seancës gjyqësore.

Nëse gjyqtari nuk merr një vendim paragjyqësor në dhomën e këshillimit, procesi gjyqësor sipas ligjit procedural penal italian vijon me celjen e seancës gjyqësore dhe verifikimin e pranisë së palëve dhe konstituimit të tyre.

Nëse njoftimet drejtuar të pandehurit që nuk është paraqitur në gjykim janë të pavlefshme, nuk konfirmohet dijenia e të pandehurit apo nëse ai ka dijeni por ka një pengesë të ligjshme për të mos u paraqitur në seancën gjyqësore, atëherë gjykata edhe kryesisht përsërit njoftimin dhe shtyn seancën gjyqësore në një datë tjetër. Nëse mungesa e të pandehurit në seancë gjyqësore nuk lidhet me ndonjë nga rastet e mësipërme, gjyqtari bën deklarimin e mungesës të të pandehurit dhe urdhëron të procedohet më tej me gjykimin. Po kështu, nëse konstatohet se mbrojtësi i zgjedhur i të pandehurit mungon në seancë, kryhet zëvendësimi i tij me një mbrojtës tjetër të caktuar kryesisht.

Edhe sipas ligjit procedural italian mundet që të zhvillohet gjykimi në mungesë të të pandehurit. Lidhur me zhvillimin e gjykimit në mungesë të të pandehurit, jo vetëm lidhur me fazën e gjykimit, por edhe në fazën e seancës paraprake, janë të dallueshme disa situata;

a) Situata e parë ka të bëjë me pengesën për tu paraqitur. Mungesa e të pandehurit apo e mbrojtësit nuk lejon në fakt fillimin apo vazhdimin e debatit gjyqësor. Pengesa duhet të mbartë pamundësinë absolute për t’u paraqitur dhe, sipas rrethanave, duhet të varet nga një rast fator apo nga forca madhore, ose nga një pengesë tjetër e ligjshme, që vjen si për rastet e mungesës të të pandehurit po ashtu edhe për rastin e mungesës të mbrojtësit. Pasi të jetë vërtetuar pengesa gjyqtari e shtyn edhe kryesisht debatin gjyqësor. Procedon, pra, me caktimin e një date për seancën e re, duke disponuar njëkohësisht me përsëritjen e njoftimit për të pandehurin dhe mbrojtësin e tij.

b) Situata e dytë ka të bëjë me rastin kur i pandehuri i njoftuar rregullisht për tu paraqitur në seancë gjyqësore, nuk paraqitet pa ndonjë pengesë të ligjshme. Në këtë rast gjykata me vendim procedon me deklarimin e mungesës së të pandehurit. Deklarimi i mungesës së të pandehurit shënon fillimin e debatit gjyqësor, i cili në fakt karakterizohet nga disa specifika të vecanta në një rast të tillë. Vendimi për deklarimin e mungesës është parashikuar që është i pavlefshëm nëse i pandehuri nuk ka pasur dijeni për njoftimin për tu paraqitur në gjykimin që zhvillohet në ngarkim të tij. Është gjithashtu i pavlefshëm nëse në momentin e shpalljes kemi provën që mungesa e të pandehurit i detyrohej pamundësisë absolute për t’u paraqitur për shkak të rastit fator, forcës madhore apo ndonjë pengese tjetër të ligjshme. Vendimi i deklarimit në mungesë është i revokueshëm nëse i pandehuri paraqitet “me vonesë” ose dalin prova rreth padijenisë së thirrjes apo pamundësisë absolute për t’u paraqitur.

c) Situata e tretë lidhet me mungesën e vullnetshme të të pandehurit në gjykim. Mungesa e vullnetshme e të pandehurit është e barazvlefshme me heqjen dorë nga një garanci, e realizuar nga e njëjta palë e interesuar, që në këtë mënyrë shpreh një zgjedhje të padetyrueshme mbrojtëse. Pra, nëse i pandehuri gëzon të drejtën për t’u mbrojtur, dhe pra për të marrë pjesë efektivisht në debatin gjyqësor, kjo nuk duhet të kuptohet se i pandehuri e ka edhe detyrim pjesëmarrjen e tij në gjykim. Gjithmonë vetëm nëse vullneti për të munguar është

i qartë apo është ligjërisht i prezumuar. Ky vullnet është i qartë kur pala, edhe pse e penguar, e shfaq shprehimisht, duke kërkuar apo duke lejuar që debati gjyqësor të zhvillohet në mungesë të tij (nëse bëhet fjalë për të pandehurin e lirë), ose duke refuzuar praninë (nëse bëhet fjalë për të pandehurin e burgosur).

Lidhur me të treja këto situata, si dhe lidhur me zhvillimin e gjykimit në mungesë në tërësi, rregullat procedurale të zbatueshme sipas K.Pr.Penale Italiane janë të ngjashme me rregullat procedurale të parashikuara lidhur me zhvillimin e gjykimit në mungesë nga Kodi jonë i Procedurës Penale. Në këtë moment midis këtyre dy legjislacioneve nuk kemi ndonjë dallim.

Pas konstituimit të palëve mundet të shtrohen përpara gjyqtarit kërkesat që mundet të kenë të bëjnë me çështje të tjera duke iu referuar emërimit të zakonshëm të gjyqtarit, pavlefshmërive të ndodhura në fazat e mëparshme apo në vetë fazën paragjyqësore, kufizimeve të mundshme të gjykimit të ardhshëm, kërkesat lidhur me kompetencën, juridiksionin, bashkimin apo ndarjen e cështjeve. Edhe në ligjin tonë procedural kërkesa të tilla bëhen pikërisht në këtë fazë të shqyrtimit gjyqësor dhe emërtohen si kërkesat paraprake.

Kontrolli i konstituimit të palëve dhe vendimi mbi cështjet paraprake janë nga renditja kohore, veprimet e fundit të fazës paragjyqësore. Pasi të jetë kryer ky kontroll mund të procedohet më tej në gjykim.

5.7.2. Aktet e gjykimit.

Gjykimi celet me leximin nga prokurori të akuzës penale, duke treguar rrethanat e faktit që do të synojë që të provojë para gjykatës, që sipas tij përbëjnë kryerjen e veprës penale dhe provojnë fajësinë e të pandehurit që ëshët duke u gjykuar, si dhe provat që kërkohen prej tij të shqyrtohen gjatë shqyrtimit gjyqësor. Më pas edhe mbrojtësit tregojnë faktet që kërkojnë të provojnë dhe kërkojnë pranimin e provave. Me këtë veprimtari prokurori dhe mbrojtësit “argumentojnë” në lidhje me faktet objekt të akuzës dhe ndaj fakteve që përfshijnë apo ulin bazueshmërinë, si dhe “shpjegojnë” përkatësinë e provave për të cilat kërkojnë të pranohen.

Kërkesave për prova, të formuluara nga palët, gjyqtari u përgjigjet me anë të një vendimi që, sipas rasteve, është vendim pranimi apo mospranimi i provës së kërkuar. Para se të vendosë në një drejtim apo në një tjetër gjyqtari duhet të

dëgjojë palët që kanë edhe të drejtën për të shqyrtuar dokumentat, për të cilat është kërkuar që të pranohen.

Vendimi i mësipërm për lejimin e marrjes së provave është një vendim i ndërmjetëm i gjykatës, që edhe mundet të ndryshojë në vijim të shqyrtimit gjyqësor, në varësi të kërkesave të palëve, të cilat mundet të heqin dorë nga marra e ndonjë prove të caktuar, apo në varësi të shfaqjes së padobishmërisë së provave të kërkuara.

Edhe sipas ligjit procedural penal italian hetimi gjyqësor fillon me marrjen e provave të kërkuara nga prokurori dhe vazhdon me marrjen e atyre provave të kërkuara nga palët e tjera, i pandehuri dhe palët private të pranishme në gjykimin e cështjes. Me hetimin gjyqësor deshifrohet momenti thelbësor i gjykimit, i destinuar, pikërisht, tek hetimi i provës dhe përfshin veprimet gjithësesi të lidhura me pyetjen e dëshmitarëve dhe të palëve, me pushtetin për të ndërhyrë kryesisht nga ana e gjykatës, me marrjen e dokumentave dhe me leximet e lejueshme.

Në parashtrimet hyrëse të prokurorit, të pandehurit dhe palëve private, në mënyrën e parashtrimit të kërkesave të tyre për prova, përvec emrave të dëshmitarëve dhe të ekspertëve që duhet të jenë depozituar paraprakisht sic shpjeguam më sipër, në procedurën e pyetjes së dëshmitarëve, të dëshmitarëve të mitur, të pyetjes së bashkë të pandehurve në të njëjtin procedim, të pandehurve në një procedim të lidhur apo të pyetjes së ekspertëve gjatë gjykimit të cështjes, nuk ka ndonjë dallim të dukshëm midis rregullave procedurale sipas ligjit tonë procedural, për të cilat kemi folur në kapitullin II të këtij punimi, dhe dispozitave të K.Pr.Penale Italiane.

Po kështu, vihet re se gjatë procedurës së gjykimit sipas ligjit procedural penal italian gjykata, kryetari mund t’u drejtojë pyetje dëshmitarëve, ekspertëve, konsulentëve teknikë dhe palëve private. Pyetjet mundet të drejtohen nga kryetari i trupit gjykues ose sipas kërkesave të bërë nga ndonjë prej anëtarëve të trupit gjykues, gjithashtu vetëm pas “pyetjes dhe kundërpyetjes” nga palët kryetari mund t’u drejtojë pyetje dëshmitarëve, ekspertëve, konsulentëve teknikë dhe palëve private.

Pas mbylljes së shqyrtimit gjyqësor gjykata ka mundësinë që të marrë edhe prova të tjera kryesisht që nuk janë kërkuar nga palët. Sipas nenit 507 të K.Pr.Penale, pasi të ketë përfunduar marrja e provave të kërkuara nga palët, gjyqtari, nëse rezulton absolutisht e nevojshme, mund të disponojë edhe kryesisht marrjen e mjeteve të reja të provës. Edhe në këtë moment parashikimi ligjor është i njëjtë me nenin 367 të Kodit tonë të Procedurës Penale.

Lidhur me diskutimin përfundimtar të palëve, neni 378 i K.Pr.Penale shqiptare është i ngjashëm me nenin 523 të K.Pr.Penale Italiane, sipas të cilit;

a) radha e paraqitjes së diskutimit përfundimtar është e disiplinuar në mënyrë të tillë, ku fillimisht parashtrohet dikutimi i përfaqësuesit të akuzës dhe më pas vijon me diskutimin e mbrojtjes. Të pandehurit dhe mbrojtësit të tij i rezervohet e drejta për të paraqitur fjalën e fundit. Gjithashtu, palët kanë të drejtën e replikës. Mundësia e replikës i njihet të gjitha palëve, pranohet vetëm një herë dhe duhet të përmbahet në kufijtë ngushtësisht të nevojshëm “për të rrëzuar argumentat e kundërta”.

b) kryetari drejton diskutimin dhe pengon çdo shmangie, përsëritje dhe ndërprerje. Ndërhyrja e tij nuk mund të shkojë deri në pikën e “heqjes të së drejtës për të folur”, por konsiston vetëm në tërheqjen e vëmëndjes së palës për të kufizuar diskutimin e saj përfundimtar brënda kufijve të gjykimit të cështjes.

c) diskutimi nuk mund të ndërpritet për marrjen e provave të reja. Rregulli ka një përjashtim në rastet kur marrja e provave të reja është absolutisht e domosdoshme.

5.7.3. Aktet që pasojnë shqyrtimin gjyqësor.

Me mbarimin e diskutimit, kryetari e deklaron të mbyllur shqyrtimin gjyqësor dhe gjykata tërhiqet për të marrë vendimin përfundimtar. Veprimet procedurale pas përfundimit të shqyrtimit gjyqësor përbëjnë fazën e tretë të gjykimit. Kjo fazë fillon në momentin kur përfaqësuesit e vendimit tërhiqen në dhomën e këshillimit për të marrë vendim dhe mbyllet në momentin kur gjyqtari pushon konkretisht çdo raport me procesin, nëpërmjet depozitimit të vendimit përfundimtar.

Në ligjin procedural penal italian është parashikuar që vendimi përfundimtar merret menjëherë pas mbylljes së shqyrtimi gjyqësor, gjyqtari nuk mund të përdorë për qëllimet e marrjes së vendimit prova të ndryshme veç atyre të marra në mënyrë të ligjshme gjatë shqyrtimit gjyqësor.

Edhe në ligjin procedural italian ëshë parashikuar që gjykata mundet të marrë një nga këto tre vendime;

Vendimi i pushimit të cështjes. Ky vendim merret kur veprimi penal nuk duhej që të kishte filluar apo nuk duhej që të kishte vazhduar. Këtu përfshihen situatat kur mungojnë një prej kushteve të procedimit. Vendimi për pushimin e cështjes duhet që të tregojë në dispozitiv “shkakun” konkret dhe të specifikojë arsyet e paprocedueshmërisë apo të mosndjekjes së veprimit penal. Gjykata mundet të vendos pushimin e cështjes edhe në rastin kur vepra penale është shuar. Në ndryshim nga vendimet që deklarojnë paprocedueshmërinë apo mosndjekjen e veprimit, vendimet që deklarojnë shuarjen e veprës penale janë “vendime të themelit”. Në këto vendime gjykata nuk mohon procesin, por detyrimin për të ndëshkuar.

Rastet e mësipërme të parashikuara si shkaqe për marrjen e vendimit të pushimit të cështjes, janë të njëjta me ato të parashikuara nga ligji jonë në nenin 387 të K.Pr.Penale, sipas të cilit; kur ndjekja penale nuk duhej të fillonte ose nuk duhet të vazhdojë, ose kur vepra penale është shuar, gjykata vendos pushimin e cështjes, duke treguar edhe shkakun.

Vendimi i pafajësisë. Vendimi i pafajësisë është disiplinuar nga neni 530 K.Pr.Penale Italiane. Vendimi i pafajësisë merret nga gjykata për shkak të provave, të cështjeve të lidhura me faktin dhe cështjeve të lidhura me ligjin.

a) provat mund të jenë pozitive (në lidhje me pafajësinë e të pandehurit) dhe negative (në lidhje me përgjegjësinë e tij). Prova e alibisë është një provë tipike pozitive e pafajësisë. Për provë negative të përgjegjësisë mund të diskutohet kur prokurori nuk arrin që të provojë akuzën.

Provat mund të jenë edhe të pamjaftueshme apo kontradiktore. Mund të flitet për pamjaftueshmëri si në rastin kur prova pozitive e pafajësisë është e paplotë, po ashtu edhe në rastin kur është e paplotë prova e përgjegjësisë. Mund të flitet për provë kontradiktore në rastin kur rezultati i provës është i karakterizuar nga

mospërputhje ndërmjet marrjeve të provave “në favor” dhe “kundër” të pandehurit.

b) çështjet që kanë të bëjnë me pafajësinë e mundshme të të pandehurit janë të lidhura me themelin. Cëshjet e faktit faktike paraprijnë cështjet ligjore, në kuptimin që, me zgjidhjen negativisht të çështjes rreth ekzistencës së faktit dhe kryerjes së tij nga ana e të pandehurit, në kufijtë e fajit dhe mos dashjes, nuk ka hapësirë për pozicionin dhe zgjidhjen e çështjeve që kanë të bëjnë me ligjshmërinë penale të faktit.

c) shkaqet e pafajësisë. Kodi i Procedurës Penale Italiane i përkufizon “formula” dhe janë dy llojesh: in factum conceptae, nëse ka qenë zgjidhja e një çështje mbi faktin që ka përcaktuar procesin; in jus conceptae, nëse ka qenë zgjidhja e një çështje mbi ligjin që ka mbyllur ngjarjen.

I përkasin grupit të formulave in factum conceptae:

- formula e pafajësisë sepse fakti nuk ekziston. Kjo formulë duhet të adoptohet kur përpunimi gjyqësor i provës ka sjellë në “përjashtimin” e sjelljes, e ngjarjes apo të lidhjes shkaktësore, ose ka vënë në dyshim ekzistencën e këtyre elementëve.

- formula e pafajësisë sepse i pandehuri nuk e ka kryer faktin. Kjo formulë duhet të adoptohet në rastet kur është kapur prova mbi ekzistencën e faktit, por jo mbi kryerjen e këtij fakti nga i pandehuri.

- formula e pafajësisë sepse i pandehuri është një person që nuk mund të akuzohet.

- formula e pafajësisë sepse i pandehuri nuk është i dënueshëm.

I përkasin grupit të formulave in jus conceptae:

- formula e pafajësisë sepse fakti nuk përbën vepër penale

- formula e pafajësisë sepse fakti nuk është parashikuar nga ligji si vepër penale. Dallimi ndërmjet kësaj formule dhe asaj të mëparshme qëndron në situatën që; “fakti nuk përbën vepër penale”, shpreh realitetin procedurial të një fakti material që i korrospondon në mënyrë abstrakte një rasti të veprës penale, të cilit i mungon ndonjë element për të qenë i dënueshëm, që nuk i përket strukturës materiale, ndërsa formula fakti nuk është parashikuar nga ligji si vepër penale shpreh një realitet të ndryshëm procedurial, d.m.th. që fakti material nuk ka asnjë rëndësi penale.

Duke krahasuar shkaqet e mësipërme të pafajësisë të parashikuara në K.Pr.Penale Italiane, me shkaqet e pafajësisë të parashikuara nga neni 388 i K.Pr.Penale shohim se këto shkaqe janë të njëjta.

Vendimi i dënimit. Në kuptim të nenit 533 të K.Pr.Penale Italiane, gjykata procedon me vendim dënimi nëse del se i pandehuri ka kryer veprën penale që është akuzuar, e provuar “tej cdo dyshimi të arsyeshëm”. Ky rregullt dhe standart i të provuarit në marrjen e vendimit të dënimit, konsiston në aplikimin e parimit të prezumimit të pafajësisë dhe të detyrës që ka prokurori në procesin gjyqësor, i cili ka barrën e provës që të provojë ekzistencën e veprës penale dhe të fajësisë së personit të akuzuar.

Pikat thelbësore që duhet të përmbajë vendimi i dënimit konsistojnë në pranimin e faktit të ndodhur për të cilin është akuzuar i pandehuri, duke arsyetuar vlerën provuese të provave të paraqitura për të provuar faktin si dhe vlerën provuese të provave të kundërta, kualifikimin e këtij fakti si vepër penale, se kjo vepër penale është kryer nga i pandehuri dhe në përfundim, caktimin dhe individualizimin e llojit dhe masës së dënimit.

Pavarësisht se në nenin 390 të K.Pr.Penale, që bën fjalë për vendimi e dënimit, nuk është parashikuar shprehimisht, edhe sipas ligjit tonë procedural vendimi i dënimit merret kur provohet “tej cdo dyshimi” se vepra penale ka ndodhur dhe se ajo është kryer nga i pandehuri. Kjo vjen si interpretim i përmbajtjes së nenit 4 të K.Pr.Penale, që sanksionon parimin e prezumimit të pafajësisë, ku dhe është parashikuar që “cdo dyshim për akuzën cmohet në favor të të pandehurit”.

Si përfundim, nga ky vështrim i kryer në Kodin e Procedurës Italiane, nga momenti i përfundimit të hetimeve paraprake deri në përfundim të gjykimit në shkallë të parë, krahasuar me dispozitat respektive të Kodit tonë të Procedurës Penale, vëmë re se ekzistojnë disa dallime që konsistojnë lidhur me procedurën e përfundimit të hetimeve paraprake, të veprimeve procedurale para fillimit të procesit gjyqësor dhe të shqyrtimit gjyqësor, si dhe lidhur me llojet e gjykimeve të posacme, disa prej të cilëve nuk ekzistojnë në ligjin tonë procedural. Dallimet lidhur me këto momente, të cilat i kemi detajuar më sipër, janë kryesisht me tipare të sistemit akuzator dhe njëkohësisht të lidhura me natyrën akuzatore të sistemit procedural italian.

PERFUNDIME DHE REKOMANDIME

Kodi i Procedurës Penale i miratuar në vitin 1995, përbën një hap përpara dhe me rëndësi në drejtim të demokratizimit të legjislacionit procedural penal, në garantimin e të drejtave dhe lirive të individit në procesin penal, në krijimin e themeleve të qëndrueshme të shtetit të së drejtës, si dhe në garantimin e një procesi të rregullt gjyqësor të personave që i nënshtroheshin procesit penal.

Ndryshimet e mëvonshme të kryera në K.Pr.Penale, plotësimi i kuadrit ligjor procedural penal me akte të tjera ligjore, sic është ligji për organizimin dhe funksionimin e pushtetit gjyqësor, ligji për krijimin e Gjykatës për Krime të Rënda, si dhe masa të tjera ligjore të kësaj natyre, kanë ndikuar pozitivisht në krijimin e një sistemi gjyqësor penal të qëndrueshëm, si dhe në rritjen dhe forcimin e pavarësisë të këtij sistemi.

Kodi i Procedurës Penale ka adoptuar një sistem procedural të përzier i cili ka më shumë karakteristikat e sistemit procedural akuzator, të cilat janë të pranishme në një shkallë mbizotëruese, por që njëkohësisht ruan edhe disa element të sistemit inkuizitor.

Ka natyrë akuzatore duke pasur parasysh që, pranon barazinë e palëve gjatë procesit gjyqësor, përshkruhet nga parimi i kontradiktoritetit, parimi i barazisë së armëve të palëve në proces, ekzistenca e debatit gjyqësor, oralitetit, gjyqtari gjatë procesit gjyqësor mban rolin e të tretit dhe qëndron mbi palët, provat krijohen dhe marrin vlerën e tyre gjatë procesit gjyqësor, pranon parimin e prezumimit të pafajësisë, barra e provës për të provuar fajësinë dhe kryerjen e veprës penale i përket akuzës, vendimi merret vetëm mbi bazën e provave të shqyrtuara gjatë procesit gjyqësor, si dhe të marra dhe administruara në mënyrë të ligjshme konform rregullave procedurale.

Megjithatë, përvec karakteristikave mbizotëruese të sistemit procedurale akuzator Kodi i Procedurës Penale përmban edhe disa elementë të sistemit

procedural inkuizitor, që janë të pranishme qoftë në fazën e hetimit të cështjes ashtu edhe në fazën e gjykimit të saj.

Parashikimi në Kodin e Procedurës Penale i gjykimeve të posacme, gjykimi i shkurtuar dhe gjykimi i drejtëpërdrejtë, përbën një hap më rëndësi në drejtim të demokratizimit dhe thjeshtëzimit të procedurave gjatë procesit penal si në lidhje me fazën e hetimeve ashtu edhe lidhur me fazën e gjykimit. Parashikimi i gjykimeve të posacme, si forma të gjykimit të posacëm ose alternative, të ndryshme nga procedura e zakondshme, është e frymëzuar dhe mbështetet në vetë natyrën e sistemit procedural akuzator.

Megjithëse K.Pr.Penale ka ngjashmëri me Kodin e Procedurës Italiane, i cili është përdorur si model që në momentin e hartimit të tij, nga një vështrim krahasues i kryer në lidhje me Kodin e Procedurës Italiane, nga momenti i përfundimit të hetimeve paraprake deri në përfundim të gjykimit në shkallë të parë, krahasuar me dispozitat respektive të Kodit tonë të Procedurës Penale, vëmë re se ekzistojnë disa dallime.

Këto dallime konsistojnë kryesisht lidhur me procedurën e përfundimit të hetimeve paraprake, të veprimeve procedurale para fillimit të procesit gjyqësor dhe të shqyrtimit gjyqësor, si dhe lidhur me llojet e gjykimeve të posacme, disa prej të cilëve nuk ekzistojnë në ligjin tonë procedural.

Dallimet lidhur me këto momente janë kryesisht me tipare të sistemit akuzator dhe njëkohësisht të lidhura me natyrën akuzatore të sistemit procedural italian.

Sa i përket procedurës së përfundimit të hetimeve dallimet qëndrojnë lidhur me procedurën e seancës paraprake, që kryhet pasi kanë përfunduar hetimet paraprake por para se të ketë filluar shqyrtimi gjyqësor, seancë e cila zhvillohet në dhomën e këshillimit, me pjesëmarrjen e prokurorit dhe mbrojtësit të të pandehurit. Gjyqtari i seancës paraprake mundet që të vendosë që në këtë moment mosfillimin e procesit penal, në të kundërt merr vendimin që urdhëron gjykimin e cështjes.

Në ndryshim nga përmbajtja e nenit 332 të K.Pr.Penale sipas të cilit fashikulli gjyqësor formohet vetëm nga prokurori, duke futur në këtë fashikull aktet procedurale që janë përmëndur shprehimisht në këtë dispozitë, në në nenin 431/1 të K.Pr.Penale Italiane është parashikuar një procedurë tjetër dhe e

ndryshme lidhur me mënyrën e formimit të fashikujve. Menjëherë pasi gjyqtari i seancës paraprake ka marrë vendimin që disponon për gjykim, apo në një seancë tjetër të re që duhet të mbahet jo më vonë se pesëmbëdhjetë ditë, procedon në kontradiktoritetin e palëve, me formimin e fashikullit të gjykimit. Në këtë mënyrë formimi i fashikullit të gjykimit kryhet nga gjyqtari i seancës paraprake dhe jo nga prokurori.

Ndryshimi me ligjin italian lidhur me gjykimet e posacme konsiston në faktin që në ligjin procedural penal italian janë parashikuar pesë gjykime të posacme, ndërsa në K.Pr.Penale shqiptar janë parashikuar vetëm dy gjykime të posacme.

Instituti i “aplikimit të dënimit me kërkesë të palëve”, që parashikohet në nenet 444-448 të K.Pr.Penale Italiane, i emërtuar vazhdimisht dhe mjaft kuptimplotë “patteggiamento” përbën modelin tipik të drejtësisë së nogociuar dhe me marrëveshje. Edhe pse ky institut paraqet mjaft pika të përbashkëta me gjykimin e shkurtuar, dallohet për shkakun se “marrëveshja” në këtë rast, realizohet lidhur me masën e dënimit dhe si rrjedhim lidhur me themelin e cështjes, ndërsa në gjykimin e shkurtuar marrëveshja realizohet mbi tkurrjen apo reduktimin e procedurës së procesit gjyqësor.

Në gjykimin e shkurtuar, në momentin që i pandehuri paraqet kërkesën për të proceduar me këtë lloj gjykimi të posacëm, nuk ka dijeni se cfarë se cfarë dënimi do të caktohet nga gjyqtari në vendimin përfundimtar. Ndërsa në procedimin e posacëm “patteggiamento” i pandehuri është në dijeni se cili mundet të jetë lloji apo masa e dënimit që mundet të caktohet në vendimin përfundimtar.

Përvec hapave pozitive të Kodit të Procedurës Penale në mendojmë se ka vënd për përmirësime të mëtejshme, të cilat po i evidentojmë si më poshtë;

- Instituti i “aplikimit të dënimit me kërkesë të palëve” (patteggiamento), që parashikohet në ligjin procedural penal italian, nuk është i parashikuar në ligjin tonë procedural penal. Parashikimi i një instituti të ngjashëm në Kodin tonë të Procedurës Penale, i implementuar me përshtatjet e nevojshme procedurale, si dhe i zbatuar në mënyrën e duhur me garancitë ligjore të nevojshme, mendojmë se do të shërbente si një mjet procedural tepër efikas në reduktimin e procedurave gjyqësore në gjykimin e cështjeve dhe në rritjen e shpejtësisë së përfundimit të hetimeve paraprake.

Në K.Pr.Penale mund që të parashikohet “Marrëveshja midis Prokurorit dhe të pandehurit”, që do të mundësonte zgjidhjen me marrëveshje të cështjes gjyqësore, duke rënë dakort paraprakisht për llojin dhe masën e dënimit, për qëndrimin dhe dëshminë e të pandehurit lidhur me fajësinë e tij apo dhe të bashkëpandehurve apo të pandehurve të tjerë, si dhe për aplikimin e dënimeve penale plotësuese dhe alternative, apo për aplikimin e masave të konfiskimit ndaj pasurisë së të pandehurve.

Ky lloj gjykimi i posacëm aplikohet një së sërë vëndesh me demokraci të zhvilluara, është një gjykim i posacëm që ka dhënë efekte shumë pozitive në drejtim ekonomizimit të kohëzgjatjes së hetimeve paraprake dhe proceseve penale, por edhe në lidhje me shpenzimet financiare që nevojiten për një proces gjyqësor.

- Aktualisht në praktikën e sotme gjyqësore është shndërruar një problem shqetësues zvarritja e procesve gjyqësore për shkak të shtyrjeve të tyre nga mbrojtësit e të pandehurve, për shkak të mungesës së tyre, apo arsyeve të ngjashme.

Në këtë kontekst është e nevojshme implementimi i masave konkrete legjislative, të cilat të bënin të mundur marrjen e masave administrative nga Gjykata, dhe jo nga Dhoma Kombëtare e Avokatisë që deri tani në këtë drejtim ka qënë inaktive, ndaj mbrojtësve të të pandehurve që mungojnë pa shkaqe të arsyeshme në proceset gjyqësore apo që japin dorëheqje nga mbrojtja pa pasur shkaqe dhe arsye të përligjura.

- Gjithashtu, mendoj se do të ishte e nevojshme që të ndërmerrej një iniciativë legjislative në K.Pr.Penale, ku të parashikoheshin që në fillim të procesit penal, mbrojtësit zëvendësues për cdo cështje penale, të cilët duke qënë të njohur me të gjitha aktet e cështjes penale që në fillim të procesit gjyqësor, të caktoheshin si mbrojtës kryesisht nga Gjykata nëse mbrojtësi i zgjedhur nga i pandehuri nuk do të ushtronte funksionet e tij. Në këtë mënyrë do të evitoheshin shtyrjet e seancave gjyqësore dhe zvarritja e gjykimeve penale.

- Lidhur me kërkesat për prova, Gjykata që para fillimit të shqyrtimit gjyqësor dhe celjes së seancës së parë gjyqësore, duhet që të ketë listën e dëshmitarëve që

palët do të kërkojnë të pyeten gjatë procesit gjyqësor, në mënyrë që të verifikojë paraprakisht dobishmërinë e tyre në lidhje me objektin e të provuarit në procesin gjyqësor.

Parashikimi i një detyrimi të tillë në ligj për palët në procesin gjyqësor, me pasojë papranueshmërie të paraqitjes së këtyre provave në një moment të mëvonshëm, përvec rasteve përjashtimore, do bënte të mundur evitimin e pyetjes së dëshmitarëve të panevojshëm në procesin gjyqësor.

Si përfundim, pavaresisht marrjes së masave legjislative në drejtim të përmirësimit dhe të përsosjes të sistemit të drejtësisë penale në përgjithësi, një rol përcaktues në ndërtimin e një sistemi gjyqësor efikas, të paanshëm, që të shërbejë si garant për respektimin e shtetit të së drejtës, kanë sigurisht personat konkretë që ushtrojnë funksionet e tyre në organet e drejtësisë.

Krijimi dhe funksionimi i një sistemi karriere të drejtë për funksionarët e drejtësisë, të bazuar vetëm mbi meritat dhe vlerat e tyre profesionale, të pandikuar nga faktorë të tjerë, do të ishte garancia më e madhe për ngritjen e themeleve të një sistemi gjyqësor të besueshëm për shoqërinë dhe shtetin, si dhe garancia me e mire për përmirësimin e vazhdueshëm të këtij sistemi, në drejtim të arritjes së standarteve bashkëkohore të drejtësisë penale.

BIBLIOGRAFIA

1. Doktrinë.

 Historia e Shtetit dhe e se Drejtes ne Shqiperi, shtepia botuese “Luarasi”;

 Ngjasimet kryesore midis Kanunit të Lekë Dukagjinit dhe Kanunit të Labërisë, Revista Jeta Juridike nr.2 Shkurt 2004, Artikull, Ismet Elezi;

 Historia e Gjykatave Shqiptare, Tirana 2000;

 Veshtrim i shkurter historik i drejtesise penale ne Shqiperi dhe sfidat para saj, Revista Shkencore “Justiniani I”, nr.1, dhjetor 2009, Ismet Elezi.

 Procedura Penale, Komentar, H.Islami, I.Panda, A.Hoxha;

 Supreme Court of Albania, from Wikipedia, the free encyclopedia, www.Wikipedia.com.

 Manuele Breve, Diritto Procesuale Penale, Giuffre, Milano;

 Jurisprudenca e Gjykatës së Strasburgut, Ledi Bianku. Tiranë 2005;

 Gjykimet e Posacme, Maksim Haxhia, artikull në revistën Jeta Juridike, mars 2011;

 Përgjegjësia penale e personave juridikë, Toena, I.Elezi, E.Bozheku;

 Rëndesia dhe pozicioni ligjor i Gjykatave të Apelit parë në aspektin teorik dhe praktik, artikull shkencor, A.Belishta, Revista Jeta Juridike nr.2 viti 2005;

 Natyra juridike e vendimeve të Gjykatës së Lartë, koha e precedentëve, Kristaq Traja. Revista Jeta Juridike nr.1, Tetor 2005;

 Revista Juridike Shkencore Justiniani I, nr.1 Dhjetor 2009;

 Interpretime Gjyqesore te K.Pr.Penale, G.Trenova, Botimet Dita 2000;

 Shteti i se Drejtes ne Kushtetuten e Republikes se Shqiperise, Xh.Zaganjori, A.Anastasi, E.Cani, Adelprit, 2011;

 Analize e Procedimeve te Ceshtjeve Penale ne Apel ne Republiken e Shqiperise, botuar nga O.S.B.E, Shqiperi, viti 2007;

 Indeksi i Reformes Gjyqesore per Shqiperine, ABA/CEELI, Shkurt 2004;

 Indeksi i Reformes Gjyqesore per Shqiperine, Dhjetor 2008, Organizata e Juristeve Amerikane, Rule of Law Initiative;

2. Akte ligjore;

 Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë e vitit 1998;

 Konventa Europiane per te Drejtat e Njeriut;

 Kushtetuta e Republikes Popullore të Shqiperise e vitit 1946;

 Ligji nr.7491 date 29.04.1991 “Per dispozitat kryesore kushtetuese”;

 Kodi i Procedurës Penale të Republikës së Shqipërisë i vitit 1995;

 Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë i vitit 1995;

 Kodi i Procedurës Penale Italiane, hyrë ne fuqi më datë 24.10.1989;

 Ligji nr.7574 dt.24.06.1992 “Per organizimin e drejtesise dhe disa ndryshime ne kodet e procedurave penale e civile”;

 Ligji nr.8436 date 28.12.1998 “Per organizimin e pushtetit gjyqesor ne Republiken e Shqiperise”;

 Ligji nr.9877 datë 18.02.2008 “Për Organizimin e Pushtetit Gjyqësor në Republikën e Shqipërisë”;

 V.K.M nr.519, date 20.07.2011 “Per miratimin e strategjise ndersektoriale te drejtesise dhe te planit te veprimit te saj”;

3. Vendime të Gjykatës Kushtetuese.

 Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr.30, datë 17.06.2010;

 Vendimi nr.45 datë 10.10.2011 i Gjykatës Kushtetuese;

 Vendimi nr.7 datë 27.04.2005 i Gjykatës Kushtetuese;

 Vendimi nr.51 datë 30.07.1999 i Gjykatës Kushtetuese;

 Vendimi nr.24 datë 30.07.2003 i Gjykatës Kushtetuese;

 Vendimi nr. 11, datë 02.04.2008 i Gjykatës Kushtetuese;

 Vendimi nr. 7, datë 09.03.2009 i Gjykatës Kushtetuese;

 Vendimi nr. 23, datë 23.07.2009 i Gjykatës Kushtetuese;

 Vendimi nr. 38, datë 30.12.2010 i Gjykatës Kushtetuese;

 Vendim nr.16 datë 27.03.2012 i Gjykatës Kushtetuese;

 Vendimi nr.4 datë 10.02.2012 i Gjykatës Kushtetuese;

 Vendim nr.13 datë 15.04.2003 i Gjykatës Kushtetuese;

 Vendim nr.24 datë 24.04.2001 i Gjykatës Kushtetuese;

 Vendimi nr.16 datë 08.06.2006 i Gjykatës Kushtetuese;

4. Vendime të Gjykatës së Lartë.

 Vendimi Unifikues me nr.7 datë 14.01.2011 i Kolegjeve të Bashkuaratë Gjykatës së Lartë;

 Vendimi Unifikues nr.2 datë 29.01.2003 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë ;

 Vendim Unifikues i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë nr.7 datë 14.10.2011;

 Vendim Unifikues nr.2 datë 06.02.2009 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë;

 Vendim nr.153 dt.28.02.2007, i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

 Vendim nr.108 dt.23.02.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

 Vendim nr.219 dt.16.04.2003 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

 Vendim nr.123 dt.02.03.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendimi nr.483 datë 13.09.2006 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

 Vendim nr.62 datë 14.02.2007 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendimi nr.530 datë 03.11.2004 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendimi nr.102 datë 02.02.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendim nr.723 dt.24.10.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendimi nr.40 datë 02.02.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendimi nr.606 datë 26.09.2007 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendimi nr.432 datë 16.07.2003 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendimi nr.749 datë 02.11.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendimi nr.521 datë 27.09.2006 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendimi nr.472 datë 13.09.2006 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendimi nr.110 datë 23.02.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendimi nr.540 datë 22.10.2003 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendimi nr.343 datë 09.06.2004 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendimi nr.431 datë 15.06.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendim nr.410 datë 18.04.2007 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendim nr.630 datë 08.11.2006 I Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendim nr.623 datë 01.11.2006 I Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendimi nr.606 datë 26.09.2007 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendim nr.327 datë 24.05.2006 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendim nr.229 datë 07.03.2007 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendim nr.6 datë 11.01.2006 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendimi nr.691 datë 12.10.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendim nr.745 datë 26.01.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendim nr.425 datë 25.04.2007 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendim nr.244 datë 30.04.2003 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendim nr.24 datë 31.01.2007 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendim nr.500 datë 01.10.2003 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendim nr.28 datë 19.01.2006 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendimi nr.743 datë 26.10.2005 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendim nr.63 datë 14.02.2007 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;

 Vendim nr.524 datë 27.09.2006 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë;