.jpg)
Lenda: Kimi
Tema: Roli i perberjeve organike ne organizem
Nentema: Karbohidratet
Objektivat:
Te dime se cfare jane karbohidratet. Te dime rendesine
e tyre ne organizem. Te
dime ndertimin e tyre dhe funksionet qe kane. Te dime efektet negative dhe
pozitive ne organizmin tone.
KARBOHIDRATETKarbohidratet janë materie të përbëra nga karboni, hidrogjeni dhe oksigjeni,
dhe zakonisht kategorizohen si sheqera,nisheste dhe fibra. Sheqeri i cili
gjendet në përmbajtjen e ushqimit përcaktohet si monosaharid apo dysaharid.
Monosaharidet janë njësi e vetme e sheqerit dhe kur shumë njësi të tilla
lidhen, atëherë formohen nishestet (karbohidratet që gjenden në bimë) dhe
glikogjeni (karbohidrate që ruhen në trupin e njeriut).Në monosaharide bëjnë
pjesë:glukoza (e njohur si sheqeri i gjakut), fruktoza (sheqeri i pemëve),dhe
galaktoza. Dysaharidet janë dy njësi të sheqerit të cilat lidhen së bashku dhe
formojnë sukrozën (sheqeri i bardhë), laktozën (sheqeri i qumështit) dhe
maltozën (sheqeri i mjaltit). Pra karbohidratet janë burim kryesor i energjisë
në trup, ato prodhojnë energji dhe ndryshe quhen sheqera. Sheqeri që gjendet në
pemë quhet fruktozë, sheqeri që gjendet në drithëra quhet dekstrozë, ai në
hardhi (vreshtat e rrushit) quhet glukozë sheqeri që gjendet në qumësht quhet
laktozë dhe sheqeri i bardhë quhet sukrozë. Mirëpo,për absorbimin e sheqerit në
gjak, këto sheqera duhet të ndahen-zbërthehen në një molekulë të vetme të
quajtur glukozë sepse qelizat e njeriut janë të ndërtuara në atë mënyrë që
glukozën ta përdorin si burim universal të energjisë.Pra, kur karbohidratet
treten në organizëm ato absorbohen në gjak dhe rrisin nivelin e
sheqerit-glukozës në gjak.Në këtë rast pankreasi (organ i brendshëm) prodhon
hormonin e quajtur insulinë i cili bënë bartjen e sheqerit prej gjakut në
qeliza dhe pastaj qelizat e përdorin sheqerin për energji ose e ruajnë atë në
formë të glikogjenit (energji e deponuar në muskuj dhe mëlqi) apo yndyrës.Pas
këtij procesi kthehet niveli normal i sheqerit në gjak. Konsumimi i mjaftueshëm
i karbohidrateve ruan proteinat të mos hargjohen për energji dhe është i
nëvojshëm për furnizimin e trurit dhe trupit me energji.Mirëpo, nuk duhet
harruar se karbohidratet e tepërta të cilat nuk shfrytëzohen për energji ruhen
si shtresë dhjamore-yndyrë. Karbohidratet ndahen në dy kategori: në
karbohidrate të thjeshta dhe karbohidrate të përbëra,dhe sipas sistemit të ri
të klasifikimit ndahen në: karbohidrate me indeks glikemik të lartë dhe
karbohidrate me indeks glikemik të ulët.
Karbohidratet
e thjeshta-(sheqer i thjeshtë), janë monosaharidet dhe dysaharidet.
Karbohidratet e thjeshta treten shpejtë në organizëm dhe rrisin nivelin e
sheqerit në gjak shumë shpejtë. Në këtë rast pankreasi detyrohet të prodhojë më
shumë insulinë e cila merr glukozën më shpejtë nga gjaku dhe e ruan atë si
glikogjen apo yndyrë në trupin e njeriut, në mënyrë që të rikthehet niveli
normal i sheqerit në gjak. Kjo mundëson që përnjëherë të kemi energji e cila
për një kohë të shkurtër do të humbet dhe do të na lë të ndihemi të lodhur, dhe
të uritur. Karbohidratet e thjeshta janë: sheqeri i bardhë-sukroza,
ëmbëlsirat,tortet,kiflet,pijet e gazuara,lëngjet me sukroze-sheqer të
përpunuar, qokolata,bombonet,biskotat,qipsat dhe gjithë artikujt që përmbajnë
sheqer të rafineruar. Karbohidratet e thjeshta kanë shumë kalori, po nuk
përmbajnë as vitamina e as minerale, thjesht janë sheqera të përpunuar dhe pasi
që nuk janë të nevojshme për shëndetin e njeriut preferohet të konsumohen në
një sasi të vogël. Karbohidratet e përbëra-(sheqer natyral) janë polisaharidet
të cilat formohen nga bashkimi i tri apo më shumë njësive të sheqerit.
Karbohidratet e përbëra treten dhe depërtojnë në gjak më ngadalë, diku për 1
deri 3 orë, çka do të thotë se niveli i sheqerit në gjak rritet ngadalë dhe
mbetet i qëndrueshëm, dhe në këtë rast pankreasi detyrohet të prodhoj vetëm një
sasi të vogël të insulinës.Kjo mundëson të kemi energji për një kohë më të
gjatë dhe mos të ndihemi të uritur. Karbohidratet e përbëra janë: drithërat,
orizi, pemët, patatet, domatet, qumështi dhe produktet e qumshtit,lëngjet pa
sheqer shtesë-të bardhë, shpagetat, gruri, bizelja, fasulja. Karbohidratet e
përbëra janë shumë të rëndësishme për shëndetin e njeriut, janë ushqime
jetësore sepse përmbajnë shumë vitamina dhe minerale si: vitaminat B,vitamin E,
zink, magnezium, hekur dhe gjithashtu rrisin rezervat e energjisë së deponuar.
Mungesa
e karbohidrateve të përbëra gjegjësisht konsumimi i tepërt i karbohidrateve të
thjeshta mund të shkakton probleme me shëndetin si: probleme me nivelin e lartë
të yndyrës në gjak gjegjësisht kolesterolit të keq, tension të lartë të
gjakut,sëmundje të zemrës, sëmundje të sheqerit- diabet, probleme me peshë
trupore-trashje dhe probleme me disa forma të kancerit. Sistemi i ri i
klasifikimit të karbohidrateve që janë karbohidratet me indeks të lartë dhe
karbohidratet me indeks të ulët tregojnë më saktë se si ndikojnë karbohidratet
në nivelin e sheqerit në gjak, pra sa e rrisin dhe sa e ulin glukozën-sheqerin
në gjak karbohidratet dhe në përgjithësi si ndikojnë ato në shëndetin e
njeriut. Karbohidratet me indeks glikemik të lartë edhe pse mund të jenë disa
karbohidrate të përbëra (si patatet e pjekura dhe orizi i bardhë) ato treten
shpejtë në organizëm dhe rrisin shumë shpejtë nivelin e sheqerit në gjak që do
të thotë se nuk janë shumë të dobishme për shëndetin e njeriut e sidomos për
personat me sëmundje të diabetit-sheqerit te të cilët rritja e nivelit të
sheqerit në gjak mund të shkaktojë probleme të mëdha shëndetësore. Ushqimi që
përmban karbohidrate me indeks të lartë është: mielli i bardhë- buka e bardhë,
orizi i bardhë, patate të pjekura, pire patate, biskota të thata, kokice,
qipsa, çokollata, mjalta, boronica e kuqe, sukroza-sheqeri i bardhë, pijet e
gazuara, pijet e pagazuara me sheqer shtesë-sukroze dhe sa i përket pemëve
është shalqini, ananasi, rrushi i thatë, dhe bananja shumë e pjekur-e zverdhur.
Sa i përket lëngjeve me sukrozë-sheqer shtesë të përpunuar siq janë koka kola,
dhe pijet tjera është vërtetuar se përmabjnë shumë sheqer dhe shumë kalori që
rezultojnë në trashje dhe dëmtimin e dhëmbëve sidomos tek fëmijët. Pra, për
këtë arsye akademia amerikane e pediatrisë rekomandon për fëmijët ndër moshën 7
vjeqare mos të pijnë më shumë se 200 ml lëngje me sheqer shtesë të përpunuar
ndërsa për fëmijët më të rritur adoleshentë rekomandon jo më shumë se 350 ml,
lëngje me sheqer shtesë gjatë ditës. Konsumimi i karbohidrateve me indeks
glikemik të lartë në sasi të vogël është i nevojshëm dhe i dobishëm sidomos pas
stërvitjes, sepse ndihmon për ti rimbushur shpejtë, rezervat e karbohidrateve
në trupin e njeriut pasi që ato janë harxhuar duke bërë ushtrime fizike.
Konsumimi i tëpërt i karbohidrateve me indeks glikemik të lartë mund të
shkaktojë dëmtimin e dhëmbëve-kariesin,sëmundjen e diabetit-sheqerit, sëmundje
të zemrës dhe kancerin. Karbohidratet me indeks glikemik të ulët të cilat
gjithashtu mund të jenë disa karbohidrate të thjeshta (siç janë pemët) treten
më ngadal dhe rrisin nivelin e sheqerit në gjak më ngadal që do të thotë se
janë shumë të nevojshme dhe të dobishme për shëndetin e njeriut e sidomos për
personat me sëmundje të diabetit-sheqerit.Pra, nga kjo shihet se edhe pse pemët
bëjnë pjesë në karbohidrate të thjeshta ato janë shumë të shëndetshme dhe të
rëndësishme për organizmin e njeriut.Për këtë arsye vitet e fundit më shumë
përdoret sistemi i ri i klasifikimit të krabohidrateve, pra në bazë të indeksit
se sa klasifikimi i karbohidrateve në bazë të përbërjes. Ushqimi që përmban
karbohidrate me indeks të ulët është: miell thekre, drithërat, shpagetat,
makaronat, patatet e ziera, patatet e ëmbla,domatet,orizi i kaftë, qumështi,
akullorja pa sheqer shtesë, djathi, jogurti, jogurti i pemëve, kikiriki,
bizelja, grosha, fasulja, panxhari, lëngjet pa sheqer shtesë, perimet, dhe
pemët si vishnja, kumbulla, pjeshka, kajsia, rrushi, dredhëza, dardha,
grejpfruti, molla, portokalli, kivi, mango, pjepëri dhe bananja e gjelbërt - jo
shumë e pjekur. Konsumimi i mjaftueshëm i karbohidrateve me indeks glikemik të
ulët ndihmon mirëmbajtjen e peshës trupore,ndihmon diabetëve ta mbajnë nën
kontroll sheqerin në gjak, zvogëlonë rrezikun për sëmundjet e zemrës, zvogëlon nivelin
e kolesterolit të keq në gjak, zvogëlon deshirën për uri dhe gjithashtu zgjat
qëndrueshmërinë fizike. Duhet cekur se janë edhe disa faktorë tjerë që ndikojnë
në tretjen e karbohidrateve dhe në atë se sa shpejtë e rrisin karbohidratet
nivelin e sheqerit në gjak. Ata faktorë janë: Përmbajtja e fibrave në
karbohidrate, pjekja e tepërt e pemëve dhe perimeve dhe përmbajtja e yndyrës
dhe proteinës në ushqimin me karbohidrate. Fibrat ndihmojnë tretjen e
karbohidrateve duke bashkuar karbohidratet me enzime në organizëm gjatë
tretjes.Kjo mundëson që sheqeri të tretet dhe të depertojë në gjak më ngadal
pra niveli i glukozës-sheqerit në gjak nuk pëson ndryshime të mëdha po mbetet i
qëndrueshëm- stabil. Pemët dhe perimet shumë të pjekura gjithashtu kanë më shumë
sheqer se sa pemët dhe perimet normal të pjekura apo jo shumë të pjekura.Kjo
vlen sidomos për banane e cila ka më pak sheqer dhe është më e shëndetshme në
kohën kur është pak e gjelbërt se sa në kohën kur ajo zverdhet shumë thuajse
kalbët. Sa i përket pemëve siç është molla, dardha, pjeshka, kumbulla, është
vërtetuar se më mirë është të konsumohen me lëvozhgë se sa të qërohen, sepse
shumica e vitaminave dhe mineraleve gjenden në lëvozhgë. Përmbajtja e yndyrës
dhe proteinës në ushqimin me karbohidrate ndihmon që të ngadalsohet procesi i
tretjes së karbohidrateve, gjegjësisht sheqerit në gjak që do të thotë se
ushqimi i cili përveç karbohidrateve përmban edhe yndyrë dhe proteina pra jo
veq karbohidrate të pastërta ndikon që karbohidratet të kthehen në glukozë më
ngadal dhe të rrisin nivelin e sheqerit në gjak më ndagal. Të gjithë këta
faktorë ndikojnë që karbohidratet të kenë indeks glikemik të ulët, pra të
treten më ngadal në gjak duke ruajtur nivelin e glukozës- sheqerit në gjak dhe
duke mundësuar një energji më të gjatë dhe më të shëndetëshme për njeriun.
Ushqimi duhet të përmbaj prej 55 deri 65 përqind karbohidrate prej të cilave 5
- 10 përqind mund të jenë karbohidrate të thjeshta-ëmbëlsira. Çdo njeriu gjatë
ditës i nevojiten prej 4 deri 5 gram karbohidrate për kilogram të peshës
trupore. Kurse sportistëve për shkak të aktiviteteve fizike ju nevojitet një
sasi më e madhe e karbohidrateve, diku prej 6 deri 8 gram për kilogram. Pra,
një person që peshon 80 kg. i duhen rreth 320-400 gram karbohidrate gjatë
ditës.Kurse një sportisti që peshon 80 kg. i duhen prej 480-640 gram
karbohidrate gjatë ditës.Gjithashtu, duhet të cekim se mbrenda një racioni
ushqimor organizmi mund t'i absorboj-thith prej 85 deri 105 gram
karbohidrate.Kjo tregon më së miri pse ushqimi nuk duhet të konsumohet brenda 2
racioneve ditore po brenda 4 apo 6 racioneve ditore, pra çdo 2.5 - 3 orë.
