.jpg)
Ndotja e ajrit
Ndotja e
ajrit është ndryshimi që pëson ajri nga përbërje të tjera kimike, që zakonisht
sjell dëme në mjedis.
• Ndotësit • Oksidet e
squfurit (SOx) - veçanërisht dioksidi i squfurit, një përbërje kimike që
prodhohet nga vullkanet, industri të ndryshme dhe nga djegia e lëndëve djegëse
si nafta dhe qymyri. SO2 është gaz që merr
pjesë në formimin e shiut acid. •
Oksidet e azotit (NOx) - veçanërisht dioksidi i azotit, prodhohet nga
industria. NO2 është toksik dhe merr pjesë në formimin e shiut acid. •
Monoksidi i karbonit (CO) - është një gaz pa ngjyrë, pa erë, jo- irritues, por
shumë helmues. Prodhohet nga djegia jo e plotë e gazit natyror, drurit ose
qymyrit. • Dioksidi i karbonit (CO2) - shkaktari më i madh i efektit serë,
gjendet në atmosferë, nxirret nga djegia dhe është jetësor për shumë organizma.
• Metalet toksikë, si plumbi (Pb), Bakri (Cu) dhe kadmiumi (Cd). •
Klorofluorokarbon-ët (CFC-të) - të dëmshme për shtresën e ozonit, i prodhuar
nga produkte që sot janë të ndaluara, si aerosolët.
Ndotja, karburantet
jashtë kontrollit • Problem nuk është vetëm pluhuri i respirueshëm por edhe benzeni
i cili gjatë viteve të fundit ka pësuar rritje të ndjeshme. • Cilësia e dobët e
karburanteve që qarkullojnë në vend, dhe mungesa e kontrollit të makinave në
pikat e koalidimit janë disa ndër shkaqet e ndotjes së ajrit. • Deputet gjatë
prezantimit të ndryshimit që duhet të pësoje ligji mbi ajrin në Komisionin e
Mjedisit, ka kërkuar që të forcohen kontrollet në tregun e karburaneteve por
edhe tek pikat e koalidimit të makinave. • Instituti i Shëndetit Publik përmes
matjeve të bëra gjatë këtyre viteve, ka treguar se ndotja e ajrit në kryeqytet
është 3 deri në 4 herë më e lartë se nivelet e përcaktuara nga Bashkimi
Europian. Problem nuk është vetëm pluhuri i respirueshëm por edhe benzeni i
cili gjatë viteve të fundit ka pësuar rritje të ndjeshme.
• Statistikat dhe
rreziqet • Organizata Botërore e Shëndetësisë deklaron se 2,4 milion persona
vdesin çdo vit nga shkaqe të lidhura në mënyrë direkte me ndotjen e ajrit, 1,5
milion nga këto vdekje i atribuohet ndotjes së ajrit në vende të mbylluar, që
zakonisht njihen si vendet me ajër të pastër. Gjatë një viti ka më tepër vdekje
nga ndotja e ajrit se sa nga aksidentet automobilistike. 310.000 Evropianë
vdesin çdo vit nga ndotja e ajrit. Agjencia e Mbrojtjes së Mjedisit në ShBA
deklaron se nëse miratohen ndryshimet e propozuara nga vetë ajo në karburantet
e makinave do të ketë 12.000 vdekje të parakohshme më pak, 15.000 infrakte më
pak, 6.000 vizita në dhomën e emergjencave nga fëmijë ma astmë, 8.900 shtrime
në spital për problem me frymëmarrjen ose aparatin frymëmarrës çdo vit. •
• Disa nga sëmundjet e
lidhura me ajrin e ndotur janë : • Kanceri • Sëmundje zemre • Sëmundje
mushkërie • Astma • Pneumonia dhe komplikacionet e saj • Bronkiti • Alergji të
lidhura me frymëmarrjen • Dhimbje koke dhe migrenë
Ndotja e ujërave •
Pjesë përbërëse e sipërfaqes së Tokës është edhe UJI. Pikërisht sasia e madhe e
tij është arsyeja që na bën ta quajmë Tokën “ Planeti i kaltër”. Megjithatë,
pjesa më e madhe e rezervave të ujit u përket oqeaneve dhe deteve dhe vetëm 0,
6% e sasisë së përgjithshmetë ujërave është e përshtatshme për t’u
pirë.Megjithëse uji i deteve mbulon 71% të sipërfaqes së Tokës,kripësia e tij e
bën të papërdorshëm për qëllime pirjeje, gatimi dhe ujitjeje.Ujërat e ëmbla
janë vetëm 2 %e rezervave të përgjithshme ujore të globit. Prandaj vecanërisht
kjo sasi duhet mbrojtur nga ndotja. • NUK MUND TË JETOJMË PA UJË . • Bota sot
po përballet me krizën globale të ujit: Më shumë se 1 miliard njerëz nuk kanë
ujë të pastër për të pirë. Më shumë se 2,5 miliard njerëz jetojnë në kushte
sanitare të papranueshme nuk kanë rrjet kanalizimesh për ujërat e zeza dhe nuk
kanë trajtim bashkëkohor të ujërave të zeza. Parashikimet tregojnë se rreth
vitit 2025, 2/3 e popullsisë në tokë, do të vuajë nga pakësimi i ujit. Një
njeri i rritur në kohët e sotme ka nevojë afërsisht për 80 litra në ditë. Rreth
25 000 njerëz vdesin cdo ditë si rezultat i përdorimit të ujit të pijshëm të
ndotur, shumica e të cilëve janë fëmijë.Pra, uji është thelbi i jetës. •
• DERDHJA E NAFTËS NË
DETE • Përveç ndotjes së ujit nga kemikate të ndryshme , ndotja më e madhe
paraqitet të jetë nga derivatet e ndryshme të naftës ( lubrifikantët e
makinave, dhe karburantet ) të cilat janë veçanërisht të rrezikshme. Derdhja e
tyre drejtpërdrejt në rrjetin e kanalizimeve të ujërave të zeza është e
patolerueshme pasi ajo duhet të bëhet veçanërisht në vende të caktuara ( auto –
servise dhe stacione karburanti ) , ku bëhet edhe mbledhja, transportimi, dhe
trajtimi i tyre sipas rregullave strikte.Në përmasa globale ndotësi më i madh i
ujërave është nafta. Ajo mund të derdhet në ujëra detare me mjete transportuese
të naftës në rast të avarive, ose duke shpërlarë mbeturinat e naftës nga
rezervuarët e tankerëve.Nafta e derdhur në ujin e detit mjaft vështirë mund të
zbërthehet me rrugë biologjike,bakteriale dhe fotokimike. Nafta shpërndahet në
sipërfaqe të detërave, duke penguar shkëmbimin e gazrave në mes të ujit dhe
atmosferës. Për të larguar naftën nga uji i detit dhe oqeaneve , anglezët
përdorin sasi të mëdha të detergjentëve , gjë që ka keqësuaredhe më tepër
situatën. Kurse francezët përdorin sasi të mëdha të shkumësit me të cilin e
kanë pluhëruar cipën e naftës ( p.sh. në kanalin Lamansh ) . Grimcat e
shkumësit e kanë absorbuar naftën dhe deri diku e kanë fundosur dhe e kanë
izoluar atë.Si pasojë e ndotjes së ujërave pësojnë shumë organizma ujorë,
crregullohet zinxhiri trofik për shkak të ngordhjes së organizmave ujorë dhe
për shkak të akumulimit të materieve toksike në organizmat ujorë ( si: peshku
). Mandej këto materie toksike me anë të organizmave ujorë të cilët i konsumon
njeriu arrijnë në organizimin e njeriut duke shkaktuar helmime.Edhe ujërat e
lumenjve, deteve, liqeneve rrezikohen vazhdimisht nga ndotja si rezultat i mos
trajtimit të ujërave të zeza ose ujërave urbane.Uji në oqeane është në lëvizje
të vazhdueshme në saje të ngrohjes diellore, rrotullimit tëTokës dhe tërheqjes
gravitacionale të Hënës dhe Diellit. Rrymat e oqeanit përziejnë ujin engrohtë
të tropikut me ujin e ngrirë të deteve polarë. Përzierja e ujit të ngrohtë me atë
të ftohtë është e rëndësishme për klimën e Tokës, për jetën e sistemeve
ekologjike që mbështesin jetën e gjallë të oqeaneve dhe për familjet e peshqve
që jetojnë aty.
• “Mbijetesa e çdo
qenieje njerëzore varet nga mbajtja gjallë dhe pastër e oqeaneve dhe e deteve,
që gjenden kudo në botë. Sot mbi det ngrihen platforma gjigande për nxjerrjen e
naftës, gazit dhe mineraleve.Fatkeqsisht, oqeanet dhe detet sot janë kthyer në
vende grumbullimi për mbeturinat e njerëzve, duke përfshirë ujërat e zeza,
mbeturinat urbane dhe produkte të rrezikshmesi mbeturinat bërthamore duke
ndikuar mbi mjedisin jetësor në dete. Rreziku i incidenteve që shkaktojnë
ndotjet e mjedisit detar nga nafta ose lëndë të tjera të dëmshme është i madh.
Ndërsa risqet janë të mëdha, kërkohet përcaktimi i një politike dhe strategji
për reagimin ndaj rrjedhjeve të naftës ose të lëndëve të rrezikshme dhe
helmuese në det.Përbërësit kryesorë të naftës janë hidrokarburet. Kryesisht ka
arene, alkane, dhecikloalkane. Në naftë gjenden edhe komponome që përmbajnë
oksigjen, azot, sulfur.Pikërisht komponimet e azotit dhe sulfurit i japin erë
të pakëndshme naftës.Nafta e papërpunuar është lëng me ngjyrë kafe në të zezë,
por edhe me ngjyrë të celët.Është më e lehtë se uji, dhe nuk tretet në të. Nuk
ka pikë vlimi të caktuar. Vetitë fizike të naftës varen nga përbërja kimike e
saj.Edhe shpenzimet për rregullimin e këtij problemi global , derdhjes së
naftës në dete eoqeane janë të mëdha. Kompania britanike naftë – nxjerrëse
“British Petroleum” kashpenzuar mëse 300 milionë dollarë gjatë tre ditëve për
t’ iu përgjigjur derdhjeve të naftës në Gjirin e Meksikës.Kështu ekspertët e
kësaj kompanie pohojnë se po shpenzojnë gati 100 milionë dollarë në ditë për të
rikuperuar pastrimin e detit nga nafta.
• Kryesisht ka arene, alkane,
dhecikloalkane. Në naftë gjenden edhe komponome që përmbajnë oksigjen, azot,
sulfur.Pikërisht komponimet e azotit dhe sulfurit i japin erë të pakëndshme
naftës.Nafta e papërpunuar është lëng me ngjyrë kafe në të zezë, por edhe me
ngjyrë të celët.Është më e lehtë se uji, dhe nuk tretet në të. Nuk ka pikë
vlimi të caktuar. Vetitë fizike të naftës varen nga përbërja kimike e saj.Edhe
shpenzimet për rregullimin e këtij problemi global , derdhjes së naftës në dete
eoqeane janë të mëdha. Kompania britanike naftë – nxjerrëse “British Petroleum”
kashpenzuar mëse 300 milionë dollarë gjatë tre ditëve për t’ iu përgjigjur
derdhjeve të naftës në Gjirin e Meksikës.Kështu ekspertët e kësaj kompanie
pohojnë se po shpenzojnë gati 100 milionë dollarë në ditë për të rikuperuar
pastrimin e detit nga nafta. Gjiganti i naftës deklaron se në këto shpenzime
përfshihen operacionet për të ndalur derdhjen e naftës, për të pastruar zonat e
prekura prej saj në det, si edhe për të mbuluar koston e dëmeve.Për këto të
fundit, deri tani kanë arritur mëse 41 000 kërkesa. Thuhet se deri tani, janë
paguar më se 128 milionë dollarë, por është ende shumë herët të përcaktohet
sasia e shpenzimeve totale të shkaktuara nga ndotja e naftës. Një tjetër
derdhje e naftës ka ndodhur në Australi, ku brenda tre ditësh ka krijuar një
lumë të zi e të gjatë rreth 14 kilometra. Sipas punëtorëve, humbja nuk mund të
bllokohe tpër dy muaj, ndërkohë që ambientalistët lëshojnë alarmin.Një tjtetër
përzierje gazi me naftë të kondensuar ka rrjedhur në detin e Timorit,3600 metra
në thellësi nganjë pus nëndetar.Të tilla havari po ndodhin dita ditës, dhe uji
po ndotet në masa shumë të mëdha.Ndonëse tani kjo mund të duket thjesht ‘ndotje
që nuk ndikon në ne’ , nuk është kështu.
• Edhe pse tani nuk
mund t’ i vërejmë dëmet e shkaktuara nga veprimet tona, është shumë e sigurtë
që e ardhmja do të na i vendosë në rrugë një ditë të gjitha këto. Përvec se të
shpresojmë që kjo ditë të jetë sa më larg, ne duhet të punojmë për t’ i minimizuar
dëmet e shkaktuara deri më sot, dhe të mos shkaktojmë më të tilla.Ekzistojnë
masat adekuate për mbrojtjen e ujit nga ndotja.Kjo bëhet në disa mënyra: • • me
eliminimin e shkaqeve të ndotjes së ujit, • • me zvogëlimin e sasisë së
materieve ndotëse në ujë, • • me ndërmarjjen e masave të posacme të pastrimit,
• • me montimin e instalimeve të vecanta për spastrimin e ujërave efluente, • •
me ndalimin e plotë të shpërlarjes së mbeturinave të naftës nga tankerët. • •
Gjithcka të mirë që mund ta bëjmë sot, le ta bëjmë për të mirën tonë dhe të
gjeneratave qëdo të vijnë.Njeriu ndryshon ekosistemin,e me urbanizim dhe
industrializim ndryshojnë kushtet fizike dhe kimike. Me këtë rast paraqiten
rreziqet globale, si : hollimi i shtresëssë ozonit, ndryshimi i klimës dhe
pakësimi i biodiversitetit.Prandaj, të kujtojmë thënien e natyralistit ZhakIv
Kusto që thotë se : “ Dikur natyra e ka frikësuar njeriun, kurse sot njeriu e
frikëson natyrën.”Kjo vlen edhe për ndotjen e deteve, oqeaneve, dhe për të
gjitha llojet e ndotjeve të tjera
