GJUHA AMTARE,
SIMBOL I NJË KOMBI Gjuha është një
nga tre simbolet e një shteti. Ajo përcakton identitetin tonë. Gjuha e çdo kombi ështe unike.
Ajo mbart në vetvete historinë dhe kulturën e tij.
GJUHA AMTARE
HIMNI KOMBËTAR
HISTORIKU I
GJUHËS SHQIPE Gjuha shqipe bën
pjesë në familjen e gjuhëve indoevropiane, ku futen gjuhët indo-iranike,
greqishtja, gjuhët romane, gjuhët sllave, etj.
Ajo formon një degë të veçantë në këtë familje gjuhësore dhe nuk ka ndonjë
lidhje prejardhjeje me asnjërën prej gjuhëve të sotme indoevropiane. Dijetari i njohur gjerman Franz
Bopp vërtetoi me metoda shkencore përkatësinë e gjuhës shqipe në familjen
gjuhësore indoevropiane.
FAMILJA E
GJUHËVE INDO- EVROPIANE
Origjina Gjuha shqipe e ka burimin, prej
njërës nga gjuhët e lashta të Gadishullit të Ballkanit, ilirishtes ose
trakishtes. Përpjekjen e
parë shkencore për të shpjeguar origjinën e shqiptarëve dhe të gjuhës së tyre,
e bëri historiani suedez Hans Erich Thunmann në një nga veprat e tija. Hans
Erich Thunman
Fillimet e shkrimit
të gjuhës shqipe Shqipja është
një nga gjuhët e lashta të Ballkanit, por e dokumentuar me shkrim mjaft vonë,
në shekullin XV, ashtu si rumanishtja.
Dokumenti i parë i shkruar në gjuhën shqipe, është ai që quhet “Formula e
pagëzimit”, e vitit 1462. “Formula e pagëzimit” (Unte paghesont premenit Atit
et birit et spertit senit)
Të dhëna për
“formulën e pagëzimit” Formula e
pagëzimit gjendet në një qarkore të shkruar në latinisht nga Kryepeshkopi i
Durrësit Pal Engjëlli, bashkëpunëtor i ngushtë i Skënderbeut. Formula është shkruar me
alfabetin latin dhe në dialektin e veriut (gegërisht). Kjo formulë është gjetur në
Bibliotekën Laurentiana të Milanos nga historiani i njohur rumun Nikolla Jorga
dhe është botuar prej tij në vitin 1915 në “Notes et extraits pour servir
l’histoire des croisades au XV siecle IV, 1915”. Pal Ëngjëlli
Fjalorthi i
Arnold von Harfit¢ Dokumenti i
dytë, i shkruar në gjuhën shqipe është Fjalorthi i Arnold von Harfit, i vitit
1496. Udhëtari
gjerman Arnold von Harf, ndërmori një udhëtim pelegrinazhi për në “vendet e
shenjta”. Ai kaloi edhe nëpër vendin tonë, gjatë bregdetit dhe për nevoja
praktike të rrugës shënoi 26 fjalë, 8 shprehje dhe numërorët 1 deri më 10 dhe
100 e 1000, duke i shoqëruar me përkthimin gjermanisht. Fjalori i Arnold von
Harfit
Ungjilli i
Pashkëve Ungjilli i
Pashkëve është një tekst i shkruar në gjuhën shqipe dhe i gjendur brenda një
dorëshkrimi grek të shekullit XIV në Bibliotekën Ambrosiana të Milanos. Teksti
përmban pjesë të përkthyera nga Ungjilli i Shën Mateut, etj. Ai është shkruar
në dialektin e jugut dhe me alfabet grek. Ky tekst i shqipes i shkruar, njihet
në literaturën shqiptare me emrin “Ungjilli i Pashkëve”. Ungjilli i Pashkëve
“Meshari” i Gjon
Buzukut Libri i parë i
shkruar në gjuhën shqipe, që njohim deri më sot, është “Meshari” i Gjon
Buzukut, i vitit 1555, i cili shënon edhe fillimin e letërsisë së vjetër
shqiptare. ¢ Libri përmban
220 faqe, të shkruara në dy shtylla. Meshari dhe busti i Gjon Buzukut
DIALEKTET E
GJUHËS SHQIPE Gjuha shqipe ka
dy dialekte kryesore, dialektin e veriut ose gegërishten dhe dialektin e jugut
ose toskërishten. Në anën e
djathtë të Shkumbinit shtrihet dialekti verior (gegërishtja), në anën e majtë
të tij, dialekti jugor (toskërishtja).
Dallimet midis dialekteve të shqipes nuk janë të mëdha, folësit e tyre kuptohen
pa vështirësi njeri me tjetrin.
NDARJA E
SHQIPERISË SIPAS DIALEKTEVE
SHQIPJA
STANDARDE Formimi i
gjuhës letrare kombëtare të njësuar (gjuha standarde), ka qenë një proces i
gjatë, që ka filluar që në shekujt XVI-XVIII, por përpunimi i saj hyri në një
periudhë të re, në shekullin XIX, gjatë Rilindjes Kombëtare.
ALFABETI SHQIP Në vitin 1824 Naum Veqilharxhi
filloi punën për te krijuar alfabetin shqip dhe ne vitin 1844 dhe 1845 u botua
“Evetar”-i. Vaqilharxhi ishte i pari qe shprehu qëllimet e Rilindjes Kombëtare
Shqiptare nëpërmjet traktatit të tij, parathënies së “Evetar”-it të parë dhe
shumë shkrimeve të tjera.
ZHVILLIMI I
GJUHËS SHQIPE GJATË PERIUDHËS SË RILINDJES KOMBËTARE Gjatë periudhës së Rilindjes
Kombëtare, u arrit të përvijoheshin dy variante letrare të kombit shqiptar,
varianti letrar jugor dhe varianti letrar verior. Në vitin 1879, u krijua “Shoqata
e të shtypurit shkronja shqip”, që i dha një shtysë të re veprimtarive të kësaj
lëvizjeje. Anëtar të “Shoqatës së të shtypurit shkronja shqip” (Jani Vreto,
Lazër Lumezi dhe Mati Logareci)
KONGRESI I
MANASTIRIT Kongresi i
Manastirit u mblodh më 14 deri më 22 Nëntor të vitit 1908, në qytetin e
Manastirit. Ne këtë
Kongres, , u vendos që të përdorej një alfabet i ri, i mbështetur tërësisht në
alfabetin latin, i plotësuar me nëntë digrame (dh, gj, ll, nj, rr, sh, th, xh,
zh), dhe me dy shkronja me shenja diakritike (ç, ë), është alfabeti që ka edhe
sot në përdorim gjuha shqipe.
PJESËMARRËSIT NË
“KONGRESIN E MANASTIRIT”
KOMISIONI LETRAR
SHQIP Një hap tjetër
për njësimin e gjuhës letrare shqipe, bëri “Komisioni letrar shqip”, që u
mblodh në Shkodër në vitin 1916.
Komisioni nënvizoi si detyrë themelore lëvrimin e gjuhës letrare shqipe dhe
zhvillimin e letërsisë shqiptare.
Vendimet e Komisionit letrar shqip për gjuhën letrare e për drejtshkrimin e
saj, u miratuan më vonë edhe nga Kongresi Arsimor i Lushnjës (1920) dhe vijuan
te zbatoheshin deri në Luftën e Dytë Botërore.
KONGRESI I DREJTSHKRIMIT
TË GJUHËS SHQIPE Kongresi i
Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe u hap në Tiranë më 20 nëntor të vitit 1972. Aty morën pjesë 87 delegatë nga
Shqipëria dhe nga shqiptarët e Kosovës, Maqedonisë e Malit të Zi, si dhe nga
arbëreshët e Italisë. Qëllimi i
Kongresit ishte të përcaktonte parimet dhe drejtimet kryesore të hartimit të
drejtshkrimit, për të pasur një gjuhë letrare të njësuar.
ALFABETI I
SHQIPES Alfabeti i
shqipes ka 36 shkronja, nga të cilat 25 janë të thjeshta (a, b, c, d, e, f, g,
h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, x, y, z), 9 janë bigrame (dh, gj,
ll, nj, rr, sh, th, xh, zh) dhe 2 me shkronja diakritike (ë, ç).
PËRHAPJA E
GJUHËS SHQIPE
RILINDAS, QË
KANË DHËNË KONTRIBUTIN E TYRE NË PËRPARIMIN E GJUHËS SHQIPE Aleksandër Xhuvani
(1880-1961) Veprimtarinë e
tij për studimin e gjuhës shqipe dhe arsimin kombëtar, e nisi që gjatë
periudhës së Rilindjes Kombëtare. Bëri një punë të madhe për pajisjen e
shkollës sonë me tekste të gjuhës shqipe, të letërsisë, të pedagogjisë dhe të psikologjisë.
Drejtoi e punoi për hartimin e udhëzuesve drejtshkrimorë në vitet 1949, 1951,
1954, 1956.
EQREM ÇABEJ
(1908- 1980) Studiuesi më i
shquar i historisë së gjuhës shqipe dhe një nga personalitetet më në zë të
kulturës shqiptare. Veprat themelore
të tij janë: “Studime etimologjike në fushë të shqipes”, në shtatë vëllime, I
“Hyrje në historinë e gjuhës shqipe”, II “Fonetikë historike” (1958), “Meshari
i Gjon Buzukut” (1968), “Shqiptarët midis perëndimit dhe lindjes” (1944).
KOSTANDIN
KRISTOFORIDHI (1827- 1895) Lexues dhe
studiues i shquar i gjuhës shqipe, veprimtar i Rilindjes Kombëtare, i arsimit
dhe i kulturës. Veprimtaria e
tij themelore ishte në dy fusha të lidhura ngushtë: për gjuhën dhe për shkollën
shqipe. Botoi më 1867 Abetaren gegërisht, më 1868 toskërisht dhe libra të
vegjël për nxënësit. Bashkë me atdhetarë të tjerë mori pjesë në Komisionin për
alfabetin.
NAUM VEQILHARXHI
(1767 - 1846) Naum
Veqilharxhi (1767 - 1846) ishte ideologu i Rilindjes Kombëtare Shqiptare,
mendimtar i shquar iluminist e veprimtar i shkollës shqipe. Shqiptari i parë
sipas dokumenteve personale zyrtare.
Abetarja e parë e tij u shkrua dhe u botua në vitin 1844. Kjo abetare përmbante
dhe një alfabet origjinal, por meqë ai ishte unik në llojin e tij, i vështirë
për t'u shkruar dhe pa asnjë ngjashmëri me ndonjë gjuhë tjetër, nuk pati
mundësinë për ta bërë popullore.
SI NDIKON
MËSIMDHËNIA DHE MËSIMNXËNIA NË GJUHËN SHQIPE TEK FËMIJËT SHQIPTARË QË NDODHEN
JASHTË SHTETIT? Mësuesët, të
cilët japin mësim në gjuhën shqipe në shkollat jashtë kufijëve shqipëtar, japin
një kontribut të madh në vazhdimësinë e gjuhës amtare, si dhe në edukimin e
këtyre fëmijëve, që jetojnë jashtë vendit, me vlerat e gjuhës sonë.
"THEMELIN E
DITURISË DHE TË ATDHETARISË E PËRBËN GJUHA SHQIPE."
