DETURE KURSI
TEMA: Femijet me aftesi te kufizuar dhe perfshirja e tyre ne
sistemin arsimor
OBJEKTIVAT E DETYRES
1. Parathenie.
2.Perqindja e femijeve me aftesi te kufizuara dhe pjesemaraja e tyre ne institucione mesimore.
3. Mesuesit e shkollave dhe pervoja e tyre me femijet me aftesi te kufizuar.
4 .Intervistat me nxenesit e shkolles9-vjecare”14-Nentor”.
5. Sjellja e prinderve me femijet me aftesi te kufizar.
6. Intervista gjysme e strukturuar me prinderit.
7. Perfundime.
1.Te dhena mbi perqindjen e femijeve, me aftesi te kufizuara.
Fillimet e trajtimeve të
institucionalizuara për fëmijët me aftësi të kufizuara në Shqipëri datojnë
rreth viteve 60’. Përjekjet e para lidhen me hapjen e disa klasave të veçanta
për fëmijë të verbër dhe femijë që nuk dëgjojnë. Zgjerimi i tyre çoi gradualisht
në krijimin në Tiranë të një Instituti kombëtar i cili mbas disa vitesh arriti
të ndahet në dy institucione më vete, një për fëmijët me humbje shikimi dhe një
për femijë që nuk dëgjojnë.
Për fëmijët me probleme të
theksuara zhvillimi, prapambetje mendore etj, Ministria e Shëndetësisë krijoi
disa qendra rezidenciale (institucione me shtretër). Vitet e fundit këto
institucione kanë kaluar në vartësi të Ministrisë së Punës dhe Çëshjeve
Sociale.
Pas viteve 70’, për të
përballuar largimet e shumta nga shkolla, në kuadrin e një arsimi 8-vjeçar të
detyruar, u ndje e nevojshme krijimi në disa qytete kryesore të vendit i
shkollave speciale për fëmijë me prapambtje mendore të lehtë. Për këto shkolla
u hartuan edhe kurrikula të veçanta. Aktualisht në Shqipëri për fëmijët me
nevoja të veçanta funksionojnë: 6 shkolla speciale (Tiranë, Durrës, Shkodër,
Elbasan, Vlorë, Korçë) 3 qendra ditore, 3 qendra rezidenciale (kryesisht për
ata me prapambetje mendore) dhe 2 institucione kombëtare: 1 për të verbër dhe 1
për fëmijët që nuk dëgjojnë. Ndërkohë që 2 institucionet e fundit thuajse
mbulojnë nevojat e vendit, institucionet e tjera nuk kënaqin as 3% të kërkesave
në këtë fushë. Efektiviteti dhe puna në këto institucione lë shumë për të
dëshiruar. Personeli është trajnuar me kurse afatshkduke transmetuar pervojën nga një brez në tjetrin,
pa ptur një formim të mirëfilltë. Gjithashtu, heterogjeniteti i kontigjenteve
dhe problemeve që ato është dashur të përballojnë ka bërë që këto institucione
të mos kenë profile të qarta, aspekt ky që ka ndikuar në uljen e cilësisë së
punës. Përsa i përket drejtimit institucional në ministritë pergjegjëse,
Ministria e Arsimit dhe e Shkencës dhe Ministria e Punës dhe Çështjeve Sociale,
kanë munguar strukturat përkatëse. Për sa më sipër pa mohuar vlerat e
institucioneve të përmendura, nuk mund të themi se në Shqipëri ka ekzistuar një
sistem edukativ special i mirëfilltë, në aspektin e organizimit, drejtimit dhe
funksionimit të tij. Krahas institucioneve të përmendura më lart, me vlerë dhe
me interes janë edhe nismat e OJQ-ve të ndryshme për të krijuar qendra apo
shërbime të ndryshme mbështetëse, aftësimi dhe zhvillimi. Sot edhe ato pak
qendra dhe shkolla që ekzistojnë konsiderohen si privilegj i disa qyteteve. Në
një numër të madh qytetesh dhe përgjithësisht në zonat rurale (ku banon rreth
60% e popullatës) mungojne institucionet e edukimit special.
Të dhënat nga disa studime empirike të
kryera kohët e fundit tregojnë se 2.7% deri 3.2% e fëmijëve të moshës shkollore
paraqesin probleme të lehta në të moderuar (prapambetje mendore, çrregullime
emocionale, dëmtime fizike apo sensore etj). Po kështu në rreth 500 000 nxënës
që ndjekin aktualisht shkollën në nivelin e arsimit 8-vjeçar të detyruar,
10-13% e tyre shprehin paaftësi të ndryshme në të mësuar (në të folur, lexim,
shkrim, matematikë, etj). Nga sondazhet e opinioneve rezulton se në përgjithësi
për rastet më të rënda prindërit duan që fëmijë e tyre të trajtohen në
institucione speciale.
3.Mësuesit
e shkollave të zakonshme dhe përvoja e tyre me fëmijët me aftësi të kufizuara.
Shpesh dëgjon mësues që thonë:
“Më shumë se çdo gjë në kualifikimin tim më
ka ndihmuar përvoja ime e përditshme si§ mësimdhënës.” “Pa e provuar diçka është zor të thuash nëse
e bën dot apo jo.”
Me ç’kategori nxënësish me aftësi të
kufizuara janë ndeshur më shpesh mësuesit gjatë karierës së tyre?
1.
Me
fëmijë që kanë vështirësi dëgjimi 25 % 2.
Me fëmijët që kanë vështirësi shikimi 40 % 3.
Me fëmijët që paraqesin probleme të foluri 60 % 4. Me fëmijë që kanë vështirësi fizike / të lëvizjes 42 % 5. Me fëmijë me probleme emocionale /
të sjelljes 53 % 6. Me fëmijë që
kanë probleme shëndetësore 50 % 7.
Me fëmijë që paraqesin vështirësi specifike në të nxënë Në lexim 81 % Në shkrim
83 % Në matematikë 60 %
2.
Të dhënat e mësipërme tregojnë se gjatë
karierës së tyre përgjithësisht mësuesit janë ndeshur në klasat e tyre me
fëmijë në vështirësi, më shumë më nxënës që paraqesin vështirësi në lexim,
shkrim, matematikë, me fëmijë që kanë probleme të lëvizjes, të foluri dhe
emocionale, pa përjashtuar edhe nxënës me çrregullime të aftësive
perceptuese. Nga bisedat në fokus grupe
me mësuesit për të sqaruar kuptimin që ata kanë për fëmijët me vështirësi në të
nxënë rezulton se ata kanë më shumë parasysh në këtë grupim nxënësit që
paraqesin prapambetje në zhvillimin e tyre psikomotor apo prapambetje mendore.
Një pjesë, edhe pse e pakët, nënkupton me ta rastet e vështirësive specifike në
të nxënë (disleksitë, disgrafitë, diskalkulitë). Shumë, pak mësues janë ndeshur me raste të
rënda. Nga një analizë më analitike e të
dhënave rezulton se mësuesit e moshave të reja janë ndeshur me fëmijë me aftësi
të kufizuara thuajse po në ato përmasa sa edhe mësuesit me një karierë 15- 20
vjeçare në arsim. Indirekt kjo tregon se në mënyrë të veçantë vitet e fundit proceset
integruese janë bërë më të ndjeshme.
3.Proçese të cilat mësuesit mendojnë se mund
ti realizojnë kënaqshëm nëse në klasën e tyre kanë apo do të kenë të përfshirë
fëmijë me aftësi të kufizuara.
1. Mbajtjen e tij në klasë që të mos
shqetësojë të tjerët .
2. Angazhimin e tij në detura të
ndryshme.
3. Përshtatjen e materialeve
(ushtrimeve, tekstin etj).
4. Një plan të veçantë për fëmijën.
5. Trajtimin e sjelljeve dhe
marrëdhënieve të tij me shokët.
6. Një mjedis të përshtatshëm për të
gjithë.
7.
Caktimin e qëllimeve dhe objektivave.
4. Si e vlerësojnë nxënësit e shkolles
9-vjecare, “14 Nentori”, prezencën e
fëmijëve me aftësi të kufizuara në klasat e tyre.
Mendimet
dhe opinionet e disa nxenesve te klasave, nga 1-9.
1. Si
një zgjidhje e drejtë 35 %.
2. Se
këta fëmijë përfitojnë në klasën e tyre 64 %.
3. Se
ata do ti pengojnë në të mësuar 19 %.
4. Se në
këtë mënyrë do të kuptojnë më mirë njerëzit në vështirësi 66 %.
5. Se edhe ata janë në gjendje të
ndihmojnë 87 %.
6. Se ata nuk duhet të ndjekin
shkollën e zakonshme 20 %.
7. Se në
këto raste mësuesit nuk merren sa duhet me ta 21 %.
8. Se
mësuesit merren më shumë seç duhet me ta duke neglizhuar të tjerët 11 %.
Përgjithësisht nga anketa e mesiperme
kuptojme se nxënësit e shkollës së zakonshme, nuk i vlerësojnë fëmijët me
aftësi të kufizuara si probleme apo pengesa në klasat e tyre. Rreth 90 % e
nxënësve ndjehen të aftë ti ndihmojnë ata.
Njëkohësisht nxënësit e klasave te
ndryshme pohojnë se ky proces është dobiprurës edhe për ta. Ja si shprehen disa
nga nxënësit e ciklit të ulët dhe të lartë të shkollës 9-vjeçare: “Unë
dua që këta fëmijë të mos ndjejnë që nuk janë aktivë në klasë.” “Kur në klasë kemi fëmijë me aftësi të
kufizuara, mendoj se mësuesja duhet ti mësojë ata, ashtu siç na mëson edhe
ne.” “Ne duhet ti mbajmë afër dhe nuk duhet ti përbuzim ata.” “I flas zakonshëm dhe me fjalë që më dalin nga
zemra.” “Duhet ta ndihmoj në mësime dhe
duhet ta afroj sa më shumë me shoqërinë time.” “Nuk tallem me ndonjë veprim të
papëlqyer që ata mud të kryejnë. Edhe ne nuk bëjme pak gabime.” “Unë mendoj se me kohën këta fëmijë do të
bëhen si ne.”
2.Hapat
për identifikimin e fëmijëve me aftësi të kufizuara në shkollë
Kur mësuesja dyshon që fëmija
shfaq vështirësi dhe ka pengesa në mësim dhe jetën e klasës ajo fillimisht
1. bën një vlerësim joformal të të mësuarit të nxënësit
(sipas modelit në shtojcën nr.4).
2. thërret komisionin e shkollës.
3. Komisioni vendos për një strategji
afatshkurtër, duke përdorur burimet ekzistuese në shkollë.
4. Nëse strategjia nuk funksionon, mësuesja e
drejton fëmijën në komisionin e vlerësimit pranë DAR-it, me të dhënat në vijim:
-Detajet identifikuese (emri, mbiemri, ditëlindja,
adresa, numri i telefonit,emrat e prindërve, etj);
- Sa kohë e njeh mësuesja nxënësin;
- Sa orë në javë ajo mësuese e mëson
këtë fëmijë;
-
Pikët e forta në mësime, në sport, fushën sociale/ndër personale, etj;
- Nga kush ka marrë fëmija ndërhyrje para se të referohej?
(didaktik, para mjekësor, etj);
- Arsyeja e referimit;
- Problemet funksionale dhe të përshtatjes:
• në studime,17
• sociale,
• emocionale- të sjelljes,
- Çfarë është bërë deri tani për të
ndihmuar fëmijën? Cilat
kanë qenë rezultatet;
- Raportet nga vizitat shtëpiake; - Profili didaktik i fëmijës (kush e
ka bërë testin?);
- Raporti nga drejtori rreth
rezultateve nga vëzhgimet në klasë, vullneti i prindërve për të
bashkëpunuar;
Perfundime
1.Është fakt që fëmijët
me aftësi të kufizuara, përbëjnë një pakicë të vogël krahësuar me popullatën e
gjerë të fëmijëve, por ata duhen konsideruar dhe respektuar, sikurse çdo fëmijë
tjetër.
2.Sipas të dhënave të
marra nga zyra e Observatorit mund të themi se: janë gjithsej 17.786 femije me aftesi
te kufizuar, nga të cilët 4776 fëmijë janë të grupmoshës 0-6 vjeç, 8845 fëmijë
të grupmoshës 6-15 vjeç ndërsa 4165 fëmijë të Por pavarësisht të gjithë këtyre
kufizimeve arsimi gjithpërfshirës është një realitet në ditët tona. Ky realitet
i vërtetë nxit prioritete të reja dhe zgjon nevojën për identifikimin e
çështjeve kyçe që duhet të zgjidhen nga institucionet shtetërore që operojnë në
fushën e arsimit.
3.E drejta e fëmijëve me
aftësi të kufizuara për arsim gjithpërfshirës Sigurisht që praktikat gjithpërfshirëse
në fushën e arsimimit të fëmijëve me aftësi të kufizuara në vendin tonë janë
produkt i zhvillimit të procesit të arsimit special për këta fëmijë, ndër vite,
duke ruajtur dhe trashëguar tiparet më të mira, duke përqafuar përvojat
pozitive të shoqërive europiane, si dhe duke u influencuar e ndikuar fuqimishëm
nga eksperinca ndërkombëtare.
4. Ne kohet e sotme arsimi
gjithëpërfshirës konsiderohet si një e drejtë morale e ligjore dhe si një
filozofi progressive edhe per femijet me aftesi te kufizuara, përsëri zbatimi i
tij në praktikë është i detyruar t’i përmbahet detyrimeve të shumta të
imponuara nga realiteti mbizotërues i shoqërisë shqiptare. Flitet shumë për të
drejtat e barabarta që kanë të gjithë fëmijët në fushën e arsimit, për
përfshirjen e barabartë të të gjithë fëmijëve në aktivitetetë përbashkëta, por
këto nuk garantojnë zbatimin me sukses të arsimit gjithëpërfshirës. Është fakt
që fëmijët me aftësi të kufizuara, përbëjnë një pakicë të vogël krahësuar me
popullatën e gjerë të fëmijëve, por ata duhen konsideruar dhe respektuar,
sikurse çdo fëmijë tjetër.
5.Realizimi i procesit të
gjithëpërfshirjes së fëmijëve me aftësi të kufizuara në arsim bën të mundur:
• Krijimin e një “kulture” që nënkupton vlerësimin, pranimin dhe
mbështetjen e diversitetit të fëmijëve.
• Reduktimin e stigmës dhe te paragjykimeve që ekzistojnë për arsimimin
dhe mundësitë e fëmijëve më aftësi të kufizuara në shkollë.
• Krijimin e besimit se fëmijët me aftësi të kufizuara kanë kapcitete dhe
aftësi që mund të çojnë drejt asimilimit të programit mësimor brënda mundësivë
të tyre.
Parathenie
Ç’do të kuptojmë me termin nxënës me
aftësi të kufizuar?
Sipas
Dispozitave Arsimore me termin -nxënës me nevoja të veçanta ose me aftësi të
kufizuar, do të kuptojmë të gjithë ata fëmijë ose të rinj që paraqesin veçori
anatomo-funksionale specifike dhe që për edukimin dhe arsimimin e tyre shkolla
publike ndesh vështirësi, të cilët mund të jenë me aftësi të kufizuara të
natyrës mendore, fizike, shqisore ose organike.
Sa është mosha e detyrueshme për
pranimin në shkollë të fëmijës me aftësi të kufizuar si mendore/fizike?
Në
Republikën e Shqipërisë fëmija, që ka mbushur moshën 6 vjeç deri 1 ditë para
fillimit të vitit mësimor, përfshihet në detyrimin shkollor. Mosha e pranimit
në shkollat e veçanta/ shkolla speciale është 6 - l0 vjeç në klasën e parë dhe
për mbarimin e shkollës nxënësi mund të qëndrojë deri në moshën 19 vjeç.
Si realizohet arsimimi i nxënësve me
aftësi të kufizuar, sipas dispozitave normative?
Arsimimi i nxënësve me aftësi të kufizuara
realizohet në dy forma:
1.Në shkollat e arsimit publik (shkollat e
zakonëshme), në kuadrin e gjithëpërfshirjes, ku nxënësit me aftësi të kufizuar
të kenë mundësinë të mësojnë në të njëjtat klasa së bashku me nxënësit e tjere,
2.Nëpërmjet integrimit të tyre në shkolla
apo klasa publike të veçanta (speciale), sipas kategorive e specifikave që ata
paraqesin, të cilat janë pjesë e rrjetit të institucioneve shkollore
parauniversitare publike në Shqipëri. Të tilla janë shkollat të cilat janë
ngritur posaçërisht dhe funksionojnë aktualisht në disa qytete të Shqipërisë si
për arsimimin e nxënësve me aftësi të kufizuar mendore, në të dëgjuar apo që
nuk shikojnë.
Sa është
numri i nxënësve me aftësi të kufizuar, i detyrueshëm për çdo klasë?
Nxënësit me
aftësi të kufizuara, vërtetuar si të tillë nga organet shëndetësore, kanë të
drejtë të arsimohen në shkolla publike të zakonshme 1 - 2 nxënës për klasë. Për
këta nxënës shkolla merr masa dhe bën përpjekje të gjithanëshme për arsimimin,
edukimin dhe integrimin e tyre në jetën e klasës dhe të shkollës.
5.Sjellja
dhe kujdesi i prinderve ndaj femijeve me aftesi te kufizuara.
Prindërit zakonisht kur vihen ne dijeni per femijet e tyre me aftesi te
kufizuara, shqetësohen lidhur me mundësitë e tyre për të përballuar
rritjen e përkujdesjen e fëmijës së tyre. Familjet kanë humbur ekuilibrin,
ndërsa janë shqetësuar edhe faktin se shoqëria dhe komuniteti i ka paragjykuar
dhe stigmatizuar fëmijët e tyre. “Jam
ndjerë shumë keq kur konstatova se diçka nuk shkonte si duhet në zhvillimin e
fëmijës tim, por jam ndjerë edhe më keq, kur bashkëshorti im nuk e pranonte
këtë fakt, por më fajësonte mua se nuk kisha punuar aq sa duhej me djalin.
Përpiqesha ta kuptoja dhe justifikoja reagimin e tij. Ai e kishte ëndërruar më
shumë se çdo gjë tjetër këtë fëmijë, që i ngjante shumë atij dhe kjo gjë e
bënte të lumtur. Por unë vuaja sepse ai nuk e besonte të vërteten e hidhur,
djali ynë nuk po fliste, ai sillej në mënyrë të çuditshme dhe bashkëshorti nuk
pranonte që ta ekzaminonim te mjeku apo ndonjë specialistë tjetër”, tregon
nëna e një fëmije autik.
Prindërit e fëmijëve me aftësi të kufizuara shprehen se shpesh provojnë
ndjenja të shumta e komplekse si shqetësim për të ardhmen, ndjenjë faji se
janë ata shkaktarë për gjendjen e fëmijës së tyre, probleme të theksuara
ekonomike, përjetojnë mosmarrëveshje midis tyre për rritjen e fëmijës, kanë
mungesë interesi dhe nivel me të ulet kujdesi për fëmijët e tjerë të familjes,
pasi gjithë vëmendja përqëndrohet te fëmija me aftësi të kufizuara,
humbasin interesin për gjërat e bukura dhe interesante të jetës, etj.
Por, pavarësisht gjithë këtyre përjetimeve,
ata përkushtohen dhe angazhohen maksimalisht per rritjen dhe përkujdesjen ndaj
fëmijëve të tyre me aftësi të kufizuara.
Specialistët thonë se të pasurit e një fëmije
me aftësi të kufizuara shpesh ndikon në rritjen e nivelit të stresit te
prindërit, kryesisht te nënat, si dhe në lindjen e shumë problemeve në
shëndetin fizik e mendor të tyre. Në këto kushte, prindërit e kanë të vështirë
t’u kushtojnë fëmijëve të tjerë të familjes kujdesin dhe vëmendjen e duhur. Ata
hasin shumë pengesa në marrjen e vendimeve të duhura për çështje të rëndësishme
që kanë të bëjnë me arsimimin, punësimin e trajnimin e anëtarëve të tjerë të
familjes. Shpesh këta prindër provojnë ndjenja të theksuara faji apo shfaqin
një vetërespekt të ulët, c’ka mund të çojë në largimin e vëmendjes nga aspekte
të tjera të funksionimit të familjes. Por nga ana tjetër, ajo çka rëndon
situatat është dhe kostoja e shërbimeve shëndetësore dhe e shumë shërbimeve të
tjera që kërkon fëmija me aftësi të kufizuara.
Situata ndikon edhe tek fëmijët e tjerë, të
cilët shpesh herë ndjehen jashtë kujdesit dhe vëmendjes prindërore për shkak se
rritja dhe përkujdesja ndaj fëmijëve me aftësi të kufizuara kërkon gjithë
kohën dhe përkushtimin e prindërve.
Me poshte paraqiten disa intervista me prinder te ndryshem dhe nje
interviste gjysme e strukturuar me
prinderit e ketyre femijeve.
