Ndërtime
të mëdha mbrojtëse, të përbëra nga mure rrethuese të forta me kulla të larta
dhe nga ndërtesa e mjedise të brendshme të nevojshme për jetesë e për t’u
mbrojtur në rast lufte. Kështjellat e para në trojet shqiptare janë ngritur
qysh në neolitin e vonë.. Njihen disa kështjella ilire si Rozafa në
Shkodër, Kështjella e Beratit, Lis, Bylis, etj.
Keshtjella
e Beratit
Kështjellë
e lashtë në Berat e ngritur në kodrën shkëmbore të qytetit, në
lartësi 187 metra, në anë të lumit Osum. I përkiste fisit ilir të Desaretëve.
Si pike e rëndësishme u shndërrua në qytet kështjelle me mure të lartë që
përfshijne një sipërfaqe prej rreth 10 hektaresh. Përmendet me emrin e lashtë
Antipatrea, kur u sulmua nga Skardilajdi gjatë luftimeve maqedono-romake.
Perandori bizantin Teodori II e përforcoi dhe I vuri emrin Pulheriopolis. Nga
romakët u quajt edhe me emrin Albanorum oppidum (Fortesa e Arbërve).
Në shek. XIV ishte qendër e principatës së Muzakajve. U pushtua nga osmanët më
1417. U shti në dorë nga Ali Pashë Tepelena më 1809, që ia përforcoi muret. Për
madhështinë dhe objektet që ka, tërheq shumë vizitorë
Keshtjella
e Shkodres
Kështjella
e Shkodrës nga vendasit thirret me emrin Rozafa. Ngrihet mbi një kodër
shkëmbore në perëndim të qytetit, midis lumenjëve Drin dhe Bunë. Muret e saj
rrethojnë 9 hektarë tokë. Hyrjen kryesore e ka nga verilindja. Njihet si qendër
e fortifikuar qysh në periudhën e mbretit ilir Gent. Me emrin Rozafa del që nga
shek. VI. Sipas legjendës, në muret e saj u muros e gjallë Rozafa, nusja e
vëllait më të vogël, e njërit nga tre vëllëzërit që e ngritën këtë kështjellë.
azë të legjendës është mbajtja e fjalës së dhënë dhe flirti për hir të së
ardhmes. Kështjella ka qenë simbol i qëndresës. Në periudha të ndryshme
historike ka qenë edhe nën bizantinët, sllavët e më pas nën pushtuesit osmanë. Në
shek XIV u zotërua nga Balshajt, ndërsa familja e Bushatasve aty pat ngritur
pallatin e saj. Në përgjithësi Rozafa ruhet mirë dhe tërheq turistë e vizitorë
të ndryshëm.
Kalaja
e Durrësit muret e së cilës u ringritën në periudhën e perandorit
bizantin Anastasi I me origjinë nga Durrësi, i cili e shndërroi atë
në një nga qytetet më të fortifikuara në Adriatik. Riparime në mure janë
kryer edhe pas tërmetit shkatërrues të vitit 1273. Aktualisht muret mesjetare
me lartësi afro 15 metra si dhe tre hyrje e disa kulla fortifikuese ruhen në
afro një të tretën e gjatësisë fillestare të kështjellës së qytetit.
Kalaja
e Tiranës ishte një stacion rrugor i vijës Egnatia i
tipit Mansio-Mutatio. Ajo përbënte qendrën e një vendbanimi, të emërtuar
me një variacion emrash që në shekujt e parë të erës sonë. Tirkan (shek IV e.s
), Tergiana (1297) kur në të ishte vendosur kancelaria e sundimtarit të saj
Karli I Anzhu, dhe në formën e sotme Tyranna (1505) sipas Barletit. Ky tiponim
akoma nuk është saktësuar plotësisht. Por kalaja, dëshmia më e lashtë e këtij
qyteti, ndodhet pikërisht në vendin ku derdheshin e kryqëzoheshin rrugët e
vjetra e të reja që e lidhnin kryeqytetin dhe pastaj krejt Shqipërinë – veriun
me jugun, lindjen me perëndimin. Në ambientet e Kalasë së Tiranës ka disa
shtëpi tradicionale të cilat kanë krijuar stilin e ndërtesës qytetare Tiranase.
Në ndërtesat brenda Kalasë së Tiranës kanë banuar pjesëtarë të familjeve
sunduese të qytetit dhe për këtë arsye ato konsiderohen edhe si godina të
administratës së parë lokale.
Kalaja
e Krujës është një nga kalatë me të njohura në Shqipëri. Kjo kala me
trajtë eliptike dhe me perimetër 804 m, zë një sipërfaqe prej 2.5 ha tokë dhe
është ngritur në një kodër shkëmbore. Gërmimet arkeologjike të
vitit 1978 dëshmojnë se kodra ka qenë e banuar që në shek e III
p.e.r. ndërsa kalaja është ngritur në shek. V-VI e.r. Pranë saj është zbulluar
një varrezë e madhe e kulturës arbërore. Përmendet me emrin e sotëm në shek e
IX bashkë me qytetin e Krujës si qendër peshkopale. Në shek XIII-XIV
ishte qendra e shtetit të Arbrit. Gjatë periudhës së Skënderbeut u bë
kryfortesa e qëndresës së shqiptarëve kundër pushtimit osman.Edhe ne ditet e
sotme njihet nje nder vendet me te njohura dhe me te vizituar nga turistet.