Martesa eshte nje bashkim
I njohur shoqerisht midis nje burri dhe nje gruaje,disa karakteristika
te saj jane:.kryerja e nje rituali publik ,bashkimi seksual, ‘bashkpunimi
seksual.
Nevoja per te dashuruar dhe per tu dashuruar ,per te
pasur femije dhe ndertuar familje per te
zgjidhur problemet,per te ndare pergjegjesite dhe detyrat,te gjitha keto jane
te mundura vetem nepermjet marteses.
Dy persona nuk martohen thjesht per arsye ekonomike apo per
te pasur femije por dhe per arsye te tjera si dashuria apo perkujdesja reciproke.
Kurse sipas kanunit martesa nuk ishte bashkim vullnetar I lire,por percaktohej nga vullneti I
baballareve te familjeve te tyre.Sipa rregullave kanunore vetem burri mund t
andante gruan.Disa forma te njohura te marteses kanunore jane:me kurore,me
shperblim,me rrembim.
Sipas Diane Vaughan,martesa eshte nje kontratecivile,me ane
te se ciles dy individe te pavarur nga familje e gjini te ndryshme,bashkohen
dhe nisin te ndertojne nje nenbote te tyren,net e cilen ata do te jetojne ne cift.
Salvatore Minuchi thote qe martesa eshte nje system qe
operon permes menyrave te sjelljes .Sistenmi I faniljes perbehet nga nje teresi elementesh qe bashkveprojne
midis tyre ne menyre te organizuar mardheniet qe ata krijojne jane te
qendrueshme.
Kurse sipas Platonit thote se grate dhe burrat do te
zgjidhen sipas ngjashmerise se tyre,ata do te kene te perbashket shtratin dhe sofren,do te
jetojne se bashku,duke u perzier se bashku neper te gjitha ushtrimer dhe ne kere menyre ata do
te ndjehen,te joshur ndaj njeri-tjetrit te shtyre nga nje nevoje e natyrshme.
Ne shoqerite moderne nje lloj shum I perhapur I marteses
eshte monogamia e cila lejon qe nje burre ose nje grua te martohet vetem me nje
individ pasi martesa me me shume se nje individ
eshte e paligjshme.Nje lloj tjeter martese dhe pse esht me pak I
perhapur por ekzistent eshte poligamia e
cila lejon nje burre ose nje grua te martohet me me shum se nje individ te
vetem.Ekzistojn dhe dy lloje te tjera martesash qe jane:poligjinia dhe poliandria.Poligjinia lejon nje burre te
martohet me shume se me nje grua ne te njejten kohe ,kurse poliandria lejon nje
grua te martohet me me shume se nje burre net e njejten kohe.
Dashuria,si macja,lind e verber dhe martesa eshte
si gjilpera terheqjen e perdes se syrit
me nje dore mjeshtri.(Berne)
Martesa perfaqeson ne vetvete nje tip mardheniesh
midis burrit dhe gruas,ku pavaresia e te dy paleve eshte e njellojt,varesia e
perbashket,detyrimet te njepasnjeshme.(Annssapier)
Cila martese
eshte me sukseshsme ne shoqerine shqiptare?
|
|||
Martesa me
prove (Koha e Skenderbeut)
|
0
|
0%
|
|
Martesa me Shkusi (Ndermjetsi)
|
1
|
5.00%
|
|
Martesa me
rrembim (Koha e Skenerbeut & Moderne)
|
1
|
5.00%
|
|
Martesa me dashuri (Moderne)
|
7
|
35.00%
|
|
Martesa me
kontrate (Interes / moderne)
|
0
|
0%
|
|
Bashkejetesa...(Moderne)
|
2
|
10.00%
|
|
Bashkejetesa
dhe me vone Martesa
|
5
|
25.00%
|
|
Martesat Gay
?(E re ne shoqerine shqiptare)
|
0
|
0%
|
Familja (lat. familia, nga famulus – rob shtëpie, shërbëtor)
është njësia shoqërore pjesëtarët e së cilës kanë prejardhje të njëjtë gjaku
nga lidhje martesore ose birësimi me të njëjtin mbiemër.
Përkufizimet dhe llojet e familjev
Përkufizimet dhe llojet e familjev
Familja eshte mjedisi I pare ku femijet mesojne te ecin te
flasin si te kujdesen per veten.Familja e meson femijen te hedhe hapat e para
dhe te adoptohet me shoqerine.
Antaret brenda familjes operojne brenda nje ekonomie te
perbashket.Ata bashkpunojne me njeri-tjetrin
per te plotesuar neoja e tyre te mbijeteses dhe keshtu ne familje vendoset nje ndarje e puneve sipas seks roleve.
Nje rol teper I
rendesishem qe luan familja eshte se ajo na pozicionon ne nje klase te caktuar
,pra ne mesojme se ciles klase I perkasim.
Ne familje ne
mesojme se cfare doi te thote te jesh mashkull ose femer nepermjet veprimeve te
prinderve tane.
Sociologjia dhe
antropologjia, familjen e konsiderojnë si funksion thelbësor të reproduktimit
biologjik, shoqëror ose të dyja bashkë-shoqëria
Neni 16(3) I
Deklaratës së të Drejtave të Njeriut thotë:
”Familja është grupi natyral dhe kryesor në shoqëri dhe ka të drejtë për mbrojtje nga shoqëria dhe shteti.”.
”Familja është grupi natyral dhe kryesor në shoqëri dhe ka të drejtë për mbrojtje nga shoqëria dhe shteti.”.
Termi familje
perdoret per te percaktuar nje lloj te vacant te structures,parimet e se ciles
jane te lidhura me njera tjetren permes lidhjeve te gjakut dhe mardhenieve
bashkeshortore dhe lidhshmeria e te
cilave eshte e nje natyre te atille,sa te
kerkoje “kekesa te ndersjellta”,qe jane te percaktuara nga
feja,tradita dhe te perforcuara nga
ligji dhe te sendertuara nga individi.Anetaret brenda familjes operojne brenda
nje ekonomie te perbashket.Ata bashkpunojne me njeri-tjetrin per te plotesuar nevojat e tyre te mbijeteses
dhe per kete arsye vendoset nje ndarje e puneve sipas seks roleve. Familja si
sistem social permbush nje sere funksionesh te rendesishme per mbijetesen e
individit.Te gjithe antaret brenda familjes perpiqen te organizohen dhe te
funksionojne si nje grup qe jeton brenda
nje ekonomie shtepiake.
* "Familja është shkolla e detyrave...
themeluar mbi dashurinë." Felix Adler
Familja kryen 4
funksione kryesore:
1.Ajo realizon socializimin
e femijeve
2.Jetesa nje nje
ekonomi te perbashket
3.Percakton
stasusin social dhe na meson rolet tona
4.Ajo siguron
intimitet per anetaret e saj.
Sipas
antropologut George Murdock familja është ”një grup social që karakterizohet
nga mendimi praktik, bashkëpunimi ekonomik dhe riprodhimi. Ajo përfshin të
rritur të të dy gjinive, ku të dy duhet të mbajnë një lidhje të miratuar nga
shoqëria dhe një ose më shumë fëmijë, të vetin ose të adoptuar (birësuar), nga
të rriturit që bashkëjetojnë seksualisht
Sipas Merriam-Webster
familja është: ” Njësia themelore në shoqëri e cila tradicionalisht përbëhet
nga dy prindër që krijon fëmijët e tyre, gjithashtu përfshihen edhe njësi të
tjera shoqërore, të ndryshëm, që dallojnë por janë të lidhura dhe të barabarta
si familjet tradicionale (familje me vetëm njërin prind).”. Struktura e
familjes tradicionale varet nga marrëdhëniet ndërmjet prindërve dhe fëmijëve,
ndërmjet bashkëshortëve ose nga të dyja.
Antropologët
përmendin tre lloje të familjes:
matrifokale (amësore)
konsanguinile
(gjaklidhëse)
konjugale
(bashkëshortore)
Lloji i familjes
matrifokale përbëhet nga nëna dhe fëmijët e saj – zakonisht nga pasardhësit e
saj biologjikë, edhe pse pothuajse secila shoqëri pranon edhe fëmijët e
adoptuar. Ky lloj i familjes është i përhapur në vendet ku femrat kanë burime
për t‘i rritur fëmijët vetë ose aty ku meshkujt janë më shumë të angazhuar se
femrat. Disa shoqëri vendase në Amerikën Jugore dhe Melanezi (Australi) janë
matrifokale.
Familja
konsanguinile ekziston në forma të ndryshme, por rasti më i shpeshtë përbëhet
nga nëna dhe fëmijët e saj, dhe njerëz të tjerë zakonisht nga familja e nënës.
Ky lloj i familjes është i përhapur aty ku nëna nuk ka burime për të rritur
fëmijët vet, babai zakonisht nuk është i pranishëm, dhe zakonisht kur prona
trashëgohet. Atëherë kur meshkujt zotërojnë pronë të rëndësishme, familjet
konsanguinile përbëhen nga burri dhe gruaja, fëmijët e tyre dhe anëtarë të
tjerë nga familja e burrit.
Familja konjugale
përbëhet nga një ose më shumë nëna dhe fëmijët e tyre, ose një e më shumë
baballarë. Ky lloj i familjes paraqitet zakonisht aty ku ndarja e punës kërkon
të dy gjinitë edhe meshkujt e edhe femrat, dhe në familjet që janë shumë të
angazhuara. Ky tip i familjes ndryshe quhet edhe si familje nukleare (bërthamë)
dhe është ideale ose mbizotëruese në shoqëritë eskimeze.
Familja ose
martesa, ose nga marrëdhënie të ngjashme – duke përfshirë bashkëjetesën, adoptimin, mbiemrin dhe (në disa raste)
pronësia (siç ka ekzistuar në Perandorinë Romake). Familja mund të quhet si
bashkësi parësore njerëzore, ku individi së pari takohet me kushtet e jetës
shoqërore, të cilat ia përcaktojnë atij kornizën, në të cilën ai mund të
zhvillohet si person; kështu që mund të themi se personaliteti njerëzor
formohet në procesin e ndërveprimit shoqëror.
Në shumë shoqëri,
familje quhet vetëm ajo e njohur nga ligji ose sisteme të ngjashme normative.
Edhe pse shumë të tjerë duke përfshirë edhe sociologë, marrëdhëniet familjare i
kanë konsideruar vetëm lidhjet e gjakut, shumë antropologë kanë kundërshtuar
duke thënë se njeriu duhet ta kuptojë nocionin e lidhjes së “gjakut”
metaforikisht dhe që shoqëritë e ndryshme duhet ta kuptojnë familjen nga
koncepte të tjera dhe jo nga lidhjet gjenetike.
Kemi tre tipe
familjesh:familja me structure te hapur,me structure te mbyllur,me
strukture te rastesishme.
Familjet me
strukture te hmilja në vetvete përmban një grup të njerëzve shtëpiakë,
zakonisht të bashkuar nga
apur karakterizohen nga nje komunikim I mire.i
hapur midis anetareve,ne keto familje antaret respektojne te drejtat e
njeri-tjetrit dhe problemet zgjidhen me mirekuptim.
Familjet me
strukture te mbyllur karakterizohen nga
nje komunikim I paqarte dhe indirect.Keto familje qeverisen nga rregulla te
ngurta dhe anetaret priren ti qendrojne
strikt ketyre rregullave.
Familjet me strukture
te rastesishme ne keto familje mungon komunikimi Kohezioni midis anetareve
eshte shume I vogel dhe shkalla e individualizmit eshte shume e larte,keto
famlije nuk kane rregulla..
Zhvillimi I
familjes kalon ne tete stade:cifti I
sapomartuar,familja qe rrit femije,familje me femijet
parashkollore,adoleshenca,mosha e rritur,mosha e rritur e hershme,mosha e
rritur e vone.
Persa I perket
pervojes se nje individi famija ndahet ne dy lloje:famije te origjines dhe famije e porsaformuar.Familje
te origjines kemi kur lind nje njeri,kurse famijle te porsaformuar kur behet
pjese e famijles nje I rritur I ri dhe kemi nje brez te ri femijesh
Sipas Stone familja si sistem social ka pesuar dhe
nje evolucion .Familja ka kaluar neper tre faza kryesore nga viti 1500-1800.
Se pari kemi
familjes me preardhje te hapur ku
familja ishte e lidhur teper e perfshire edhe ne mardheniet me te
afermit pra ajo nuk ishte e ndare nga
komuniteti.
Me pas kemi
familjen patriarkale te kufizuar kohezgjatja e se ciles ishte nga fillimi I
shekullit XVI-XVII.Ne keto lloje
familjesh kemi disi diferencimin ne pjesmarrjen ne mardheniet me te afermit.
Se fundi kemi
zevendesimin e familjes patriarkale te kufizuar me familjen berthame te mbyllur
brenda shtepise,ku kemi lidhje te ngushte vetem nepermjet personave brenda
familjes ekzistenca e nje jete private familjare dhe proekupim per rritjen e
femijeve.
Familja berthame e mbyllur
brenda shtepise vazhdoi te ishte
e perhapur gjate gjith shekullit XX. Kjo lloj famile beri te mundur edhe lindjen e individualizmit afektiv I cili ka te beje
me formimin e lidhjeve martesore ne baze
te perzgjdhjes vetjake,nen drejtimin e normave te dashurise romantike.
Familja eshte kristali I shoqerise.(Hugo)
Vatra familjare duhet te jete jo vendqendrim,por vendi ku ne
kthehemi gjithmon.(Monterplan)
Duke marrur parasysh llojet e studiuara të familjes dhe gjer
më sot të njohura, formulohet edhe tipologjia historike e organizmit familjar.
Tipologjia më e përgjithshme e familjes, mund të reduktohet në tri lloje: 1.
Lloji i zakonshëm i familjes, karakteristikë për “shoqëritë primitive”.
. Lloji patriarkal i familjes, karakteristikë për shoqëritë parakapitaliste dhe 3. Lloji egalitar i familjes, që zë fill me fenomenin e shoqërisë industriale, por si model që mund të realizohet vetëm me tejkalimin e kufirit të shoqërisë qytetare.
. Lloji patriarkal i familjes, karakteristikë për shoqëritë parakapitaliste dhe 3. Lloji egalitar i familjes, që zë fill me fenomenin e shoqërisë industriale, por si model që mund të realizohet vetëm me tejkalimin e kufirit të shoqërisë qytetare.
Në epokën kapitaliste fillon ”privatizimi i familjes”, e
cila gradualisht e humb funksionin e saj prodhues dhe gjithnjë e më tepër fiton
karakteristika të njësisë themelore të konsumit privat. Nga kjo perspektivë
familja shfaqet si sferë jo vetëm e ndarë nga bota punuese, por pothuajse
tërësisht e pavarur, “botë për vete”. Në të individi është “zotëri” i fatit të
vet, që përcakton dhe drejton me jetën e tij, kontrollon kushtet dhe mjetet e
reprodukimit të vet jetësor.
Pavarsisht shumellojshmerise pavarsisht llojit martesa dhe familja konsiderohen te shenjta
jo vetem ne Shqiperi por kudo.Familja konsiderohet teper e rendesishme per nje
individ eshte “vatra” ku ai duhet te gjeje vetem ngrohetesi e te ndihet I
mbrojtur nga gjithcka ,nga gjithkush.Kurse martesen mund ta konsiderojme si nje
hap te rendesishem per te cilin cdokush nga ne duhet te mendohet mire para se
ta hedhi.Eshte nje kapitull I ri I cili hapet per nje cift,po aq sa I bukur
mund te jet aq dhe I veshtire mund te
konsiderohet per vete nga rendesia qe ai ka.